Boekverslag Nederlands De donkere kamer van Damokles door Willem Frederik Hermans

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands De donkere kamer van Damokles door Willem Frederik Hermans Boekverslag door een scholier 2625 woorden 11 april ,3 52 keer beoordeeld Auteur Genre Willem Frederik Hermans Psychologische roman, Eerste uitgave 1958 Oorlogsroman Vak Nederlands Ik ga mijn boekbespreking houden over het boek "De donkere Kamer van Damokles" geschreven door Willem Frederik Hermans. Ik had dit boek al eerder gelezen en daarom leek het mij, omdat het een goede indruk had achtergelaten, een goed idee om het boek nog eens te lezen en er mijn boekbespreking over te houden. Schrijver: Hermans werd geboren op 1 september Hij studeerde fysische geografie in Amsterdam en promoveerde in Van 1958 tot 1973 was hij lector in Groningen tot hij na allerlei conflicten ontslag nam en in Parijs ging wonen. Ik heb zoals gezegd het boek "De donkere kamer van Damokles". Andere boeken van Hermans zijn: "Nooit meer slapen", "Herinneringen van een engelbewaarder", "Onder professoren" en "Uit talloos veel miljoenen ". De romans van Hermans hebben als belangrijkste kenmerk dat het personale romans zijn met als hoofdpersoon iemand die nergens bij hoort en de wereld met wantrouwen en cynisme beziet. In "De donkere kamer van Damokles" (uit 1958) (zijn meesterwerk) komt dit aspect sterk naar voren. Hermans is vaak aangeklaagd op de meningen die de hoofdpersonen in zijn boeken hebben. Het perspectief van de hoofdpersoon was echter niet altijd dezelfde als die van de auteur. In al zijn romans komt tevens naar voren dat de mens een wezen is dat geen greep heeft op de realiteit. We zijn slachtoffers van de omstandigheden en van onze verkeerde kijk op de wereld. De wereld is een "Donkere kamer" waarin we tastend rond stommelen en voortdurend ons hoofd stoten en die ons soms noodlottig wordt. Naast romans schreef Hermans ook verhalenbundels, novellen, gedichten, toneelstukken, reisverslagen en biografieën. Zijn essays zorgden er voor dat Hermans met zo'n beetje iedereen in Nederland ruzie heeft gehad, wat hem veel kritiek maar ook hulde opleverde. De meeste artikelen over Hermans literaire vijanden zijn gebundeld in "Manderijnen op zwavelzuur". Naast collega-schrijvers moesten ook linkse ideeën het ontgelden. Uit zijn essays blijkt net als uit zijn boeken een groot wantrouwen tegen alles wat Pagina 1 van 6

2 pretendeert de waarheid in pacht te hebben, of dat nu een godsdienst is of een politieke ideologie. Samenvatting: Nu wil wat vertellen over de inhoud van het boek. De hoofdpersoon van het boek is Henri Osewoudt. Hij groeit op bij zijn Oom Bart, omdat zijn moeder zijn vader heeft vermoord in een vlaag van waanzin. Ria, Oom Barts' dochter, neemt Henri s' nachts mee in bed. Henri ziet er niet echt mannelijk uit en trouwt later met Ria om de sigaarhandel van zijn vader in Voorschoten voort te zetten. In mei 1940 ontmoet Henri, Dorbeck, een officier van het Nederlands leger die niet wil capituleren. Hij laat Henri foto's voor hem ontwikkelen en betrekt hem in een moordpartij in Haarlem. Henri kijkt erg op naar Dorbeck. Vier jaar lang wordt het contact verbroken tot Dorbeck hem opdraagt de drie ontwikkelde foto's op te sturen. Vanaf nu zal Dorbeck Osewoudt verder betrekken in het verzet. Zijn eerste opdracht is met Elly Spenkelbach Meyer, een Engelse spion, die Henri onderbrengt bij Oom Bart. Als Henri's moeder en vrouw gearresteerd worden krijgt hij van Meinarends, een vriend van kennis Moorlag, een nieuw identiteitsbewijs. Ook laat hij Henri onderduiken bij de verzetsgroep van Labare. Henri laat zijn haar zwartverven door Marianne, een jodin, waar hij een relatie mee krijgt. Henri lijkt nu zeer op Dorbeck. De volgende opdracht die Henri van Dorbeck krijgt is het doden van landverrader Langendaal. Samen met een partner ("Hé jij") doodt hij ook een leidster van de Jeugdstorm. Later wordt Henri gearresteerd omdat portretten van Dorbeck door Amsterdam circuleren. De homoseksuele Duitser Ebernuss stuurt Henri naar een ziekenhuis waar hij door onbekende bevrijders uit wordt gehaald. Als hij naar het huis van Labare gaat wordt hij samen met iedereen in het huis gearresteerd. Ebernuss is achter Dorbeck gekomen en wil met hem in contact komen, hij wil deserteren. Aangekomen bij Dorbeck draagt hij Henri op Ebernuss te vergiftigen. Dorbeck geeft Henri een nieuwe schuilplaats en belooft Marianne en hem naar het bevrijde zuiden te helpen. Als Henri hoort dat Marianne hun kind dood heeft gebaard doodt hij zijn vrouw Ria. In bevrijd gebied houdt men Henri voor een verrader en arresteert men hem. Een systematisch onderzoek naar zijn zaak begint. Henri wordt er van verdacht de verzetsgroep Labare opgerold te hebben voor de Duitsers. Henri wordt niet geloofd als hij zegt dat Dorbeck bestaat. Dorbeck, die alles zou kunnen verduidelijken, is onvindbaar en al zijn vrienden dood zijn. Marianne is onbereikbaar in Palestina en Oom Bart is te seniel om iets te getuigen. Henri wil niet ontoerekeningsvatbaar verklaard worden omdat hij aan waanbeelden zou lijden. De foto die hij eens van Dorbeck nam zou immers alles kunnen ophelderen. Als blijkt dat deze foto mislukt is rent Henri wanhopig weg van het strafkamp waar hij bruut wordt neergeschoten. Hij sterft als een hond. Motieven: In het verhaal komen duidelijk enkele kernmotieven van Hermans' werk naar voren. Zoals eerder gezegd het cynisme waarmee de hoofdpersoon de wereld bekijkt en de chaos waarmee Osewoudt kampt in zijn leven en waaraan hij tenslotte ten onder gaat. Andere "vaste" motieven van Hermans zijn: de identiteitswisseling, de tijdelijkheid van zijn samenzijn en het vergeefs zoeken naar iemand, in dit geval Pagina 2 van 6

3 Dorbeck. Nooit vinden de hoofdfiguren van Hermans hun Dorbeck of hun Marianne, ze verliezen altijd. Andere motieven die voorkomen in het boek en mij als lezer zijn opgevallen, omdat ze regelmatig terugkeerde, zijn: Leidmotieven: Namelijk het bord "Inhalen Verboden" dat Osewoudt elke keer weer ziet als hij in zijn geboorteplaats, Voorschoten, binnenkomt. Dit valt Osewoudt op omdat het zoveel herinneringen met zich meebrengt. Foto's: Er wordt gebruik gemaakt van foto's om militaire objecten te lokaliseren, om Henri te pakken te krijgen en door Henri om zijn onschuld te bewijzen. Oorlog is de achtergrond van het boek, maar ik denk dat dit boek niet echt een oorlogsroman te noemen is. De oorlog is niet het belangrijkste aspect van het verhaal, dat is Osewoudt. Het is een boek met oorlog als decor. Hermans had net zo goed het verhaal in een ander decor kunnen laten afspelen Titelverklaring: De titel "De donkere kamer van Damokles" verwijst naar de twee belangrijkste aspecten van het boek, nl: droom en werkelijkheid. "Damokles" verwijst naar een sage over de Siciliaanse hoveling Damokles die voor één dag de positie van zijn tiran wilde bekleden. De tiran stemde toe, maar liet boven Damokles' stoel een groot zwaard ophangen aan een paardenhaar, daarmee demonstrerend hoe nauw het streven naar almacht verbonden is met de dreiging van zelfvernietiging. De tegenstelling tussen droom en werkelijkheid komt in de titel naar voren in het element "De donkere kamer". De foto's die gemaakt worden kunnen een droom werkelijkheid maken. In het boek moet de hoofdpersoon, Osewoudt, aantonen dat zijn dubbelganger, Dorbeck, bestaat. Dit kan hij alleen aantonen door middel van een foto. Hij wil zo aantonen dat zijn droom wel degelijk de werkelijkheid is. Personages: Nu wil ik wat vertellen over de personages. Het hoofdpersonage is Henri Osewoudt, hij is in het verhaal tussen 12 en 24 jaar oud. Hij is ongelukkig omdat hij zichzelf in alle opzichten een mislukkeling vindt. Hij heeft bolle wangen, dun blond haar, hij heeft geen baardgroei en hij heeft een meisjesstem. Daar komt nog bij dat, door aan judo te doen, zijn voeten helemaal vergroeid zijn. Hij is afgekeurd voor legerdienst, omdat hij een halve centimeter te klein was en hij heeft een saaie baan. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat hij heel erg onzeker is en dat hij op negentien jaar het gevoel heeft dat hij nergens meer voor leeft. Wanneer hij Dorbeck dan ontmoet, gaat hij heel erg naar deze opkijken en door hem geobsedeerd geraken omdat hij het gevoel heeft belangrijk te zijn voor hem. Vanaf dan zet hij zijn leven in teken van Dorbeck's idealen. Dorbeck geeft Osewoudt in het begin van de oorlog een bescheiden opdracht, nl het ontwikkelen van foto's, later als Dorbeck in het verzet is gegaan worden deze steeds belangrijker. Osewoudt voert ze getrouw uit. Wanneer gedurende drie jaar bezettingstijd Dorbeck niets meer van zich heeft laten horen, ervaart Osewoudt de onbeduidendheid van zichzelf en al wat hem omringt. Zijn leven is als het ware leeg, nu hij geen opdrachten ontvangt en niemand hem zegt wat te doen. Zonder Dorbeck is Osewoudt helemaal niets. Na drie jaar komen de opdrachten weer en moet Osewoudt zich vermommen. Op het moment, dat zijn blonde haren zwart geverfd worden en hij in de spiegel zichzelf ziet, treft hem de volledige uiterlijke identiteit met Dorbeck; hetzelfde zwarte haar, hetzelfde lijkwitte gezicht. Pagina 3 van 6

4 Van deze lichamelijke metamorfose verwacht Osewoudt wonderen: in elk geval zal hij als overwinnaar uit de oorlog treden. In werkelijkheid blijkt echter, dat zijn activiteiten niet alleen zijn leven desorganiseren, maar dit tenslotte regelrecht naar de ondergang voeren. Hij kan niks bewijzen, foto's zijn mislukt en zelfs straten waar zich bepaalde voorvallen moeten hebben afgespeeld zijn onvindbaar. Dorbeck is al helemaal onvindbaar. Dorbeck is tevens het belangrijkste nevenpersonage. Hij is ongeveer zo oud als Henri en van uiterlijk lijken deze twee ook heel erg op elkaar. Dorbeck heeft alleen geen vergroeide voeten, heeft zwart haar, baardgroei en een zware stem. Hij is een geheimzinnig personage. Hij komt altijd heel onverwacht voor in het verhaal en geeft alleen de hoogstnodige informatie. Hij is degene die Osewoudt zoekt, maar uiteindelijk niet vind. De onvindbaarheid van Dorbeck impliceert de zinloosheid van Osewoudt's daden. Behalve deze personages komt er aan het eind van het boek nog een medicus op het toneel, die zegt dat Dorbeck een fantasiefiguur van Osewoudt is, om zo enkele strevingen in diens eigen ziel te bewerkstelligen. Osewoudt is volgens hem ontoerekeningsvatbaar. Tenslotte wordt er één ding voor Osewoudt duidelijk: hij zit gevangen in zijn uiterlijk; zijn uiterlijk heeft gemaakt tot wat hij is. Als hij, zoals zijn dubbelganger Dorbeck, altijd zwart haar had gehad zou zijn hele leven anders geweest zijn. Had hij een man kunnen zijn die verschijnt en verdwijnt wanneer hij maar wil, aan niets anders gebonden dan aan zijn eigen wil, een man waarvoor de wereld buigt. Dorbeck is het geslaagde exemplaar. In vergelijking met hem heeft Osewoudt geen reden van bestaan. Hij kan zichzelf alleen aanvaardbar maken door precies te doen wat Dorbeck zegt, want hij ziet Dorbeck als zijn droomcreatie. Osewoudt zit dus opgesloten in de donkere kamer, weer verwijzend naar de titel, van zijn lichaam, dat hem zijn hele leven bedreigt, gevangen houdt, en waaruit geen ontsnapping mogelijk is. Tijd: De vertelde tijd is van ongeveer 1930 tot Deze tijd bestrijkt het leven van Henri Osewoudt vanaf ongeveer zijn 12e levensjaar. De eerste 20 jaar van zijn leven worden in een paar hoofdstukken beschreven, vanaf 1940, het begin van de Duitse bezetting, begint het werkelijke verhaal. De periode tussen '41 en '44 wordt ook zeer kort behandeld omdat hierin geen opdrachten van Dorbeck voorkomen. Pas als na '44 de opdrachten voor Henri zich opstapelen raakt hij actief betrokken in het verzet en wordt bijna elke dag precies beschreven. De tijdsduur is chronologisch, soms wordt er een gebeurtenis of een krantenartikel buiten Henri om beschreven om bijvoorbeeld aanvullende informatie te geven, maar over het algeheel worden de gebeurtenissen in volgorde van tijd verteld. Plaats en ruimte Het begin van het verhaal speelt zich vooral af in Voorschoten. Henri Osewoudt is er geboren maar woont na de dood van zijn vader een aantal jaar bij zijn Oom Bart in Amsterdam. Als hij volwassen is neemt hij de sigarenzaak van zijn vader in Voorschoten over. Het is een klein stadje tussen Den Haag en Leiden in. De sigarenzaak wordt niet erg druk bezocht en het leven is grauw en saai. Als Dorbeck Osewoudt zijn eerste opdrachten geeft gaat het verhaal zich afspelen in Amsterdam, Leiden en Den Haag. Dit zijn de grote steden waar hij verblijft tijdens zijn illegale activiteiten. Zijn onderduikplaats bij Labare is in Leiden en zaken die te maken hebben met menen in deze steden spelen hier dan ook af. Er wordt veel over grachten, grachthuizen en andere gebouwen gesproken. De vele adressen en beschrijvingen geven het verhaal een Pagina 4 van 6

5 extra thriller element mee, en zijn voor de ingewikkeldheid van het verhaal van belang. De stad geeft Osewoudt een avontuurlijker gevoel; hij voelt zich meer mens. Dit kun je merken aan de snelle en spannende sfeer die er beschreven wordt. Sommige opdrachten spelen zich af op het platteland en veel tijd wordt besteed op straat. Osewoudt wordt zowel door de Duisters als de Engelsen vastgehouden. Zijn tijd in gevangenschap worden niet overdreven donker beschreven. Net als in de rest van de roman blijft de stijl nuchter en realistisch. Wel raakt Osewoudt wanhopig als hij zijn onschuld niet kan bewijzen, hij krijgt een hekel aan zijn gevangenschap en verlangt naar zijn vaderland. De sfeer wordt dan wat grimmiger, wat kaler misschien dan in de rest van de roman. De algemene sfeer door het verhaal is een realistische spannende sfeer. De droomwereld waarin Osewoudt verkeert geeft een wat dromerige sfeer mee maar alles blijft zeer realistisch. Spanning: In de "De donkere kamer van Damokles" wordt de lezer alleen ingelicht over de waarnemingen van Osewoudt. Er is geen verteller die boven het subjectieve standpunt van Osewoudt staat. Er is dus sprake van een personale roman. Met name door het intrigerende open einde van de roman is de afwezigheid van iets of iemand die de lezer overzicht kan bieden, zeer functioneel; evenals Osewoudt is de lezer ook verstrikt geraakt. Want je weet niet wat echt of niet echt is. Er zit hierdoor een grote spanning in het boek. Hier dragen tevens het verzetsleven, de gevangenschap, de moorden, de wisselende identiteiten, de straatnamen, de ontsnappingen en de telefoonnummers ook aan bij. Naast het thrilleraspect zit er ook een psychologisch aspect in het boek, nl:. Henri's streven om compleet te worden door de opdrachten van Dorbeck uit te voeren, wat uiteindelijk tot zijn eigen ondergang leidt. Tijdens zijn gevangenschap wil niemand geloven dat Dorbeck werkelijk bestaat. Het lijkt alsof Dorbeck Henri verstoten heeft van zijn eigen voetstuk. Vanaf hier draait het boek alleen maar om de vraag of Dorbeck werkelijk bestaat. Het zou kunnen dat Dorbeck een verzinsel is van Henri's fantasie, of dat Dorbeck een Duitse politieagent is. Dorbeck zou ook aan het eind van de oorlog gedood kunnen zijn, of net als Osewoudt gevangen zitten. Deze verwarring die door Hermans met opzet gecreëerd wordt, wordt niet opgehelderd. Net als Henri zelf worden we op het eind achtergelaten met enkel vragen. Eigen mening: Ik vond een goed boek en erg leuk om te lezen. Er kwamen steeds zelfde feiten, zoals het uiterlijk van Henri en een nummer dat hij eens moest bellen, terug waardoor het boek een geheel bleef. De stijl waarin het boek geschreven is erg sober en realistisch, waardoor het verhaal eenvoudig overkomt en het dus makkelijk te lezen is. Het simpele verhaal licht echter niet zo simpel als het lijkt Het thema van het boek, nl : Het streven van Henri om zijn ideaalbeeld te evenaren door de door hem opgedragen opdrachten uit te voeren waardoor de door Henri nagestreefde poging om zich in de chaos staande te houden uiteindelijk mislukt, ligt achter de directe daden van Osewoudt verborgen. Verder vind ik het eind van het boek goed gedaan waardoor de lezer ook niet weet of Dorbeck bestaat en dus met dezelfde vragen van Henri blijft zitten. In een door mij gevonden recensie van Vrij Nederland geschreven door J. Oversteegen uit 1958 wordt van "De donkere kamer van Damokles" gezegd dat het van een kwaliteit is die zelden in ons land voorkomt. Pagina 5 van 6

6 Het boek wordt vergeleken met werken van schrijvers als Multatuli en Gerard Reve. Hierbij kan ik me bij aansluiten en ik kan iedereen dit boek aanraden Pagina 6 van 6