Mededeelingen No. 42 van de

Transcriptie

1 Mededeelingen No. 42 van de Nederlandsche Vereeniging voor Koeltechniek. I. Verslag der Vier en Twintigste Algemeene Vergadering op 30 Juni 1922 te s-gravenhage. Voordracht van den heer J.M. Bottemanne over: De beteekenis van het patent Ottesen voor het bevriezen van visch en het gebruik en het transport van dit artikel. II. III. Titels der voornaamste verhandelingen in de verschillende koeltechnische tijdschriften. Boekaankondigingen. V. Vereenigingszaken. DECEMBER GEDRUKT TER BOEK- EN STEENDRUKKERIJ FIRMA F. GRÄFE, DELFT.

2 I. VIER EN TWINTIGSTE ALGEMEENE VERGADERING op VRIJDAG 30 JUNI 1922, s voormiddags ten half 11 ure te s-gravenhage, in het Restaurant,,De Nieuwe Doelen, Plein 7. PUNTEN VAN BEHANDELING: 1. Goedkeuring der Notulen der Drie en Twintigste Algemeene Vergadering, opgenomen in No. 41 der,,mededeelingen. 2. Ingekomen brieven. 3. Mededeelingen van het Bestuur. 4. Verkiezing van een Secretaris-Penningmeester door periodieke aftreding van den heer Ir. J.F.H. KOOPMAN. 5. Jaarverslag over Begrooting voor Inleiding door het Bestuurslid J.M. BOTTEMANNE, Hoofdinspecteur der Visscherijen van het onderwerp: De beteekenis van het patent OTTESEN voor het bevriezen van visch en het gebruik en het transport van dit artikel. Aanwezig zijn de leden: Dr. H. KAMERLINGH ONNES, 1 e Voorzitter, Ir. J.F.H. KOOPMAN, Secretaris-Penningmeester, Dr. M. DE HAAS en J.M. BOTTEMANNE, leden van het Bestuur, J. VAN MALE, AIMÉ OHR, F. POLIS, P. VAN LIENDEN, G.P.H. VAN MUSSCHENBROEK, H.P. TUSENIUS, LOUIS ALLARD, J. FAUËL, vertegenw. de Unie van IJsfabrieken, H. HAFKEMEYER, vertegenw. de Ver. Kurkenfabrieken, Ir. D. J. MINK, E. VRUGTMAN, J.G. SCHIPPERS, vertegenw. de Rotterdamsche Lloyd, G. CATTANEO, M.D. MYER, Ir. G. FERGUSON, Ir. J. MULDERS, J.J. OLTMANS, vertegenw. de Zuid-Hollandsche Bierbrouwerij, J.W. Roos, vertegenw. de Zuid Nederlandsche Isoleer Maatsch., Ir. A. VAN BUYSEN, vertegenw. de Maatsch. Hollandia,

3 2. de introducé s: D. DE ROO VAN ALDEWERELT, afd. chef der Stoomvaart Maatsch. Nederland te Amsterdam, G.D. NIEMAN, Inspecteur. der Kon. West Indische Maildienst te Amsterdam, J.G. SLIS, voorzitter der Vischhandelvereeniging te IJmuiden, D.S. MERENS, werktuigkundige en C.J. BOTTEMANNE, particulier, beiden te s-gravenhage. De 1 e Voorzitter, Prof. Dr. H. KAMERLINGH ONNES, opent de vergadering met een welkom aan alle aanwezigen, in het bijzonder aan de vertegenwoordigers der Stoomvaartmaatschappijen, die wel aan de uitnoodiging van het Bestuur tot bijwoning dezer vergadering hebben gevolg willen geven. Spr. brengt daarna een woord van weemoedige hulde aan het overleden lid der vereeniging, Prof. A.D.F.W. LICHTENBELT, in leven Hoogleeraar aan de Technische Hoogeschool te Delft. 1. De notulen der vorige algemeene vergadering worden, zooals zij in den vorm van een verslag in No. 41 der,,mededeelingen zijn opgenomen en welk nummer aan alle leden is toegezonden, goedgekeurd. 2. De Secretaris-Penningmeester deelt mede dat zijn ingekomen de volgende brieven: van den heer Dr. H.J. LOVINK met de mededeeling tot zijn spijt verhinderd te zijn aan de uitnoodiging van het Bestuur ter bijwoning dezer vergadering te voldoen, van de leden Ir. J.C. VAN MARKEN en C.G. VATTIER KRAANE, meldende bij deze bijeenkomst niet te kunnen tegenwoordig zijn, van de Kon. Ned. Stoomboot Maatsch. en de Kon. West. Ind. Maildienst met de mededeeling, dat zij dankzeggen voor de meer genoemde uitnoodiging en berichten hunne inspecteurs J.A. LAMBRECHTSEN en G.D. NIEMAN de vergadering zullen bijwonen. Verder zijn er nog enkele brieven, die bij het volgend punt der agenda ten sprake zullen komen. 3. De 1 e Voorzitter brengt in herinnering dat door Rijkssteun en medewerking der Vereeniging tot stand is gekomen een kryologisch biologisch Proefstation voor de Visscherij, waarvan een

4 3. gedeelte gevestigd is in het Laboratorium voor Vergelijkende Pathologie te Leiden, Directeur Prof. Dr. D.A. DE JONG. De koelinrichting, die zich aldaar bevindt, wordt ook dienstbaar gemaakt voor andere wetenschappelijke onderzoekingen, waarvan men o.a. de vruchten vindt in twee verhandelingen, overdrukken uit het Tijdschrift voor Vergelijkende Geneeskunde enz., waarvan een van Prof. DE JONG getiteld: Bevriezen van vleesch volgens de methode Ottesen, en een van Dr. A.B. DROOGLEEVER FORTUYN, getiteld: Histologische veranderingen in bevroren vleesch en twee dissertaties, getiteld: Trypanosomen en lage temperaturen van Dr. K. ZANDBERGEN en Pathogene darmbacteriën en lage temperaturen van Dr. H.F. ONGKIEHONG. Exemplaren van deze geschriften, die aan de bibliotheek der Vereeniging werden geschonken, liggen ter tafel en voor belangstellenden ter inzage. Spr. brengt aan Prof. DE JONG voor deze schenkingen de dank der Vereeniging. Spr. deelt verder mede, dat Prof. Dr. CARL VON LINDE, de bekende groote geleerde en uitvinder op koeltechnisch gebied, op 11 Juni j.l. 80 jaar is geworden. Het Bestuur meende in den geest der leden te handelen door Prof. VON LINDE op dien dag een telegram te zenden van den volgenden inhoud:,,dem Grossmeister der Kältetechnik bringt niederländischer Kälteverein aufrichtige Verehrung und herzliche Glückwünsche. De vergadering toont hiermede haar instemming. De Secretaris-Penningmeester deelt naar aanleiding hiervan nog mede, dat de 1 e Voorzitter bij deze gelegenheid ook een persoonlijk schrijven van hulde aan Prof. VON LINDE heeft gericht. Het antwoord van Z.H. Gel. aan Prof. KAMERLINGH ONNES, dat wordt voorgelezen, is zeker daarom zoo merkwaardig, omdat laatst genoemde daarin door Prof. VON LINDE als de Grossmeister der Kältephysik wordt erkend. Spr. acht de waardeering, die hieruit voor Prof. KAMERLINGH ONNES blijkt, zeker allenzins verdiend en de Vereeniging mag zich gelukkig prijzen dezen,,grootmeester tot eersten voorzitter te hebben. Toejuichingen.

5 4. De 1 e Voorzitter dankt den heer KOOPMAN voor deze vriendelijke woorden en de vergadering voor haar instemming. Spr. deelt verder mede, dat de aanwezigen op de achterzijde van het convocatiebiljet voor deze vergadering gezien hebben, dat ook thans weer de leden der vereeniging zijn uitgenoodigd ter bijwoning van de eerstvolgende algemeene vergadering met excursies, door de Duitsche zustervereeniging van Juli a.s. te München te houden. Het Bestuur heeft deze Vereeniging zijn bijzondere dank voor deze uitnoodiging gebracht, doch moeten mededeelen, dat het door de buitengewone tijdsomstandigheden niet in de gelegenheid is als bij de vorige vergadering te Hamburg een officieelen vertegenwoordiger naar deze bijeenkomst af te vaardigen. Spr. wekt de aanwezigen op deze vergadering en excursies bij te wonen en verwijst daarvoor verder naar het zoo aantrekkelijk programma en de verdere bijzonderheden, die in het convocatiebiljet over dit congres worden vermeld. Spr. deelt verder mede dat is ingekomen een schrijven van den ingenieur HENRY EVERAERT, directeur van de Société anonyme pour l Industrie du Froid te Courtray, waarin op zeer waardeerende wijze gesproken wordt over het,,bewonderenswaardige werk, dat in Nederland in den oorlogstijd op het gebied der koeltechniek ten dienste der voedselvoorziening is verricht en waaromtrent hij gaarne nader ingelicht zou willen worden. Het is hem n.l. bekend, dat dit werk tot stand is gekomen zonder dat dit de Nederlandsche schatkist iets heeft gekost, terwijl wat op dat gebied in België is gedaan, enorme sommen van de belastingbetalers daar te lande heeft verslonden. De gewenschte inlichtingen zijn door den Secretaris-Penningmeester aan den heer EVERAERT verstrekt, alsmede een aantal exemplaren van de voordracht, die de heer KOOPMAN indertijd over dit onderwerp in de Vereeniging heeft gehouden en waarom eveneens door den heer EVERAERT was gevraagd. Voorts brengt Spr. den volgenden brief van 9 Juni 1922 van de Ned. Zuid Afrikaansche Vereeniging aan hem gericht onder de aandacht der aanwezigen:

6 5.,,De Directie van het Bureau voor Handelsinlichtingen te Amsterdam gaf ons Uw adres op als Voorzitter van de Vereeniging van Koeltechniek, en het is naar aanleiding hiervan, dat wij U beleefd verzoeken ons zoo spoedig mogelijk eenige namen van fabrieken hier te lande te willen noemen, die specialiseeren op het gebied van de koeltechniek en het inrichten van koelkamers. Wij zouden n.1. bedoelde fabrikanten willen wijzen op een artikel, dat wij plaatsten in het Hoofdblad van ons Maandblad,,Hollandsch-Zuid-Afrika van 15 Mei j.l. Ter nadere toelichting namen wij de vrijheid U bedoeld blad van 15 Mei 1922 toe te zenden en verzoeken wij U beleefd ons zoo mogelijk aan de hand daarvan eenige fabrikanten te willen noemen. De moeilijke tijdsomstandigheden hier in Nederland zijn oorzaak dat zeer vele industriëele bedrijven weinig werk hebben en zou er misschien voor velen nieuw werk gevonden kunnen worden in Zuid-Afrika. Het is daarom, dat wij er ons zoo dringend mee bezig houden om ook op dit terrein banden tusschen Holland en Zuid-Afrika sterk te maken. Spr. verzoekt fabrikanten, die zich voor deze zaak interesseeren zich met de genoemde Zuid-Afrikaansche Vereeniging in verbinding te willen stellen. 4. Daarna wordt overgegaan tot de verkiezing van een Secretaris- Penningmeester door periodieke aftreding van Ir. J.F.H. KOOPMAN. De leden AIMÉ OHR en J. VAN MALE verklaren zich tot het opnemen der stemmen welwillend bereid. Uitgebracht werden 20 stemmen, waarvan 19 op het lid KOOPMAN en één op het lid AIMÉ OHR. Na de mededeeling, dat het lid KOOPMAN bereid is deze herbenoeming aan te nemen, wijdt de 1 e Voorzitter hem daarvoor eenige hartelijke woorden van dank, waarmede de vergadering hare instemming betuigt. 5. Aan de orde is daarop het jaarverslag, dat door den Secretaris- Penningmeester wordt voorgelezen.

7 6. JAARVERSLAG OVER HET VEERTIENDE VEREE- NIGINGSJAAR, loopende van 1 JANUARI tot ult. DECEMBER De resultaten van dit jaar mogen in den tegenwoordigen tijd van malaise, waar de koeltechniek evenmin buiten blijft, nog bevredigend genoemd worden. Leden. Dertien nieuwe leden, w.o. 4 donateurs traden tot de Vereeniging toe. Door den dood ontviel haar één gewoon lid, terwijl door samensmelting met andere lichamen drie ijs- en twee petroleum maatschappijen en door bedanken en anderszins 3 gewone leden van de ledenlijst moesten afgevoerd worden. Het ledenaantal vermeerderde daardoor ten slotte met 4, zoodat dit aantal aan het einde van het jaar 236 bedroeg, waarvan 61 donateurs. Algemeene Vergaderingen en excursies. Er werden dit jaar twee algemeene vergaderingen gehouden, n.l. op 2 Februari te Utrecht en 11 November te Amsterdam. Bij de eerste werd door het lid Prof. C.F. VAN OYEN een voordracht over vleeschkeuring en exportslachterijen in Zuid-Amerika gehouden. Na afloop dier vergadering had een bezoek aan het Gemeente Slachthuis te Utrecht plaats. Op de tweede werden door het Bestuurslid J. M. BOTTEMANNE enkele mededeelingen in verband met de methode van OTTESEN, voor het conserveeren van visch gedaan en door den Secretaris der Vereeniging een rapport uitgebracht over de door hem en eenige leden der Vereeniging bijgewoonde vergaderingen en excursies, welke door de Duitsche Koeltechnische Vereeniging van 9 11 Juni van dat jaar te Hamburg waren gehouden. Na afloop dezer vergadering werd een bezoek gebracht aan het Stoomschip..Brabantia der Kon. Hollandsche Lloyd, alwaar door den heer J. VAN DER LAAN, inspecteur dezer maatschappij, als inleiding tot dit bezoek een beschrijving van dit schip in het algemeen en een meer in het bijzonder van de koelinrichtingen aan boord werd gegeven. Bestuur. De tweede Voorzitter, de heer F.B. LÖHNIS, aan de

8 7. beurt van aftreding, werd op de Vergadering te Utrecht met algemeene stemmen herkozen. Mededeelingen. Dit jaar verschenen de nummers 39 en 40 der,,mededeelingen. Het eerste bevat het Verslag der Algemeene vergadering te Utrecht, een programma van het Duitsche congres te Hamburg, een aankondiging van het verschenen werk van HOFFMAN: Die Eis und Kühlmaschinen; ihr Wesen, Betrieb und Wartung, de titels der voornaamste verhandelingen in verschillende koeltechnische tijdschriften en Vereenigingszaken; het tweede behelst een artikel over,,exportslachterijen en exportkeuring in Zuid-Amerika, van de hand der heeren E. QUADEKKER en Prof. C.F. VAN OYEN, welke verhandeling een uitbreiding vormt van de voordracht door Prof. C.F. VAN OYEN, op laatstgenoemde vergadering gehouden. Bibliotheek. Door schenkingen nam de bibliotheek met drie werken toe. Bijzondere werkzaamheden. De Vereeniging bleef ook dit jaar diligent in zake de koeltechniek ten dienste der vischconserveering in ons land. Bijzonderheden daaromtrent vallen niet te vermelden. Van de uitnoodiging onzer Duitsche zustervereeniging om haar vergaderingen met excursies op 9 11 Juni van dat jaar door leden onzer Vereeniging en hunne dames te doen bijwonen, werd door zes leden en de echtgenoote van één dezer gebruik gemaakt. Door den Secretaris- Penningmeester werden onze Vereeniging en haar Bestuur op dit congres vertegenwoordigd. Als reeds boven gemeld, werd het verslag van dien afgevaardigde op de Algemeene vergadering te Amsterdam uitgebracht. Dit verslag zal in de,,mededeelingen worden opgenomen. Het is hier de plaats de Duitsche Vereeniging dank te zeggen voor de gastvrijheid, die zij aan onze leden te Hamburg heeft bewezen. Het verstrekken van inlichtingen. Van de gelegenheid om van het Secretariaat der Vereeniging technische en andere inlichtingen te verkrijgen, werd dit jaar zes maal gebruikt gemaakt. Voor in-

9 8. lichtingen van commercieëlen aard, stond ook thans weer voor de leden de gelegenheid open bij de Ver. Bureau voor Handelsinlichtingen, Directeur O. KAMERLINGH ONNES te Amsterdam. Financieën. Bij het begin van het jaar was een voordeelig saldo van ƒ l,50. Ontvangen werden aan contributies ƒ 1.022,50, voor 10 exemplaren der,,mededeelingen No. 40 ƒ 7,, aan Rijkssubsidie ten bate van het Kryologisch-biologisch Proefstation der Vereeniging ƒ 1.500,-, in totaal ƒ 2.529,50, met het saldo van ƒ 1,50 te zamen ƒ2.531,. De uitgaven bedroegen: voor drukkosten voor de,,mededeelingen No. 39 en 40 ƒ 374,30,, verzendingskosten dezer,,mededeelingen en verdere frankeeringen ,, 34,30,, onkosten vergaderingen en excursies ,, 133,05,, contributie aan de Ver. Bur. v. Handelsinlichtingen......,, 25,00,, drukkosten circulaires uitnoodiging koude congres te Hamburg ƒ 12,10,, reis- en verblijfkosten van den vertegenwoordiger der Vereeniging aldaar ,, 178,20,, 190,30,, 3000 nieuwe lidmaatschapskaarten ,, 25,85,, bureau-onkosten ,, 200,00,, diverse kleine onkosten ,, 22,05,, afgedragen ten bate van het bovengenoemd Proefstation.,, 1.500,00 ƒ 2.504,85 zoodat aan het eind van het jaar nog een voordeelig saldo van ƒ 26,15 overbleef. De Secretaris-Penningmeester, J.F.H. KOOPMAN. Dit verslag geeft geen aanleiding tot opmerkingen of vragen en wordt onder dankzegging aan den Secretaris-Penningmeester voor de samenstelling ervan aangenomen ter publicatie in de,,mededeelingen. 6. Daarop komt in behandeling de begrooting over het loopende 15 de Vereenigingsjaar,

10 9. Het Bestuur heeft de volgende begrooting opgesteld: BATEN. Saldo in kas ƒ 26,15 Nog te innen achterstallige contributies ,, 40,00 Te ontvangen contributies over 1921 van 175 leden à ƒ 2, ƒ 437,50,, 1 donateur,,,, 50, ,, 50,00,, 3 donateurs,,,, 25, ,, 75,00,, 57,,,,,, 10, ,, 570,00,, 1.132,50,, nieuwe leden ,, 15,00 Rijkssubsidie aan het Kryologisch-biologisch Proefstation ten behoeve der Visscherij pro memorie Te beschikken over ƒ 1.213,65 LASTEN. Drukkosten voor de,,mededeelingen ƒ 600,00 Verzendingskosten der,,mededeelingen en frankeeringen.,, 50,00 Onkosten voor de Vergaderingen ,, 100,00 Contributie Ver. Bur. v. Handelsinlichtingen ,, 25,00,, Inst. Intern. du Froid voor 2 jaren frs. 250,00..,, 65,00 Bureau-onkosten ,, 200,00 Diverse onkosten en onvoorzien ,, 125,00 Bijdrage aan het bovengenoemd Proefstation Batig slot ƒ 48,65. Deze begrooting wordt bij acclamatie goedgekeurd. pro memorie ƒ 1,165,00 De 1 e Voorzitter geeft thans het woord aan het Bestuurslid BOTTEMANNE, tot het houden der aangekondigde inleiding. De heer J.M. Bottemanne deelt daarop het volgende mede over De beteekenis van het patent Ottesen voor het bevriezen van visch en het gebruik en het transport van dit artikel. Op de laatste algemeene vergadering te Amsterdam is meer incidenteel door mij op het belang van de toepassing van het patent OTTESEN voor het bevriezen van visch voor de groote stoomvaartlijnen gewezen. De discussie, die daarop toen gevolgd is, heeft doen zien, dat het thans geenszins aan belangstelling voor deze zaak ontbreekt. Zij begint blijkbaar meer en meer de aandacht

11 10. te trekken, omdat men eindelijk de economische beteekenis ervan beter gaat inzien. Dat mij dit in het bijzonder zeer verheugt, zal, hoe zeer ik betreur, dat dit niet eerder is geschied, verschillenden der hier aanwezigen wel begrijpelijk zijn. De aandrang, die na deze discussie is gekomen om gelegenheid voor een meer uitvoerige gedachtenwisseling te hebben, heeft het Bestuur aanleiding gegeven dit punt afzonderlijk op de agenda te plaatsen en mij te verzoeken dit hier bij U in te leiden. Het is mij een groot voorrecht, dat nu te kunnen doen en ik hoop, dat het iets mag bijdragen tot een spoediger toepassing van het patent OTTESEN voor het conserveeren van versche visch, op grooter schaal dan tot dusver, in het belang van het tegenwoordig wel zeer in het nauw gebrachte visscherijbedrijf. Inderdaad kan men naar mijne meening de beteekenis van deze methode in verschillend opzicht niet hoog genoeg schatten en dat dit niet een toevallig persoonlijk, maar ook door anderen gedeeld inzicht is, blijkt wel daaruit, dat het de aandacht van velen in het buitenland heeft getrokken. Zoo wordt in een niet lang geleden verschenen Amerikaansch rapport medegedeeld, dat,,there is evidence on all sides of a widespread interest in brine freezing. Verder heeft het aanleiding gegeven tot een zorgvuldig en diepgaand onderzoek in niet minder dan vijf verschillende landen, nl Duitschland, Engeland, Frankrijk, de Vereenigde Staten van Noord-Amerika en last but not least Nederland zelf, waar, zooals U bekend is, Prof. D.A. DE JONG uit Leiden en zijn medewerkers DROOGLEEVER FORTUYN, V. DRIEST en MIDDENDORP zich veel moeite voor de bestudeering ervan gegeven hebben. Op deze onderzoekingen zelf zal ik straks nog nader terugkomen, maar ik meen in de eerste plaats U even te moeten uiteenzetten, waarom het vraagstuk, hoe versche visch op zoodanige wijze te conserveeren, dat zij in kwaliteit en in smaak niet of althans eerst na geruim en tijd achteruitgaat, een probleem vormt economisch van hooge orde en dus van veel meer beteekenis, dan velen tot dusver misschien geneigd zijn geweest aan te nemen. Tot nu toe wordt in Europa, behalve in sommige gedeelten van Rusland, versche visch zoo goed als alleen in ijs geconser-

12 11. veerd, zoowel voor het goed houden na de vangst als voor de verzending naar de markten en de consumenten. Wel heeft men ruim een dertigtal jaren geleden getracht op groote schaal o.a. in lucht bevroren schelvisch in West-Europa op de marktte brengen, maar de smaak daarvan was zoo teleurstellend, dat deze poging totaal fiasco heeft geleden en de bevroren visch in Europa er tevens een buitengewoon slechten naam door heeft gekregen, die zij nog steeds heeft behouden. Het is intusschen genoegzaam bekend, dat ijsconserveering ook een zeer gebrekkige methode is; zij laat niet toe de visch langer dan ongeveer twee weken na de vangst goed te houden; èn wat de deugdelijkheid èn wat den smaak betreft, gaat de visch mede door het smeltende ijs en het water geleidelijk achteruit, totdat zij aan het einde van dien termijn bijna oneetbaar is geworden. Lossing, verkoop, verpakking, vervoer, enz. alles moet dan ook zoo snel mogelijk geschieden, opdat zij vóór het bederf te ver is ingetreden, den consument bereikt heeft. Dat het ontwikkelen van al die snelheid kostbaar is, behoef ik U wel niet uiteen te zetten; men denke slechts aan de hooge loonen en de hooge spoorwegtarieven voor snelvervoer. Ondanks de gebrekkigheid en de kostbaarheid van de methode, zoowel direct als indirect, is het toch aan haar te danken, dat in de laatste 50 jaar de verschvisscherij zich hier in Europa tot een reusachtig bedrijf heeft kunnen ontwikkelen. De waarde van de schepen, die dezen tak van nijverheid uitoefenen, de haveninrichtingen, die er speciaal voor zijn gebouwd, de pakhuizen, werkplaatsen, machinefabrieken, werven, ijsfabrieken, enz., die het behoeft, is moeilijk nauwkeurig te schatten, maar nadert wellicht een bedrag van ¾ tot 1 milliard gulden. De geheele productie alleen van de Noord- en West- Europeesche landen, dus met uitzondering van Portugal, Spanje en de overige Middellandsche zee-landen, had in 1913 reeds een gewicht van bijna 3 milliard K.G. met een waarde van ongeveer 400 millioen gulden bereikt. Hieruit zult ge U eenigszins een denkbeeld kunnen vormen van de beteekenis van dit bedrijf, dat verkregen is, dank zij een gebrekkige conserveermethode en daarmede van de beteekenis van een uitnemend procedé, dat in staat stelt de visch veel langer

13 12. en beter te conserveeren, dan tot dusver in ijs mogelijk was. Wordt het op grootere schaal toegepast, dan zal de behoefte aan snelle distributie verminderen, de handel uitbreiden, de afzet toenemen, het bedrijf winstgevender worden. Een en ander zal echter niet alleen direct, maar ook indirect het gevolg wezen van de betere conserveering, omdat daardoor het groote voordeel wordt verkregen, dat de fluctuaties in den aanvoer en dientengevolge van de prijzen grootendeels geneutraliseerd kunnen worden. De moeilijkheid n.l., die de handel in versche visch ondervindt, spruit niet alleen voort uit de bederfelijkheid van de waar er zijn meer bederfelijke waren, die echter die moeilijkheid niet zoo sterk ondervinden doch ook uit de groote fluctuaties in den aanvoer, zooals bij anderen waren niet voorkomen. Deze is bij de visch het gevolg van natuurkundige oorzaken het trekken van de visch als gevolg van verschillen in temperatuur en zoutgehalte, voortplantingsdrang en voedingsbehoefte, stormweer, enz. oorzaken, waarop de mensch geen invloed kan uitoefenen. Daardoor loopen de vangsten niet alleen van seizoen tot seizoen, maar van week tot week, van dag tot dag dikwijls sterk uiteen, en als gevolg daarvan in de eerste plaats de marktprijzen. De economische wetten gelden natuurlijk ook hier: geregelde vraag kan zich uit den aard der zaak slechts ontwikkelen, dáár waar geregeld aanbod is, dus slechts voor ongeveer die hoeveelheid, die steeds wordt aangevoerd, m.a.w. den minimum aanvoer. Stijgt de aanvoer plotseling daarboven, dan is daarvoor ook niet ineens evenredig meer vraag en de marktprijs moet dan noodwendig dalen, tot een zoodanig laag niveau, waarop de handel hoopt, dat althans zooveel gelegenheidsvraag zal ontstaan, dat de visch geplaatst wordt. In verband met den korten tijd, gedurende welken de visch consumabel blijft, slaagt de handel daarin echter volstrekt niet altijd en het gevolg daarvan is, dat soms groote hoeveelheden bederven en verloren gaan en dat anderen partijen à tout prix dus met groot verlies moeten worden verkocht. De groote risico, die de handel dus heeft, maakt dit bedrijf dikwijls zeer speculatief en noopt hem dikwijls zich door hoogere winsten, dan anders noodig zouden zijn geweest, tegen verlies te dekken. Van de in den vischaanvoer voorkomende fluctuaties zullen de

14 13. grafieken, die U hier voor U ziet, een denkbeeld kunnen geven. U ziet daaruit dat: Behalve de moeilijkheid die groot- en kleinhandel van deze fluctuaties ondervinden, hebben zij ook nog dit groote nadeel, dat zij door de groote prijsschommelingen, die er het gevolg van zijn, het publiek van het vischgebruik afkeerig maken. U behoeft zich maar eens even voor oogen te stellen, wat het gevolg zou zijn, wanneer het vleesch of een ander artikel van dagelijksch gebruik, bv. vandaag wel, morgen niet te krijgen was, dat het vandaag zooveel kost, morgen het dubbele, en dat omgekeerd visch steeds en tegen vaste matige prijzen overal gekocht zou worden en vleesch bv. niet. Ik geloof niet, dat het aan twijfel onderhevig is, of er zou heel wat minder vleesch en heel wat meer visch gegeten worden. Conserveering nu voor langeren duur zal het mogelijk maken met het teveel van den aanvoer op het eene tijdstip, het tekort op het andere aan te vullen en de fluctuaties dus te neutraliseeren. In de eerste plaats zal het visscherijbedrijf daarvan profiteeren, omdat daardoor de gemiddelde marktprijs hooger zal wezen: immers de hooge prijzen worden slechts bij geringe aanvoeren en dus kleine kwantums, betaald, de lage prijzen echter bij massale aanvoeren, zoodat zij den gemiddelden prijs sterk drukken. Bij geringe prijsfluctuaties mag worden verwacht, dat de gemiddelde prijs boven den tegenwoordigen gemiddelden prijs zal liggen, en dat dit voor den consument toch geen duurdere visch beteekent, zal uit het voorgaande duidelijk zijn. Verder zal de handel er voordeel van trekken, omdat hij dan veel gemakkelijker geregelden afzet zal krijgen, waardoor zijn bedrijf veel minder speculatief zal worden; het bedrijf zal ook eenvoudiger en gemakkelijker ingericht kunnen worden, omdat men voor voorraad kan zorgen en dus de soorten en hoeveelheden, die besteld worden, steeds, uit magazijn kan leveren; bovendien kan de distributie langzamer en dus met minder kosten geschieden. De consument zal de visch goedkooper kunnen koopen, wanneer de handel minder speculatief wordt en dus in zijn prijzen geen risicopremie voor de verliezen behoeft op te nemen; de eerste zal zoowel daardoor, als door de gelegenheid te allen tijde,

15 14. hetgeen hij wenscht in goede kwaliteit te krijgen, meer visch gaan verbruiken. De gemeenschap wordt ten slotte ook nog daardoor gebaat, dat zij zich veel meer dan vroeger met een gezonder en goedkooper eiwitrijk voedsel dan vleesch zal kunnen voeden. Het zal U na het voorgaande wel begrijpelijk voorkomen, dat een betere methode van conserveering van versche visch een probleem vormt, naar welke oplossing velen reeds lang hebben gezocht. Verscheidene patenten zijn daarvoor dan ook in de laatste zestig jaar genomen en het eerste dagteekent reeds van 1861 uit Amerika; het had betrekking op het bevriezen van visch in een mengsel van zout en ijs en vele zijn daarop nog gevolgd. Sedert 1 Juni 1912, toen de Octrooiwet hier te lande in werking kwam, werden reeds niet minder dan 7 patenten verleend voor werkwijzen voor het conserveeren van visch of voor inrichtingen daarvoor, waaronder dat van OTTESEN in Zooals ik daar straks mededeelde, heeft dit laatste patent in vijf verschillende landen aanleiding gegeven tot onderzoekingen, en daarover zijn thans overal rapporten uitgebracht, waarvan het Duitsche en het Nederlandsche respectievelijke van de belangrijkste zijn. Het laatste in 1922 uitgebrachte Engelsche rapport is ook zeer interessant, omdat daarin het geheele probleem van het bevriezen van visch in lucht en in een vloeibaar medium in beschouwing werd genomen en theoretisch en practisch toegelicht. De uitkomsten der Duitsche en der Nederlandsche onderzoekingen komen daarin ten volle tot haar recht. Het is verder verheugend, dat al de onderzoekers in de verschillende landen, hoe vijandig ze elkaar gedeeltelijk nog gezind zijn, toch volstrekt niet tot met elkander strijdige conclusies komen. Uit de onderzoekingen blijkt nu in de eerste plaats, waarom het vriezen in lucht zoo teleurstellende uitkomsten geeft. Waar men den smaak van versche visch kent, is voor in lucht bevroren visch geen plaats; het heeft daar slechts de waarde van een surrogaat. Deze conserveeringswijze wordt dan ook alleen daar toegepast, waar anders geen visch te krijgen zou zijn, zooals tot dusver aan boord van mailbooten. Zooals echter in de vorige

16 15. vergadering door mij werd uiteengezet, bestaat er geen reden, waarom de groote stoomvaartlijnen thans er mede zouden voortgaan deze en niet de zooveel smakelijker en betere volgens OTTESEN bevroren visch aan hun passagiers voor te zetten. Duurder behoeft de visch daardoor niet te worden. Ook laat haar toepassing zich verklaren in streken eenerzijds, waar in verband met hare ligging en hooge zomertemperaturen weinig versche visch komt, anderzijds waar de temperatuur een groot deel van het jaar zoo laag is, dat het onmogelijk is de visch practisch anders dan bevroren te bewaren, zooals in verschillende deelen van Noord-Amerika en Rusland. Bevroren visch is dus hier geen surrogaat, dat met de versche visch moet concurreeren, maar vormt een afzonderlijk artikel, dat zich geleidelijk heeft kunnen inburgeren en dit is in Amerika zooveel te gemakkelijker geweest, omdat het conserveeren van allerlei levensmiddelen door bevriezen daar een veel gebruikelijker procedé was dan in Europa. Het zal U wel interesseeren eenige cijfers te hooren omtrent de beteekenis van den handel in bevroren visch in de Vereenigde Staten. In het laatste Amerikaansche Visscherijverslag wordt daaromtrent medegedeeld, dat gedurende het jaar 1920 ruim 42½ millioen K.G. versche visch in vrieshuizen werd opgeslagen, waarvan de voornaamste waren: heilbot met 5,3, haring 5,2, wijting 5,1, zalm 3,9, makreel 2,4, kabeljauwen schelvisch 2,0 millioen K.G. De grootste hoeveelheid visch is gewoonlijk omstreeks half November in opslag; in 1920 bedroeg die hoeveelheid 34 millioen K.G. De kleinste hoeveelheid wordt tusschen half April en half Mei aangetroffen; zij bedroeg in millioen K.G. Wat is nu de verklaring van de ondeugdelijkheid dezer methode? Het blijkt, dat het bevriezen van visch in lucht betrekkelijk langen tijd vordert als gevolg van de weinige geleidbaarheid van dit medium. Naar gelang van de grootte van de visch duurt het van een tot twee etmaal voor deze door en door bevroren is. In dien tusschentijd ondergaat zij vrij veel vochtverlies, dat tot 6% en soms meer van het lichaamsgewicht kan bedragen. Dit zou op zich zelf niet zoo ernstig wezen, indien daarvan niet tevens het

17 16. gevolg was, dat de kwaliteit belangrijk achteruitgaat, waarschijnlijk doordat een deel van de arómatische stoffen verloren gaat en daarmede de specifieke smaak en de geur van de visch. Dit verlies wordt nog verergerd niet alleen doordat gedurende den verdere duur van den opslag de verdamping voortgaat, ondanks dat dit door verschillende middelen zooveel mogelijk getemperd wordt, maar vooral omdat ten gevolge van de vorming van groote ijskristallen in de weefselelementen door het langzame bevriezen deze beschadigd worden en dientengevolge bij het ontdooien het lichaamsvocht gemakkelijk uitvloeit. Dit vocht bevat nu veel zouten en misschien voedende bestanddeelen, die in het water oplossen en verloren gaan; de visch droogt daardoor uit en verschrompelt. Men krijgt door het bevriezen in lucht dus tenslotte een product, dat wel is waar niet bederft, maar dat toebereid meestal slap, droog en smakeloos is. Slechts weinige vischsoorten maken daarop een uitzondering en geven althans een dragelijk product, zooals bv. zalm en heilbot. Al dergelijke bevroren visch wordt dof en kleurloos, en ziet er dus veel minder smakelijk uit dan versche, omdat gedurende het bevriezen in de lucht het slijm aan de oppervlakte verdwijnt. Men kan deze visch na het ontdooien dus ook onmiddellijk onderscheiden van versche visch. De Amerikanen hebben zich van het euvel, dat het uitdrogen der visch veroorzaakt, zeer goed rekenschap gegeven en de ervaring heeft hun ten slotte geleerd, dat dit kan worden verminderd door lagere temperaturen te gebruiken, waardoor de duur van het bevriezen in lucht wordt verkort. De ijskristallen in de weefsels worden daardoor kleiner en evenredig daarmede het vochtverlies. In de moderne vischvrieshuizen ginds is men dan ook steeds lagere temperaturen gaan toepassen; thans worden in de z.g. sharp freezers reeds temperaturen van 20 C. gebruikt. Welke verkorting van den bevriezingsduur door het gebruiken van lagere temperaturen wordt verkregen, blijkt uit de in de rapporten vermelden cijfers; een kabeljauw van 6 pond bevroor bij een temperatuur van 10 C. door en door eerst na 35 à 40 uur, bij 15 C. na 15 uur. Bij 20 C., zal het echter toch nog ongeveer 10 uur bedragen.

18 17. Ik behoef U intusschen wel niet uiteen te zetten, met opoffering van welke kosten verbetering van de kwaliteit op deze wijze verkregen wordt; bovendien geeft zij, zooals verschillende proefnemingen hebben geleerd, wel eenige verbetering, maar zij is volstrekt niet afdoende. De onderzoekers hebben zich nu vervolgens met het bevriezen in een vloeibaar medium bezig gehouden. Daarbij bleek, dat tot dusver alleen pekel practisch bruikbaar is. Zooals U bekend is wordt bij het procedé OTTESEN de visch in zulk een zoutoplossing bevroren; OTTESEN is evenwel toch niet de eerste, noch de eenige, die dat gedaan heeft. Dit blijkt uit de verschillende patenten, en afgezien van het eerste patent voor het bevriezen van visch in 1861, dat ik daar straks reeds vermeldde, waarbij de visch in een mengsel van ijs en zout bevroren werd, werd reeds in 1889 een nauwkeurige beschrijving van het bevriezen in een pekeloplossing gegeven in het patent verleend aan HUSKETH en MARCEL. Ook de meest bekende andere patenten berusten op het bevriezen der visch in een zoutoplossing, zooals die verleend aan den Noorschen Visscherijinspecteur WALLEM in, in 1890; den Franschen Ingenieur ROUART in 1898, HERDERSON in Australië in Het groote voordeel van deze wijze van bevriezen blijkt te zijn, dat tijdens het bevriezen geen verdamping van lichaamsvocht kan plaats hebben, en in dat opzicht gaven zij een groote verbetering vergeleken bij het vriezen in lucht. Maar dit is toch niet voldoende geweest om deze patenten succes te verzekeren; zij hebben althans zoover mij bekend is, geen practische toepassing van beteekenis gevonden. Blijkbaar is dat in sommige gevallen het gevolg daarvan, dat de visch in de daarvoor gemaakte inrichting te veel beschadigd werd, in andere, dat de werkwijze te omslachtig was of te kostbaar, maar de grondfout is vermoedelijk, dat men het te weinig in de hand had een goed product te zullen krijgen. Men kon n.l. bij deze patenten wel voorkomen, dat lichaamsvocht tijdens het bevriezen verdampt, maar niet, dat pekeloplossing, waarin de visch bevroren werd, lichaamsvocht aan de visch onttrekt, noch dat zout uit die oplossing in de visch trekt, terwijl de smaak nog ongunstig heinvloed kan worden, door de veront-

19 18. reiniging van de pekel met vischlijm, roestdeelen uit de roerwerken enz., en door absorptie van gasvormige stoffen. Kortom de methoden waren blijkbaar nog te gebrekkig; men kreeg visch, die bij ontdooiing soms te zout was en onaangename bijsmaken had. OTTESEN heeft nu de groote verdienste gehad een procedé te hebben uitgewerkt, dat deze nadeelen mist. Hij heeft gebruik gemaakt van hetgeen physisch chemisch onderzoek ten aanzien van het gedrag van pekeloplossing bij lage temperaturen heeft geleerd. Wanneer n.l. een zoutoplossing, waarvan de concentratie beneden een bepaalde grens blijft tot haar vriespunt wordt afgekoeld, wordt n.l. ijs, maar geen zout afgescheiden. Voegt men water daaraan toe, dan kan zich dat niet met de pekel vermengen, of m.a.w. in de pekel indringen; deze heeft toch juist een tegenovergestelde neiging, n.l. van zich te concentreeren en dus zelf water in den vorm van zuiver ijs af te scheiden. Het water, dat er aan wordt toegevoegd, bevriest dus eenvoudig en drijft als een eiland op de pekel. Indien zich echter water niet vermengen kan met pekel en dus daarin niet kan indringen, kan men omgekeerd zeggen, dat de pekel niet in het toegevoegde water indringt en dat geldt natuurlijk ook voor alle andere waterhoudende mediums, zooals visch, die uit 80% water bestaat. De pekel is dus onder die omstandigheden een indifferente vloeistof geworden en niet alleen het zout, maar ook de andere in de pekel opgeloste stoffen, die deze verontreinigen, kunnen in de daarin gedompelde stoffen niet indringen. Dit is de kern van de gedachte van OTTESEN en daaraan ontleent het patent zijn werkelijke waarde. Volledigheidshalve moet ik er echter nog op wijzen, dat zooals uit de onderzoekingen van Prof. DE JONG bij toepassing van het patent OTTESEN is gebleken, in werkelijkheid toch wel eenig zout indringt en dus, zooals het wel eens meer gaat, theorie en practijk elkander hier niet ten volle dekken. Dit is echter verklaarbaar, wanneer men bedenkt, dat de visch, indien die althans niet tot beneden 0 C. voorgekoeld is, warmte afstaat aan het haar onmiddellijk omgevende laagje pekel; de temperatuur hiervan stijgt boven het vriespunt van de pekel en dit laagje is dus niet meer indifferent. Daar de pekel door een

20 19. roer- of pompwerk steeds in snelle strooming wordt gehouden, kan die verwarming echter slechts gering zijn; de hoeveelheid zout, die indringt, is dan ook zoo gering, dat zij niet te proeven is en dus practisch buiten beschouwing kan blijven. Ook de andere stoffen, waarmede de pekel verontreinigd is, worden niet merkbaar in de visch opgenomen. OTTESEN heeft echter begrepen, dat het voorkomen van het indringen van zout in de visch uit de pekeloplossing niet de eenige factor was voor het succes; daarnaast is de snelheid, waarmede bevroren wordt, zoo als ook uit het daarstraks medegedeelde volgt, van grooten invloed. Immers het is de beschadiging van de weefselelementen, door de groote ijskristallen, die het wegvloeien van de lichaamssappen na het ontdooien veroorzaakt en waardoor naast het vochtverlies tijdens het bevriezen, de kwaliteit zoo achteruitgaat. OTTESEN bevriest dan ook bij een temperatuur van de pekeloplossing van ongeveer 15 C., en deze temperatuur is niet zoo laag, dat het bevriezen al te veel energie eischt en te duur wordt, terwijl het toch snel genoeg gaat om de weefsels niet te veel te beschadigen. Welk een voordeel het bevriezen in een zoo goed geleidend medium als een pekeloplossing boven het vriezen in lucht in dat opzicht oplevert, blijkt wel hieruit, dat bij een temperatuur van 15 C., het bevriezen in lucht bij kleine platvisch 24 maal, bij haring 18 maal en bij schelvisch 13 maal langer duurt dan bij bevriezen in pekel van dezelfde temperatuur. Ten slotte moet nog op een belangrijk punt worden gewezen, n.l. dat in tegenstelling met bij in lucht bevroren visch na ontdooiing het uiterlijk van versche visch behoudt. Zij is niet te onderscheiden van niet bevroren versche visch. De vraag zal zich nu ongetwijfeld bij U voordoen, wat er in de practijk met bedoeld procedé bereikt kan worden en dan is het antwoord, dat bij de hier toegepaste wijze van opslag, de visch ongeveer 6 weken tot 2 à 3 maanden bewaard kan blijven, zonder in deugdelijkheid, in smaak of in uiterlijk achteruit te gaan en nog wel langer, wanneer op den smaak niet te veel gelet wordt. Tot zoolang ongeveer is de visch, al naar gelang van de soort, zooals herhaaldelijk uit proefnemingen in de wetenschappelijke

21 20. verslagen vermeld is gebleken, na het ontdooien geheel gelijk aan versche visch. Ik herinner daarvoor o.a. aan de in het Verslag van Prof. DE JONG opgenomen rapporten over den verkoop van bevroren visch in den Haag en Amsterdam, waaruit bleek dat het publiek er niets van gemerkt had, dat de visch bevroren was geweest. Na verloop van genoemde tijdvakken begint de smaak achteruit te gaan, maar dat is niet het gevolg van onvolmaaktheid van het procedé OTTESEN, maar van de nog gebrekkige techniek van het opslaan in de vrieshuizen. Zooals daarstraks werd opgemerkt, gaat de verdamping van de lichaamssappen, tijdens den duur van den opslag door en daarmede gaan gelijktijdig de aromatische stoffen, die den specifieken geur en smaak aan de visch verleenen, verloren. Dit houdt dus geen verband met de methode van bevriezen; ongeacht de visch in lucht of in pekel bevroren is, treedt bij opslag in vrieskamers bedoelde verdamping in, welke men tot dusver alleen heeft kunnen temperen. Het zal er dus op aankomen, de techniek van het opslaan verder te verbeteren en alleen daardoor zal de visch langer haar smakelijkheid kunnen behouden. Misschien dat er voor ons in Amerika, waar een zoo belangrijke handel in bevroren visch bestaat en men groote ervaring met het opslaan in vrieshuizen heeft, op dat gebied nog wel wat te leeren zou zijn. Om echter terug te komen op de vraag, wat de practijk met het opslaan van volgens het OTTESEN S patent bevroren visch heeft geleerd, kan verder nog worden medegedeeld, onder herinnering aan wat ik zooeven opmerkte, dat, wat de verschillende vischsoorten betreft, visch, die niet vet is, of waarvan het vet niet spoedig tranig wordt, zich het langste goed houdt, en van de eerste, die met relatief de kleinste uitstralings oppervlakte, dus rondvisch, zooals schelvisch, kabeljauw, koolvisch, enz. en van de vette visch, zalm en paling. Visschen daarentegen als haring en makreel, waarvan het vet zeer spoedig ontleedt, en daardoor tranig wordt, kunnen niet veel langer dan 4 à 6 weken bewaard blijven, zonder dat de traan smaak merkbaar begint te worden. Hoewel natuurlijk een nog langere duur gedurende welken de

22 21. smakelijkheid der visch niet achteruitgaat, van nog veel grooter voordeel zou zijn, is hetgeen thans reeds met de volgens het patent OTTESEN bevroren visch bereikt kan worden, reeds zóó belangrijk, dat het voor ons visscherijbedrijf en onzen vischhandel van zeer groote en ingrijpende beteekenis kan zijn en zooals ik reeds in den aanhef opmerkte, valt het alleen te betreuren, dat men niet reeds eenige jaren geleden het procedé te IJmuiden practisch is gaan toepassen. Wanneer U de grafieken, die ik U daar straks toonde, nog eens beziet, dan zal U blijken, dat de fluctuaties in den aanvoer, voor zoover zij geen seizoenfluctuaties zijn, met perioden van ongeveer een half jaar door een procedé, dat de visch enkele maanden conserveert, geheel geneutraliseerd kunnen worden. Zooals wij zagen, zijn het juist deze fluctuaties, die naast de bederfelijkheid der visch de grootste moeilijkheden opleveren. De tegenwoordige duur, gedurende welken de visch practisch versch blijft, laat ook reeds expeditie toe, niet alleen door heel Europa, maar ook naar alle werelddeelen, ook de tropische gedeelten ervan. Uiteraard zal het overzeesche transport in schepen met vrieskamers moeten geschieden, en zullen vrieshuizen in de havenplaatsen aanwezig moeten zijn om de bevroren visch te kunnen opslaan. Deze worden echter in bijna alle groote havens aangetroffen en schepen met vrieskamers zijn thans gelukkig ook vrij talrijk. Zooals ik in de vorige algemeene vergadering reeds mededeelde, waren destijds de Holland-Amerika-lijn, de Hollandsche Stoomboot-Maatschappij, de Holland-Zuid-Afrikalijn, de Koninklijke Hollandsche Lloyd, Wm. Müller & Co. Algemeene Scheepvaart Mij., zoomede de Stoomvaart Mijen Nederland en Rotterdamsche Lloyd, tezamen in het bezit van 25 van dergelijke schepen met een gezamenlijke capaciteit der vrieskamers van rond 20 millioen K.G., er is daar dus allicht plaats voor een zending versche visch, die o.a. rechtstreeks naar Zuid-Amerika, Cuba, Mexico, New-Orleans, New-York, de Stille Oceaan kust van de Vereenigde Staten, Vancouver, etc. en verder naar Groot- Brittannië, West-Afrika, Zuid-Afrika, Zuid-Frankrijk, Italië, Egypte, Ned. Oost-Indië enz. kan worden vervoerd. Omtrent de verzending van bevroren visch per spoor zonder ijs is nog slechts beperkte ervaring. Over kleine afstanden schijnen,

23 22. zoover mij bekend werd, geen bijzondere voorzorgsmaatregelen noodig te zijn; bij behoorlijke verpakking en niet te kleine hoeveelheden zal visch als stukgoed ook in den zomer vermoedelijk over een groot deel van Nederland zonder toevoeging van ijs verzonden kunnen worden. Dit zal uiteraard een beduidende besparing van kosten geven, in de eerste plaats op het ijs, in de tweede plaats op de spoorvracht. Voor verzending naar het buitenland over grootere afstanden zullen echter geïsoleerde wagons noodzakelijk zijn. Er is evenwel nog te weinig bekend omtrent de afstanden, die bij een bepaalde temperatuur afgelegd kunnen worden, zonder dat de visch ontdooit. In sommige gevallen bleek een transportduur van 3 à 4 dagen geen bezwaar op te leveren. Het hangt er echter veel van af, of het volle wagonladingen betreft, dan wel gedeeltelijke. In het Amerikaansche verslag wordt een geval vermeld, dat een zending in pekel bevroren visch in een houten kist gepakt zonder ijs of isolatie in begin Mei een afstand van 2200 Eng. mijl afgelegd had in vier dagen en hoewel ontdooid, toch in prima kwaliteit was aangekomen. De afzending had plaats bij een luchttemperatuur van 63 F., de dagelijksche maximum temperaturen varieerden van 66 tot 91, de minimum tusschen De hoogste dagtemperaturen waren dus hoog en soms zeer hoog. Dergelijke resultaten zijn ook in Europa verkregen bij experimenten met zendingen van Denemarken uit naar Weenen, Parijs en Zwitserland. In het Fransche rapport worden voorts mededeelingen gedaan omtrent eenige proefnemingen met de verzending van in ijs verpakte en bevroren visch in verschillende soorten koelwagens; deze proefnemingen hebben echter op onvoldoende schaal plaats gehad, zoodat de rapporteur zelf mededeelt, dat daaruit geen definitieve gevolgtrekkingen konden worden gemaakt. Ditzelfde geldt intusschen ook voor de even vermelde experimenten, want hoe belangrijk de daarmede verkregen resultaten ook zijn, zij geven toch geen voldoende gegevens om te kunnen aangeven, op welke wijze de verzending onder verschillende temperatuursgesteldheid en bij vervoer over verschillende afstanden moet plaats hebben, om steeds zeker te zijn, dat de visch goed aankomt.

24 23. Uit het medegedeelde zult U naar ik hoop ook de overtuiging hebben gekregen, dat door de toepassing van het patent OTTESEN als het ware een nieuw exportartikel kan verkregen worden, dat hetzij te land, hetzij te water, over de geheele wereld kan worden gedistribueerd. Dat dit in de tegenwoordige malaise èn voor IJmuiden, waar de visscherijvloot voor een groot deel moet stilliggen, omdat de visch geen voldoenden prijs kan opbrengen, èn voor de stoomvaartmaatschappijen, die geen voldoende vracht hebben, een belang kan beteekenen, dat niet moet worden onderschat, behoeft wel geen betoog, al zullen ook hier Keulen en Aken niet op één dag gebouwd zijn. Men moet zich natuurlijk niet voorstellen, dat als er vandaag een behoorlijke inrichting, die de visch volgens OTTESEN S patent bevriest beschikbaar is, morgen aan den dag goederentreinen en vrachtschepen beladen met bevroren visch naar alle wereldstreken zullen wegstoomen en dat IJmuiden gered is. Er zijn ook nog bezwaren van bijzonderen aard te overwinnen waarvan een der aanwezige heeren U misschien meer zou kunnen vertellen. Een dergelijk nieuw bedrijf moet nu eenmaal opgewerkt worden en dat kost tijd, maar daaruit volgt ook, dat hoe eerder het aangevat wordt, hoe beter het voor de visscherij is. Dat intusschen nog verbeteringen vooral in de techniek van het bewaren der eenmaal bevroren visch gewenscht zijn, zal U mede zijn gebleken; de vragen bv. hoe gemaakt kan worden, dat zij langer haar smaak behoudt en hoe het tranig worden van sommige vette vischsoorten kan worden voorkomen, zijn van groot practisch belang en daaruit volgt, van hoeveel beteekenis het is te achten, dat de onderzoekingen in het proefstation van onze Vereeniging te Leiden, waaraan Prof. DE JONG in zijn laboratorium zoo welwillend gastvrijheid heeft verleend, worden voortgezet. Het is verheugend, dat de Regeering door haar subsidie, de Vereeniging daartoe in staat heeft gesteld en van harte hoop ik, het Proefstation onder leiding van Prof. DE JONG ook verder zijn belangrijke taak met succes zal vervullen. Aan de zeer geanimeerde gedachten wisseling; die hierop volgt, Toejuichingen.

25 24. wordt deelgenomen door de heeren: DE ROO VAN ALDEWERELT, POLIS, TUSENIUS, SLIS, KOOPMAN, den 1 en Voorzitter en den inleider. Daarbij deelde het lid Tusenius het volgende mede: Na de zoo belangrijke inleiding van den Heer BOTTEMANNE over het gebruik en transport van bevroren visch volgens patent,,ottesen, zult U ongetwijfeld belang stellen in de resultaten in de practijk van het bevriezen en aan den man brengen van dit artikel. Het is misschien aan weinigen nog slechts bekend dat mijn Vennootschap, de N.V. Vereenigde IJsfabrieken, zich reeds gedurende eenige jaren heeft geïnteresseerd voor dit procedé. Gedurende ongeveer 2 à 3 jaren hebben wij onze vriesinrichting en onze koelkamers beschikbaar gesteld voor reeders en vischhandelaren te IJmuiden, de plaats waar bijna alle versche visch in Nederland wordt aangevoerd. Niettegenstaande onze krachtige propaganda en de propaganda gemaakt vanwege de Inspectie der Visscherij wilde men niet slechts geen gebruik maken van deze aanbieding, maar stelde men alle krachten in het werk om te voorkomen dat dit procedé een,,fair trial kreeg, hiertoe gedreven door de vrees dat bij het eventueel slagen van te nemen proeven hierdoor een ommekeer in den vischhandel zou ontstaan of althans een voldoende aanleiding om de wijze van vischvoorziening absoluut te veranderen. Men vreesde blijkbaar een nivelleering van vischprijzen, waarbij de handel niet gediend zou zijn. In de geheele visscherij en wat er aan vast zit, zijn duidelijk te onderscheiden 3 soorten van belangen, n.l. reedersbelang, een vischhandelarenbelang en een consumentenbelang. De reeders hebben belang bij hooge prijzen, de vischhandel bij wisselende prijzen, de consumenten echter bij lage prijzen en bij constante prijzen, zoodat het grootste belang van het patent OTTESEN is bij de consumenten. Dit patent op voldoende ruime mate toegepast, kan den consumenten geregelde vischaanvoer bezorgen tegen constante matige prijzen. Geleid door deze overwegingen en daarin gesteund door verschillende proeven en proefzendingen, waarvan o.a. ook een vrij groote zending naar Indië, deden ons besluiten te trachten het artikel bevroren visch zelf aan den man te brengen. Wij gingen dus inkoopen door bemiddeling van een erkenden goeden vischhandel te IJmuiden, bevroren deze visch en trachtten deze visch te verkoopen. Van deze handeling stelden wij het Bestuur van de Reedersvereeni-