Samenvatting Biologie Hoofdstuk 8, 11 en 13

Transcriptie

1 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 8, 11 en 13 Samenvatting door K woorden 21 november ,3 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie Hoofdstuk 8 Paragraaf 1 1. Waaruit bestaat je bloed? 5 Liter bloed in je lichaam -> Grootste deel bloedplasma ( Geel ) - Afvalstoffen - Voedingsstoffen - Hormonen 3 soorten bloedcellen: - Rode bloedcellen ( Vervoert zuurstof ) - Witte bloedcellen ( Maken antistoffen tegen ziektes, zijn dun, van vorm veranderen - Bloedplaatjes ( Dichtmaken wondjes -> Bloedstolling ) Fibrinogeen: Een stollingseiwit dat is opgelost in het bloed Bloedstolling: - Op de ruwe rand van de wond knappen je bloedplaatjes open - Er komt een stof vrijdag - Fibrinogeen word omgezet in fibrinedraden - In dit netwerk worden de rode bloedcellen vastgezet - Bloed is gestolt Aanmaak nieuwe bloedcellen: Rode beenmerg in de platte beenderen Pagina 1 van 16

2 Bijv. Bekken, Ribben, Borstbeen 2. Hoe vervoert bloed zuurstof? Gebeurt in de haarvaten De opgenomen stoffen lossen op in het bloedplasma Hemoglobine: De rode kleur in je bloedcellen Bloedarmoede = Te weinig hemoglobine Oorzaak: Tekort aan ijzer in voeding 3. Wat verandert bij inspanning in je bloed? Energie -> Verbranding Voor verbranding nodig: - Glucose - Zuurstof Glycogeen: Reserveglucose Daalt je glucose gehalte dan word glycogeen omgezet in glucose, dat gebeurt door 2 hormonen: - Adrenaline ( Alvleesklier ) - Glucagon ( bijnieren, zorgt voor snelle omzet glycogeen in glucose ) Hart van een sporter -> 160 x per minuut Bij verbranding ontstaat ook CO² -> Via longwegen naar buiten Paragraaf 2 Pagina 2 van 16

3 1. Wat voor typen bloedvaten zijn er? - Slagaders ( Grootste = Aorta ) - Haarvaten ( lossen & Laden van deeltjes, zuurstof + voedingsstoffen, komen bij elkaar in de aders ) - Aders ( Vervoeren het bloed weer terug naar je hart 2. Hoe stroomt het bloed door je lichaam? Kleine bloedsomloop: Hart -> Longen -> Hart Grote bloedsomloop: Hart -> Alle organen in het lichaam -> Hart In de longen komt zuurstof in het bloed Zuurstofarm bloed loopt naar het hart terug 3. Hoe klopt je hart? 4 ruimtes: 2 boezems, 2 kamers Linkerboezem -> Longader Rechterboezem -> Holle ader Ertussen in: Hartkleppen Functie: Zorgen dat het bloed de goede kant op stroomt Slagaderkleppen: Begin longslagader & Aorta Hartslag: - Boezems trekken samen - Kamers trekken samen - Hartpauze Pagina 3 van 16

4 4. Hoe ontstaan hartproblemen? Elk orgaan krijgt bloed via een slagader Via de kransslagader krijgt de hartspier bloed met glucose en zuurstof Via de kransader loopt het bloed weer terug naar de holle ader Vernauwingen in kransslagader: - Cholestorol - Vetachtige stoffen Als het verstopt raakt -> Hartinfarct Oplossing: - Dotteren - Bypassoperatie ( Omleiding om de vernauwing heen ) 5. Hoe ontstaat je bloeddruk? Bloeddruk: Het bloed in je lichaam drukt tegen de wanden van je bloedvaten De hartkamers trekken het krachtstigt samen bovendruk: Samentrekken kamers Onderdruk: Hartpauze Normale bloeddruk: 110/70 ( 1e getal bovendruk, 2e getal onderdruk ) De wanden van de slagaders zijn elastisch, bij iedere hartslag rekken ze uit en veren weer terug. Bloeddruk meten: - Dokter doet manchet om je arm - Op bepaalde tonen = Bovendruk - Tonen weg = Onderdruk Pagina 4 van 16

5 Hoge bloedruk: Wanden kunnen beschadigd raken, kans hart- en vaatziekten, hartinfarct, beroerte. - Niet te vet eten - Niet roken - Voldoende beweging Paragraaf 3 1. Hoe komen glucose en zuurstof in al je cellen? Glusoce & Zuurstof opnemen uit je bloed: - Zuurstofdeeltjes -> Bloedplasma -> Door kleine gaatjes in wand haarvat naar buiten - Weefselvloeistof ( Zit bijv in een blaar ) 2. Hoe komt weefselvloeistof terug in je bloed? Als er steeds weefselvloeistof uit miljoenen haarvaten lekt, zou je bloed indikken tot een stroperige massa bloedcellen Hoe komt weefselvloeistof terug in je bloedomloop? - Haarvaten - Lymfevaten Lymfevaten & Aders: - Dun - Lage bloeddruk - Zitten kleppen in Lymfestelsel: - Lymfeknopen - Lymfevaten Zodra weefselvloeistof in de lymfevaten zit, heet het lymfe. Pagina 5 van 16

6 2 liter weefselvloeistof per dag Ruim de helft daarvan stroomt terug je bloed in 3. Wat doet je lymfevatenstelsel? Lymfevaten voeren lymfe naar lymfeknoppen ( lymfeklieren ) word gecontroleerd op ziekteverwekkers en ongewenste stoffen door de witte bloedcellen. Teveel ziekteverwekkers? Zwelt een lymfeknoop op en doet pijn. Verkoudheid: Gezwollen lymfeknopen in je hals die geven je pijn bij het slikken ( Bijv. Keel amandelen ) Paragraaf 4 1. Welke organen halen afvalstoffen uit je lichaam? - Door uitscheidingsorganen Bijv. Huid, lever, long, nieten ( Water adem je in de vorm van waterdamp uit ) Lever: Haalt kleurstoffen uit je bloed, gifstoffen ( Alcohol, medicijnen ) Nieren: Zouten & Water uit je bloed 2. Wat doet je lever? Functies lever: - Afbreken en omzetten van stoggen - Breekt overtollige eiwitten af -> Ontstaat ureum dat word via de niet uitgescheiden - Opslaan van stoffen ( Glucose ) 3. Hoe werken je nieten? Buitenste laag: Mierschors Pagina 6 van 16

7 Binnenste laag: Niermerg In het niermerg zit nierschors, hier word alles gefiltert: - Afbraakproducten lever: Zoals ureum - Overtollige stoffen: Bijv. Water, zouten, vitaminen - Overbodige stoffen: Kleurstof Ontstaat: Urine Dagelijks: 1500 Liter Troebele urine: Infectie urinewegen - Samenstelling - Kleur - Helderheid Paragraaf 5 1. Wat is doping? Middelen die je sportprestaties verhogen 2 typen doping: Verboden stoffen: - Amfetamine: Stimulerende stof op werking van je zenuwstelsel, minder last vermoeidheid - Anabole steroïden: Spieren groei Verboden methoden: Bloeddoping: Het kunstmatig verhogen van het aantal rode bloedcellen EPO: Zorgt dat het rode beenmerg meer rode bloedcellen gaat maken Pagina 7 van 16

8 2. Hoe werken drugs? - Ingeademd - Opgesnoven - Gedronken - Ingespoten Effecten: - Stimulerende middelen: Xtc, cafeïne -> Zenuwstelsel werkt sneller - Verdovende middelen: Heroïne, alcohol -> Zenuwstelsel werkt trager - Bewustzijn veranderende middelen: lsd, paddo s: Andere werkelijkheid 3. Wat zijn de gevolgen van drugsgebruik? Verslaafd: Geestelijk afhankelijk: Denkt niet meer zonder te kunnen Lichamelijk afhankelijk: Stopt, ziek, trillen, zweten, koorts Ontwenningsverschijnselen Afkicken 2 soorten drugs: - Harddrugs - Softdrugs Hoofdstuk 13 Paragraaf 1 1. Hoe raak je besmet? Micro-organisme: - Bacteriën - Schimmels - Virussen Pagina 8 van 16

9 Ziekteverwekkers: - Komen op je uit - Adem je in - Of krijg je binnen met eten en drinken Binnenkrijgen van ziekteverwekkers: Besmetting / Infectie Je huid houd het meeste tegen Je speeksel & maagzuur: Schakelt ziekteverwekkers in je voedsel uit Infectieziekte: Als ziekteverwekkers zich dan vermeerderen ( Meestal: Bacteriën & Schimmels ) - Bacteriën leven van stoffen in je lichaam, celdeling, ze maken je ziek doordat ze giftige stoffen uitscheiden - Virussen hebben lichaamscellen nodig om zich te vermeerderen Het verkoudheidsvirus gaat bijv. in de celen van je neusslijmvlies zitten. Het virus neemt door het binnendringen van je DNA de besturing over. Daardoor gaat de slijmvliescel nieuwe virussen maken. Loopneus: Kapotte slijmvliescellen 2. Hoe herkent je lichaam ziekteverwekkers Aan de eiwitten die aan de buitenkant van hen cel zitten Lichaamsvreemd Antigenen: Eiwitten die aan de buitenkant van je cel zitten 3. Hoe vernietigt je lichaam ziekteverwekkers? 2 soorten: - Vreetcellen - Antigenen Pagina 9 van 16

10 Immuun voor een ziekte zijn: Je lichaam herkent de ziekteverwekker en je word er nietmeer ziek van omdat hij weet welk antigen erop past. Paragraaf 2 1. Welke medicijnen helpen tegen infectieziekte? Actieve immunisatie: Als witte bloedcellen actief zijn met het maken van antistoffen Passieve immunisatie: Seruminjectie ( omdat witte bloedcellen vrijwel niks doen is het passief ) Dat je toch nog regelmatig verkouden wordt of griep krijgt komt doordat virussen die deze ziekten veroorzaken steeds kleine erfelijke veranderingen ondergaan. Mutaties Serum: Injectie met antistoffen Antibiotica: Beschadigd de celwanden van de bacterie Resistentie: Bacteriën gaan niet meer dood omdat ze eraan gewend zijn. Virusremmers: Die worden opgenomen door je cellen en vertragen daar de vermeerdering van virussen. 2. Wat voorkom je met inenten? Baby s worden uit nature passief geboren, sommige ziektes zijn zeer gevaarlijk en daarom worden ze kunstmatig met behulp van een vaccinatie actief immuun gemaakt. Ziektepreventie: Vaccin 3. Waardoor heeft iemand allergie? Astma -> Allergie Pagina 10 van 16

11 Astma-Aanval: - Spieren verkrampen - Ontstaat veel slijm Stofdeeltjes worden opgegeten door vreetcellen Hooikoorts -> Stuifmeel Eczeem: Door de stoffen die je op je huid krijgt, eten 4. Wat gebeurt er als je antistoffen maakt tegen je eigen cellen? Jeugdsuikerziekte / Diabetes Insuline: Hormoon dat de hoeveelheid glucose in het bloed regelt Diabetes is een auto-immuunziekte. Auto-Immuunziekte: Dan maken witte bloedcellen antistoffen, die eigen lichaamscellen met antigenen vernietigen Ook reuma is een auto-immuunziekte 5. Hoe is de afweer bij landbouwhuisdieren? Voorbeelden ziektes van dier naar mens: - Q-koorts - Mexicaanse varkensgriep Door het bloed te testen op antistoffen tegen een ziekte wordt besmetting bij dieren aangetoond - Gedood - Vaccin Pagina 11 van 16

12 Paragraaf 3 Te weinig bloed? -> Bloedtransfusie van een bloeddonor Word bewaard in een halve L zak met een antistollingsmiddel Het bloed word gecontroleerd op: Antistoffen tegen syfilis, hepatitis B en aids Donorbloed word gescheiden in 3 bestandsdelen: - Bloedplasma ( Antistoffen, stollingseitwitten, medicijn, ernstige brandwonden, infecties, hemofilie ( Bij hen stolt het bloed niet goed ) ) - Rode bloedcellen ( v mensen met veel bloedverlies, bloedarmoede ) - Bloedplaatjes ( Leukemie / Bloedkanker ) 3. Hoe werkt afweer bij een orgaandonatie? Transplantatie Orgaanafstoting: Als je lichaam het lichaamsvreemd vind, dan maakt je lichaam antistoffen tegen het orgaan en beschadigd het. 4. Waardoor is er een tekort aan donororganen? 4 Oorzaken: - Niet allemaal zijn geschikt voor transplantatie - Donororganen blijven maar een berperkte tijd na de transplantatie goed werken - Nabestaanden geven uiteindelijk geen toestemming voor orgaandonatie - Niet iedereen stelt zijn organen beschikbaar 5. Wat zijn de alternatieven voor donororganen? Xenotransplantatie: Donatie van dier ( Varken ) Genetische modificatie: Een beetje DNA van een mens word in een bevruchte eicel van een varken Pagina 12 van 16

13 gespoten Reparatie met stamcellen Stamceltherapie Problemen: - Om de stamcel wakker te maken - Beste zijn stamcellen uit embryo s maar die zijn lichaamsvreemd Paragraaf 4 1. Hoe onderzoek je of je familie van elkaar bent? Handig: - Identificatie - Opsporen misdadigers - Om na te gaan of je familie bent Bloedverwantschap DNA-Profielen 2. Wat zijn geschikte kenmerken voor je identiteit Iris: - Vlekken - Lijnen - Kleur Biometrie Pagina 13 van 16

14 Bio = Leven Metrie = Meten 3. Hoeveel van je identiteit is digitaal te scannen? Vingerscan Irisscan Irisscan is beter want een iris veranderd niet met leeftijd, en beschadigd niet. Op je vinger kunnen nog wel eens wondjes komen Hoofdstuk 11 Paragraaf 1 Charles Darwin - Uruguay fossielen in rivier die al uitgestorven waren - Schelpen in bergen - Verschillende schildpadden op eilanden naast elkaar Evolutietheorie: Biotoop: Omgeving Natuurlijke selectie: De sterkste soort overleeft Voorwaarden evolutie: - Er is variatie - De variatie is erfelijk - Er is selectie Erfelijke variatie in de snavelvorm Isolatie: Pagina 14 van 16

15 Paragraaf 2 Erfelijke variatie ontstaat door veranderingen in het DNA -> Mutatie - Door giftige stoffen - Uv-straling zon - Radioactieve straling Albino: DNA van het gen huidpigment is beschadigd Mutatie in: - Voortplantingscellen - Eicel - Zaadcel Dominant Recessief Fossielen: Versteende afdrukken / (Delen) van organisme Ontstaansgeschiedenis: - Begon op zee - 1e langbewoners: Algen - Plantengroepen - Dieren - Insecten - Vissen amfibieën - Zoogdieren en reptielen Stamboom: Verwantschapsschema Gemeenschappelijke voorouder, verwant Pagina 15 van 16

16 5 Groepen dieren gewervelden ontstaan: - Vissen - Vissen die landdieren werden - Halfland half water - Reptielen - Zoogdieren Mensenapen: - Gorillas - Orang-oetans - Chimpansees - Mensen - Bonobo s Gemeenschappelijk kenmerk: Opponeerbare duim Verschil: Mensen hebben meer hersenvolume, apen hebben oppeneerbare teen Dat veel mensen last hebben van hen nek, rug, knieklachten heeft er mogelijk mee te maken dat ons skelet (nog) niet goed genoeg is aangepast aan het rechtop lopen Soorten mens ( Schedels ) : - Paranthropus - Homo erectus - Homosapiens Tbc: Tuberculose Pagina 16 van 16