AV Wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen)

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: AV Wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen) Keuzegedeelte 2/0 lt/w Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: A-STROOM eerste graad eerste leerjaar Leerplannummer: 2010/005 (nieuw) Pedagogische begeleidingsdienst GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap

2 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 1 INHOUD Visie... 2 Beginsituatie... 3 Algemene doelstellingen... 4 Leerplandoelstellingen/leerinhouden... 5 Leven doet leven... 9 Bouwstenen van organismen en de materie...12 Krachten interactie tussen materie...17 Pedagogisch-didactische wenken...18 Minimale materiële vereisten...27 Didactisch materiaal...27 Bibliografie...29

3 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 2 VISIE Natuur is deel van onze cultuur. De natuurwetenschappen reiken middelen en methodes aan om de natuur rondom ons beter te begrijpen. De natuurwetenschappen behoren volgens Prof. E. Vermeersch tot de ervaringswetenschappen of empirische wetenschappen. Deze wetenschappen maken gebruik van de proefondervindelijke methode om de omgeving te begrijpen. Deze methode doet beroep op observaties en/of experimenten die besluiten bieden voor onderzoeksvragen die vooraf werden gesteld. Het leerplan natuurwetenschappen beoogt zowel de ontwikkeling van de eigen persoon als van een maatschappelijk engagement. We kunnen dit vertalen in een aantal hoofddoelen: Leerlingen kunnen aan de hand van voorbeelden uit de eigen omgeving de natuurwetenschappelijke kennis en inzichten omschrijven; natuurwetenschappelijke toepassingen en verschijnselen uit de eigen ervaringswereld op eenvoudige wijze verklaren; het belang van de natuurwetenschappen en de toepassingen ervan voor de samenleving uitleggen en natuurwetenschappelijke kennis plaatsen in een maatschappelijke, culturele en historische context; een standpunt innemen en een gemotiveerde mening uitspreken over wetenschappelijke toepassingen; een houding tegenover de natuurwetenschappen aannemen die gebaseerd is op inzicht in haar methoden, haar ontwikkeling en haar maatschappelijke impact. Deze hoofddoelen moeten het authentiek leren, ervaringsgericht en toepassingsgericht leren in herkenbare contexten voldoende kansen geven en de intrinsieke motivatie voor natuurwetenschappen stimuleren. Bij de keuze en formulering van leerplandoelen is er rekening gehouden met de eigenheid van de leeftijdsgroep. Zo wordt van de leraar bij de implementatie van het leerplan verwacht dat hij aandacht heeft voor: het cognitieve niveau van de leerlingen. Peilingproeven bevestigen dat leerlingen van de eerste graad het moeilijk hebben met het leren van abstracte begrippen en deze maar matig beheersen; de persoonlijke ervaringen en levensstijl van de leerlingen. De levensgewoonten van de leerlingen evolueren en hebben negatieve gevolgen voor hun gezondheid zoals: rugklachten, eetstoornissen, gehoorschade... de belangstellingsfeer en maatschappelijke relevantie. Het vak natuurwetenschappen krijgt betekenis als er regelmatig ingespeeld wordt op vragen van de leerlingen en toepassingen van de natuurwetenschappen in de maatschappij. De leerling leert geargumenteerde keuzes maken over het energiegebruik, de duurzaamheid van de grondstoffen de samenhang met contexten uit de vakoverschrijdende eindtermen zoals lichamelijke gezondheid en veiligheid, mentale gezondheid. Er wordt gestreefd naar samenhang met het domein natuur uit het leergebied wereldoriëntatie van het basisonderwijs, met het vak techniek en met de vakoverschrijdende eindtermen. Het leerplan sluit aan bij de kennis en vaardigheden opgebouwd vanaf de kleuterschool en vormt een doorlopende leerlijn voor de natuurwetenschappelijke vorming van de leerlingen.

4 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 3 BEGINSITUATIE Als beginsituatie wordt uitgegaan van het feit dat leerlingen die de eerste graad aanvatten de eindtermen van het basisonderwijs hebben bereikt. Voor het vak natuurwetenschappen zijn de eindtermen wereldoriëntatie van het domein natuur en het domein techniek bepalend. Met wereldoriëntatie verwerven kinderen kennis en inzicht in zichzelf, in hun omgeving en in hun relatie tot die omgeving. Zij verwerven vaardigheden om in interactie te treden met die omgeving en zij worden gestimuleerd tot een positieve houding ten aanzien van zichzelf en hun omgeving. Voor verschillende onderwerpen zoals het menselijk lichaam, ecosystemen, organismen en nietlevende natuur hebben de leerlingen zowel kennis opgebouwd als vaardigheden ingeoefend. Enkele kernideeën uit het leerplan wereldoriëntatie domein natuur van het basisonderwijs. Nadruk op het rechtstreeks waarneembare waarnemen met alle zintuigen. Experimenteren om meer te weten over mens en natuur. Exploreren om meer te weten over mens en natuur. Bronnen raadplegen om meer te weten over mens en natuur. Een wetenschappelijke houding aanleren: een hypothese toetsen via een eenvoudig proefje. Nadruk op de samenhang tussen de dingen. Beperkte kennis verwerven over aspecten van de levende en niet-levende natuur, het menselijk lichaam en het milieu. Het is van belang dat de leraar vertrekt vanuit deze kennis en vaardigheden om binnen het domein van de natuurwetenschappen de leerlijnen verder te ontwikkelen. Bij verschillende leerplandoelstellingen wordt in de specifieke wenken aandacht besteed aan de voortzetting van deze leerlijnen. EERSTE LEERJAAR A In het eerste leerjaar A volgen alle leerlingen van de basisvorming één lestijd per week het vak Natuurwetenschappen. In het keuzegedeelte kunnen deze leerlingen twee lestijden per week het vak Wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen) volgen.

5 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN De leerplandoelstellingen hangen nauw samen met de eindtermen natuurwetenschappen die ontwikkeld zijn rond de kernbegrippen: materie, energie, interactie tussen materie en energie en systemen. Naast de inhoudelijke leerplandoelstellingen zijn ook een aantal doelstellingen ontworpen voor de ontwikkeling van vaardigheden. Deze vaardigheden zijn gericht op het leren onderzoeken, het onderzoekend leren, de informatieverwerving en de communicatie over de natuurwetenschappen. De natuurwetenschappelijke vorming in de eerste graad sluit aan bij het vak wereldoriëntatie van de basisschool en bereidt de leerlingen voor op de voortzetting van hun studie in de tweede graad. De leerlijn van de natuurwetenschappelijke vorming van het basisonderwijs tot de tweede graad is weergegeven in een schema. Basisonderwijs Wereldoriëntatie Basisbegrippen in het domein natuur Basisbegrippen in het domein techniek Onderzoekende houding Aandacht en respect voor eigen lichaam en leefwereld Eerste graad (A stroom) Natuurwetenschappen Natuurwetenschappelijke basiskennis en vaardigheden uitbreiden binnen het begrippenkader materie, energie, interactie tussen materie en energie en systemen. De wetenschappelijke methode (onderzoeksvraag, hypothese, experiment, waarnemingen, besluit) stapsgewijs inoefenen. Onderzoekende houding verder ontwikkelen zowel bij terreinstudie als bij het experimenteren. Basisinzichten verwerven in o het gebruik van modellen zoals o.a. het deeltjesmodel om eenvoudige verschijnselen te verklaren. o de cel en de samenhang tussen cel, weefsel, organen, stelsels en het ganse lichaam. o omkeerbare en niet-omkeerbare stofveranderingen. Communicatievaardigheden ontwikkelen over natuurwetenschappen. Tweede graad Natuurwetenschappen Wetenschap voor de burger, technicus... Biologie/ Chemie/ Fysica Wetenschap voor de burger, technicus, wetenschapper... Uitbreiding van het begrippenkader vanuit verschillende contexten of thema s. Communicatie over natuurwetenschappen verder ontwikkelen Uitbreiding van een vakspecifiek begrippenkader Context als illustratie bij de natuurwetenschappelijke begrippen Voorzetting ontwikkeling onderzoeksvaardigheden Ontwikkeling probleem-oplossende vaardigheden Ontwikkeling van informatievaardigheden

6 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 5 LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN/SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Het is duidelijk dat tijdens de lessen wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen) de nadruk ligt op de ontwikkeling van wetenschappelijke vaardigheden en op de ontwikkeling van de informatievaardigheden binnen de contexten van wetenschap en samenleving. Door het gebruik van activerende werkvormen en het uitvoeren van leerlingenproeven, informatieopdrachten en groepswerken kunnen de leerlingen de ontwikkeling van de onderzoeksvaardigheden en de informatievaardigheden verder verdiepen. De leerplandoelstellingen van het vak natuurwetenschappen die moeten bereikt worden tijdens de lessen van de basisvorming zijn bedoeld als referentiekader voor de leraar. Vanuit dit kader kan de leraar een planning maken voor de organisatie van het wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen). Om de leesbaarheid te verhogen zijn de leerplandoelstellingen genummerd en zijn de leerplandoelstellingen, de leerinhouden en het nummer van de eindterm op één lijn geplaatst. De aanduiding (A) in de kolom decretaal nummer verwijst naar een groep van eindtermen met betrekking tot wetenschappelijke vaardigheden en de aanduiding (B) verwijst naar vaardigheden en inzichten bij de eindtermen over wetenschap en samenleving. Bij de verschillende delen zijn suggesties voor het wetenschappelijk werk (natuurwetenschappen) geformuleerd. DECR.NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN ET20 ET21 ET22 ET23 ET24 ET25 WETENSCHAPPELIJKE VAARDIGHEDEN (A) onder begeleiding een natuurwetenschappelijk probleem herkennen, een onderzoeksvraag en een hypothese formuleren. onder begeleiding, bij een onderzoeksvraag gegevens verzamelen en volgens een voorgeschreven werkwijze een experiment, een meting of een terreinwaarneming uitvoeren. onder begeleiding, bij een eenvoudig onderzoek, de essentiële stappen van de natuurwetenschappelijke methode onderscheiden. onder begeleiding, verzamelde en beschikbare data hanteren, om te classificeren of om te determineren of om een besluit te formuleren. onder begeleiding resultaten uit een experiment, een meting of een terreinstudie weergeven. Dit kan gebeuren in woorden, in tabel of grafiek, door aan te duiden op een figuur of door te schetsen. De leerlingen gebruiken daarbij de correcte namen en symbolen. van de grootheden massa, lengte, oppervlakte, volume temperatuur, tijd, druk, snelheid, kracht en energie de eenheden en hun symbolen in contexten en opdrachten toepassen. Minimum tien leerlingenproeven uitvoeren tijdens het eerste leerjaar.

7 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 6 Specifieke pedagogisch-didactische wenken Voor dat leerlingen starten met de uitvoering van de leerlingenproeven de leerlingen uitgebreid laten kennis maken met het gebruik van het labomateriaal (bunsenbrander, glaswerk, veiligheidsmaatregelen...) en de richtlijnen bij de uitvoering van de praktische opdrachten. Vanuit de waarneming van een eenvoudig verschijnsel of natuurwetenschappelijk probleem een onderzoeksvraag en hypothese formuleren. Zoek een gepaste probleemsituatie en laat de leerlingen hierbij mogelijke vragen en hypothesen verwoorden. Mogelijke onderzoeksvragen Heeft lucht een massa? Hoe verandert de temperatuur bij het smelttraject van een vaste stof? Welke functies heeft de stengel van een plant? Bij de uitvoering van een opdracht, experiment of terreinstudie aandacht besteden aan het correct uitvoeren van de werkwijze of instructies. De resultaten van een waarneming of een meting weergeven met woorden, een figuur, een schets, een tabel of grafiek. Bij het nastreven van de ontwikkeling van wetenschappelijke vaardigheden is het doel dat de leerlingen bij een eenvoudig onderzoek de essentiële stappen van de wetenschappelijke methode kunnen onderscheiden. Met essentiële stappen wordt bedoeld: een onderzoeksvraag formuleren, een hypothese verwoorden, een plan of methode uitwerken voor een onderzoek of terreinwaarneming en een besluit formuleren als antwoord op de onderzoeksvraag. Streven naar de ontwikkeling van een onderzoekende houding of het onderzoekend leren en de leerlingen stapsgewijs zelfstandig een aantal taken laten uitvoeren. In opdrachten en taken gebruiken de leerlingen de correcte notatie van grootheden en eenheden, zodat zij deze werkwijze kunnen verder zetten in de tweede en de derde graad. De tabel geeft een overzicht van een aantal grootheden en eenheden met symbolen die tijdens de eerste graad aan bod kunnen komen. De leerlingen hebben in het basisonderwijs reeds een aantal van deze grootheden gebruikt. Grootheid symbool eenheid symbool Massa m kilogram kg Lengte l meter m Breedte b Hoogte, diepte h Dikte d Straal r Middellijn d Afstand x, s

8 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 7 Oppervlakte A vierkante meter m² Volume V kubieke meter liter m³ l Temperatuur T kelvin K θ graden Celsius C Tijd t seconde s Druk p pascal Pa Snelheid v meter per seconde m s Kracht F newton N Energie E joule J Het is niet de bedoeling dat leerlingen de omzetting van eenheden systematisch gaan oefenen door gebruik van verschillende voorvoegsels en dat allerlei rekenoefeningen worden gemaakt bijvoorbeeld met de formule van de snelheid.

9 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 8 DECR.NR. ET26 ET27 LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen WETENSCHAP EN SAMENLEVING (B) gehanteerde wetenschappelijke concepten verbinden met dagelijkse waarnemingen, concrete toepassingen of maatschappelijke evoluties. het belang van biodiversiteit, de schaarste aan grondstoffen en aan fossiele energiebronnen verbinden met een duurzame levensstijl. LEERINHOUDEN Minimum vier informatieopdrachten uitvoeren tijdens het eerste leerjaar. Specifieke pedagogisch-didactische wenken Op verschillende momenten oefenen de leerlingen in communicatie over natuurwetenschappen. Zij leren hierbij op een efficiënte manier informatie verwerven en verwerken. Bij het ontwerpen van taken en actieve werkvormen de opdrachten verbinden met het belang van biodiversiteit, de schaarste aan grondstoffen en een duurzame levensstijl. De leerlingen verwerken de leerinhouden met voorbeelden en contexten waarbij natuurwetenschappelijke concepten geïllustreerd worden met dagelijkse ervaringen, concrete toepassingen of maatschappelijke evoluties. Leerlingen leren een aantal communicatievaardigheden: tijdens een gesprek gefundeerde argumenten gebruiken; presenteren van een eenvoudig proefje; de resultaten van een experiment of studie voorstellen; een bepaalde stelling of houding die zij innemen t.o.v. een bepaald onderwerp kunnen beargumenteren; het gebruik van de discussie als werkvorm.

10 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 9 LEVEN DOET LEVEN BOUW VAN DE BLOEMPLANT DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen ET3 1 de delen van de bloemplant herkennen en benoemen. ET3, (A) 2 een functie van de wortel, de stengel of een blad vanuit een experiment waarnemen en weergeven. LEERINHOUDEN De wortel, de stengel, het blad en de bloem Leerlingenproef i.v.m. de functies van een deel van de bloemplant Wetenschappelijk werk: Ordenen van bladeren volgens de bladkenmerken: bladrand, nervatuur, bladstand, enkelvoudig samengesteld. Ordenen van bladeren volgens de bladkenmerken kan behandeld worden tijdens een najaarsexcursie en aansluiten bij de lessen i.v.m. de bouw van de zaadplant. Let op, dat je dit onderwerp behandelt vóór de herfstvakantie, anders kan de bladval reeds te ver zijn gevorderd. Geef de leerlingen voor deze opdracht ongeveer 1 maand de tijd om alles te verzamelen, te drogen en op te kleven. Op vind je een interactieve determineertabel van 29 veel voorkomende bomen en struiken. De determinatie gebeurt a.d.h. van tekeningen. Op het einde krijg je foto s en informatie van de gevonden boom/struik. onderzoek naar de opbouw van takken: bouw van knoppen, open en gesloten eindknoppen en littekens kan goed waargenomen worden op de takken van bijv paardenkastanje. Het uitlopen van knoppen kan in verschillende stadia van ontwikkeling waargenomen worden. Aan de hand van deze structuren kan men de ontwikkeling van een tak interpreteren. Onderzoek naar de kenmerken die belangrijk zijn om een bloemplant te determineren: met loep en kaart en een eenvoudige voorstelling van plantendelen en eventueel kompas, nauwkeurige waarnemingen uitvoeren aan enkele veel voorkomende planten, bij voorkeur in de natuur. Zo kan ook de standplaats van een plant (zonnig, beschaduwd..) mee opgenomen worden in kenmerken die een rol spelen bij determinatie. Onderzoek naar economisch belangrijke planten: nadruk op de zetmeelproductie en de organen waar dit opgeslagen wordt (wortels, aardappelen, prei ). Zetmeel aantonen in een aantal bekende en minder bekende voedingsgewassen. Eventueel in combinatie met microscopische waarneming van zetmeelkorrels van verschillende plantensoorten. Deze kunnen dan met elkaar vergeleken worden. Onderzoek naar voorkomen en aantal huidmondjes: het aantal huidmondjes per mm² aan de bovenzijde en de onderzijde van een blad microscopisch waarnemen en met elkaar vergelijken. Onderzoek naar de factoren die de verdamping bij planten beïnvloeden: men kan bv de verdamping van een blad dat ingesmeerd is met vaseline vergelijken met een onbehandeld blad, of met enkel de boven- of onderzijde behandeld. Om de verdamping vast te stellen kan men een stengel in een reageer buis plaatsten die gevuld is met water en afgesloten met een laagje olie. Er zijn tal van mogelijkheden om het gebruik van tabellen en grafieken te oefenen bij het weergeven van de waarnemingen.

11 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 10 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN ET3 3 de bouw van de bloem beschrijven in functie van de voortplanting. De bouw van de bloem De voortplanting bij de bloemplant ET5 4 de verschillende delen van het voortplantingsstelsel van de man en de Bouw en functie van de voortplantingsorganen van de mens vrouw benoemen en de bouw ervan in relatie brengen met de functie. ET5 5 op een schema van de menstruatiecyclus de menstruatie, de ovulatie en de vruchtbare periode van de vrouw aanduiden. ET5 6 de belangrijkste gebeurtenissen vanaf de coïtus tot de geboorte beschrijven. ET5, ET6 7 verduidelijken dat erfelijke kenmerken via de zaadcel en de eicel doorgegeven worden aan het nageslacht. ET5, (B) 8 secundaire geslachtskenmerken (lichamelijke veranderingen en sociaalemotionele veranderingen) in verband brengen met de puberteit. ET5, (B) 9 het belang van anticonceptiemiddelen aangeven bij de regeling van de vruchtbaarheid of de bescherming tegen SOA. De menstruatie, de ovulatie en de vruchtbare periode van de vrouw situeren op een tijdlijn van de menstruatiecyclus Belangrijkste gebeurtenissen van de coïtus tot de geboorte Kinderen hebben kenmerken van beide ouders Onderscheid tussen primaire en secundaire geslachtskenmerken, met aandacht voor lichamelijke en sociaal-emotionele veranderingen tijdens de puberteit Anticonceptie, SOA Condoom als bescherming tegen SOA Wetenschappelijk werk: Onderzoek van aanpassingen van bloemen en van dieren i.v.m. bestuiving: bijv de kleur van kroonbladeren en het voorkomen van nectarklieren bij bloemen van windbestuivers vergelijken met bloemen die door insecten bestoven worden. Bijv onderzoek van de aanpassingen die een honingbij toelaten stuifmeel en nectar te verzamelen (leven in de bijenstaat) Bijv onderzoek van de aanpassingen die solitaire bijen toelaten stuifmeel en nectar te verzamelen. Bijv vergelijken van de bouw van bloemen die aangepast zijn aan bestuiving door een vlinder, een bij, een hommel, kevers, zweefvliegen Onderzoek naar de verspreiding van vruchten en zaden: aanpassingen aan een vrucht of een zaad aan verspreiding door een dier, de wind en het water. Toepassen van enkele methoden om planten ongeslachtelijk te vermenigvuldigen: een aantal stekken nemen van bijv buxus, klimop, vlijtig liesje, scheuren van dahliaknollen, uitlopers van aardbeien, knolletjes van speenkruid Zorg ervoor dat het lokaal aangekleed wordt en dat leerlingen oog hebben voor de verzorging van planten.

12 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 11 Bouw van een zaad en onderzoek naar factoren die de kieming van zaden beïnvloeden: aan de hand van een tuinboon de bouw en de kieming van een zaad onderzoeken. De factoren die de kieming beïnvloeden, worden met tuinkerszaadjes bij verschillende lichtintensiteiten, verschillende zoutconcentraties, verschillende vochtigheidsgraden of temperaturen onderzocht. Voortplanting, groei en ontwikkeling bij dieren: men kan de leerlingen via complementair groepswerk een presentatie laten maken in verband met de voortplanting bij gewervelden, insecten, het verband tussen bevruchting en ontwikkeling bij dieren en het milieu Onderzoek naar de bouw van een ei: aan de hand van een kippenei onderzoeken welk deel van het ei de eicel is. Bij een hardgekookt ei kan men de eierschaal, het schaalvlies, het eiwitvlies, de luchtkamer, het eiwit en de dooier waarnemen. Bij een rauw ei zijn ook de hagelsnoeren en de kiemvlek zichtbaar; het dooiervlies is goed te zien als men het doorprikt. Indien de school over een broedstoof of een incubator beschikt, kan men de ontwikkeling van een bevrucht ei volgen door op de schaal van het ei een lichtbron te plaatsen. Waarnemen van andere vormen van voortplanting: bv wandelende takken, regenworm, zwaarddragers, waterslakken, guppies, kikkerdril ( hou rekening met de wetgeving ter zake, amfibieën zijn wettelijk beschermd en het is dus verboden ze te vangen of te doden). Voorbehoedsmiddelen en seksueel overdraagbare aandoeningen: men kan de leerlingen via complementair groepswerk een presentatie of een folder voor leeftijdsgenoten laten maken in verband met voorbehoedsmiddelen en SOA s.

13 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 12 BOUWSTENEN VAN ORGANISMEN EN DE MATERIE BOUWSTENEN VAN ORGANISMEN DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen ET4 10 kenmerken aangeven om een organisme bij de levende wezens in te delen. LEERINHOUDEN Kenmerken van levende wezens ET4 11 de cel als structurele eenheid van organismen beschrijven. De cel als bouwsteen van organismen ET4 12 delen van een plantaardige en dierlijke cel op lichtmicroscopisch niveau herkennen en benoemen. De delen van een plantaardige cel en een dierlijke cel op lichtmicroscopisch niveau ET1 13 de verschillende organisatieniveaus bij bloemplant, dier en mens herkennen en omschrijven. Cel, weefsel, orgaan, stelsel, organisme ET1 14 de samenhang tussen de organisatieniveaus beschrijven. De opbouw en samenhang van een organisme in cellen, weefsels, organen en stelsels ET6 15 de bouw van dieren in verband brengen met hun levenswijze Aanpassingen van dieren aan de omgeving WETENSCHAPPELIJK WERK Microscopisch onderzoek naar verschillen in grootte, vorm en inhoud van plantaardige en dierlijke cellen: cel van rode en witte ui vergelijken met wangcellen, cellen van waterpest, cellen van prei, tomaat en wortel zijn hiervoor geschikt. Microscopisch onderzoek van eencelligen: pantoffeldiertjes kan je verkrijgen door volgende kweekmethode: Neem een maatcilinder en vul deze met hooi. Schenk hierbij sloot water zodat het hooi helemaal onder staat. Deze kweek moet je ongeveer een week laten staan en dan komen de pantoffeldiertjes vanzelf. Zet de kweek niet in het volle zonlicht, want dat remt de groei Om een grote verscheidenheid van Protozoa te verkrijgen is het voldoende een paar druppels van een "vuile" aquariumfilter te onderzoeken onder de microscoop. Dit levend schouwspel is tevens een goede gelegenheid om de leerlingen te laten kennismaken met de eencelligen. Een andere rijke bron van protisten is het water dat men bekomt bij het uitknijpen van gedoornd hoornblad dat in veel vijvers te vinden is. Dissectie van een vis: hierbij focust men op in- en uitwendige aanpassingen aan het leven in het water. (kieuwen, zwemblaas, licht geraamte, schubben, zijlijn )

14 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 13 Onderzoek naar de samenhang tussen de verschillende stelsels: we laten leerlingen een fysieke inspanning doen en we onderzoeken de reactie van het ademhalingsfrequentie, hartritme, zweten, lichaamstemperatuur, roodheid van de huid... We kunnen de leerlingen hypotheses laten formuleren over de oorzaken van deze verschijnselen en hun samenhang. Zoekopdracht naar verschillende vormen van camouflage bij dieren: het spel Bepalen van het belang van een schutkleur bij dieren. is hiervoor geschikt. andere vormen van camouflage zijn nabootsen van blad of tak, steen Vergelijkend onderzoek van geraamten: door een vergelijkende studie van verschillende geraamten uit de schoolverzameling stelt men aanpassingen van het skelet vast. Voorbeelden hiervan zijn aanpassingen voor de voortbeweging (springers, lopers, gravers, kruipers, zwemmers en vliegers), aanpassingen aan voedselopname (vogelbekken, tanden van vlees- en planteneters ).

15 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 14 BOUWSTENEN VAN DE MATERIE DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN ET17, ET25 16 de grootheden massa en volume beschrijven en onderscheiden. Voorwerpseigenschap: massa, volume ET17, (A) 17 de massa en het volume van een vaste stof en een vloeistof bepalen. ET18 18 de begrippen zuivere stof, mengsel, molecule omschrijven en met voorbeelden illustreren. Leerlingenproef: bepaling van massa en volume van een vaste stof en een vloeistof Zuivere stof, stofeigenschap Mengsel Molecule ET18 19 het deeltjesmodel van de materie beschrijven en in verband brengen met: zuivere stof, aggregatietoestand, faseovergang, eigenschappen van de materie. Deeltjesmodel Faseovergang, aggregatietoestand, eigenschappen van de materie ET18, (B) 20 de samenstelling van lucht beschrijven. Samenstelling van lucht: stikstofgas, zuurstofgas, koolstofdioxide en andere gassen. ET18 21 de druk van de lucht uitleggen steunend op het deeltjesmodel. Druk van een gas Normale luchtdruk

16 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 15 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN WETENSCHAPPELIJK WERK: Uitbreiding van massa - en volumebepaling van een voorwerp: o o o o bepaling van massa en volume van een onregelmatig voorwerp. bepaling van bijvoorbeeld het volume van je hand. bepaling van massa en volume van een hoeveelheid vloeistof. bepaling van de massa van een hoeveelheid lucht met behulp van een bal, digitale balans en een lege plastieken fles. De bal eerst wegen dan twee liter lucht laten wegstromen in een met water gevulde fles(omgekeerd houden in water) en daarna de bal opnieuw wegen. Het maken van kristallen: o eerst maken de leerlingen en oververzadigde oplossing en een klein entkristal, dit kristal wordt opgehangen in de oververzadigde oplossing zodat het kristal kan groeien.(zie bijkomende informatie en handleiding: ) o leerlingen bekijken de kristalgroei met een microscoop: breng een druppel van verzadigde oplossing bijv. keukenzoutoplossing op een goed verwarmd voorwerpglaasje en bekijk dan de kristalvorming met behulp van een microscoop. Proeven met lucht: o een ballon opblazen en terug loslaten, een ballon in een fles(eerste zonder rietje en daarna met een rietje) opblazen. o een meetspuit met lucht samen duwen, een meetspuit afsluiten met je vinger en dan de zuiger belasten met steeds grotere massablokken. o lucht onder water overgieten. o een glas gevuld met water afdekken met een kaartje en omdraaien. o een houten latje onder een groot blad papier leggen en dan op het latje slaan, toepassingen van zuignappen opzoeken. o een rietje in een glas water plaatsen en afsluiten met je vinger. o een plastic spuitbus half gevuld met water samenknijpen. o maak een zelf een barometer met een houten stokje bevestigd op een vlies opgespannen op een fles of doos. Proeven i.v.m. eigenschappen van de materie: o adhesie en cohesiekrachten: een papierclip drijft op water, opstijgend water in papier of in rietjes met verschillende doorsneden, een druppel water tussen twee glasplaatjes brengen waardoor de plaatjes aan elkaar plakken, peper op water strooien dan blijft je vinger droog, o beweging van de waterdeeltjes aantonen door fenolftaleïne in een schaaltje warm en een schaaltje koud water te doen, door een klein kristal kaliumpermanganaat in een petrischaal met warm water te doen.

17 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 16 DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN o simulatieproeven van de brownse beweging. o intermoleculaire ruimten aantonen door het mengen van water en gekleurde alcohol in een proefbuis of een magisch flesje. o Informatieopdracht over de structuur van de materie steunend op een applet van het deeltjesmodel. o het maken van een modelvoorstelling van de structuur van de materie met behulp van wattenbolletjes of piepschuimbolletjes. Proeven i.v.m. eenvoudige scheidingstechnieken: o bijvoorbeeld het scheiden van homogene mengsels door destillatie o het scheiden van heterogene mengsels door filtratie. o het scheiden van een zand - zout mengsel. o scheiden van inkt met behulp van papierchromatografie.

18 A-stroom Eerste graad - Keuzegedeelte 17 KRACHTEN INTERACTIE TUSSEN MATERIE DECR. NR. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN ET10 22 in concrete voorbeelden verschillende soorten krachten benoemen. verschillende soorten krachten ET10 23 de elementen van een kracht beschrijven in een concrete situatie. aangrijpingspunt, richting, zin en grootte van een kracht ET10 24 het begrip snelheid omschrijven. snelheid = afstand/tijd ET10 25 met een voorbeeld illustreren dat een kracht de vorm en/of de snelheid van een voorwerp kan veranderen. kracht als oorzaak van vervorming en als oorzaak van verandering van bewegingstoestand van een voorwerp Wetenschappelijk werk proeven om de uitwerking van verschillende soorten krachten te herkennen en de krachten benoemen. in concrete voorbeelden de richting, de zin, het aangrijpingspunt en eventueel de grootte van verschillende soorten krachten beschrijven. proef i.v.m. de uitrekking of samendrukking van verschillende soorten veerkrachtige materialen zoals elastieken, veren. proeven met magneten (gebruik eventueel hierbij een nagel, ijzervijlsel, een kompasnaald). de grootte van verschillende krachten bepalen met een dynamometer, bijvoorbeeld de grootte van de wrijvingskracht van verschillende schoenen bepalen door de schoen voort te trekken over eenzelfde oppervlak. Invloed van de hellingsgraad onderzoeken door de tijdsduur te bepalen van een speelgoedauto die van de helling rolt. Invloed van de structuur van materialen onderzoeken door bijvoorbeeld met een blad papier de sterkste brug te laten bouwen.

19 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 18 ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN LEERLIJNEN NATUURWETENSCHAPPEN De kennis en vaardigheden, die opgebouwd zijn in het basisonderwijs worden verder ontwikkeld en uitgebreid in het leerplan natuurwetenschappen van de eerste graad. Om tot een efficiënte kennisconstructie te komen is het van belang dat de leraars weten welke begrippen en vaardigheden de leerlingen in de basisonderwijs hebben verworven en hoe zij de kennis en vaardigheden van de eerste graad in de tweede graad zullen uitbreiden. Als ondersteuning van deze kennisconstructie beschrijven we enkele inhoudelijke leerlijnen vanaf het basisonderwijs tot de tweede graad (ASO en enkele TSO richtingen). Materie Basisonderwijs (WO) Volumebegrip (inhoud) van regelmatige voorwerpen. Gewicht (massa) Waarneembare eigenschappen van courante materialen. Eerste graad (natuurwetenschappen) Massa en volume van vaste stoffen, vloeistoffen en gassen. Alle materie bestaat uit zuivere stoffen of mengsels. Materie bestaat uit moleculen of atomen. Moleculen zijn opgebouwd uit een beperkt aantal atomen. Eenvoudig deeltjesmodel: Materie bestaat uit deeltjes De deeltjes bewegen voortdurend. De snelheid van de deeltjes is afhankelijk van de temperatuur. Tussen de deeltjes zijn er krachten. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) Massadichtheid Soorten mengsels en verschillende scheidingstechnieken. Atoombouw, atoommodellen Chemische bindingen Enkelvoudige en samengestelde stoffen Concentratie Stofklassen: namen en formules van stoffen Voortplanting bij de mens Basisonderwijs (WO) Lichamelijke veranderingen bij zichzelf en bij anderen waarnemen. Eerste graad (natuurwetenschappen) Bij de mens de delen van de voortplantingsstelsel benoemen. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) Hormonale klieren situeren en functie van hun hormonen beschrijven. Lichamelijke veranderingen herkennen als normale aspecten in hun ontwikkeling. Beschrijven hoe de voortplanting bij de mens verloopt; De relatie leggen tussen de halveringsdeling en de vorming van geslachtscellen. Beschrijven hoe seksueel overdraagbare aandoeningen De overerving van het geslacht

20 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 19 kunnen voorkomen worden. uitleggen. Het verband uitleggen tussen de besmetting, het immuunsysteem en het ziektebeeld van AIDS De maatregelen om aidsbesmetting te voorkomen, toelichten. Bouwstenen van organismen Basisonderwijs (WO) In een beperkte verzameling van organismen (veel voorkomende planten en diersoorten) gelijkenissen en verschillen ontdekken. Op basis van een waarneembaar criterium in een beperkte verzameling van organismen een eigen ordening aanbrengen. Eerste graad (natuurwetenschappen) Kenmerken aangeven om organisme bij de levende wezens in te delen. Planten en diersoorten herkennen met gebruik van een determinatiekaart. De cel als bouwsteen van een organisme herkennen. De structuur van de plantencel en dierlijke cel op lichtmicroscopisch niveau herkennen. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) De samenstelling van levende wezens benoemen en hun functie omschrijven. De bouw van bacteriën beschrijven De relatie leggen tussen de vorm en de indeling van bacteriën. De bouw van virussen beschrijven. Stelsels Basisonderwijs (WO) Bij de mens: functie van organen betrokken bij ademhaling, spijsvertering, transport. Eerste graad (natuurwetenschappen) Bij de bloemplant: structuur en functie van de wortel, stengel, bloem. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) De relatie leggen tussen de bouw van de organenstelsels en hun functie. Bij de mens: functie van zintuigen, skelet en spieren. Het belang van stofwisseling beschrijven voor de instandhouding van het menselijk lichaam. De celademhaling beschrijven als een afbraakproces (katabolisme), onmisbaar voor de energielevering in de cel; Bij de mens: structuur en functie van: spijsverteringstelsel Bij de mens: structuur en functie van: zenuwstelsel

21 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 20 ademhalingstelsel transportstelsel uitscheidingsstelsel bewegingstructuren hormonaal stelsel Wetenschappelijke vaardigheden Basisonderwijs (WO) Over een natuurlijk verschijnsel een hypothese toetsen via een eenvoudig onderzoek. De weerselementen op een bepaald moment en over een beperkte periode meten, vergelijken en die weersituatie beschrijven. Eerste graad (natuurwetenschappen) Onder begeleiding over een natuurwetenschappelijk probleem een onderzoeksvraag herkennen/formuleren een hypothese herkennen/formuleren een plan opstellen waarnemingen verwoorden of weergeven door een schets een aantal metingen uitvoeren meetwaarden verzamelen in een tabel of grafiek classificeren, determineren of een besluit formuleren. Van de grootheden massa, lengte, oppervlakte, volume, temperatuur, tijd, snelheid, kracht, druk en energie de eenheden en hun symbolen in contexten en opdrachten gebruiken. Tweede graad (biologie, chemie, fysica) Onder begeleiding over een natuurwetenschappelijk probleem relevante parameters of gegevens aangeven en hierover info opzoeken relevante factoren aangeven en hiermee een onderzoeksvraag formuleren een hypothese formuleren een plan opstellen om de hypothese te toetsen waarneming- en andere gegevens mondeling en schriftelijk verwoorden en weergeven in tabellen grafieken, schema s of formules. bij waargenomen organismen overeenkomsten en verschillen beschrijven en deze organismen in een eenvoudige classificatie plaatsen. Het SI eenhedenstelsel toepassen. Meetresultaten en berekeningen met een juist aantal beduidende cijfers noteren. SAMENHANG MET TECHNIEK De ontwikkeling van de natuurwetenschappen en de technologie zijn nauw verbonden met elkaar. Zo kunnen vanuit nieuwe wetenschappelijke inzichten een aantal nieuwe producten of toestellen worden ontwikkeld. Bijvoorbeeld na ontdekking van de werking van peniciline door Fleming werd nieuwe antibiotica ontwikkeld, na de ontdekking van radioactieve straling door M. Curie ontstond de radiologie en na de ontdekking van bakeliet door Leo Baekeland werden onder andere verschillende soorten isolatoren ontwikkeld. Anderzijds kan vanuit een nieuwe technologische ontwikkeling ook nieuwe

22 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 21 wetenschappelijke inzichten ontstaan bijvoorbeeld door de ontwikkeling van de lichtmicroscoop tot de elektronenmicroscoop is de kennis van de celbiologie enorm toegenomen. Om deze samenhang tussen wetenschap en technologie voor de leerlingen te verduidelijken is het aangewezen om de leerdoelen i.v.m. energie, energieomzettingen, grondstoffen en materialen te verbinden met de leerdoelen in het leerplan techniek.. Het is van belang om aanvullend en complementair te werken voor deze begrippen. SAMENHANG MET VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN Er is een sterke samenhang met de geactualiseerde versie van de vakoverschrijdende eindtermen door de ontwikkeling van houdingen als kritische ingesteldheid, zorgzaamheid, verantwoordelijkheid, initiatief nemen, die inherent zijn aan de beoefening van (natuur)wetenschappen. Daarnaast is er een sterke samenhang met de contextgebieden lichamelijke gezondheid en veiligheid, mentale gezondheid en omgeving en duurzame ontwikkeling. Een aantal inhoudelijke elementen die betrekking hebben op de lichamelijke gezondheid (zoals gezonde voeding), mentale gezondheid (in verband met seksualiteit en voortplanting) en omgeving en duurzame ontwikkeling (in verband met grondstoffen, energie, de natuur) kunnen verworven worden via de eindtermen natuurwetenschappen van de eerste graad. AANDACHT VOOR TAAL De belangrijkste rol van de leraar is het begeleiden van het leerproces van de leerlingen. Taal en leren zijn tijdens het leerproces en in het dagelijks leven van de leerlingen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Taal is het interactiemiddel bij uitstek voor de leraar in interactie met de leerlingen en voor de leerlingen tijdens de onderlinge interactie. De leraar en leerlingen benutten taalvaardigheden zoals luisteren, spreken en schrijven om de leerplandoelstellingen te bereiken. Het is van essentieel belang dat de leraar naast de (vak)didactische competenties ook taalcompetenties benut om zijn doel te bereiken. Het tijdig inschatten van welke woorden struikelblokken vormen stelt hem in staat om via betekenisonderhandeling tot begripsverduidelijking te komen. Op deze manier zorgt de leraar voor de begrijpelijk en interactief taalaanbod en besteed hij aandacht aan de taalverwerving en taalverrijking in het vak natuurwetenschappen. Om de taalontwikkeling tijdens het leerproces te ondersteunen zijn context, interactie en taalsteun van groot belang. Leren in context. Nieuwe natuurwetenschappelijke begrippen worden best geleerd in een betekenisvolle context of vanuit een voorbeeld uit de dagelijkse leefwereld van de leerlingen. Veelvuldig de nieuwe begrippen verbinden met gekende situaties en deze begrippen illustreren met afbeeldingen,films of ander multimedia materiaal. Een cognitief leerproces kunnen we beschouwen als het opbouwen van een kennisbestand dat hoofdzakelijk bestaat uit begrippen en relaties. In plaats van losse begrippen te leren is het belangrijk dat leerlingen leren hoe begrippen onderling samenhangen. Door de onderlinge relaties tussen de begrippen te begrijpen kunnen de leerlingen de begrippen beter onthouden. Het aanleren van nieuwe begrippen zal makkelijker zijn als wij het begrip kunnen verbinden met een bestaand begrip in het kennisbestand. (het belang van activering van de voorkennis bij het leren). De nieuw aangeleerde begrippen worden zo genesteld in een bestaand begrippenbestand van de leerling.(constructivistische leertheorie). Om het kennisbestand visueel weer te geven kan een begrippenkaart ondersteuning bieden. Een begrippenkaart ( concept map ) kan omschreven worden als een visuele, gestructureerde voorstelling van het kennisbestand. Leren in interactie Taalactiverende en probleemstellende opdrachten gebruiken waarbij leerlingen bijvoorbeeld eerst de eigen kennis verwoorden en daarna hun antwoorden vergelijken met de antwoorden van de anderen. Tijdens het overleg zullen de leerlingen spontane en betekenisvolle gesprekken voeren waardoor er een sterkere verankering van de kennis ontstaat. Een aantal taalspelvormen zoals woordslang of bingo gebruiken om taalvaardigheden in te oefenen.

23 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 22 Leren met taalsteun In opdrachten taalsteun bieden met hulpmiddelen zoals een schrijfkader bij teksten of het maken van een verslag, het samenstellen van een lijst met vakspecifieke woorden, een stappenplan als ondersteuning bij leren leren (ontwikkeling van zelfreflectie over het eigen leerproces) WENKEN BIJ HET BEREIKEN VAN DE WETENSCHAPPELIJKE VAARDIGHEDEN Om de eindtermen over wetenschappelijke vaardigheden te bereiken is het noodzakelijk dat de leerlingen een aantal leerlingenproeven uitvoeren. Met een leerlingenproef wordt bedoeld een proef of terreinstudie die de leerlingen onder begeleiding in kleine groepjes (max. drie leerlingen) uitvoeren, verwerken en rapporteren in de vorm van een persoonlijk verslag. Indien er in de klas maar één proefopstelling in voorraad is kan het experiment worden uitgevoerd als klasproef. Deze klasproef kan niet als een leerlingenproef worden beschouwd. Het is de bedoeling de proeven een uitdagend en motiverend karakter te geven en het verband met een dagelijkse context te illustreren. Om de eigen inbreng van leerlingen te stimuleren en leerlingen in toenemende mate van zelfstandigheid te laten werken bij de uitvoering van de leerlingenproeven zijn volgende factoren van belang: een motiverend en uitdagende stimulus bieden waardoor het experiment een duidelijk doel en betekenis bekomt; de mogelijkheid bieden aan de leerlingen om actief en zelfstandig een aantal beslissingen te nemen; de mogelijkheid bieden om hun eigen ideeën te verwoorden en te overleggen tijdens de uitvoering van de proef. De leerlingenproef kan ondersteund worden met een instructieblad dat kan variëren van een gesloten opdracht tot een open opdracht naargelang het niveau van zelfstandigheid van de leerling dat men wil bereiken. De uitvoering van de leerlingenproef gebeurt in kleine groepjes en hierbij leren de leerlingen zelfstandig een verslag opmaken en hierbij zoveel mogelijk gebruik maken van ICT. Het verslag bevat minimaal volgende punten: doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; hypothese beschrijving of tekening van de opstelling; plan of werkwijze met notatie van de waarnemingen en/of meetwaarden; het besluit. Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt zodat leerlingen het verslag nauwkeurig en met de nodige discipline leren afmaken. Leerlingen leren zo onder begeleiding rapporteren in de vorm van een verslag. Bij het aanleren van de opmaak van een verslag kan eventueel een voorgedrukt werkblad ter ondersteuning worden gebruikt. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen en bij de bespreking van de resultaten van de leerlingenproef hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie aandacht hebben voor verschillende vaardigheden en attitudes die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede meetresultaten, nauwkeurigheid, respect voor het materiaal, samenwerking, uitvoeren van instructies, aandacht voor veiligheid, opmaak van het verslag... Bij de aanvang van de leerlingenproef voldoende aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten. Leerlingen moeten voldoende op hoogte zijn van de gevaren van bepaalde opstellingen, stoffen of instrumenten. Een klasgroep van twintig leerlingen is voor de uitvoering van leerlingenproeven didactisch verantwoord en wat veiligheid betreft aanvaardbaar. De leerlingen leren ook veilig en milieubewust omgaan met allerlei stoffen. Laat de leerlingen niet met giftige stoffen (bijv. kwik) werken.

24 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 23 SITUERING VAN DE LEERLINGENPROEVEN EN INFORMATIEOPDRACHTEN IN HET LEERPLAN Minimaal tien leerlingenproeven en vier informatieopdrachten in het eerste leerjaar uitvoeren. Eerste leerjaar (2 lestijden/week) 1. Leven doet leven a. Bouw van de bloemplant Leerlingenproef i.v.m. de functies van een deel van de bloemplant ( uitbreiding van de basisvorming) Leerlingenproeven wetenschappelijk werk b. Voortplanting bij de mens Informatieopdrachten wetenschappelijk werk 2. Bouwstenen van organismen en de materie a. Bouwstenen van organismen Leerlingenproeven wetenschappelijk werk b. Bouwstenen van de materie Leerlingenproef: bepaling van massa en volume van een vaste stof en een vloeistof (uitbreiding van de basisvorming) Leerlingenproeven wetenschappelijk werk Informatieopdracht wetenschappelijk werk 3. Krachten interactie tussen de materie Leerlingenproeven wetenschappelijk werk Informatieopdracht wetenschappelijk werk WENKEN BIJ DE INFORMATIEOPDRACHT Om de eindtermen rond wetenschap en maatschappij te bereiken is het aangewezen dat de leerlingen vier informatieopdrachten maken. Bij de uitvoering van deze opdrachten ontwikkelen de leerlingen communicatievaardigheden en taalvaardigheden zoals verwoorden, spreken, luisteren, schrijven en lezen. Het is aangewezen om taalactiverende werkvormen (woordslang, placemat, ) te gebruiken zodat de leerlingen de leerinhouden verwerven door interactie met elkaar in een motiverende context met aandacht voor taal. Bij de ontwikkeling van nieuwe begrippen en het leren gebruiken van modellen (voorstelling molecule of atoom, deeltjesmodel ) is het van belang dat de leraar een aantal misconcepties kent. Leerlingen hebben uit hun dagelijkse ervaring een kennisbestand opgebouwd waarin een aantal foute ideeën of misvattingen zijn opgeslagen. Bijvoorbeeld kan een leerling denken dat een stof uitzet doordat de deeltjes van de stof bij opwarming uitzetten. Om het leerproces optimaal te laten verlopen moet de leraar aansluiten bij de voorkennis van de leerling en op de hoogte zijn van de mogelijke misconcepties van de leerling. VOET Wat en waarom? Vakoverschrijdende eindtermen 1 (VOET) zijn minimumdoelen die, in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen, niet specifiek behoren tot een vakgebied, maar door meerdere vakken en/of vakoverschrijdende onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET geven scholen de opdracht om jongeren te vormen tot de actieve burgers van morgen! 1 In de eerste graad B-stroom spreekt men over vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen (VOOD). Aangezien zowel VOET als VOOD na te streven zijn, beperken we ons in de tekst tot de term VOET, waarbij we zowel naar het begrip vakoverschrijdende eindtermen als vakoverschrijdende ontwikkelingsdoelen verwijzen.

25 A-stroom Eerste graad Keuzegedeelte 24 Zij moeten jongeren in staat stellen om die sleutelcompetenties te verwerven die een zinvolle bijdrage leveren aan het uitbouwen van een persoonlijk leven en aan de opbouw van de samenleving. Het ordeningskader van de VOET bestaat uit een samenhangend geheel dat deels globaal en deels per graad geformuleerd wordt. Globaal: een gemeenschappelijke stam met 27 sleutelvaardigheden Deze gemeenschappelijke stam is een opsomming van vrij algemeen geformuleerde eindtermen, los van elke context. Ze zijn toepasbaar in alle opvoedings- en onderwijsactiviteiten van de school. Ze kunnen, afhankelijk van de keuze van de school, in samenhang met alle andere vakgebonden of vakoverschrijdende eindtermen worden toegepast; zeven maatschappelijk relevante toepassingsgebieden of contexten: lichamelijke gezondheid en veiligheid, mentale gezondheid, sociorelationele ontwikkeling, omgeving en duurzame ontwikkeling, politiek-juridische samenleving, socio-economische samenleving, socioculturele samenleving. Per graad: leren leren, ICT in de eerste graad, technisch-technologische vorming in de tweede en derde graad ASO. Een zaak van het hele team De VOET vormen een belangrijk onderdeel van de basisvorming van de leerlingen in het secundair onderwijs. Om een brede en harmonische basisvorming te waarborgen moeten de eindtermen van de gemeenschappelijke stam, contexten, leren leren, ICT en technisch-technologische vorming in hun samenhang behandeld worden. Het is de taak van het team om - vanuit een visie en een planning - vakgebonden en vakoverschrijdende eindtermen te combineren tot zinvolle gehelen voor de leerlingen. Door de globale formulering krijgen scholen meer autonomie bij het werken aan de vakoverschrijdende eindtermen, waardoor de school meer mogelijkheden krijgt om het eigen pedagogisch project vorm te geven. Het team zal keuzes en afspraken moeten maken over de VOET. De globale formulering over de graden heen betekent niet dat alle eindtermen in alle graden moeten aan bod komen, dit zou een onbedoelde verzwaring van de inspanningsverplichting tot gevolg hebben. Bij het maken van de keuzes wordt verwacht dat elke graad in elke school een redelijke inspanning doet ten opzichte van het geheel van de VOET, rekening houdend met wat in de andere graden aan bod komt. Doordat de VOET niet louter graadgebonden zijn, krijgt de school/scholengemeenschap de mogelijkheid om een leerlijn over de graden heen uit te werken. HET OPEN LEERCENTRUM EN DE ICT-INTEGRATIE Het gebruik van het open leercentrum (OLC) en de ICT-integratie past in de totale visie van de school op leren en op het werken aan de leervaardigheden van de leerlingen. De inzet en het gebruik van ICT en van het OLC zijn geen doel op zich maar een middel om het onderwijsleerproces te ondersteunen. Door de snelle evolutie van de informatietechnologie volgen nieuwe ontwikkelingen in de maatschappij elkaar in hoog tempo op. Kennis en inzichten worden voortdurend verruimd. Er komt een enorme hoeveelheid informatie op ons af. De school zal de leerlingen moeten leren hier zinvol en veilig mee om te gaan. Zelfstandig kunnen werken, in staat zijn eigen initiatieven te ontplooien en over het vermogen beschikken om nieuwe ideeën en oplossingen in samenwerking met anderen te ontwikkelen, zijn essentieel. Voor het onderwijs betekent dit een ingrijpende verschuiving: minder aandacht voor de passieve