Uitwerking in de praktijk: convenant als compromis of verantwoorde speelruimte? Inhoud. Beheer van exoten

Transcriptie

1 Uitwerking in de praktijk: convenant als compromis of verantwoorde speelruimte? Laura N.H. Verbrugge, Rob S.E.W. Leuven & Riyan J.G. van den Born Werkgroep Exoten 19 December 2013 Inhoud Van risicobeoordeling naar exotenbeheer Wetgeving vs. vrijwillige beleidsinstrumenten Convenant waterplanten Evaluatieonderzoek RU Algemene conclusies en aanbevelingen Institute for Science, Innovation and Society Institute for Water and Wetland Research 1 2 Van risicoanalyse naar exotenbeheer Beheer van exoten Eliminatie stand terugbrengen tot 0 Risicobeoordeling: Risicocommunicatie: Definities van risico in context Participatie alle belanghebbenden Verantwoording beleid en beheer Risicobeheersing: Risicoclassificatie (soortlijsten) Risico- baten analyse Preventie, elimineren of beheren Monitoren en evaluatie Beheer actief beheren populaties om impact acceptabel te houden Preventie voorkomen dat de soort wordt geïntroduceerd - Positieflijst zoogdieren - Convenant waterplanten Communicatie speelt belangrijke rol - Campagne ambrosiavrij 3 4 Verbod op handel en bezit grote waternavel Maar wat doe je met andere uitheemse woekerende waterplanten? Lagarosiphon major Photo: Roelf Pot Myriophyllum heterophyllum Photo: STOWA Ludwigia grandiflora Photo: STOWA Kosten beheer waterschappen - Belemmert recreatievaart - Verminderde doorstroming Moeilijker om ecologische kwaliteitsdoelstellingen te halen 5 Hydrocutyle ranunculoides Photo: Roy Kleukers Lagarosiphon major Photo: Roelf Pot Myriophyllum heterophyllum Photo: STOWA Ludwigia grandiflora Photo: STOWA 1

2 Wettelijk verbod vs. regelgeving op vrijwillige basis Gelijksoortige initiatieven in Europa Voordelen - Duidelijke regels - Handhaving Nadelen - Tijdsaspect - Kosten handhaving - Mogelijke weerstand vanuit de sector Wettelijk verbod EU: Code of conduct on horticulture and invasive alien plants GB: Voordelen - In overleg met de sector - Meer draagvlak - Tijdsaspect Nadelen - Vrijblijvend - Weinig zicht op effectiviteit - Geen zekerheid m.b.t resultaat Convenant of gedragscode Belgie: gedragscode invasieve planten 7 8 AlterIAS project ( ) LIFE+ Communicatie project Convenant waterplanten in Nederland Vrijwillige overeenkomst tussen de overheid en waterplantensector Getekend februari 2010 (Staatscourant 11341, dd. 21 juli 2010) Doel: nieuwe introducties van invasieve waterplanten voorkomen 9 10 Wie doen er mee? Afspraken convenant (1) Landelijke overheid Unie van Waterschappen Brancheorganisaties - tuincentra - dierenspeciaalzaken - (waterplanten)kwekers Waterplantenkwekers(10-15) - individueel - 95% van het handelsvolume Andere opzet dan in het AlterIAS-project Lijst 1 De planten, genoemd in bijlage 1, worden niet in Nederland geleverd aan consumenten en evenmin door de aangesloten bedrijven in eigen beheer gebruikt. De planten, genoemd in bijlage 2, worden uitsluitend verhandeld met aanvullende informatie over de omstandigheden waarin deze soorten veilig gebruikt kunnen worden en worden bij verkoop voorzien van een (waarschuwings)etiket. watercrassula hydrilla grote waternavel waterteunisbloem kleine waterteunisbloem parelvederkruid Crassula helmsii Hydrilla verticillata Hydrocotyle ranunculoides Ludwigia grandiflora Ludwigia peploides Myriophyllum aquaticum Lijst 2 kroosvarens waterwaaier waterhyacinth egeria ongelijkbladig vederkruid watersla grote vlotvaren Azolla sp. Cabomba caroliniana Eichhornia crassipes Egeria densa Myriophyllum heterophyllum Pistia stratiotes Salvinia molesta

3 Afspraken convenant (2) Publiekscampagnes 1. De bedrijven en verenigingen informeren de kopers van de planten in bijlage 2 over de risico s van het uitzetten van uitheemse soorten in het oppervlaktewater. 2. De Unie van Waterschappen bevordert dat de waterschappen publiekscampagnes organiseren. 3. Het Ministerie van LNV organiseert publiekscampagnes. 4. Elke vier jaar wordt de effectiviteit van deze campagnes geëvalueerd. Monitoring NVWA Convenantspartners stemmen er mee in dat de Plantenziektenkundige Dienst van het Ministerie van LNV er jaarlijks door middel van monitoren op de bedrijven op toeziet dat de afspraken van dit convenant worden nagekomen. Doel van het evaluatie-onderzoek In kaart brengen van de communicatie tussen de convenantpartners en de voorlichting over invasieve waterplanten naar het publiek Onderzoeken wat het effect van het convenant waterplanten is op de houding, kennis en gedrag van het publiek en de betrokken bedrijven ten opzichte van invasieve waterplanten en het convenant Onderzoeksopzet Doelgroep Methode Onderwerpen Respons Aquarium- en vijverhouders Tuincentra en dierenspeciaalzaken Korte interviews op locatie (5 min.) Schriftelijke vragenlijst - kennis - houding - gedrag - kennis - houding - MVO 2010: n = : n = : n = : n = Convenantpartners 14 Interviews (1 uur) - betrokkenheid - communicatie 2010: n = : n = : Resultaten vijver- en aquariumhouders Gedrag van mensen speelt een belangrijke rol bij de introductie en verspreiding van exoten 2-3% van de respondenten geeft aan wel eens planten uit te zetten in oppervlaktewateren 2010: Resultaten aquarium- en vijverhouders 2-3% van de respondenten geeft aan wel eens planten uit te zetten in oppervlaktewateren Motivatie? Ik vind het zonde vinden om levende planten weg te gooien Leuk om in de sloot ook mooie bloemen te zien Ik wil ze kunnen hergebruiken OF uit praktische overwegingen Het stinkt niet Het is gemakkelijker Extrapolatie van dit getal geeft een potentiële groep van huishoudens die wel eens waterplanten uitzetten! : Publiekscampagnes overheid 2010: Veldgids NVWA Veldgids Invasieve waterplanten Beschrijving + herkenning 20 meest risicovolle soorten

4 2010: Ontwikkeling waarschuwingslogo kwekerijen 2010: Communiceren brancheorganisaties met leden : 2012: Jaarlijks overleg Quote interview 2012 Dus wat mij betreft zouden we gewoon meer, beter moeten communiceren. Dan komt er veel meer uit, krijg je veel betere effectiviteit en gaat het convenant ook gewoon veel beter werken en lopen. ( ) Want wij zijn gewoon druk met ons werk en het convenant, dat horen we wel weer. Maar als je daar gewoon meerdere keren per jaar over ingelicht wordt, dan wordt je er ook meer bij betrokken en krijg je ook veel meer dat je met elkaar kan bediscussiëren. Herhaling campagne Geen exoot in de sloot Jaarlijks overleg Tweede interviewronde Eindmeting - aquarium- en vijverhouders - tuincentra en dierenspeciaalzaken Monitoring NVWA - Lijst 1 soorten (bijna) niet meer verhandeld - Etikettering lijst 2 soorten 31% van de gevallen in % van de gevallen in Bundels zuurstofplanten vaak zonder etiket : Resultaten kennis 23 Aquarium- en vijverhouders (1A) - 7 van de 10 aquarium en vijverhouders zijn bekend met de gevolgen van invasieve waterplanten (in 2010 en 2012) Respondenten bij tuincentra en dsz (1B) - Overgrote deel (2010: 95%; 2012: 96%) bekend met de definitie van exoot - Ongeveer driekwart (2010: 78%; 2012: 73%) bekend met de gevolgen van invasieve waterplanten 2012: Resultaten aquarium- en vijverhouders Toen u voor het laatst waterplanten kocht, realiseerde u zich toen dat een deel van het aanbod in tuincentra en speciaalzaken ook exoten zijn? In welke mate voelt u zich betrokken bij de problemen voor bijvoorbeeld natuur, volksgezondheid of economie die exoten kunnen veroorzaken? 24 Ja 25% 37% + 12% (Heel) erg 28% 37% + 9% Krijgt u bij de aankoop van een waterplant wel eens informatie dat de plant een exoot is? Ja 4% 4% 0% Herkenning publiekscampagnes was laag (alleen in 2012 survey) - Geen exoot in de sloot : 16% Waarschuwingsetiket: 12% 4

5 2012: Resultaten tuincentra en dierenspeciaalzaken 2012: Resultaten convenantpartners Minder dan de helft van de bedrijven gaf aan de consument te informeren over invasieve waterplanten (2010: 42% en 2012: 45%) Totaal Tuincentra Dierenspeciaalzaken 2012 (%) T.o.v T.o.v T.o.v (%) 2012 (%) (%) (%) (%) Brochures/posters 33,0-27,3 33,9-33,4 31,0-6,5 Website 3,4 0,5 5,1 1,2 0,0 0,0 Nieuwsbrief 1,1-0,3 0,0 0,0 3,4 3,4 Magazine 0,0 0,0 0,0-1,9 0,0 0,0 Advies 83,0 10,9 83,1 17,7 82,8-11,0 Other 5,7 2,7 6,8 2,9 3,4 3,4 De inschatting van de kennis over de afspraken in het convenant bij werknemers van het bedrijf was laag, met name bij werknemers van dierenspeciaalzaken, van wie: 25-75% niet bekend is met de soortenlijsten - 50% niet bekend is met de waarschuwingslijsten Stellingen Het convenant draagt bij aan het oplossen van problemen die veroorzaakt worden door invasieve waterplanten. 26 zeer mee eens mee eens mee eens mee eens mee eens Een verbod werkt beter dan een vrijwillige overeenkomst. mee eens oneens oneens mee eens oneens Meer bewustzijn bij consumenten over de gevolgen van invasieve waterplanten leidt tot aanpassing van hun gedrag. mee eens mee eens zeer mee eens neutraal mee eens Het waarschuwingslogo op etiketten vergroot het bewustzijn bij consumenten. mee eens mee eens mee eens mee eens oneens Algemene conclusies Aanbevelingen uit rapport (1) Weinig communicatie tussen de convenantpartners onderling (afgezien van de jaarvergadering) Centrale regie ontbrak ten tijde van het ontwikkelen van een uniform en eenduidig waarschuwingslogo Overheidscampagne Geen exoot in de sloot deels succesvol maar verkopende bedrijven worden onvoldoende in staat gesteld om de consument te informeren Hobbyisten zijn als doelgroep moeilijk te bereiken - Aankoopfrequentie van waterplanten is laag - Planten worden weggegeven, geruild of doorverkocht NVWA controle: aanpak lijst 1 soorten succesvol, maar etikettering lijst 2 soorten blijft een aandachtspunt Benadrukken van de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de convenantpartners Intensifering van onderlinge communicatie tussen de convenantpartners Opzetten van een communicatiestrategie voor doelgerichte benadering van de verschillende groepen (bedrijven, hobbyisten, andere organisaties en het brede publiek) (Digitaal) beschikbaar stellen van algemene informatie over het convenant waterplanten en campagnemateriaal Verkoop via internet Aanbevelingen (2) Regelgeving op basis van vrijwilligheid werkt voor een beperkt aantal soorten. Aangezien de soortenlijsten in overleg met de sector worden opgesteld ( consensus lijst), zullen de belangen van de sector een belangrijke rol blijven spelen. Dankwoord Ik wil graag de volgende mensen bedanken voor hun bijdrage aan dit onderzoek: Hinke Beekman, Vera van Berlo, Gitte Bunthof, Frank Collas, Pieter Elshout, Lilly Elwuar, Jan Fliervoet, Martina Groenemeijer, Lieke Kristensen, Christien Marsman, Loes Masselink, Isabel Loer, Lopke Spaarman, Dieuwertje Verbrugge en Didi de Vries (dataverzameling); Han de Groot, Rard Metz, Marcel van der Werf, Gerard Susanna, Alex Ploeg, Cees van Bladeren, Bas van der Wal, Sander Smolders en Jan Willem van der Ham (interviewees); en tot slot Kim Vermonden, Marcel van der Werf, Roelf Pot and Henk van Randen van AquariumPlus in Nijkerk. Dit project was gefinancierd door het ministerie van Economische Zaken Monitoring is nodig om te controleren of soorten echt niet meer verhandeld worden en of er voldaan wordt aan de eisen van etikettering. Etikettering van soorten met een algemene boodschap is haalbaar. Soortspecifieke labelling vraagt (te) veel inspanningen van de sector. Het promoten van alternatieve planten is een effectieve maatregel, mits de lijst met alternatieve planten wordt samengesteld in overleg met de sector. Ook belangrijk voor communicatie met tuinliefhebbers! Rapport: Verbrugge, L.N.H., R.J.G. van den Born en R.S.E.W. Leuven, Evaluatie convenant waterplanten Reeks Milieukunde, nr 440. Radboud University, Nijmegen. l.verbrugge@science.ru.nl 29 5

6 Distributie-keten 31 6