BASISVORMING EN SPECIFIEK GEDEELTE
|
|
- Frederik Pieters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Toerisme Studierichting: TOERISME BASISVORMING EN SPECIFIEK GEDEELTE Vak(ken): AV Aardrijkskunde basisvorming specifiek gedeelte 1/1 lt/w 3/3 lt/w Leerplannummer: 2006/093 (vervangt 2004/136) Nummer inspectie: 2004 / 136 // 1 / H / SG / 2H / III / / D/ (vervangt 2004 / 136 // 1 / H / SG / 1 / III / / V/06)
2 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...3 Algemene doelstellingen...4 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...7 Algemene pedagogisch-didactische wenken...24 Minimale materiële vereisten...30 Evaluatie...32 Bibliografie...34
3 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 2 VISIE De aardrijkskunde in het Secundair Onderwijs heeft als doel bij de leerlingen een ruimtelijke visie op de wereld te ontwikkelen. Deze ontwikkeling gebeurt progressief in de drie graden van twee leerjaren met verschillende klemtonen binnen een steeds groter wordende ruimte. Eerste graad Tweede graad Derde graad Ruimtelijke afbakening Het landschap De regio De wereld Schaal Ruimte Differentiatie Observeerbaar, elementair analyseerbaar, grootschalig kaartmateriaal Vanuit het eigen leefmilieu naar andere lokale landschappen Landschappen met dominantie van natuur, industrie, toerisme, enz. Niet in één beeld observeerbaar, kleinschalig kaartmateriaal, meer cartografische vaardigheden Vanuit de eigen regio of Vlaanderen, naar andere regio s in België, Europa en de wereld Landelijke regio s, verstedelijkte regio s, industriële regio s, Thematische aanpak, wereldkaarten, anagrammen, geografische informatiesystemen Vanuit lokale data en situaties naar globale, universele situaties Fysische, economische en sociale aardrijkskunde In het Algemeen Secundair Onderwijs hoort aardrijkskunde terecht tot de basisvorming. In de schoolaardrijkskunde ligt het accent op het gebruik van aardrijkskundige kennis, inzichten en vaardigheden in herkenbare ruimtelijke contexten (zie bovenstaande tabel) die zoveel mogelijk aansluiten op de belangstelling van de leerlingen. In de derde graad omvat de globale wereld het studiegebied. Hierbij wordt gestreefd naar het betrekken van lokale of regionale voorbeelden bij een algemene benadering van de wereldruimte. Het uiteindelijke doel is het verkrijgen van een eigen ruimtelijk wereldbeeld op basis van ervaringsgericht en zelfgestuurd onderwijs. Om dit te bereiken is dit leerplan gebaseerd op de eindtermen voor de basisvorming aardrijkskunde, aangevuld met enkele algemene ruimtelijke doelstellingen die essentieel zijn voor de realisatie van het pedagogisch project van het Gemeenschapsonderwijs (PPGO) en die gericht zijn op wereldwelzijn en wereldburgerschap (bijv. globalisering, gezondheid, klimaatzorg). De thematische studie van de wereldruimte is opgedeeld in een aantal hoofdstukken waarin door gevalstudies onderwerpen kunnen worden gekozen die het dichtst aansluiten bij toepassing in de toeristisch-recreatieve sector. Hiermee beantwoordt dit leerplan aan het halfopen concept waarin gevarieerd onderwijs domineert. Omdat de keuze van concrete regio s vrij groot is en alleen binnen grote wereldzones of continenten moet gekozen worden, ontstaan halfopen leerplannen. De leraar krijgt de kans, binnen het algemeen kader om eigen klemtonen te leggen en gebruik te maken van eigen materiaal. De specificiteit van de richting Toerisme laat toe bij de behandeling klemtonen te leggen op bepaalde activiteiten in de toeristische sector. Het uiteindelijke doel is het verkrijgen van een eigen ruimtelijk wereldbeeld op basis van ervaringsgericht en coöperatief leren Dit leerplan werd in overeenstemming met twee uitgangsprincipes ontwikkeld. 1) Het omvat een deel algemene aardrijkskunde waarin een algemene ruimtelijke visie op de wereld progressief moet ontwikkeld worden. 2) Het biedt de leerlingen van de studierichting Toerisme een benadering vanuit toeristisch perspectief aan. Hierdoor werd een geïntegreerde leerplanstructuur opgesteld waarvan het onderwijs beantwoordt aan de algemene doelstellingen van een vak uit de basisvorming en aan de ruimtelijk geformuleerde doelstellingen van een toeristisch leerpakket. Beide onderdelen werden zowel bij de doelstellingen als bij de leerinhouden verweven tot één geheel. Voor zover de realisatie van de eindtermen TSO dit mogelijk maken, werd geopteerd om vanuit gevalstudies tot een veralgemeend inzicht te komen. In de meeste gevallen is vooraf begripsverduidelijking nodig om concrete gevallen te duiden.
4 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 3 BEGINSITUATIE Na de dominantie van de studie van landschappen in de eerste graad, werd in de tweede graad de nadruk gelegd op de studie van regio s. De leerlingen hebben hierdoor een aantal vaardigheden opgebouwd om inzicht te verwerven in de samenhang van groter wordende ruimtelijke eenheden. Het gaat zowel om vaardigheden i.v.m. terreinwerk als het raadplegen en verwerken van diverse gegevens. De leerlingen beschikken over een ruimtelijke geletterdheid om een vakspecifiek taalgebruik te hanteren. Ze staan open voor andere sociale en culturele waarden waardoor zij een kritische, maar ontvankelijke houding ontwikkelen t.a.v. beleidsbeslissingen, oplossingsstrategieën en maatschappijmodellen.. Leerlingen die ook in de tweede graad kozen voor de TSO-opleiding Toerisme, vervolledigden de regionale aardrijkskunde met een waaier aan toeristische streken. Leerlingen met een andere voorgeschiedenis kunnen de parate kennis binnen toeristische wereldzones bijwerken via de eerste hoofdstukken van het vak Toerisme in de derde graad. Toch verdient het aanbeveling van bij het begin van het schooljaar een toetsing uit te voeren die peilt naar de mate waarin een geografisch vocabularium werd verworven en de leerlingen een aantal geografische basiscompetenties beheersen. De leerlingen hebben bovendien een aantal vakoverschrijdende competenties verworven die hen in staat stellen om in een ruimtelijk grotere context complexer wetenschappelijke en maatschappelijke relaties te bestuderen en te bespreken. Bovendien hebben zij een aantal attitudes die een positief wereldbeeld mogelijk maken: - Leerlingen staan open tegenover waarden in andere culturen en leefgemeenschappen - Leerlingen zijn kritisch ten opzichte van visies op de wereld in de media en internet - Leerlingen hebben een constructieve visie op economische en ecologische aspecten in verband met het toerisme - Leerlingen zijn via hun eigen handelen bereid een bijdrage te leveren tot het ruimtelijk beleid De leerlingen zijn tevens in staat om een aantal technieken en methodes vakoverschrijdend toe te passen en aldus de brede maatschappelijke toepassing van de aardrijkskunde in te zien.
5 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 4 ALGEMENE DOELSTELLINGEN In verband met het totale vormingsaspect kan de globale opdracht van de aardrijkskunde in de derde graad gebaseerd zijn op een aantal inzichten, vaardigheden en houdingen. Ze houden verband met de complexe relaties en structuren in een wereld die verschillend evolueert naargelang van de natuur, sociaal-culturele kenmerken, economische evoluties en politieke keuzen. Hiertoe kunnen een tiental fundamentele doelstellingen bijdragen. 1 Inzicht in de betekenis van aardrijkskundige feiten in alledaagse menselijke activiteiten en gedragingen. 2 Kennis van plaatsen en gebieden om nationale en internationale gebeurtenissen in een geografisch kader te plaatsen om ruimtelijke relaties te begrijpen. 3 Inzicht in de grote natuurlijke en sociaal-economische systemen van de aarde om de interacties binnen en tussen ecosystemen te verstaan. 4 Kennis van en inzicht in de verscheidenheid in volken en gemeenschappen op aarde om de culturele rijkdom van de mensheid te waarderen. 5 Kennis van en inzicht in de uitdagingen voor en de mogelijkheden van onderlinge afhankelijkheid en mondialisering in de wereld. 6 Verbale, kwantitatieve en symbolische vormen van gegevens zoals beelden, kaarten, tekst, grafieken, tabellen, diagrammen gebruiken. 7 Methoden als terreinobservaties, kartering, interviews, interpretatie van bronnen en het gebruik van statistiek hanteren. 8 Communicatieve, praktische, sociale en inzichtelijke vaardigheden toepassen om geografische onderwerpen te onderzoeken op verschillende ruimtelijke schaalniveaus, maar vooral op wereldvlak, en de resultaten daarvan te presenteren. 9 Interesse tonen voor de ruimtelijke verscheidenheid van natuurlijke en menselijke verschijnselen op aarde met het oog op duurzame ontwikkeling. 10 Waardering opbrengen voor het fascinerende van de fysische wereld en voor verschillende levenswijzen van volken. Deze algemene funderende doelstellingen worden verder verfijnd via leerplandoelstellingen en lesdoelen. De eindtermen aardrijkskunde van de derde graad TSO gelden als basis voor de meeste leerplandoelstellingen. Er wordt verondersteld dat de leraar deze doelstellingen verder operationaliseert via lesdoelen die een concreet leergedrag van de leerlingen verwoorden. Het vak aardrijkskunde draagt in de derde graad TSO Toerisme bij aan twee globale doelstellingen: - het bijdragen tot de algemene ontwikkeling van jongeren vanuit een ruimtelijk perspectief; - het vervolledigen van specifiek toeristische kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes vanuit een geografische bijdrage met het oog op een tewerkstelling of verdere studies in de toeristisch-recreatieve wereld. Het bereiken van deze doelstellingen wordt meer kansen toebedeeld door in ieder hoofdstuk gevalstudies te verrichten, al dan niet voorafgegaan door begripsverduidelijking en al dan niet afgesloten met een synthese. Wat de eerste globale doelstelling betreft, zijn 31 eindtermen ontwikkeld die kunnen opgedeeld worden in drie groepen, maar in het leerplan via specifieke doelstellingen verder geconcretiseerd worden: a) Kennis: de leerlingen kunnen 1 een verscheidenheid aan ruimtelijke wetenschappen verbinden met allerlei beroepen en onderzoeksdomeinen; 2 met een voorbeeld aantonen dat een afbeelding of kaart een gecodeerde voorstelling is van de werkelijkheid; 3 met een toepassing van GIS de betekenis ervan voor de samenleving illustreren; 4 bewegingen in het zonnestelsel en gevolgen ervan op aarde aangeven; 5 met een toepassing uit het ruimteonderzoek, het maatschappelijk nut ervan illustreren; 6 weer en klimaat in verband brengen met opbouw van en met processen in de atmosfeer;
6 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 5 7 de invloed van menselijke activiteiten op het milieu zoals: broeikaseffect, natuurrampen, zure regen, waterbeheersing, bodemdegradatie en -verbetering met voorbeelden illustreren; 8 de geofysische opbouw van de aarde en de platentektoniek beschrijven en gevolgen ervan zoals: de ligging van oceanen en continenten, vulkanisme en aardbevingen en bepaalde klimaatsveranderingen verklaren; 9 eenvoudige reliëfvormen op een samenhangende manier in verband brengen met lithologische kenmerken, geologische structuren en geomorfologische processen; 10 productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie brengen met demografische evolutie en welvaartsniveau in het kader van een duurzame ontwikkeling; 11 zowel verschuivingen van industrie of tertiaire activiteiten als demografische migraties met voorbeelden illustreren en dit in verband brengen met sociaal-economische of politieke factoren; 12 stad, platteland, verstedelijking en mobiliteit morfologisch en functioneel typeren en verklaren; 13 met voorbeelden het belang van instrumenten van ruimtelijke planning en van milieubeleid toelichten; 14 met voorbeelden de erfgoed- of natuurwaarde van landschapselementen uit het verleden omschrijven en hun huidig belang duiden; 15 het belang duiden van natuurlijke en sociaal-economische componenten voor de ruimtelijke planning. b) Vaardigheden: de leerlingen kunnen 16 aardrijkskundige gegevens opzoeken, ordenen en op een eenvoudige manier verwerken, gebruik makend van beschikbare, hedendaagse informatiebronnen en technieken; 17 een kaartvoorstelling kiezen in functie van het gebruik; 18 een standplaats op aarde bepalen door middel van beschikbare, hedendaagse technieken en methodes; 19 het ontstaan en de structuur van het heelal samenhangend verwoorden aan de hand van een aantal astronomische begrippen; 20 een West-Europese weerkaart lezen; 21 een weersituatie inschatten door rekening te houden met weerkaarten en berichten; 22 een klimaat interpreteren aan de hand van temperatuur, neerslag en algemene luchtcirculatie; 23 belangrijke geologische gebeurtenissen, klimaatsveranderingen en de biologische evolutie situeren op een geologische tijdsschaal; 24 vereenvoudigde geologische kaarten en bodemkaarten lezen; 25 een landschap analyseren, de elementen ordenen tot een structuur en hieruit de eigenheid van het landschap bepalen; 26 voorstellen aanbrengen voor het ruimtegebruik in het kader van duurzame ontwikkeling. c) Attitudes: de leerlingen 27 zijn kritisch tegenover aangeboden informatie zoals die m.b.t. ontwikkelings-, welvaarts- en milieuproblemen; 28 zien mogelijkheden om op een positieve manier te participeren in beleidsbeslissingen inzake milieubeleid en ruimtelijke ordening; 29 zijn bereid om lokale problemen van milieu en samenleving in een globale context te plaatsen; 30 hebben aandacht voor de waarde van natuurlijke en culturele landschappen; 31 zijn zich bewust van de plaats van de mens in het heelal. De tweede globale doelstelling kan bereikt worden via een achttal algemene toeristischgeografische doelstellingen die eveneens verder geconcretiseerd worden in specifieke doelstellingen: De leerlingen - verwerven een grondige geografische basiskennis met betrekking tot het toeristisch en recreatief gebeuren; - wenden cartografische hulpmiddelen en statistische verwerkingstechnieken aan om toeristisch-geografische gegevens verantwoord en stijlvol aan te bieden; - zijn in staat waarnemings-, registratie-, raporterings- en presentatietechnieken te hanteren in verband met onderzoekswerk, zowel extra- als intra-muroos;
7 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 6 - kunnen het natuurgebonden aanbod en het socio-cultureel erfgoed waarderen vanuit een toeristische waardering en zingeving; - kunnen bij de beschrijving, verklaring en waardering van toeristisch interessante verschijnselen op aarde zowel fysisch-aardrijkskundige als socio-economische en ecologische overwegingen betrekken; - interpreteren actuele en toekomstige tendensen in de toeristische en recreatieve sector; - zijn bereid tot een kritische medewerking bij de uitbouw van de vrijetijdsbesteding en het toerisme; - zijn creatief in het voorstellen van eigen opzoekingswerk en groepsopdrachten op toeristischgeografisch vlak. In dit leerplan werd gestreefd naar een integratie van de basisvorming en de specifieke vorming voor de opleiding Toerisme. Teneinde duidelijk te maken wat verwacht wordt ten aanzien van de basisvorming, werden in de volgende tabel de doelstellingen en leerinhouden vet cursief weergegeven. Het specifiek toeristisch gedeelte wordt in de tabel aangeduid in een gewoon lettertype. Het normale, cursieve lettertype verwijst, zoals de kop aanduidt, naar de uitbreiding.
8 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 7 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN Decr. nr. ET 1 ET 1 ET 1 LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen 1 - kunnen een verscheidenheid aan ruimtelijke wetenschappen verbinden met enkele beroepen - kunnen aardrijkskundige onderzoeksdomeinen in verband brengen met de eigen studierichting - kunnen de maatschappelijke relevantie van de aardrijkskunde voor het toerisme met voorbeelden uit de actualiteit aantonen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 1. De ruimtelijke dimensie in de toeristische sector 1.1 Maatschappelijke relevantie van de geografie Ruimtelijke dimensie van verschillende soorten menselijke activiteiten (bijv. economische sectoren en specifieke beroepen) Gevalstudie: onderzoeksdomeinen van de aardrijkskunde: een algemeen toeristisch gewaardeerde regio actueel in de belangstelling (bijv. Alpen, Baai van Napels, Caïro en Nijlvallei) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) 1 Aanbevolen: 11 à 13 lestijden Aanbevolen: 1 à 2 lestijden - getuigenissen over het belang van de aardrijkskunde in de maatschappij (leestekst, videouitzending) - zelf ontdekken van het belang van een ruimtelijke benadering binnen beroepen i.v.m. de gekozen studierichting - via persknipsels, videobeelden, TV-journaal, internet - actuele voorbeelden die betrekking hebben op natuurrampen, terroristische aanslagen, religieuse of raciale spanningen ET 18 ET 18 - kunnen een standplaats op aarde bepalen door middel van GPS of kaart - kunnen enkele technieken en methodes gebruiken om een toeristische plaats op aarde te bepalen - kunnen coördinaten in verband brengen met de indeling van de aarde d.m.v. parallellen en meridianen 1.2 Belang van ligging, afstand, schaal, oppervlakte en ruimtelijke relaties binnen bepaalde beroepen(velden), Gebruik van GPS Relatieve en absolute ligging (bijv. kompas, topografische kaart, stadsplan, sterrenhemel, ligging t.o.v. de grens, vliegafstand) Geografische coördinaten en merkwaardige cirkels op aarde, lokalisatie op toeristische kaarten Gevalstudie: praktische oefeningen met kaart Aanbevolen: 4 à 6 lestijden - locaties op kaart opzoeken en met coördinaten vastleggen - met GPS op het terrein werken - zelfstandig of in groep een route plannen of uitvoeren op het terrein m.b.v. lezen van kaarten - verschillende kaarten van een zelfde terrein zelfstandig beschrijven op basis van criteria - zoektocht met kaart en kompas
9 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 8 Decr. nr. ET 17 ET 2 LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen - kunnen een kaartvoorstelling kiezen in functie van het gebruik - kunnen een kaart lezen door gebruik te maken van weergegeven inhoud, schaal en legende - kunnen met een voorbeeld aantonen dat een kaart een gecodeerde voorstelling is van de werkelijkheid LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) in de klas of op het terrein (bijv. beeld- of blikrichting bepalen op een kaart, merkwaardige punten lokaliseren) 1.3 Voorbeelden van een verschillend kaartgebruik binnen professionele sfeer en de vrijetijdsbeleving Elementen van een kaart (inhoud, schaal, legende) Gevalstudie: keuze van een voorstellingswijze op kaart (bijv. skipistes op panoramakaarten, situeringskaartje op een hotelfolder) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) - zich oriënteren op het terrein tijdens een extra-muros opdracht Aanbevolen: 1 à 3 lestijden - verschillende kaarten van een zelfde terrein zelfstandig beschrijven op basis van criteria - kaartuitvoeringen overwegen en toepassen op basis van specifieke data - diverse schematiseringswijzen op toeristische kaarten beoordelen ET 3 - kunnen met een toepassing van GIS de betekenis ervan voor de samenleving illustreren ET 16 - kunnen toeristisch-geografische informatie kritisch verwerken 1.4 Geografische informatiesystemen Principes en toepassingen van GIS Gevalstudie: zelf een GIS product aanmaken 1.5 Toeristische geografische informatie verwerkt Gevalstudie: kritische analyse van naar keuze brochure, folder of catalogus op basis van criteria (bijv. betrouwbaarheid, eigentijds karakter, volledigheid) Aanbevolen: 1 à 3 lestijden - vanuit GIS voorbeelden de verschillende principes en toepassingen bespreken - met passende software in groep een GIS opdracht uitvoeren - toeristische indicatoren in GIS data verwerken Aanbevolen: 1 à 3 lestijden - brochures en catalogi - toeristische video s en DVD s - websites op het internet
10 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 9 Decr. nr. ET 17 U U LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen 2 - zien in dat observeren een basiscompetentie is in de studie van de aardwetenschappen - kunnen vaststellingen voor de bolvorm van de aarde verwoorden - kunnen resultaten van satellietwaarnemingen op hun waarde beoordelen - zien in dat de voorstelling van een bolvormig oppervlak op een vlak vervormingen met zich meebrengt - kunnen de effecten van een kaartprojectiesysteem in verband brengen met de keuze voor mogelijke toepassingen - kunnen met een voorbeeld aantonen dat een satellietbeeld een gecodeerde voorstelling van de werkelijkheid is - kunnen de verschillende toepassingen van teledetectie m.b.v. luchtfoto s illustreren a.h.v. concrete voorbeelden LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 2 De aarde in kaart en beeld 2.1 Observatie van de aarde Algemene kosmische kenmerken van de aarde: bolvorm (en verdere verfijningen van de aardvorm), afmetingen (historische evolutie van de kennis, vergelijking met andere hemellichamen Waarneming vanuit de ruimte: algemene indruk (blauwe planeet, vergelijking met andere hemellichamen), satellieten en hun waarnemingsveld (historiek, elektromagnetisch spectrum, satellietbanen, specifieke voorbeelden), belang voor maatschappij en onderzoek Probleemstelling: projectie van een sferisch oppervlak op een vlak: vervorming en getrouwheden; onderscheid kaartconstructie en kaartprojectie Gevalstudie: juist en foutief gebruik van kaartconstructies en -projecties 2.2. Teledetectie ten dienste van de cartografie Gevalstudie: een voorbeeld van een satellietopname van een toeristische regio: kenmerken en interpretatie Luchtopnames: vliegtuigen, opnameapparatuur, luchtfoto s en hun bewerking tot samengestelde beelden Luchtfoto-interpretatie en luchtfotogrammetrie PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) 2 Aanbevolen: 12 à 14 lestijden Aanbevolen: 4 à 5 lestijden - satellietbeelden op posters, in de atlas, van internet of CD-ROM beschrijven - beschrijvingen van opdrachten van satellietprogramma s synthetiseren uit magazineartikels - essentiële verschillen tussen geostationaire en polaire baanposities van kunstmanen - niet al te wiskundige uitwerking van de kaartprojecties - voorstelling van gebieden op verschillende kaartprojecties vergelijken qua getrouwheid - opportuniteit van kaartprojecties voor specifieke eindproducten beoordelen, inzonderheid voor toeristisch gebruik - voorbeelden van kaartprojecties en kaartconstructies Aanbevolen: 1 à 2 lestijden - luchtfoto s lokaliseren op kaarten - false colour- of IR opnamen vergelijken met panchromatische beelden (bijv. Telsat, BEO) - kenmerken achterhalen en toepassen op luchtfoto s - verschillende registratieresultaten (luchtfoto s, satellietopnamen) van
11 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 10 Decr. nr. ET 16 ET 2 ET 2 ET 24 ET 16 U LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen - kunnen het reliëf op kaart en diagram voorstellen en lezen - kunnen kritisch oordelen over de voorstellingswijzen van het reliëf op een kaart voor toeristisch gebruik - kunnen door een elementaire lezing van verschillende reliëfkaarten aantonen dat ze gecodeerde voorstellingen van de werkelijkheid zijn en een verschillend gebruik kennen - kunnen door een elementaire lezing van verschillende fysische kaarten alsmede door toeristisch geschikte kaarten aantonen dat ze gecodeerde voorstellingen van de werkelijkheid zijn en een verschillend gebruik kennen - kunnen bodemkaarten en eenvoudige weerkaarten lezen - kunnen de specificiteit van kaarten voor toeristisch gebruik aanwenden om kaartlectuur te realiseren - kunnen berekeningen en routekeuzes baseren op aanduidingen op kaarten - kunnen kaartmateriaal ontwerpen voor integratie in de geïntegreerde proef en presentaties van toeristische sites of regio s LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 2.3 Kaarten ten dienste van het toerisme De voorstelling van het reliëf Elementen van het reliëf en reliëfvormen op kaart en diagram: voorbeelden van voorstellingswijzen (bijv. hoogtezonekaart, reliëfprofiel, digitaal terreinmodel) Gevalstudie: voorstelling van het reliëf op toeristische kaarten naar keuze (bijv. panoramakaarten, schaduwing, hoogtelijnenkaarten) Kaarten van belang voor het toerisme De fysische ruimte op kaarten (topografische kaart, geologische kaart, bodemkaart, weerkaart) Gevalstudie: minimaal 3 van onderstaande 5 kaarttypes voor toeristisch-recreatief gebruik: - Wegenkaarten - Schetskaarten of mentale kaarten - Panoramakaarten of 3D-plattegronden - Wandel- of fietsroutekaarten - Overzichtskaarten van het regionaaltoeristisch aanbod Bij ieder van de voorbeelden wordt belang gehecht aan de kaartsoorten (algemene kaarten, specifieke themakaarten), kaarttypes (bijv. choropletenkaarten, isolijnenkaarten), kaartinhouden (bijv. titel, schaal, legende en symbolen) en beoordeling van PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) de aarde beoordelen Aanbevolen: 1 à 3 lestijden - uittreksels van verschillende fysische basiskaarten integreren in terreinwerk, excursie - van eenzelfde gebied kaarten met verschillende voorstellingswijzen van het reliëf vergelijken - lezen van kaarten vergemakkelijken door algemene kenmerken van een gebied te toetsen aan de voorstelling op kaarten Aanbevolen: 5 à 7 lestijden - uittreksels van verschillende fysische basiskaarten integreren in terreinwerk, excursie - van een zelfde gebied verschillende fysische kaarten vergelijken - kaarten vervolledigen met toeristische data, bijv. routes en alternatieven aanduiden op wegenkaarten, isochronenkaarten, wandelen fietskaarten of topografische kaarten, verdeling van logies en herkomst van toeristen op kartogrammen, enz. - lezen van kaarten vergemakkelijken door algemene kenmerken van een gebied te toetsen aan de voorstelling op kaarten - voorbeelden van generaliseren en detailleren van terreinkenmerken
12 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 11 Decr. nr. ET 23 LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen 3 - kunnen de schilvormige structuur van de aarde in verband brengen met resultaten van seismografisch onderzoek - kunnen belangrijke geologische gebeurtenissen, klimaatveranderingen en de biologische evolutie situeren op de tijdschaal LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) de toeristische functie(s) 3 Geologie en geomorfologie 3.1 Het geologisch referentiekader Hoofdkenmerken van de schilvormige bouw: afmetingen, dichtheid, samenstelling Tijdschaal, belangrijke gebeurtenissen PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) op kaart - foto s in verband brengen met kaarten van hetzelfde gebied - blinde kaarten en schetskaarten vervolledigen met lokalisaties van toeristische plaatsen, rivieren, gebieden en evenementen - specifieke toepassingen bij eindwerk, rapporten, reisverslagen 3 Aanbevolen: 34 à 38 lestijden Aanbevolen: 1 à 2 lestijden - kaderen in tijd en ruimte en in verband brengen met andere geofysische verschijnselen a.h.v. beeldmateriaal, teksten en figuren - duiding van videobeelden - causale verbanden structureren ET 8 ET 8 - kunnen de geofysische opbouw van de aardkorst beschrijven en - kunnen gevolgen ervan platentektoniek zoals de ligging van oceanen en continenten, vulkanisme en aardbevingen en bepaalde klimaatsveranderingen verklaren - kunnen plaatgrenzen situeren op een wereldkaart 3.2 Platentektoniek, aardbevingen en vulkanisme Algemene geofysische situatie en evolutie op aardkorst (ligging van oceanen en continenten, vulkanisme en aardbevingen en bepaalde klimaatsveranderingen) Actuele gevalstudie i.v.m. platentektoniek: eenvoudige verklaring van plaatbewegingen en relatie met aardbevingen en vulkanen: selectie van een risicogebied en toeristische attractiepool Aanbevolen: 4 à 6 lestijden - kaderen in tijd en ruimte en in verband brengen met andere geofysische verschijnselen a.h.v. beeldmateriaal, teksten en figuren - duiding van videobeelden - causale verbanden structureren - krantenknipseldossier verzamelen aangaande recente geologische rampen (bijv. tsunami, aardbevingen) - attractieve plaatsen op plaatranden
13 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 12 Decr. nr. ET 25 ET 25 LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen - kunnen de waarde van mineralen en gesteenten typeren op basis van hun belang voor het toerisme aan de hand van enkele concrete voorbeelden - kunnen met behulp van enkele voorbeelden aantonen dat de ontginning van natuurmaterialen belangrijke gevolgen kan hebben voor het toerisme - kunnen de eigenheid van een vulkaanlandschap aantonen aan de hand van concrete voorbeelden met een toeristische fascinatie - kunnen de invloed van breuken op het landschap aantonen aan de hand van concrete voorbeelden met een toeristische uitstraling LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 3.3 Toeristische attractiviteit van mineralen en gesteenten Mineralen: eigenschappen (bijv.. kristalvorm, hardheid, breuk, kleur, gesteentevormend karakter) Gevalstudie: vindplaatsen van mineralen, edelstenen of edele metalen (bijv. Hunsrück, Alpen, Brazilië) Gesteenten: algemene indeling (hoofdsoorten) Gevalstudie: toepassing van natuursteen in kunstwerken (bijv. marmer, Balegemse zandsteen) Positieve en negatieve gevolgen voor het toerisme van de ontginning van natuurmaterialen (bijv. zandontginning in Mol ; kleiontginning in Rupelstreek, recreatieplassen in een vroegere groeve) 3.4 Invloed van de geologie op het toerisme Gevalstudie: 2 voorbeelden van onderstaande 2 types: - Vulkanisme - vulkanische vormen - postvulkanische verschijnselen - diversiteit aan vulkanische verschijnselen (bijv. IJsland, Yellowstone) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) opzoeken (bijv. thermale baden, postvulkanisme) Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - bezoek aan mineralogisch museum - excursie - kleuredelstenen als synoniem voor halfedelsteen - natuurreisgidsen en geologische gidsen voor beschrijvingen van geologische sites en trajecten - lokale bouwstenen in verband brengen met het bouwkundig erfgoed - reisbrochures naar geologische gebieden analyseren - beeldmateriaal gebruiken voor het gebruik van natuursteen - geologisch leerpad volgen - beschrijving van de toeristischrecreatieve infrastructuur (bijv. De Schorre, Fantasialand, Blegny- Trembleur) Aanbevolen: 7 à 9 lestijden - natuurreisgidsen en geologische gidsen voor beschrijvingen van geologische sites en trajecten - reisbrochures naar vulkanische en breukgebieden analyseren - beeldmateriaal gebruiken voor de typering van de verschijnselen
14 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 13 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) - Breukgebieden - typologie ; bijv. horst, slenk - gevalstudie: (Rift Valley, Rheingraben) Uitdagingen en aanpassingen voor het toerisme (bijv. bouwstijl, bouwmateriaal, burchtsite) 3.5 Invloed van geomorfologie op het toerisme Geomorfologisch referentiekader a.h.v. Gevalstudies: invloed van verwering en erosie op gesteenten in hun samenhang Karstverwering Rivierwerking Werking van het ijs Werking van de wind Kustvorming en eilandvorming Van ieder onderdeel wordt besproken - algemeen kaartbeeld - algemene begripsvorming - voorbeelden van toeristische attractiviteit Gevalstudies: keuze van minimaal 2 van onderstaande 3 relaties tussen reliëfvormen en toerisme: - hooggebergte (bijv. natuurschoon, wintersport), - gebergte van het middelland (bijv. kuuroorden, wandeltoerisme), - vlakte (bijv. watersport, fietstoerisme) Gevalstudie: minimaal 2 voorbeelden van de invloed van de gelaagdheid op het reliëf dat leidt tot toeristische attractiviteit: horizontale, schuine of geplooide gelaagdheid (bijv. mesa s, cuesta s, Appalachiaans reliëf) a.h.v. PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) (bijv. maar, lavatunnel, krater, ) - geologisch leerpad kritisch beoordelen - beeldmateriaal (o.a. internet) Aanbevolen: 16 à 20 lestijden - excursiepunt voorbereiden a.h.v. dossier of studiewijzer - excursie met interne differentiatie - kaartmateriaal in onderling verband brengen - het onderdeel meren kan behandeld worden i.f.v. een synthese of een excursie - keuze: eerst globale benadering en daarna exemplarische studie, of omgekeerd - toeristisch waardevolle gebieden en plaatsen hanteren voor reliëfvalorisatie - reliëfvormen typeren d.m.v. blokdiagrammen en beeldmateriaal - vergelijken van cases uit toeristische fotoboeken - streven naar verscheidenheid qua erosievormen en voorbeeldregio s ET 9 ET 24 ET 24 ET 25 ET 30 - kunnen eenvoudige reliëfvormen in verband brengen met de ondergrond - kunnen a.h.v. voorbeelden regionale geologische kaarten lezen en in verband brengen met het reliëf, eventueel met de begroeiing - kunnen de het voorkomen van bodems in een regio in verband brengen met de geologie en het reliëf - kunnen de gelaagdheid in verband brengen met typische reliëfvormen - kunnen kenmerken van gesteenten en geomorfologische processen in verband brengen met typische reliëfverschijnselen met een toeristische attractiviteit - kunnen verschillende reliëfvormen typeren qua toeristische en recreatieve benutting a.h.v. concrete gebieden en plaatsen - kunnen de natuurwaarde van een landschap waarderen - toeristische gevolgen van bodembeleid en beheer (bijv.. terras-
15 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 14 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) concrete regio s (bijv. Monument Valley, Jura) bouw, wijnbouw, vegetatiebescherming) - kunnen de invloed van toerisme en recreatie op het reliëf aantonen a.h.v. concrete situatie en actuele gebeurtenissen Gevalstudie: wederzijdse Invloed van toerisme en reliëf (bijv. lawines, recreatiedruk op spectaculaire reliëfvormen) Gevalstudie: bodemkenmerken, bodemevolutie (bijv. hellingprocessen, terrasbouw) en bodemkaart ET 16 ET 11 ET 11 ET kunnen demografische of sociaaleconomische gegevens opzoeken, ordenen en op een eenvoudige manier verwerken, gebruik makend van ICT - kunnen voorbeelden van richtingveranderingen van demografische migraties in verband brengen met sociaaleconomische, politieke of toeristische factoren - kunnen de evolutie van de wereldbevolking of een deel ervan op een model bespreken - kunnen migraties en hun gevolgen in verband brengen met etnische en economische spanningen - kunnen tijdelijke bevolkingsbewegingen in verband brengen met tijds-, natuur-, cultuurof economiegebonden omstandigheden 4. Studie van de bevolking 4.1 Demografische evolutie Gevalstudie: demografische evolutie in tijd en ruimte van min. 2 toeristische landen of regio s opzoeken, registreren, verwerken en interpreteren door rekening te houden met sociaal-economische, toeristische of politieke factoren Rekening houdende met enkele van volgende factoren: Natuurlijk acres: nataliteit, mortaliteit, levenskans - migratiesaldo: immigratie, emigratie - loop van een bevolking: transitiemodel, relatieve opbouw (leeftijdshistogram) - tijdelijke bevolkingsbewegingen (bijv. overwinteren, seizoenarbeid, toeristisch seizoen, evenementen) - de actualiteit 4 Aanbevolen: 9 à 11 lestijden Aanbevolen: 5 à 7 lestijden - demografische contrastzones met een toeristische betekenis (bijv. Florida en Marokko) - thema via groepswerk uitwerken en presenteren - aspecten zoals migraties, veroudering, werkloosheid, specifieke sterfte, enz. demografisch kaderen in een actuele context - demografische gegevens opzoeken in statistiekenbundels, op websites en verwerken tot statistische kengetallen, variabelen en grafische voorstellingen - het transitiemodel voor concrete populaties invullen - uit dossiers in magazines of gespecialiseerde tijdschriften concrete populatiedynamiek verwerken voor tekstanalyse
16 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 15 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) - kunnen de spreiding van een bevolkingsgroep of een cultuur verklaren a.h.v. antropologische, etnografische of demografische argumenten - kunnen de ontstaansgeschiedenis van de mens en zijn cultuur in verband brengen met toeristisch attractieve sites 4.2 Antropologische en etnografische evolutie Antropologie: ontstaan van mens ; spreidingskaart en diffusie van volken Etnografie: mensenvariëteiten, talen en godsdiensten a.h.v. concrete voorbeelden ; culturele relicten, archeologische sites, tribale samenleving Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - video s en ander beeldmateriaal - bijv. etnische spanningen tussen bevolkingsgroepen - conflictwereldkaart - toeristisch attractieve volksgroep: video of DVD National Geographic Society ET kunnen productie en consumptie van voedsel en hulpbronnen in relatie brengen met demografische evoluties en welvaartsniveaus in het kader van een duurzame ontwikkeling 5. Wereldeconomie 5.1 Gevalstudie: vergelijking van productie- en consumptiekaarten van agrarische en industriële producten: keuze van een tweetal minerale of plantaardige grondstoffen en hun afgeleide producten rekening houdend met: - hun belang op de wereldmarkt - de actualiteit - hun belang voor toeristische consumptie 5 Aanbevolen: 8 à 10 lestijden Aanbevolen: 2 à 4 lestijden - productenfiches aanleggen met technische, geografische, economische, sociale en ecologische gegevens - wereldfluxkaarten opmaken met ICT ET 11 - kunnen verschuivingen van industrie of tertiaire activiteiten in verband brengen met sociaal-economische of politieke factoren 5.2 Gevalstudie: verschuiving van economische zwaartepunten van industriële en/of tertiaire activiteiten (toerisme, transport, toeleveringsbedrijven), met nadruk op de toeristische activiteiten (bijv. ambachten) Aanbevolen: 2 à 4 lestijden - opzoeken in pers en literatuur van effecten van wijzigingen van lokalisatiefactoren - groepswerk of individuele dossiers i.v.m. grondstoffen, fabrikaten, productie- en transportmiddelen, diensten of eindproducten
17 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 16 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) ET 16 - kunnen uit cijfermateriaal en kaartbeelden besluiten trekken omtrent het belang van de toeristische sector op wereldschaal 5.3 Economische gegevens Statistische gegevens i.v.m. toerisme (bijv. overnachtingen, grensoverschrijdingen) Gevalstudie: bedrijfstoerisme (bijv. havenexcursie, bedrijfsbezoek, troeven van de kamer van koophandel) zakenreizen en congrestoerisme Aanbevolen: 2 à 4 lestijden - verwerking statistieken via software als zelfstandig werk of groepswerk - overleg met het leervak toerisme inzake organisatorische en structurele kenmerken ET zien in dat globalisering getypeerd en gestuwd wordt door technische, economische, sociale, politieke en ruimtelijke factoren - zijn bereid om lokale problemen in een globale context te plaatsen - zien in dat de globalisering effecten heeft op het toerisme en de duurzame evolutie van welvaart op wereldschaal - kunnen de invloed van het toerisme op de mondialisering a.h.v. voorbeelden verwoorden 6. Wereldwelvaart 6.1: Globalisering Verdichting wereldrelaties o.i.v. de evolutie van transport, media, communicatie, Gevalstudies: types (sociaal, economisch, cultureel, sociologisch, politiek) a.h.v. lokale mogelijkheden en problemen en spanningen Gevalstudie: toerisme als factor van mondialisering (bijv. diffusie van gewoonten, producten en diensten, energie- en waterdistributie en - consumptie) 6 Aanbevolen: 7 à 9 lestijden Aanbevolen: 2 à 4 lestijden - literatuur, actuele persberichten - excursie - concrete lokale situatie via video - rollenspel, simulatiespel, debatavond - verwerking statistieken via software als zelfstandig werk of groepswerk ET 27 ET 29 - zijn kritisch tegenover aangeboden informatie m.b.t. ontwikkelings- en welvaartsproblematiek - zijn bereid om lokale problemen i.v.m. toerisme in een globale context te plaatsen 6.2 Toerisme en wereldwelvaart ; Gevalstudie: keuze uit 2 van 3 onderstaande mogelijkheden Belang van communicatie en infrastructuur voor de toeristische sector Invloed van het toerisme op de ontwikkeling van een streek Problematiek van het massatoerisme Aanbevolen: 4 à 6 lestijden - geografische invalshoek in een mediaproject - peilen bij verschillende doelgroepen naar attitudes omtrent een ruimtelijk welvaartsprobleem - concrete relaties ontdekken tussen globale wereldwelvaart en persoonlijke levenshouding (bijv. consumptie, vrijetijdsbeleving, tewerkstelling)
18 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 17 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) 7 - kunnen het begrip en de kenmerken van verstedelijking a.h.v. voorbeelden verwoorden - kunnen de belangrijkste verstedelijkte gebieden op de kaart aanduiden ET 12 - kunnen stad, platteland, verstedelijking en mobiliteit morfologisch en functioneel typeren en verklaren aan de hand van een concreet voorbeeld - kunnen toeristische troeven van stedelijke kenmerken a.h.v. historische en hedendaagse voorbeelden aantonen 7. Ruimtelijke ordening in stad en platteland 7.1 Verstedelijking Begrip, kenmerken Kaartbeeld 7.2 Opbouw van de stad Gevalstudie: minimaal 2 belangrijke toeristische steden met aandacht voor: site en situatie morfologisch uitzicht en functionele kenmerken van stadswijken stadspatroon (vergelijking van een historische met een hedendaagse stad ; stadspatronen in andere culturen) 7 Aanbevolen: 21 à 23 lestijden Aanbevolen: 1 à 2 lestijden - atlas Aanbevolen: 5 à 7 lestijden - beeldmateriaal - voorbeelden zoeken van verschillende stadspatronen - concrete site- en groeimodellen ET 14, ET 30 ET 25 ET 30 ET 12 - kunnen aan de hand van een voorbeeld of een vergelijking van twee voorbeelden de erfgoed- en landschapselementen uit het verleden omschrijven en het actueel belang ervan duiden en appreciëren - kunnen een landschap analyseren, de elementen ordenen tot een structuur en hieruit conclusies trekken omtrent de kenmerken en evolutie van dat landschap - hebben aandacht voor de waarde van natuurlijke en culturele landschappen - kunnen verstedelijking en mobiliteit morfologisch en functioneel typeren en verklaren 7.3 Wisselwerking tussen stad en platteland Gevalstudie van minstens één stedelijk en één ruraal landschap met aandacht voor: de cultuurpatrimonia ontwikkelingskansen (bijv. herwaardering kernen, plattelandsontwikkeling, bescherming monumenten, functiewijzigingen) Verstedelijking en mobiliteit (bijv. indices, intermodaal vervoer, vervoersplan) Aanbevolen: 5 à 7 lestijden - 3D-vergelijking landschapstypes - patrimoniumacties - cijfermateriaal - acties leefbaarheid stad en platteland - kritische analyse van een persknipseldossier
19 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 18 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen aan de hand van een concreet voorbeeld - kunnen de toeristische betekenis van de stad aantonen a.h.v. enkele concrete of actuele voorbeelden - kunnen de invloed van de verstedelijking op toerisme en recreatie aantonen a.h.v. concrete situatie en actuele gebeurtenissen ET 30 - kunnen de stedelijke cultuurlandschappen waarderen in het kader van de organisatie van een citytrip ET 13, ET 15 ET 28 - kunnen met een voorbeeld de noodzaak van instrumenten en van natuurlijke en sociaal-economische componenten voor de ruimtelijke planning aantonen - staan open voor informatie omtrent ruimtelijke planning, verstedelijking en welzijn vanuit de lokale context en kunnen de mogelijke eigen inbreng in het ruimtelijk beleid verwoorden - kunnen de attractiviteit van een goede ruimtelijke planning op een toeristische regio naar waarde schatten a.h.v. een voorbeeld LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 7.4 Stad en platteland als toeristische ruimten Toeristische betekenis van de stad: cultuursteden, beslissingscentra, wereldsteden, historische steden, badsteden, kuuroorden, winkelsteden, regionale centra en verkeersknooppunten a.h.v. concrete voorbeelden Gevalstudie:minstens één voorbeeld van hinder voor en door het toerisme door (te) intense verstedelijking (bijv. verkeersdruk, beperkte mobiliteit, luchtverontreiniging) en bedreiging van de ruraliteit (bijv.. bodemgebruik, waterverbruik, rust) a.h.v. specifieke situaties 7.5 Geografische achtergrond van een citytrip: beschrijving van een route of site in functie van een excursie 7.6. Ruimtelijke planning Noodzaak aan ruimtelijke planning: veiligheid, leefbaarheid, economische effectiviteit (bijv. dorpsstructuren, nieuwe steden, uitbreidende steden, bedrijvenparken, reconversie, recreatieparken) Instrumenten van het ruimtelijk beleid op diverse niveaus: Gevalstudie: een voorbeeld van de invloed van instrumenten op de samenleving, relatie met ruimtelijke spanningsvelden (bijv. in de eigen regio) Gevalstudie: attractiviteit van een goede ruimtelijke ordening PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - typering van de toeristische betekenis van steden via beeldmateriaal, getuigenissen, cijfergegevens - onderzoek van brochures met het aanbod van citytrips, verschuiving van de belangstelling over de jaren heen - uit reisgidsen de sterke geografische elementen i.v.m. stadstypering samenbrengen Aanbevolen: 1 à 2 lestijden - excursie, inbreng in GIP Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - atlas - actuele probleemsituaties - plannen: gewest, structuur, gemeentelijk - actuele beleidsmaatregelen - groepswerk: bevraging van wijkbewoners - kaart- en planmateriaal verzamelen over een specifiek gebied met verschillende belangen
20 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 19 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) ET 5 ET 19 ET 31 ET kunnen het belang van de techniek en technologie i.v.m. ruimteonderzoek voor de maatschappij met een voorbeeld aantonen - kunnen de structuur en het ontstaan van het heelal schematisch voorstellen - zijn zich bewust van de plaats van de mens in het heelal - kunnen bewegingen in het zonnestelsel beschrijven - kunnen de hoofdkenmerken van de zon en de planeten van ons zonnestelsel toelichten 8. Invloed van de kosmische ruimte op aarde 8.1 Het heelal doorgelicht Uitwerking van een voorbeeld uit een ruimteprogramma met nadruk op de resultaten voor de maatschappij Schema van de evolutie van het heelal Schema van de samenstelling en structuur van het heelal 8.2 De aarde in het zonnestelsel De zon: beschrijving (zonnevlekken, protuberansen, poollicht) De planeten: bewegingen (bijv. Kepler, Titius- Bode) Gevalstudie: beschrijving van de planeten 8 Aanbevolen: 16 à 24 lestijden Aanbevolen: 2 à 4 lestijden - historische mijlpalen in ruimteonderzoek: zelfstandig werk of groepswerk - video- en beeldmateriaal - bezoek aan een volkssterrenwacht Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - literatuur, berekeningen - videobeelden - dossier aanleggen - groepswerk: presentaties van joviaanse en terrestrische planeten 4 - kunnen bewegingen van de aarde en maan en de gevolgen ervan beschrijven - kunnen gevolgen van kosmische situaties op het toerisme met voorbeelden aantonen 8.3. Gevolgen voor het toerisme De aardrotatie en de gevolgen: dag en nacht ; tijdsverschillen, afbuiging van de wind De aardrevolutie en de gevolgen: seizoenen, schrikkeljaar, kalenders (Maya, Gregoriaans), invloed op historische relicten (bijv. Stonehenge, Carnac) Invloed van precessie en nutatie op cultuurhistorische fenomenen (bijv. Piramiden) Gevolgen van de bewegingen van de maan: schijngestalten, verduisteringen, getijden, feestdagen (bijv. Pasen, Ramadan) Aanbevolen: 10 à 14 lestijden - cinhelium en tellurium inschakelen - videobeelden - bijzondere gebeurtenissen - bezoek aan een planetarium of een volkssterrenwacht - reistijden berekenen a.h.v. actuele voorbeelden - toeristische bestemmingen uit cultuurgeschiedenis inschakelen
21 TSO 3e graad Basisvorming en Specifiek gedeelte Toerisme 20 Decr. nr. ET 6 ET 6 ET 6 ET 6 ET 6 ET 6 ET 6 ET 20 ET 21 LEERPLANDOELSTELLINGEN (basisdoelstellingen staan vet en cursief uitbreidingsdoelstellingen staan cursief) De leerlingen 9 - kunnen de verticale opbouw van de atmosfeer beschrijven en de rol van enkele bijzondere lagen omschrijven - kunnen een schematisch beeld opbouwen van de structuur van en processen in de atmosfeer met invloed op weer en klimaat - kunnen het algemeen temperatuurbeeld van de aarde beschrijven en verklaren - kunnen het verband tussen temperatuur- en luchtdrukbeeld aantonen d.m.v. voorbeelden - kunnen uit het algemeen luchtdrukbeeld het algemeen windpatroon afleiden - kunnen toeristisch belangrijke windpatronen beschrijven en verklaren - kunnen het algemeen neerslagbeeld van de aarde beschrijven en verklaren - kunnen de ontwikkeling en evolutie van een depressie en de invloed ervan op het weerbeeld beschrijven - kunnen een West-Europese weerkaart lezen - kunnen een weersituatie inschatten door rekening te houden met weerkaarten en berichten - kunnen een frappante, niet West- LEERINHOUDEN (basisinhouden staan vet en cursief uitbreidingsinhouden staan cursief) 9. Weer en klimaat op aarde 9.1. De atmosfeer: opbouw 9.2 Dynamiek in de troposfeer Processen in de atmosfeer: aan de hand van een concreet voorbeeld Algemeen temperatuurbeeld: metingen, enkele verklarende factoren (bijv. culminatiehoogte van de zon, zeestromingen), invloed op beste reistijden voor specifieke bestemmingen Algemeen luchtdrukbeeld: metingen, verband met het temperatuurbeeld en algemeen windpatroon, specifieke windpatronen (bijv. orkanen, moesson, valwinden, ), invloed op beste reistijden voor specifieke bestemmingen Algemeen neerslagbeeld: meten van hoeveelheid en spreiding, invloed op beste reistijden voor specifieke bestemmingen Ontwikkeling en evolutie van frontale zones: voorstelling op de weerkaart, invloed op het weer o.a. neerslag, windrichting, temperatuur 9.3 De weerkaart en de weervoorspelling. De weerkaart: temperatuur, luchtdruk (isobaren en luchtdrukgebieden), windrichting en windkracht, invloed van frontale zones Gevalstudie:In minstens 2 verschillende ruimten of seizoenen een concrete weersituatie analyseren en beoordelen op effecten voor economische activiteiten met PEDAGOGISCHE WENKEN (88 aanbevolen lestijden/jaar) 9 Aanbevolen: 18 à 22 lestijden Aanbevolen: 9 à 11 lestijden - doorsnede met temperatuurverloop - meettoestellen hanteren - kaartbeelden temperatuurverdeling, luchtdrukgebieden, zeestromingen - grafische verbanden (bijv. culminatiehoogte, dag- en nachtlengte en temperatuurverloop) - wolkenfoto s (ict-internet) en doorsneden (bijv. frontale depressies) - grafieken van luchtdruk-, temperatuur- en neerslagverloop bij doortrekken van een depressie - klimatogrammen - specifieke weerverschijnselen beschrijven met hun effect voor toeristische regio s Aanbevolen: 3 à 5 lestijden - weerkaarten van pers, internet of KMI - plot van weerstation - weerkaarten of weerfoto s hanteren voor weersvoorspelling
Eekhoutcentrum Vliebergh. Wegwijzers voor Aardrijkskunde
Eekhoutcentrum Vliebergh NASCHOLING AARDRIJKSKUNDE Wegwijzers voor Aardrijkskunde Geologie: - Opbouw en structuur van de aarde - Platentektoniek - Geologische geschiedenis Kulak 21/11/15 13h30-16h30 KUL
Nadere informatieSECUNDAIR ONDERWIJS TSO. derde graad. eerste en tweede leerjaar. Toerisme. Toerisme. (vervangt 2002/348) (Vervangt 2002/252//1/H/SG/1/III/ /V/04)
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Toerisme Optie(s) Toerisme Vak(ken): AV Aardrijkskunde 1+3/1+3 lt/w Vakkencode: WW-O Leerplannummer:
Nadere informatieVakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie
Vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de klimaatexcursie Context 4: Omgeving en duurzame ontwikkeling. De leerlingen: 1. participeren aan milieubeleid en -zorg op school; 2. herkennen
Nadere informatieClimate Clash. eindtermen
Climate Clash eindtermen 1 1. vakoverschrijdende eindtermen die van toepassing zijn tijdens de Climate Clash Tweede en derde graad Context 1: Lichamelijke gezondheid en veiligheid. De leerlingen: 5. maken
Nadere informatiea. vakgebonden eindtermen p. 2 b. leerplandoelstelllingen in het vrij onderwijs (VSKO) p. 3
VELDWERK LANDSCHAP DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in het
Nadere informatieSecundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen
Eindtermen educatief project Korstmossen, snuffelpalen van ons milieu 2 de en 3 de graad SO Secundair onderwijs - Tweede graad ASO/KSO/TSO - Natuurwetenschappen - Vakgebonden eindtermen I. Gemeenschappelijke
Nadere informatieCartografische competenties
Cartografische competenties Omgaan met competentiegericht onderwijs, leerlijnontwikkeling en gedifferentieerd leren via kaartwerk Mercatorsymposium, 28 april 2012 Dirk Coolsaet = bekwaamheid tot efficiënt
Nadere informatieWoord vooraf. Met eventuele op- en aanmerkingen houden we graag rekening. Namens het auteursteam Georges Tibau
Woord vooraf De leraar heeft de vrijheid om de thema s uit het leerplan van de derde graad te ordenen in functie van excursies, moeilijkheidsgraad of het afronden van thema s of themaonderdelen voor bv.
Nadere informatieWoord vooraf. Jaarplan ASO-wetenschappen met 1 uur in het 5de jaar en 2 uur in het 6de jaar
Woord vooraf Jaarplan ASO-wetenschappen met 1 uur in het 5de jaar en 2 uur in het 6de jaar De leraar heeft de vrijheid om de thema s uit het leerplan van de derde graad te ordenen in functie van excursies,
Nadere informatieVakoverschrijdende eindtermen/ontwikkelingsdoelen globaal voor het secundair onderwijs
t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst op schoolmaat (16+) Eindtermen 3 de graad secundair onderwijs 1. inleiding In de tijdelijke tentoonstelling Aalst 1815-1830. Geschiedenis van een provinciestad tijdens
Nadere informatieDOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS
DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS 3 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - TSO - De volgende doelstellingen en VOET kunnen aan bod komen. Dat is steeds afhankelijk van de onderzochte (school)omgeving. Die
Nadere informatieDE AARDE IN HET HEELAL
DE AARDE IN HET HEELAL 1. ONDERZOEK VAN HET HEELAL...3 1.1. ONDERZOEK VANOP DE AARDE...3 1.1.1. De analyse van zichtbaar licht...3 1.1.2. De telescoop...4 1.1.3. Radiotelescopen...4 1.2. ONDERZOEK BUITEN
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatie1.1. Kennis en inzicht in verband met het historisch referentiekader
1. Kennis en Inzicht 1.1. Kennis en inzicht in verband met het historisch referentiekader 1. verduidelijken de begrippen generatie, decennium, eeuw, millenium aan de hand van historische evoluties, vertrekkend
Nadere informatieKlimaat: een thema in het Vlaams onderwijs?
Klimaat: een thema in het Vlaams onderwijs? Willy Sleurs Afdeling Kwalificaties & Curriculum AHOVOKS, Ministerie van Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Eindtermen bepaald door de overheid Leergebied-/vakgebonden
Nadere informatieEINDTERMEN Bosbiotoopstudie
EINDTERMEN Bosbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde De mens en het landschap Het landelijk landschap 22 milieueffecten opnoemen die in verband kunnen gebracht worden
Nadere informatieEerste graad A-stroom
EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van
Nadere informatieDE MAATSCHAPPELIJKE ROL VAN AARDRIJKSKUNDE 1. RUIMTELIJKE ONDERZOEKSDOMEINEN RUIMTELIJKE BEROEPENVELDEN...3
DE MAATSCHAPPELIJKE ROL VAN AARDRIJKSKUNDE 1. RUIMTELIJKE ONDERZOEKSDOMEINEN...2 2. RUIMTELIJKE BEROEPENVELDEN...3 De maatschappelijke rol van aardrijkskunde / p.1 van 4 / versie 2019 PLAATSBEPALING EN
Nadere informatieLesonderwerpen Excursie-items Kennismaking, overzicht leerstof en afspraken
Leerplanthema: 1. Landschap en kaart Timing 01-02/ 05-09/ 12-16/ 19-23/ Effectieve De referentiekader en de facetkaarten van België en Europa, gezien in het eerste leerjaar, herhalen E4: Op werkkaarten
Nadere informatieLANDSEXAMEN VWO Het examenprogramma Het examenprogramma voor het commissie-examen Aardrijkskunde bestaat uit de volgende (sub)domeinen:
Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE V.W.O. LANDSEXAMEN VWO 2017-2018 1 Het eindexamen Het vak Aardrijkskunde kent slechts het commissie-examen. Er is voor Aardrijkskunde dus geen centraal examen. Vanaf het
Nadere informatieHoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept (stam + contexten)?
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED ASO STUDIERICHTING : ECONOMIE Hoe kan de school in het algemeen werk maken van het nieuwe concept
Nadere informatieASO - studierichtingen in VIA-TIENEN
ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.
Nadere informatieSTAM op schoolmaat. eindtermen secundair onderwijs
STAM op schoolmaat eindtermen secundair onderwijs inhoudstafel 1. 2. inleiding...3 VOETEN...3 3. vakgebonden eindtermen - 1ste graad...4 3.1. A-stroom...4 3.1.1. 3.1.2. aardrijkskunde...4 artistieke /
Nadere informatieWISKUNDIGE TAALVAARDIGHEDEN
WISKUNDIGE TLVRDIGHEDEN Derde graad 1 Het begrijpen van wiskundige uitdrukkingen in eenvoudige situaties (zowel mondeling als 1V4 2V3 3V3 (a-b-c) schriftelijk) 2 het begrijpen van figuren, tekeningen,
Nadere informatieAardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo)
Aardrijkskunde inhouden (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden Kernen 1. Burgerschap 36: hoofdzak de Nederlandse
Nadere informatieDOELSTELLINGEN EN VOET VAN COUDENBERG TOT KUNSTBERG
DOELSTELLINGEN EN VOET VAN COUDENBERG TOT KUNSTBERG 2 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - ASO - De volgende doelstellingen en VOET komen aan bod. Aangezien de leerlingen in groepjes worden onderverdeeld, onderzoek
Nadere informatieDOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS
DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS 3 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - BSO - De volgende doelstellingen en VOET kunnen aan bod komen. Dat is steeds afhankelijk van de onderzochte (school)omgeving. Die
Nadere informatieExamenprogramma aardrijkskunde havo
Examenprogramma aardrijkskunde havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein
Nadere informatieVOET EN STUDIEGEBIED HANDEL
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED HANDEL Elementen van de Stam Alle elementen van de stam zijn fundamenteel in de vorming van de leerling
Nadere informatieGEBRUIK VAN WERKBLADEN
Gebruik van werkbladen Begeleiding aardrijkskunde GEBRUIK VAN WERKBLADEN Begeleiding aardrijkskunde 1 Vaststellingen Het gebruik van werkbladen in lessen aardrijkskunde situeert zich vooral in de eerste
Nadere informatieEINDTERMEN 3DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS
'T GASTHUYS - STEDELTJK MUSEUM AALST Op SCHOOLMAAT (16+) EINDTERMEN 3DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS 1. INLEIDING ln de tijdetijke tentoonstellin g'aolst 1815-1830. Geschiedenis von een provinciestod t dens
Nadere informatieSECUNDAIR ONDERWIJS KSO. derde graad. eerste en tweede leerjaar BASISVORMING. (vervangt 2004/075)
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: KSO Graad: derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar BASISVORMING Vak(ken): AV Aardrijkskunde 1/1 lt/w Leerplannummer: 2006/085 (vervangt 2004/075) Nummer inspectie:
Nadere informatieWorkshop Studio Globo + Bezoek Open Veld
Workshop Studio Globo + Bezoek Open Veld 1) Reflecteer over deze workshop en het bezoek. Wat vond je interessant? Wat minder? Wat heb je geleerd? Wat ontbrak er volgens jou? Wat ik interessant vind aan
Nadere informatieSECUNDAIR ONDERWIJS TSO. tweede graad. eerste en tweede leerjaar. Toerisme. Toerisme. WW-o. (Vervangt 2002/109)
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Toerisme Optie(s) Toerisme Vak(ken): AV Aardrijkskunde 3/3 lt/w Vakkencode: WW-o Leerplannummer:
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE H.A.V.O 1 Het eindexamen Het eindexamen van het vak Aardrijkskunde bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen
Nadere informatieBASISVORMING EN SPECIFIEK GEDEELTE
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: TOERISME Studierichting: TOERISME BASISVORMING EN SPECIFIEK GEDEELTE Vak(ken): AV Aardrijkskunde
Nadere informatieOverzicht modules Algemene vorming TSO3
Overzicht modules Algemene vorming TSO3 Inhoud TSO3 Aardrijkskunde 1... 2 TSO3 Aardrijkskunde 2... 3 TSO3 Aardrijkskunde 3... 4 TSO3 Engels 1... 5 Engels 2... 6 TSO3 Nederlands 1... 7 TSO3 Nederlands 2...
Nadere informatieEINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum. A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010
EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Zoektocht in het Maascentrum Derde graad LO A. Eindtermen voor het basisonderwijs vanaf 01/09/2010 Lichamelijke opvoeding Motorische competenties 1.1 De motorische basisbewegingen
Nadere informatieTECHNIEK-WETENSCHAPPEN
SECNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: derde graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied: Chemie Studierichting: TECHNIEK-WETENSCHAPPEN BASISVORMING EN SPECIFIEK GEDEELTE Vak(ken): AV Aardrijkskunde
Nadere informatieAansluiting met de eindtermen Aardrijkskunde PjER kan gebruikt worden als Praktische opdracht en Profielwerkstuk
Aansluiting met de eindtermen Aardrijkskunde PjER kan gebruikt worden als Praktische opdracht en Profielwerkstuk Praktische opdracht Het uitvoeren van beperkte onderzoeksopdrachten betreffende ruimtelijke
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Humane Wetenschappen ASO3 AO AV 008 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte beschrijving... 5 1.1.1 Inhoud... 5 1.1.2 Modules...
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieRealiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren
Realiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren Welke afspraken worden gemaakt om geschiedenis te studeren? Wordt dit opgevolgd per graad en van graad tot graad? Leren leren blijft
Nadere informatieBIOTOOPSTUDIE HET BOS
BIOTOOPSTUDIE HET BOS DOELEN Met dit educatief pakket, ontwikkeld door de natuur- en milieueducatie dienst van de Provincie West-Vlaanderen worden belangrijke doelen en leerplandoelstellingen bereikt in
Nadere informatieLANDSEXAMEN HAVO
LANDSEXAMEN HAVO 2018-2019 Examenprogramma AARDRIJKSKUNDE H.A.V.O 1 Het eindexamen Het eindexamen van het vak Aardrijkskunde bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen
Nadere informatieGeschiedenis en VOET
Geschiedenis en VOET Per 1 september 2010 traden de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen (VOET) in werking en vanaf 1 september 2011 zal de doorlichting de VOET meenemen in de focus van de scholen. De
Nadere informatieWETENSCHAPPELIJK TEKENEN
WETENSCHAPPELIJK TEKENEN TWEEDE GRAAD TSO TECHNIEK-WETENSCHAPPEN COMPLEMENTAIR LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS VVKSO BRUSSEL (Vervangt leerplan D/1998/0279/021A vanaf 1 september 2013) Vlaams Verbond van
Nadere informatieStudiedag Duurzame Ontwikkeling
Studiedag Duurzame Ontwikkeling Wanneer je een schip wilt bouwen, breng dan geen mensen bij elkaar om hout aan te slepen, werktekeningen te maken, taken te verdelen en werk te plannen, maar leer de mensen
Nadere informatieDIDACTISCHE OPDRACHT AARDRIJKSKUNDE 3
DIDACTISCHE OPDRACHT AARDRIJKSKUNDE 3 1. ARTIKEL PASSEND BIJ MOESSON-AZIE 1.1 ARTIKEL 1. 1 Tijdschrift : QUEST p 97, 08/2014 auteur: L., Geelen. 1 1.2 ANALYSE 1.2.1 LEERVRAAG EN LEERPLANDOEL WAAR KOMT
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wetenschappen AO AV 009 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie - Moderne Talen AO AV 006 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 28 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie - Wiskunde AO AV 007 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Moderne Talen - Wiskunde AO AV 010 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 27 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5
Nadere informatieDON BOSCO GENK AANBOD EERSTE GRAAD. Meer dan je denkt!
DON BOSCO GENK Meer dan je denkt! AANBOD EERSTE GRAAD Dag nieuwe leerling, Dag ouder, In onze Don Boscoschool willen wij een kwaliteitsvolle vorming aanbieden. Vanuit ons opvoedingsproject leggen wij
Nadere informatieleerplan ASO leerplan KSO/TSO
Actualisering leerplannen aardrijkskunde 2de graad leerplan ASO leerplan KSO/TSO Geactualiseerd leerplan Waarom actualisering? Leerplan eerste graad Gewijzigd en in voege vanaf september 2008 Leerplan
Nadere informatieLokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).
De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C
Nadere informatieAansluiting op het actuele curriculum (2014)
Aansluiting op het actuele curriculum (2014) De verschillende modules van GLOBE lenen zich uitstekend om de leerlingen de verschillende eindtermen en kerndoelen aan te leren zoals die zijn opgesteld door
Nadere informatieOVERZICHT MODULES PAV
OVERZICHT MODULES PAV Inhoud PAV 3(2) Functionele rekenvaardigheid... 2 PAV 3(2) Functionele taalvaardigheid... 3 PAV 3(2) Maatschappelijk en ethisch bewustzijn, weerbaarheid en verantwoordelijkheid...
Nadere informatieDOELSTELLINGEN BUURT IN ZICHT
DOELSTELLINGEN BUURT IN ZICHT GEKOPPELD AAN DE EINDTERMEN 3 DE GRAAD BASISONDERWIJS Voor het bepalen van de doelstellingen hebben we ons gebaseerd op de eindtermen basisonderwijs. De volgende doelstellingen
Nadere informatieLes 1 Van koffieboon tot pakje koffie
Les 1 Van koffieboon tot pakje koffie VAKKEN PAV, Humane Wetenschappen, Aardrijkskunde DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN Gemeenschappelijke stam De leerlingen brengen belangrijke elementen van communicatief
Nadere informatieLeerdoelen en kerndoelen
Leerdoelen en kerndoelen De leerdoelen in de leerlijn vallen in het leerdomein Oriëntatie op jezelf en de wereld. Naast de gebruikelijke natuur en milieukerndoelen (kerndoelen 39, 40 en 41) zijn ook de
Nadere informatierichtlijnen de resultaten presenteren 3.5 De kandidaat kan aan de hand van gegeven richtlijnen sterke en zwakke punten van het
Aardrijkskunde, vmbo, Geografische F. Oorschot vaardigheden vmbo bovenbouw kern subkern Inhoud / Eindterm bb Eindterm kb Eindterm gt Eindterm Geografisch vaardigheden Geografisch onderzoek Stappenplan
Nadere informatieDOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS
DOELSTELLINGEN EN VOET BUURTAMBASSADEURS 3 DE GRAAD SECUNDAIR ONDERWIJS - ASO - De volgende doelstellingen en VOET kunnen aan bod komen. Dat is steeds afhankelijk van de onderzochte (school)omgeving. Die
Nadere informatie2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN:
LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL ALGEMEEN: p.8 2.3 Literatuur In onze leerplannen is literatuur telkens als een aparte component beschouwd, meer dan een vorm van leesvaardigheid. Na de aanloop
Nadere informatieMinisterie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING. Modulaire opleiding Wetenschappen - Wiskunde AO AV 011
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Wetenschappen - Wiskunde AO AV 011 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1: Opleiding...
Nadere informatieLesonderwerpen leerboek / Excursie-items (+ voorbereiding en naverwerking) De grote wereldblokken en staten. Lesopvraging +remediëring (september)
09-13/09/02 16-20/09/02 23-27/09/02 Doorlopend 30/09-04/10/02 en 07-11/10/02 Thema 1: Landschappen en wereldkaart Door analyse van informatiebronnen de continenten en oceanen, de belangrijkste reliëfeenheden
Nadere informatieLesonderwerpen leerboek / Excursie-items (+ voorbereiding en naverwerking) De wereldkaart:continenten en oceanen. De grote wereldblokken en staten
Thema 1: Landschappen en wereldkaart 01-02/ 05-09/ 12-16/ Effectiev e Door analyse van informatiebronnen de continenten en oceanen, de belangrijkste reliëfeenheden en rivieren, de belangrijkste staten,
Nadere informatieAARDRIJKSKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V
AARDRIJKSKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V17.03.2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van
Nadere informatieSECUNDAIR ONDERWIJS BASISVORMING
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar BASISVORMING Vak(ken): AV Aardrijkskunde 1 lt/w Vakkencode: WW-o Leerplannummer: 2002/023 (vervangt 2001/024)
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Economie AO AV 002 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 26 Inhoud 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte beschrijving... 5 1.1.1 Inhoud... 5 1.1.2 Modules... 5 1.2 Plaats
Nadere informatieSECUNDAIR ONDERWIJS BASISVORMING
SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: ASO/KSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar BASISVORMING Vak(ken): AV Aardrijkskunde 1 lt/w Vakkencode: WW-o Leerplannummer: 2002/001 (vervangt 2001/014
Nadere informatiekleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en en ontwikkelingsdoelen techniek
1 kleuteronderwijs lager onderwijs secundair onderwijs 1 ste graad A- stroom en B-stroom eindtermen en ontwikkelingsdoelen techniek 2 Ontwikkelingsdoelen techniek Kleuteronderwijs De kleuters kunnen 2.1
Nadere informatieReferentieniveaus uitgelegd. 1S - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1S rekenen. 1F - rekenen Vaardigheden referentieniveau 1F rekenen
Referentieniveaus uitgelegd De beschrijvingen zijn gebaseerd op het Referentiekader taal en rekenen'. In 'Referentieniveaus uitgelegd' zijn de niveaus voor de verschillende sectoren goed zichtbaar. Door
Nadere informatieLesonderwerpen leerboek/ Excursie-items (+ voorbereiding en naverwerking) Les 2: China voert een bevolkingspolitiek
Lesdag: Thema 1: Uitdagingen door bevolkingsexplosie Leerplandoelen (met eindtermen ET + doelst. gerealiseerd tijdens Lesonderwerpen leerboek/ voorbereiding en naverwerking) Zelfstandig Werk/ Taken 05-09/
Nadere informatieMaak je eigen audioguide! Leerkrachtenbundel
Maak je eigen audioguide! Leerkrachtenbundel Doelgroep: Wij denken dat dit een geschikte opdracht is voor de 2 de (en 3 de ) graad aso, voor 2 de (en 3 de ) graad tso en kso. Type opdracht: Groepsopdracht
Nadere informatiePTO Aardrijkskunde
PTO ardrijkskunde 2016-2017 Vereniging voor Protestants-Christelijk Onderwijs te Curaçao Sectie aardrijkskunde r. lbert Schweitzer havo/vwo [meesteradmiraal@gmail.com] Vak: ardrijkskunde Leerjaar: H1 Schooljaar:
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Wetenschappen AO AV 004 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding... 5 1.1 Korte
Nadere informatieWoord vooraf. Jaarplan ASO-wetenschappen met 1 uur in het 5de jaar en 2 uur in het 6de jaar
Woord vooraf Jaarplan ASO-wetenschappen met 1 uur in het 5de jaar en 2 uur in het 6de jaar De leraar heeft de vrijheid om de thema s uit het leerplan van de derde graad te ordenen in functie van excursies,
Nadere informatiePedagogische begeleiding wiskunde oktober 2016 Pagina 1
Pedagogische begeleiding SO Vakbegeleiding wiskunde ONDERZOEKSCOMPETENTIES WISKUNDE DERDE GRAAD AS0 Specifieke eindtermen i.v.m. onderzoekscompetenties (SETOC) Wat? Leerplan a derde graad aso VVKSO De
Nadere informatieEigen omgeving en actualiteit Van bacterie soep naar plastic soep. Cultuur Water Globalisering & Arm en rijk
INHOUD Q-SERIES AARDRIJKSKUNDE ONDERBOUW (HV) JAAR 1 BLOK 1 BLOK 2 BLOK 3 BLOK 4 BLOK 5 BLOK 6 Systeem aarde duurzaamheid Cultuur Water Globalisering & Arm rijk Natuurramp doge Eig actualiteit Van bacterie
Nadere informatieProfilering derde graad
De leerling heeft in de 1ste en de 2de graad, de gelegenheid gehad zijn/haar interesses te ontdekken en heeft misschien al enig idee ontwikkeld over toekomstige werk- of studieplannen. Vaardigheden, inzet,
Nadere informatieLesonderwerpen leerboek/ Excursie-items (+ voorbereiding en naverwerking) De wereldkaart: continenten en oceanen
09-13/09/02 16-20/09/02 23-27/09/02 Doorlopend 30/09-04/10/02 07-11/10/02 Thema 1: Landschappen en wereldkaart + doelst. gerealiseerd tijdens Door analyse van informatiebronnen de continenten en oceanen,
Nadere informatieEr zijn 3 soorten kaarten
Er zijn 3 soorten kaarten 1 Overzichtskaarten Onder te verdelen in: A topografische kaarten B natuurkundige kaarten C staatkundige kaarten 2 Navigatiekaarten 3 Thematische kaarten 1 Overzichtskaarten Op
Nadere informatieMaak je eigen folder! Leerkrachtenbundel
Maak je eigen folder! Leerkrachtenbundel Doelgroep: Wij denken dat dit een geschikte opdracht is voor de 2 de en 3 de graad aso, voor tso (vooral voor grafische richtingen, vormgeving) en voor kso. De
Nadere informatieLesvoorbereiding: Social profit (begeleider in de kinderopvang, optieker, radioloog, verpleegkundige, sociocultureel werker)
Lesvoorbereiding: Social profit (begeleider in de kinderopvang, optieker, radioloog, verpleegkundige, sociocultureel werker) Klas: 3de graad basisonderwijs Leervak: WO technologie maatschappij Onderwerp:
Nadere informatieaardrijkskunde vwo vakinformatie staatsexamen 2017 AARDRIJKSKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2017 V pagina 1 van 12
AARDRIJKSKUNDE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2017 V16.8.1 pagina 1 van 12 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor
Nadere informatieMogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep technologische opvoeding.
Mogelijke opdrachten voor een vakwerkgroep technologische opvoeding. In kolom 1 vind je 61 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep TO. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan
Nadere informatieOfficiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Gelet op artikel 7 van het Eindexamenbesluit v.w.o.- h.a.v.o.- m.a.v.o.- v.b.o.
STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 9161 26 mei 2011 Regeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 27 april 2011, nr. VO/289008, houdende
Nadere informatieSTUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING
STUDIEGEBIED ALGEMENE VORMING Modulaire opleiding Humane Wetenschappen ASO2 AO AV 003 Versie 1.0 BVR Pagina 1 van 24 Inhoud Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap 23 november 2006 1 Deel 1 Opleiding...
Nadere informatieREPERTOIRESTUDIE WOORDKUNST Hogere Graad
Onderwijssecretariaat van de steden en gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Ravensteingalerij 3 bus 7 1000 Brussel 02/506 41 50 ovsg@pi.be www.ovsg.be Leerplan REPERTOIRESTUDIE WOORDKUNST Hogere Graad
Nadere informatieEindtermen Techniek De leerlingen onderzoeken waarneembare eigenschappen van courante materialen en grondstoffen i.f.v. een technisch proces.
Eindtermen Techniek Inzicht ontwikkelen in technische systemen en processen en hun relatie tot verschillende technologische domeinen en tot andere domeinen (wetenschappen, wiskunde ). 6.35 De leerlingen
Nadere informatieVOET EN WISKUNDE. 1 Inleiding: Wiskundevorming
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat, 00 Brussel VOET EN WISKUNDE Inleiding: vorming Een actuele denkwijze over wiskundevorming gaat uit van competenties. Het gaat om een
Nadere informatieParallellen tussen de peilingtoetsen en de OVSG-toets. Walter Dons Pedagogisch adviseur
Parallellen tussen de peilingtoetsen en de OVSG-toets Walter Dons Pedagogisch adviseur inhoud De OVSG-toets -Wat? Waarom? Hoe? -Voor wie? -Evolutie in onze toets Parallellen met de peilingstoetsen OVSG-toets
Nadere informatieLesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist)
Lesvoorbereiding: Kapper en schoonheidsspecialist (beroepen: kapper en schoonheidsspecialist) Klas: 3 e graad basisonderwijs Leervak: WO Technologie - Maatschappij Onderwerp: Atelier i.v.m. de beroepssectoren
Nadere informatieExamenprogramma natuur, leven en technologie vwo vanaf schooljaar 2014-2015
Examenprogramma NLT vwo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein B Exacte wetenschappen en technologie
Nadere informatieLesonderwerpen leerboek/ Excursie-items (+ voorbereiding en naverwerking)
Thema 1: Landschappen en wereldkaart VOETen Leerplandoelen (met eindtermen ET + doelst. gerealiseerd tijdens excursie) Excursie-items (+ voorbereiding en Belangrijkst e leermiddele n 01-09/ 09/05 Door
Nadere informatieSOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale
Nadere informatiePROJECT BESTEMMING REISLEIDER EUROPA
MODULE PROJECT BESTEMMING REISLEIDER EUROPA Afstudeerrichting: reisleider Code: 25 Academiejaar: vanaf 2014-2015 Niveau: specialisatiemodule Periode binnen het modeltraject: semester 1 Start binnen de
Nadere informatieMogelijke opdrachten voor een vakgroep techniek.
Mogelijke opdrachten voor een vakgroep techniek. In kolom 1 vind je 61 items waaraan je eventueel kan werken in de vakgroep Techniek. Ze zijn ingedeeld in 8 categorieën. Duid in kolom 2 aan welke items
Nadere informatieSchuilt er een onderzoeker in jou?
Schuilt er een onderzoeker in jou? Bijlage: Lesdoelen en leerplandoelen INHOUD 1 Eerste kennismaking met Inagro en zijn activiteiten... 3 1.1 Lesdoelen... 3 1.2 Leerplandoelen... 3 1.2.1 Leerplan wereldoriëntatie
Nadere informatie