7, Samenvatting door een scholier 2070 woorden 12 december keer beoordeeld. Aardrijkskunde. Hoofdstuk 2 Aardrijkskunde

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2070 woorden 12 december ,8 15 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Aardrijkskunde 2.1 Ondergrondse rampen: aardbevingen / vulkanen. Aardoppervlak: aardverschuivingen / lawines. Atmosfeer: orkanen. Natuurrampen: als door natuurkrachten veel slachtoffers vallen of als er veel schade is. Cultuurramp: als er veel slachtoffers vallen daar wat mensen elkaar aan doen. Als het aantal slachtoffers erg groot is spreek je ook wel van een humanitaire ramp. Milieuramp: wordt het milieu veel schade toegebracht. Bijv, een kernramp / olietanker.! Toename van natuurrampen mede veroorzaakt door: sterke bevolkingsgroei stijgende levensstandaard toename grote bevolkingsconcentraties schaalvergroting van de productie invloed van nieuwe technologieën veranderend klimaat 2.2 Platentektoniek: als het bewegen van delen van de aardkorst (platen) ten opzichte van elkaar. Deze drijven vanaf de oceanische ruggen uiteen en de continenten als delen van grote platen meeneemt. Het aardoppervlak is gebroken in 11 grote & vijf kleine platen die ten opzichte van elkaar in verschillende richtingen bewegen. De platen worden dan op 3 manieren begrenst. door samendrukking door uittrekking door horizontale verschuiving Samendrukking: bij samendrukking glijdt 1 plaat (meestal de oceanische) onder de andere. De natuurlijke krachten dwingen de oceaanbodem in een diepe trog naar beneden te buigen, terwijl de rand van de bovenste plaat wordt geplooid of gebroken. Het resultaat is een eilandboog (Japan) of een bergketen (Andes). Uitrekking: bij uitrekking bewegen de platen uit elkaar. Er vormt zich een oceanische rug waar nieuwe oceaankorst ontstaat. De oceanische ruggen liggen als grote bergketens op de bodem van de oceanen. Bijv, de mid-atlantische rug, de oost-pacifische rug en de ruggen in de Indische oceaan. Horizontale verschuiving: de platen glijden langs elkaar. De meeste horizontale verschuivende plaatgrenzen liggen onder water. Ze verbinden delen van de oceaanruggen tot een rechthoekig patroon Pagina 1 van 5

2 dat de zeebodem eruit laat zien als de rug van een krokodil. De San Andreasbreuk in Californië is een voorbeeld van horizontale verschuivende plaatgrenzen op het vasteland. Gebergtevorming, aardbevingen & vulkanisme komen vooral voor aan de randen van platen en zijn direct gevolg van de beweging van platen. Het hypocentrum is de plaats waar de aardbeving begint. De plaats aan de oppervlakte boven het hypocentrum heet epicentrum.! Schaal van richter: de kracht van de aardbeving wordt gemeten op de schaal van richter. Op de schaal van mercalli (die de sterkte meet) is 1 nauwelijks voelbaar, maar als je dan 2 krijgt word het gelijk 10 keer zo krachtig, dus 6 is dan keer zo zwaar. De schaal loopt van 1 t/m Vulkanisme komt voor aan de randen van platen. Bij een eruptie of uitbarsting van een vulkaan komt gesmolten gesteente uit het aardoppervlak. Magma vloed uit en word lava. Veel vulkanen zijn alleen actief als de druk in de vulkaan erg hoog is. Dan word vaak niet alleen lava in de lucht geblazen maar ook as & stenen. Stratovulkaan (kegelvulkaan): na een uitbarsting koelt de lava stroom af en stolt. Er ontstaat een nieuwe laag gesteente op de vulkaanhelling. Uiteindelijk kunnen zeer hoge vulkanen ontstaan (Fuji, Vesuvius, Etna). Schildvulkaan: dun vloeibare lava stroomt over een groter gebied uit. Zo n vulkaan wordt breed en blijft laag ( Hawaii). Spleetvulkaan: de lava komt omhoog uit spleten, die kilometers lang kunnen zijn (ijsland). Caldera: een zeer grote krater, ontstaan door instorting of door een explosie (Vesuvius 79 n. Chr., krakatau 1883). Als een vulkaan een lange tijd niet werkt kan in de krater een meer ontstaan. Bij een eruptie wordt het water in een keer op het kratermeer gestuwd. Het water, vermengd met vulkanische as van de helling, stroomt dan als één grote modderstroom naar beneden, ook wel lahar genoemd, omlaag. Zo n modderstroom is gevaarlijker dan zo n vulkaanuitbarsting zelf. 2.4 Door de ongelijke verwarming van het aardoppervlak ontstaan luchtdrukverschillen. Lucht gaat stromen van een hogedrukgebied naar een lagedrukgebied. Hierdoor ontstaat er wind. De draaiing van de aarde veroorzaakt op het noordelijk halfrond een afbuiging van de wind met de klok mee (dus naar rechts). Op het zuidelijk halfrond een afbuiging tegen de klok in (dus naar links) de windkracht word gemeten op de schaal van beaufort. Vooral door de sterke verwarming van de atmosfeer bij de evenaar & de afkoeling in de poolgebieden zijner op aarde vrij stabiele luchtdrukgebieden met de daarbijbehorende luchtstromen. Soms zijn er verstoringen van dit beeld: rond de 50e & 60e breedtegraad wisselen koude & warme luchtsoorten met daarbij behorende hoge- & lagedrukgebieden elkaar snel af. Die snelle opeenvolging van koude en warme luchtsoorten veroorzaakt onstabiel weer rond de 50e & 60e breedtegraad. Moessons: halfjaarlijkse wisselende winden. Ze ontstaan in gebieden waar grote landmassa s aan grote wateroppervlakten grenzen. Een tropische orkaan of tropische cycloon is een zeer zware storm met windkracht 12. Orkanen ontstaan meestal tussen 5º en 10º N. Br. en Z. Br Pagina 2 van 5

3 Schaalvergroting is belangrijk voor onze welvaart. Hoe groter de bedrijven hoe meer er verdiend kan worden. Schaalvergroting heeft ook nadelen. Als er iets misgaat, gebeurt dat ook grootschalig. Bij schaalvergroting gaat het dus niet alleen om bedrijven die meer winst maken maar ook grotere ongelukken met meer slachtoffers. Niet alleen worden bedrijven grootschaliger, ook de techniek wordt ingewikkelder. Elektriciteit wordt vaak niet meer door kolencentrales opgewekt maar door kerncentrales. Vracht wordt in toenemende maten per vliegtuig vervoert en niet meer door treinen. Als een vliegtuig naar beneden stort zijn de gevolgen groter dan een ontspoorde trein. Een lekkende kerncentrale is erger dan een defecte kolencentrale. Door de schaalvergroting en de technische ontwikkeling kunnen op zich kleine ongelukken grote rampen veroorzaken. De kans op ongelukken (de zogenaamde risicofactor), is toegenomen. 2.6 Niet alleen de natuur, maar ook mensen kunnen rampen veroorzaken. Meestal gaat het om een combinatie van redenen. Politieke redenen: bestrijding terrorisme. Het lijkt erop dat het Midden-Oosten synoniem is aan geweld. Het conflict Israël-Palestijnen sleept al jaren voort. Meer recentelijk zijn de oorlogen in Afghanistan en Irak een bedreiging voor de wereldvrede. Wat de ene partij ziet als een heldhaftige vrijheidstrijd wordt door de andere partij als nietsontziend terrorisme beschouwd. Godsdienstige of etnische redenen: het Balkanschiereiland is het begrensgebied tussen Oost & West. In dit grensgebied zie je grote tegenstelling tussen bevolkingsgroepen en verschillende godsdiensten. Al honderden jaren is er onrust in dit gebied en werden grenzen verschoven. Zo is Groot-Joegoslavië onlangs uiteengevallen in Slovenië, Kroatië, Bosnië-Herzegovina, Macedonië en Servië en Montenegro. Economische redenen: in droge streken komt overbeweiding voor. Er grazen dan te veel dieren op te weinig grond. Het steppegras kan zich onvoldoende herstellen en de weidegronden veranderen in onbruikbare woestijnen. Het gebied wordt onbewoonbaar. Je noemt dat verwoestijning. In tropische streken worden delen van regenwoud gekapt. Omdat het tropische hardhout veel geld op brengt, of omdat er landbouwgrond nodig is. Als het bladerdek de bodem niet meer beschermt en de boomwortels de bodem niet meer vasthouden, kan bodemerosie ontstaan. In veel gevallen word de bewoner door honger en armoede min of meer gedwongen de natuur te misbruiken. Als de natuur zo wordt aangetast dat zij zich niet meer kan herstellen, spreek je van roofbouw. Vruchtbare streken kunnen veranderen in kale rotsbodem of in dorre woestijngebieden. 2.7 Preventie: als mensen maatregelen nemen om rampen te verkomen. Als mensen zich proberen te beschermen tegen natuurgeweld staat veiligheid voorop. Mocht er toch een ramp plaatsvinden dan staan hulpverleningsdiensten en de rampenbestrijding klaar om hulp te verlenen. Hierbij kun je denken aan de brandweer, het inzetten van ziekenauto s en aan de politie. Rampen kunnen niet in alle gevallen verkomen worden. Vooral in arme landen zijn de mogelijkheden voor preventie beperkt. Er is daar geen geld voor het aanleggen of onderhouden van dammen & dijken, & natuurbescherming wordt al luxe gezien. Hulpverlening en rampenbestrijding zijn er gebrekkig georganiseerd. Bovendien is de overheid soms nauwelijks geïnteresseerd in preventie maatregelen. Ook wat betreft het voorkomen van rampen en de mogelijkheid tot preventie is er sprake van ruimtelijke ongelijkheid. Pagina 3 van 5

4 Verdieping 2.1 Rampen krijgen veel aandacht in kranten & tv als de ramp: plaatsvindt in rijke landen Zich plotseling voltrekt Erg groot is Spectaculaire beelden oplevert Rampen krijgen nauwelijks aandacht als de ramp: plaatsvindt in arme landen geen dramatische beelden oplevert erg lang duurt 2.2 Onderzeese vulkaanuitbarstingen of aardbevingen waarvan het epicentrum op de oceaanbodem ligt kunnen het zeewater flink in beweging brengen. Er ontstaat een seismische vloedgolf. Of tsunamie (Japan). Op de open oceaan zijn de waterplaatsingen nog beperkt. Maar als zij in ondiep water terechtkomen en zich in baaien en nauwe zeestraten storten, worden ze door de hoge golfoploop uiterst gevaarlijk. Deze torenhoge muren van water hebben vooral gevolgen voor dichtbevolkte kustgebieden, waarbij hele steden verwoest kunnen worden. 2.3 Verweerde lava op vulkaanhellingen levert vruchtbare bodems op. Lava is namelijk rijk aan mineralen. In vulkanische gebieden kan de ondergrond soms zo heet zijn, dat het dieptewater gaat koken. De stroom die daarbij ontstaat, zet dit water onder hoge druk, dat het water en stoom met kracht omhoog spuiten. Zo n heet water spuitende bron heet geiser. Door het spuiten meent de druk in de diepte af & de geiser stopt met spuiten. 2.4 Een wervelwind tornado behoort tot de gevaarlijkste weersverschijnselen. Tornado s ontstaan in gebieden waar vochtige-warme luchtsoorten en koude, droge luchtsoorten elkaar treffen. Tussen een wolk en het aardoppervlak ontstaat een trechtervormige slurf gevormd doordat lucht- en waterdeeltjes snel om een nagenoeg verticale as draaien. De luchtdruk in de trechter is erg laag. De drukverschillen tussen de binnenzijde en de buitenzijde van de tornado maken dat zelf gebouwen open kunnen barsten. 2.5 Hoe meer aandacht besteedt wordt aan gevaarlijke situaties, des te groter zijn dikwijls de inspanning om de risicofactor te verkleinen. Zo is de kans op een ramp in een West-Europese kerncentrale vrij klein, de kans op een breuk in de Oosterscheldedam is volgens deskundigen bijna 0. Maar de kans dat er bijvoorbeeld in het Rotterdamse havengebied een chemische fabriek ontploft, is echter niet te verwaarlozen. 2.6 In een hoogontwikkelde samenleving bestaan veel regels. Bedrijven moeten zich aan deze regels houden. Het verwaarlozen of ontduiken van die regels kan financieel aantrekkelijk zijn. Ook regeerder nemen soms verkeerde beslissingen in hun sterven naar macht en aanzien. 2.7 Rampen zijn lang niet altijd te verkomen. Met GIS technieken en remote sensing wordt de dreiging van Pagina 4 van 5

5 aardbevingen en vulkanen in de gaten gehouden. Zo zijn er GPS ontvangers in gesteld op vulkanen. Zowel opheffing als veranderende afstanden zijn met deze ontvangers nauwkeurig vast te stellen. De snelheid van de beweging kan een aanwijzing zijn voor een naderende uitbarsting. Begrippen basisstof Caldera: zeer grote krater, die is ontstaan door een extreem zware vulkanische uitbarsting of door instorting na een explosie. Cultuurramp: een ramp waarbij veel slachtoffers vallen door wat mensen elkaar aandoen. Cycloon (orkaan): zeer krachtige storm met windkracht 12, meestal voorkomend in de tropen. Epicentrum: plaats waar de trilling van een aardbeving het oppervlak bereikt. Eruptie: vulkaanuitbarsting. Humanitaire ramp: een ramp waarbij veel slachtoffers vallen door wat mensen elkaar aandoen (cultuurramp). Hypocentrum: plaats in of onder de aardkorst waar de aardbeving begint. Kegelvulkaan (Stratovulkaan): vrij spitse vulkaan, opgebouwd uit verschillende lagen gesteente. Lahar: een plotselinge, heftige en vaak vernielende overstroming van rivieren. Milieuramp: een ramp waarbij door invloeden van mensen aan de natuur grote schade wordt toegebracht. Moesson: halfjaarlijkse van richting wisselende winden. Hoofdzakelijk voorkomend in de tropen. Natuurramp: een ramp waarbij door natuurkrachten veel slachtoffers vallen of waarbij veel schade is. Platentektoniek: bewegen van delen van de aardkorst (platen) ten opzichte van elkaar. Preventie: het nemen van maatregelen om rampen te verkomen. Roofbouw: het te snel opnieuw gebruiken van een stuk grond, waardoor de grond weer snel uitgeput raakt en voor lange tijd beschadigd wordt. Ook op andere natuurlijke rijkdommen zoals ertsen, energiebronnen, of de visstand kan roofbouw gepleegd worden. Ruimtelijke ongelijkheid: een achterstandsituatie van het ene gebied ten opzichte van het andere gebied. Schildvulkaan: vlakke, platte vulkaan. Spleetvulkaan: vulkaan waarbij het lava omhoogkomt uit spleten die kilometers lang kunnen zijn. Trog: langwerpige, diepe kuil in de zeebodem. Verwoestijning: uitbreiding van woestijn, meestal door overbeweiding. Vulkaan: plaats waar vloeibaar gesteente, gassen en vast materiaal uit de aarde komen. Begrippen verdieping Geiser: bron die heet water spuit. Tornado: een krachtige ontwikkelde wervelstorm. Vloedgolf: zeer hoge golf, die ontstaat bij een zeebeving of een storm. Pagina 5 van 5