De hoeder van het wad

Transcriptie

1 De hoeder van het wad Sterk, betrokken en deskundig Beleidsplan Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee 45 jaar geleden opgericht in Harlingen op 17 oktober 1965

2 Inhoudsopgave Pagina: 1. Inleiding en samenvatting p Routebepaling: strategische doelen en keuzes p Organisatiedoelen p Strategische doelen p Strategische keuzes p In vogelvlucht: beleidsvoornemens p. 07 A: Continu bewaken van de kwaliteit van het gebied p. 07 B: Natuurherstel en Natura 2000 p. 07 C: Verduurzaming van de Eemsdelta p. 11 D: Klimaatadaptatie p. 13 E: Duurzame recreatie en toerisme in het werelderfgoed p. 15 F: Versterking van onze achterban p Grenzeloos: samenwerking en internationale aanpak p Financiën p. 21 B I J L A G EN B1. Terugblik op uitvoering meerjarenplan p. 22 B1a. Organisatorische aspecten p. 22 B1b. Uitvoering van ons werk p. 24 B1c. Omgevingsanalyse p. 25 B2. Begrippenlijst p. 27 2

3 1. Inleiding Voor u ligt het meerjarenbeleidsplan van de Waddenvereniging voor de jaren Het beschrijft onze strategische keuzes en beleidsvoornemens voor de komende periode. De vereniging is in 1965 opgericht om inpoldering van de Waddenzee te voorkomen. In de afgelopen 45 jaar is zij gegroeid tot dé landelijke organisatie die opkomt voor de belangen van het wad, de hoeder van het wad. In de visie van de vereniging gaat het dan om meer dan alleen natuurbelangen. Al vanaf het begin heeft de vereniging oog voor de mensen die in het gebied wonen, werken en recreëren. En dat is vandaag de dag nog steeds zo. Duurzame ontwikkeling is daarom onderdeel van ons werk. Voor de natuur is het van belang om de regionale economie te verduurzamen. Maar ook voor de samenleving het belangrijk om te streven naar een verantwoorde en duurzame balans tussen natuur en economische en sociale belangen en niet alleen de natuur voorop te stellen. Zonder balans is er voor natuurbescherming geen stabiel maatschappelijk draagvlak. Het draagvlak voor verbetering van de kwaliteit van de Waddenzee, als belangrijk internationaal natuurgebied, kan en moet groeien. Afgemeten naar de duizenden bezoekers die het waddengebied jaarlijks trekt, is de betrokkenheid bij en actieve steun voor de bescherming van het wad nog te beperkt. Sympathie voor de Waddenzee zou weer meer moeten samengaan met sympathie voor ons werk en onze vereniging. Er blijft een gevaarlijk grote discrepantie tussen enerzijds de massale publieke beleving van het wad als aantrekkelijk toeristisch gebied en anderzijds de zeer beperkte groep van mensen die zich wezenlijk bewust is van hoe de politiek met het gebied omgaat en tenslotte de blijvende grote druk vanuit de economie op de kwetsbare bijzonderheid van de natuur. Het versterken van de maatschappelijke steun voor ons werk en onze vereniging en het daarmee vergroten van de druk op de politiek om tot betere keuzes te komen, is daarom een van de drie centrale opgaven voor de vereniging in dit meerjarenplan. Dit stuk heeft als ondertitel meegekregen Sterk, geëngageerd en deskundig. De continuïteit van onze onafhankelijke werkwijze vergt organisatorische en financiële draagkracht. Sterkte is onze eerste centrale opgave. Geëngageerd ons werk kunnen doen, met een groeiende en actieve achterban van vrijwilligers, leden, donateurs en partners is de tweede opgave. En de derde opgave is deskundigheid: focus in onze rol en werkterrein, een goed functionerend netwerk en inhoudelijke expertise. Deze drie opgaven zijn vanzelfsprekend nauw aan elkaar verwant: focus en kwaliteit in onze werkzaamheden zijn goed voor de zichtbaarheid en aantrekkingskracht van de vereniging, hetgeen bijdraagt aan het maatschappelijk draagvlak voor ons werk, wat nodig is voor een sterke onafhankelijke positie. In het hoofdstuk hierna leest u meer over onze doelen en keuzes en deze drie opgaven. Onze beleidsvoornemens staan toegelicht in het derde hoofdstuk. Achterliggende overwegingen en analyses vindt u in de bijlagen. 3

4 2. Routebepaling: strategische doelen en keuzes 2.1 Organisatiedoelen Hoe onze vereniging ook meebeweegt met haar omgeving om maximaal effectief te blijven, er zijn zaken die niet veranderen. Dat zijn onze status als kritische en onafhankelijke particuliere organisatie, onze missie en onze statutaire doelstelling. Missie De Waddenvereniging doet alles wat in haar vermogen ligt om de kenmerkende waarden van het waddengebied te behouden voor de huidige en toekomstige generaties. Wij communiceren en bestrijden actief misstanden, promoten verbeteringen en nieuwe ontwikkelingen die het beheer en behoud van dit unieke gebied ten goede komen. Wij inspireren anderen en ontwikkelen activiteiten die belangstelling en begrip voor behoud van het waddengebied bevorderen. Statutaire doelstelling De vereniging streeft naar behoud, herstel en goed beheer van natuur, landschap en milieu en van de ecologische en cultuurhistorische waarden van het waddengebied, waaronder begrepen het noordelijk zeekleigebied en de Noordzee als onvervangbare en unieke natuurgebieden. De vereniging stelt zich tevens ten doel de bevordering van de belangstelling voor deze gebieden. In haar handelen gaat zij uit van het besef, dat de mens een onderdeel is van het ecosysteem. Zij tracht haar doel te bereiken met alle daartoe geoorloofde middelen, waaronder het voeren van juridische procedures, het verzamelen en verspreiden van informatie over het waddengebied en het opkomen tegen activiteiten die schade kunnen toebrengen of afbreuk kunnen doen aan de ecologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden van en in het waddengebied. (Uit: statuten dd ) De vereniging komt op voor de belangen van het waddengebied. Het is een uniek, prachtig en kwetsbaar gebied. Het meest internationale natuurgebied van ons land, met een hele belangrijke functie in grensoverschrijdende ecosystemen. Een kinderkamer voor zeevissen, een onmisbare pleisterplaats in enkele wereldomspannende trekvogelroutes en een natuurlijke klimaatbuffer voor Noord-Nederland. 2.2 Strategische doelen In 2004 had de Waddenvereniging een aantal uitdagingen tegelijk. Onze positie in het lobbyveld moest sterker, de financiën waren onvoldoende op orde en het ledental nam met gemiddeld 2 tot 3% per jaar af. Met doortastend ingrijpen is door het bestuur een ingrijpende reorganisatie ingezet en een pad van stabiliteit, investeringen en ontwikkeling ingeslagen. In 2010 is de vereniging er aanzienlijk beter aan toe. Onze positie als beleidsbeïnvloedende organisatie is aanzienlijk sterker. Was er voorheen een geleidelijke krimp van de achterban, nu kan er een basis gelegd worden voor groei. De financiële huishouding is gezond, wat door het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is beloond met het CBF-keurmerk en door de Nationale Postcode Loterij (NPL) met een verlenging van de samenwerking tot en met De komende jaren blijven we werken aan de versterking van de inhoudelijke expertise, de organisatie, de financiën en de maatschappelijke achterban. In 2014 willen we een centrale, deskundige gezaghebbende en invloedrijke partij zijn. De vereniging heeft in 2014 rond de leden. Van de jaarlijks geworven nieuwe leden zijn er in 2014 minstens 450 die 35 jaar zijn of jonger. Het aantal actieve vrijwilligers blijft ook gestaag groeien: zij helpen activiteiten organiseren waarmee we in het gebied zichtbaar zijn en waar in 2014 nog meer mensen enthousiast aan mee doen. Om ons uiteenlopende werk 4

5 te kunnen continueren groeien de inkomsten uit eigen fondsenwerving met gemiddeld 2% over Voor de continuïteit van ons werk is verdere verjonging van de achterban in ieder geval noodzakelijk, evenals het verzekeren van een verlenging na 2011 van het vijfjarencontract met onze grootste partner, de NPL. 2.3 Strategische keuzes Wie willen we zijn? - we zien onszelf als deskundige hoeder van het wad; - we blijven een onafhankelijke en kritische organisatie, - met een groot maatschappelijk draagvlak - en met een integrale en internationale aanpak in de bescherming van de Waddenzee Wat vraagt dit? 1. sterk = organisatorische en financiële draagkracht; 2. geëngageerd = een groeiende en actieve achterban van vrijwilligers, leden en donateurs; 3. deskundig = focus in rol en werkterrein, een goed functionerend netwerk en inhoudelijke expertise. Bovenstaande drie strategische punten vormen de basis voor de keuzes in dit meerjarenplan. Ze zijn nauw aan elkaar verwant: focus en kwaliteit in onze werkzaamheden zijn goed voor de zichtbaarheid en aantrekkingskracht van de vereniging, hetgeen bijdraagt aan het maatschappelijk draagvlak voor ons werk, wat nodig is voor een sterke onafhankelijke positie. Hieronder worden ze verder uitgewerkt. Inhoudelijke expertise, focus en samenwerking - We zien onszelf als de hoeder van het wad: we horen en zien alles; uit wat we horen selecteren we de belangrijkste issues, die agenderen we; ook zijn we sterk in het aanjagen van processen. - We doen niet alles zelf: we werken samen met partners om meer impact te hebben; werkzaamheden verdelen we onderling met partners, naar onderwerp of naar aard van het werk; deze partners zijn kennisinstellingen, overheden, collega-natuurbeschermers of particuliere organisaties. - Wat we zelf doen, is waar we zelf sterk in zijn: overzicht hebben, ontwikkelingen bijhouden, problemen signaleren en agenderen, spel verdelen. - Ook in de onderwerpen die we zelf oppakken brengen we focus aan: we werken de komende jaren aan een beperkt aantal thema s; daarop wordt de meeste capaciteit ingezet; daarnaast blijven we in de breedte de kwaliteit van het gebied bewaken. - Die focus moet bijdragen aan onze effectiviteit en herkenbaarheid. - Ten behoeve van de kwaliteit blijven we werken aan het aantrekken en behouden van deskundige medewerkers en partners. Groeiende, jonge en actieve achterban - Jaarlijks bezoeken duizenden mensen het waddengebied als toerist; gemeten naar die aantallen zijn nog maar weinig mensen zich bewust van het natuurbelang van de Waddenzee en betrokken bij de bescherming van het natuurgebied. Om de maatschappelijke steun voor ons werk te vergroten willen we de belangstelling en waardering voor de Waddenzee als natuurgebied onder deze bezoekers vergroten. - In het belang van de continuïteit van onze kwaliteit, impact en maatschappelijk draagvlak moet de vereniging groeien en verjongen. - Vanwege de noodzakelijke groei wil de vereniging in 2014 weer leden tellen, dat is net iets meer dan 2% groei per jaar vanaf

6 - Om de uitstroom onder hogere leeftijdsgroepen te compenseren is het noodzakelijk om te verjongen. Concreet willen we dat vooral het aandeel van leden van 35 jaar of jonger gaat toenemen. Doelstelling is dat van alle nieuwe leden die we in 2010 werven, er in totaal 300 leden in die leeftijdsgroep passen en dat dit aantal de komende jaren groeit naar 450 in Het aantal actieve vrijwilligers blijft gestaag groeien: zij helpen activiteiten organiseren waarmee we in het gebied zichtbaar zijn en waar in 2014 nog meer mensen enthousiast aan mee doen. - De werving van leden en donateurs richten we in eerste instantie op bezoekers van het gebied, want dat heeft de hoogste trefkans. - Voor zowel het behouden als voor het werven van nieuwe vrijwilligers, leden en donateurs is zichtbaarheid in het gebied van het grootste belang. - Ons educatieve werk richten we vooral op actieve deelname aan onze activiteiten in het gebied. We zijn zelf fysiek zichtbaar in het veld, trekken jongeren aan als nieuwe leden en bieden huidige jonge leden, dankzij de actieve Werkgroep Excursies (WEX), een vorm aan die hen aanspreekt en hen aan het wad (en zo aan onze vereniging) bindt. - De ledenraad en de actieve achterban betrekken we bij onze activiteiten: dat is nodig voor de realisatie van die initiatieven, het is goed voor het behoud van deze leden en voor het mobiliseren van (nieuwe) vrijwilligers. Organisatorische en financiële draagkracht - De zakelijkheid in het functioneren van het bureau kunnen we nog iets optimaliseren, ook met behoud van passie. Bijvoorbeeld door middelen optimaal in te zetten (verhogen efficiency en effectiviteit) of door de transparantie en verantwoording die onze omgeving vraagt nog verder te verbeteren. - De inkomsten van de vereniging (baten eigen fondsenwerving) moeten jaarlijks met minstens 2% groeien om de kwaliteit en de omvang van onze (huidige!) werkzaamheden te kunnen continueren. Het is dus buitengewoon belangrijk dit te realiseren. - Samenwerking met geselecteerde partners uit andere sectoren kan ons hierbij helpen. We zullen daarom nog wat commerciëler moeten gaan denken, maar natuurlijk met behoud van onze eigen identiteit. In 2008 is hiermee een begin gemaakt, dat we de komende jaren verder uitbouwen. - Voor de continuïteit van ons werk is het ook van het allergrootste belang dat het contract met de NPL na 2011 met nog eens met vijf jaar wordt verlengd. Verhoogde zichtbaarheid, groei van onze achterban en financiële gezondheid zijn daarvoor de voornaamste graadmeters en óók vanwege deze reden de belangrijkste organisatorische doelen voor de komende jaren. 6

7 3. In vogelvlucht: beleidsvoornemens In dit hoofdstuk beschrijven we de hoofdlijnen van het beleid voor de komende vijf jaar. Als vanouds bewaken we de belangen van natuur, milieu en landschap van het waddengebied. Dat doen we met een internationale blik, een integrale benadering, onderbouwd met wetenschappelijke argumenten en met draagvlak. Dankzij een goed vertakt netwerk houden we de ontwikkelingen in het gebied in de gaten. We weten wat er speelt en kunnen anticiperen. Bij onverwachte gebeurtenissen reageren we alert. Onze inzet gaan we verhogen zodra we vinden dat actuele ontwikkelingen daarom vragen. Daarnaast willen we ons de komende vijf jaar concentreren op vijf onderwerpen. Die focus komt ten goede aan de effectiviteit van onze inzet en draagt bij aan de herkenbaarheid van ons werk. A: Continu bewaken van de kwaliteit van het gebied De Waddenvereniging is dé landelijke organisatie die opkomt voor het wad. We voelen ons de hoeder van het wad. We zorgen ervoor dat we alle ontwikkelingen in de gaten houden, al werken we slechts actief op een beperkt aantal thema s. In ieder geval houden we de actuele ontwikkelingen, in de verschillende dossiers waaraan we de afgelopen jaren veel hebben gewerkt, scherp in de gaten. Ook als daarop onze inzet mogelijk de komende jaren omlaag kan. Het tempo waarin dat mogelijk is, kan verschillen per dossier. De reden waarom onze inzet mogelijk af kan nemen, verschilt per dossier: is een issue opgelost, dragen we een dossier over aan een collega, of komt een issue meer in de fase van beheer en uitvoering en kan een andere natuurorganisatie dan effectiever zijn? Het gaat dan ondermeer om thema s als lichthinder, militaire activiteiten, rampenbestrijding, zwerfafval, schelpenwinning, windmolens, scheepvaart veiligheid, de plannen met de Afsluitdijk, havenplannen in Den Helder en Harlingen, ruimtelijke plannen, duisternis, enzovoort. De volledige standpuntenlijst van de Waddenvereniging staat op onze website: n. Voor deze waakzaamheid is een goed netwerk van groot belang, zowel binnen de lokale gemeenschappen als binnen de wetenschap, het bedrijfsleven en de overheid. In de jaren zal zeker nog intensief worden gewerkt op de dossiers defensie, scheepvaartveiligheid en rampenbestrijding. De dossiers gaswinning en zoutwinning zullen naar verwachting blijvend aandacht vergen, maar de intensiteit is sterk afhankelijk van de voornemens van commerciële partijen en zal daarom van jaar tot jaar fors kunnen variëren. Binnen deze brede scope zijn vijf thema s benoemd waaraan we de komende jaren de meeste capaciteit en energie besteden. Het zijn thema s die voor het wad op dit moment absoluut de hoogste prioriteit hebben (B t/m E) of voor de continuïteit van de vereniging van groot belang zijn (F). Hieronder worden ze toegelicht. B: Natuurherstel en Natura 2000 In 2007 was de eerste ronde van projectfinanciering uit het Waddenfonds een teleurstelling. Weinig geld ging naar de natuur. De natuurprojecten die werden beloond, gingen niet over de Waddenzee. Conclusie: de oorspronkelijke bedoeling van het Waddenfonds, namelijk investering in natuurherstel van de Waddenzee, werd op deze manier niet gerealiseerd. Het Planbureau voor de Leefomgeving schreef in de Natuurbalans 2008: De huidige natuurkwaliteit in de Waddenzee is ongeveer de helft van die in de ongerepte, natuurlijke 7

8 situatie. Wat moet er gebeuren om het natuurherstel wél op gang te brengen? De eerste stap is een gedragen visie over wat er bedoeld wordt met natuurherstel: naar welke kwaliteit natuurwaarden moet worden toegewerkt? De waddenvereniging beschreef met colleganatuurorganisaties dat streefbeeld in de brochure Een bruisende toekomst voor de Waddenzee (te downloaden op onze website via Vervolgens was de opgave om dit streefbeeld bij overheden geaccepteerd te krijgen. Het is dankzij de harde inzet van de Waddenvereniging in het mosseldossier de afgelopen jaren dat het, in samenwerking met andere natuurorganisaties, is gelukt om in 2009 een gedragen en stevig wetenschappelijk onderbouwd natuurherstelprogramma te laten opstellen. Tegelijk met de oplevering in januari 2010 van dit meerjarige programma is door de Minister van LNV een programmabureau ingericht om dit natuurherstelprogramma de komende jaren te gaan uitvoeren. In dit programmabureau werken ambtenaren, wetenschappers en natuurbeschermers samen. Bovendien is het gelukt om dit herstelprogramma stevig te verankeren in de criteria voor aanwending van waddenfondsgelden 1. Het werk vanuit de Waddenvereniging is enerzijds gericht op het realiseren van dit programma. Anderzijds is het gericht op het verankeren van dat werk in de beheerplannen van de Kaderrichtlijn Water, de beheerplannen Natura 2000 en de uitvoeringsplannen van het Convenant Vaarrecreatie. Probleemstelling Twee observaties liggen ten grondslag aan ons werk: - ondanks voldoende juridisch instrumentarium 2 is de natuur in de praktijk onvoldoende beschermd en vraagt ook de borging van het natuurherstel in beheerplannen actieve inzet vanuit de vereniging; - ondanks het lanceren van een programmabureau ter uitvoering van het natuurherstelprogramma Naar een Rijke Waddenzee zullen de ambities uit dit programma niet vanzelf worden gerealiseerd. Doel van het natuurherstelprogramma is het realiseren van het streefbeeld van een rijke Waddenzee, waarin veel meer kwaliteit, rijkdom en veerkracht is gerealiseerd dan nu het geval. Het gaat uitdrukkelijk niet om het terugbrengen van een situatie uit het verleden, dat is in een dynamisch gebied als de Wadenzee onwenselijk en onmogelijk! Voor het realiseren van die rijke zee is het nodig om het voedselweb en de biodiversiteit te versterken, biobouwers te versterken, de wadvisserij (o.a. mosselen, kokkels en garnalen) te verduurzamen, de wadbodem rijker te maken, het water helder te krijgen, het gebied klimaatbestendig te maken en grensoverschrijdende ecologische relaties te verstevigen. Kortom, dit raakt aan alle sleutelprocessen in (en aan de randen van) het ecosysteem. Uitgangspunt hierbij is dat de natuurlijke processen zoveel mogelijk zelf het werk doen: alleen waar nodig wordt een helpende hand toegestoken. Maar ook actief beheer is een te verwachten maatregel, bijvoorbeeld voor het bevorderen en behouden van rust. 1 De criteria waaop de minister van VROM de waddenfondsgelden toekent, zijn vastgelegd in het Uitvoeringsplan Waddenfonds. In de in 2009 herziene versie van dit plan zijn grote delen van het natuurherstelprogramma opgenomen. Zo is geborgd dat natuurherstelprojecten aanspraak kunnen maken op waddenfondsgelden. 2 Op papier lijkt de strenge Natuurbeschermingswet voldoende waarborg om de natuur te kunnen beschermen. Juridisch lijkt veel afdwingbaar. De praktijk is echter weerbarstig. Als straks de uitvoering van het natuurherstel zware economische offers mocht gaan vragen, dan is politiek draagvlak veel belangrijker dan dit juridische middel. 8

9 De Waddenvereniging wil en kan hierbij een invloedrijke speler zijn. Zij is een centrale en verbindende partij met veel deskundigheid. Zij jaagt het proces aan, waakt voor de vereiste kwaliteit, levert expertise en bouwt aan draagvlak. Waar en wanneer nodig, is de vereniging kritisch. Een prominente en constructieve rol in het natuurherstelprogramma zal haar niet belemmeren ook een bijtende waakhond te blijven. De komende jaren blijft het belangrijk hierin een aanjagende en stimulerende rol te spelen. In deze planperiode voorzien we niet dat dit proces ook zonder onze actieve inzet als vanzelf goed gaat. Tegelijkertijd met dit inhoudelijke werk aan het natuurherstel moeten de maatregelen, die voortvloeien uit dit programma, ook juridisch geborgd worden. Op papier is de natuur door wetgeving voldoende beschermd. Echter, die beschermende wetgeving staat voortdurend onder druk. Ook de praktische uitvoering van die wetgeving, door vergunningverlening en handhaving, laat te wensen over. Vanuit de Natura 2000-wetgeving wordt verduurzaming van medegebruik opgelegd (bijvoorbeeld visserij, recreatie, industrie). Dit proces verloopt echter traag en zonder ambitieuze resultaten. Er zijn meerdere oorzaken aan te wijzen voor het gebrek aan voortgang: een gebrek aan inzicht bij beleidsmakers; wat is er precies mis met de Waddenzee en waardoor komt dit? een gebrek aan sturing door overheden, waardoor initiatieven tot verduurzaming van de economische activiteiten op het wad slecht van de grond komen. onderling wantrouwen tussen alle betrokken instanties in de regio; natuurorganisaties, gebruikers en overheden moeten meer samen optrekken om te komen tot een gedragen gebiedsinrichting. De Waddenvereniging moet daarbij haar eigen doelstellingen en ambitieniveau niet uit het oog verliezen. De Waddenzee, Noordzeekustzone en de duinen van de vijf eilanden zijn in 2009 aangewezen als Natura 2000 gebied. De zogenaamde instandhoudingsdoelstellingen zijn in deze aanwijzingsbesluiten vastgesteld. Voor deze gebieden zal er één beheerplan gemaakt worden. De Waddenvereniging draagt bij aan de ontwikkeling van dit beheerplan en zal ervoor zorgen dat in het beheerplan díe maatregelen opgenomen worden, die nodig zijn voor het realiseren van deze formele instandhoudingsdoelen én van de doelen uit het natuurherstelprogramma. Doelstelling Dit thema kent twee doelstellingen. Ten eerste borging van de huidige natuurwaarden. Ten tweede het versterken van de kwaliteit van de natuurwaarden door uitvoering van het Natuurherstelprogramma Naar een Rijke Waddenzee, zoals dat tot stand gekomen is na het genoemde convenant. Vanuit het programma Naar een Rijke Waddenzee beoogt de Waddenvereniging betere uitvoering van het beleid. Onze prioriteiten binnen het zeer brede herstelprogramma zijn: Binnen het cluster voedselweb en biodiversiteit : het invoeren van een ecosysteembenadering en de verduurzaming van de waddenvisserij; Binnen het cluster morfologie en water : het Eems-estuarium; Binnen het cluster randen van het wad : klimaatbuffers, zandtoevoer en Afsluitdijk. Verduurzaming van medegebruik en het vergroten van het draagvlak onder overheden, bewoners en gebruikers van het gebied zijn in het programma centrale begrippen. De mate van juridische bescherming van de natuur zal versterkt moeten worden, ook in het kader van de komende integrale Natuurbeschermingswet. Daarnaast zal het natuurbelang, inclusief de resultaten van het natuurherstel geborgd worden, door ook de maatregelen uit dit programma op te nemen in het beheerplan Natura 2000 en daarmee te laten stroken. 9

10 Plan van Aanpak In 2010 zal het programma Naar een Rijke Waddenzee de implementatiefase ingaan. Daar werken en sturen we actief aan mee. De Waddenvereniging kan de komende jaren als initiator of partner projectvoorstellen ontwikkelen en uitvoeren die bijdragen aan het natuurherstel. Het Waddenfonds is daarbij een belangrijke maar niet de enige financieringsbron. N2000 KRW NBwet FFW Etc Natuurherstel en juridische instrumenten herstelcluster voedselweb & biodiv. herstelcluster morfologie en water herstelcluster randen van het wad Parallel aan het inhoudelijke herstelwerk loopt het juridische werk om de huidige natuurwaarden en de voortgang van het natuurherstel te borgen. Deze figuur illustreert dat voor de maatregelen, die voortvloeien uit de verschillende delen van het natuurherstelprogramma, juridische borging gezocht zal worden in de beheerplannen Natura 2000 en Kaderrichtlijn Water, in de Natuurbeschermingswet, in de Flora & Faunawet, enz. Het beheerplan Natura 2000 zal begin 2012 helemaal gereed moeten zijn, hetgeen betekent, dat in de loop van 2010, met wellicht een uitloop naar 2011, in het proces daar naartoe de belangrijkste keuzes gemaakt moeten worden: welke ingrepen zijn nodig in het bestaande gebruik van de Natura 2000-gebieden en welke maatregelen zijn daarnaast nog nodig om de herstelopgave te realiseren?. Het adagium haalbaar en betaalbaar (dat de overheid hanteert bij het bepalen van het maatregelenpakket bij de Kader Richtlijn Water) mag daarbij niet de boventoon gaan voeren. Doelstelling is dat de volgende zaken uiterlijk eind 2014 zijn gerealiseerd: Een eerste nieuw beleid t.a.v. economische activiteiten op het wad is gebaseerd op de ecosysteembenadering 3 (bijvoorbeeld een nieuw integraal en samenhangend beleid voor alle vormen van wadvisserij). Voor de verduurzaming van alle vormen van waddenvisserij zijn doelen, planningen en procedures vastgelegd. De noodzaak van het herstel Eems-estuarium is opgepakt als een van de meest urgente onderdelen van de herstelopgave. Klimaatbuffers 4 worden erkend als een vorm van klimaatadaptatie die bijdraagt aan duurzame veiligheid en natuurherstel; de eerste pilots worden uitgevoerd. 3 Het huidige beleid is vaak geformuleerd vanuit één bepaalde doelstelling, bijvoorbeeld visserij of scheepvaart. Als beleid wordt gebaseerd op de ecosysteembenadering wordt niet uitgegaan van dergelijke sectoren, maar van het ecosysteem. Eerst worden de doelstellingen ten aanzien van de kwaliteit van het ecosysteem geformuleerd (bijvoorbeeld bepaalde mate van natuurherstel), vervolgens worden de daarvoor benodigde ingrepen geformuleerd (bijvoorbeeld bepaalde beheermaatregelen) en tenslotte wordt de ruimte vastgesteld die er nog over is voor duurzaam economisch medegebruik. 4 Als de natuur kan meegroeien met hoger water, dan kan die natuur ook helpen om het land te beschermen tegen een hogere zeespiegel. Onder het motto natte natuur voor droge voeten worden maatregelen uitgedacht die deze eigenschap van de kustnatuur kan versterken. De Waddenzee als geheel wordt gezien als zo n klimaatbuffer: hoe kunnen we de veerkracht van de natuur van de Waddenzee zodanig versterken dat dit buffervermogen (=meegroeivermogen) zo groot mogelijk is? 10

11 Zandtoevoer wordt toegepast onder strikte ecologische voorwaarden die niet alleen significante negatieve effecten op de natuur uitsluiten, maar juist bijdragen aan het natuurherstel. De gekozen aanpak van de Afsluitdijk draagt bij aan het natuurherstel op de Waddenzee. De maatregelen voor het realiseren van de Natura 2000-doelen en de maatregelen voor het realiseren van het natuurherstel zijn goed geborgd in de Natura beheerplannen. Uit de budgetten voor Kaderrichtlijn Water-maatregelen worden projecten uitgevoerd die ten goede komen aan het natuurherstel. C: Verduurzaming van de Eemsdelta De Eemsdelta is een van de laatste open estuaria van West-Europa: een zeldzaam habitat dat onze bescherming verdient. Tegelijk is het een gebied dat nu al enorm te lijden heeft onder de voortdurende druk van economische belangen. Een gebied (Eemshaven, Delfzijl en de Eems-Dollard) bij uitstek dus waar natuurherstel van belang is, maar waar het vinden van de juiste balans tussen natuur en economie enorm lastig is. Het grensoverschrijdende karakter van de problematiek maakt dat de oplossing ook in de internationale arena moet worden gevonden, hetgeen de complexiteit vergoot. Achtergrond Ontwikkeling van havens en industrie aan de Waddenzee geeft problemen in de vorm van watervervuiling, landschapsaantasting, verstoring door scheepvaart, zeewaartse uitbreiding van havens en verdieping en verbreding van vaargeulen. In de Eemsdelta heeft dit alles ertoe geleid dat de Eems er op het moment slecht aan toe is. Daar moet verandering in komen. Wij richten ons hierbij op het gebied vanaf Herbrum stroomafwaarts tot in de Noordzee. Begin 2010 lijkt er enige beweging te zijn in het speelveld rond de Eems. De provincie Groningen en Groningen Seaports willen nadenken over een duurzame invulling van de industriehavens van Delfzijl en de Eemshaven. De Waddenvereniging heeft hierop een visie opgesteld die zij, in samenspraak met andere maatschappelijke partijen, verder zal uitwerken, onderbouwen en uitdragen. De Waddenvereniging werkt al jaren samen met de Milieufederatie Groningen op het gebied van de havens. Daarnaast zijn we sinds 2007 onder het motto Red de Eems bezig met het vragen van aandacht voor de problemen van de Eems. Natuurmonumenten en Het Groninger Landschap volgen de ontwikkelingen rond de Eemshaven al enige tijd en ondersteunen (al dan niet expliciet) acties ter verbetering van de Eems. Ook Stichting Wad en Staatsbosbeheer haken begin 2010 hierbij aan. In Duitsland wordt bekeken wat voor oplossingen er zouden kunnen zijn voor de situatie rond de scheepswerf Meyer, ver stroomopwaarts in Papenburg, fabrikant van enorme cruiseschepen. Hier is onder andere WWF Duitsland bij betrokken. Ook zijn er diverse lokale actiegroepen bezig met ontwikkelingen rond de Eems. Probleemanalyse De Eems is (in Nederland) het laatste natuurlijke estuarium aan de Waddenzee. Momenteel is de situatie in de Eems echter zo slecht dat de typisch estuariene natuur 5 niet uit de voeten kan. Daarnaast zijn er signalen dat de Dollard, ook nu nog, steeds troebeler aan het worden is. Aan beide (samenhangende) problemen moet iets gebeuren. 5 Natuur die zich ontwikkelt in het contact tussen zoet en zout water. 11

12 De Eems en de Dollard lijden aan vijf grote kwalen: - Troebelheid (als gevolg van baggeren); - Verontreinigingen (restanten van vroeger, maar ook actuele); - Te weinig ruimte (ingesnoerd tussen dijken); - Verrommeling van het landschap - Bestuurlijke complexiteit (betwist gebied, twee verschillende bestuurlijke culturen). Strategisch doel en doelgroepen De ontwikkelingen in de havens aan de Eems moeten zodanig bijgestuurd worden dat ze meer in evenwicht zijn met de natuur en het landschap van de Waddenzee. Over vijf jaar moet er een vestigingsbeleid voor bedrijven zijn vastgelegd (via bestemmingsplannen, vergunningseisen). Tevens moet er een strategie zijn ontwikkeld hoe de overige bedrijven hier na verloop van tijd aan moeten gaan voldoen. Hierbij kan gedacht worden aan een ICZM 6 -plan voor de Eems, gebruikmakend van adaptief management. Tegelijkertijd moet er een programma worden opgestart om de natuur en de morfologie van de Eems te herstellen. Hierbij geldt voor het Nederlandse deel dat uiterlijk in de volgende zaken zijn gerealiseerd: - Herstel van zeegrasvelden (ten minste 200 ha.), droogvallende schelpdierbanken (ten minste 100 ha.) en kwelders (ten minste 750 ha) binnendijks 8. - Verbetering van het voedselweb: voor de vis- en vogelsoorten die in het estuarium thuishoren moet voldoende geschikte ruimte en voedsel aanwezig zijn. - Herstel van de waterkwaliteit: niet meer dan 40 mg slib per liter en niet minder dan 4 mg zuurstof per liter water. Verder moet de waterkwaliteit voldoen aan de kwaliteitseisen van de Kaderrichtlijn Water. - Herstel van het Eems-Dollardgebied als klimaatbestendige natuurlijke brakwaterzone, onder andere door vermindering van het getijverschil. Deze doelstellingen moeten verder uitgewerkt worden in een streefbeeld, waarbij ook sociaal-economische aspecten aan bod komen. Ook moet gekeken worden naar doelstellingen en een streefbeeld voor het Duitse deel van de Eems. Over vijf jaar moet er een plan van aanpak zijn, hoe deze streefbeelden verwezenlijkt gaan worden. Rol Waddenvereniging en samenwerking Vanzelfsprekend realiseren wij deze doelen niet allemaal zelf. Het doel is niet te bereiken zonder samenwerking met andere natuur- en milieuorganisaties, overheden en bedrijven. Wij kiezen hierbij de rol van aanjager. We zetten het probleem op de kaart en zorgen dat er oplossingen worden bedacht, maar laten de uitvoering van die oplossingen aan anderen over. Plan van Aanpak Om onze doelen te bereiken, is het noodzakelijk een breed draagvlak te krijgen voor het streefbeeld dat ontwikkeld gaat worden. Hiertoe gaan we een overleg starten met alle mensen en organisaties die betrokken zijn bij de Eems, om tot consensus te komen over een 6 ICZM: Integrated Coastal Zone Management. Hierbij worden in een plan economische, ecologische en sociale doelen gecombineerd. 7 Bron: De Eems is nog steeds ziek!; Waddenvereniging, Als de kwelders buitendijks komen te liggen, krijgt de Eems nog minder ruimte. De dijk moet dus (fysiek of virtueel) landinwaarts verlegd worden. 12

13 aanpak. Op basis van een jaarlijkse evaluatie bepalen we of we op de goede weg zijn, of dat de voorgenomen maatregelen aanpassing behoeven. Daarnaast proberen we met juridische procedures en overleg te voorkomen dat er in de havens ontwikkelingen zijn die niet in evenwicht zijn met natuur en landschap en proberen we zo te voorkomen dat de conditie van de Eems achteruit gaat. Voor de periode werken we aan de volgende concrete doelen: er is een vestigingsbeleid voor bedrijven vastgelegd; er is een strategie ontwikkeld hoe de overige bedrijven hier aan gaan voldoen; er is een programma voor de Eems opgestart ter realisatie in 2020 van: o zeegrasvelden (ten minste 200 ha.), o droogvallende schelpdierbanken (ten minste 100 ha.), o kwelders (ten minste 750 ha.) binnendijks ; het voedselweb is rijker: voor de vis- en vogelsoorten die in het estuarium thuishoren is voldoende geschikte ruimte en voedsel aanwezig; de waterkwaliteit voldoet aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water (KRW); het water bevat niet meer dan 40 mg slib per liter en niet minder dan 4 mg zuurstof per liter; het getijdeverschil is verkleind; deze doelstellingen zijn uitgewerkt in een streefbeeld, waarbij sociaaleconomische aspecten aan bod komen, ook voor het Duitse deel van de Eems; tenslotte is er een plan hoe deze streefbeelden verwezenlijkt gaan worden. D: Klimaatadaptatie Om het waddengebied klimaatbestendig te maken, moet de veerkracht van het systeem worden vergroot. Met meer veerkracht moet het gebied in staat zijn mee te groeien met hoger water en ook andere gevolgen van klimaatverandering kunnen opvangen. Dynamisch kustbeheer is hiervoor een belangrijke voorwaarde. Daarnaast zijn er maatregelen voor de Waddenzee zelf (zoals het herstellen en versterken van schelpenbanken en zeegrasvelden) die overeenkomen met de maatregelen van het Natuurherstelprogramma. Achtergrond Het klimaat verandert en naast datgene wat we nu allemaal al doen (energie verbruik besparen, CO2-uitstoot verminderen), zullen we ons ook moeten richten op aanpassingen van het landschap om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Het gaat dan om temperatuur, regenval (te veel, te weinig), golfoploop en zeespiegelrijzing. In onze visie kan de natuur ons helpen bij het creëren van veiligheid en tegengaan van wateroverlast en verdroging. Wij zien geen alternatief! Daarvoor hebben we het concept Natuurlijke Klimaatbuffer ontwikkeld. Voor het voortbestaan van het waddengebied is ruimte voor natuurlijke processen, herstel van de dynamiek, veerkracht en een robuust ecosysteem van het grootste belang. Zandsuppleties langs de kust zijn hiervoor randvoorwaarden. Deze visie is inmiddels aardig geland in het water- en veiligheidsbeleid. Het Deltaprogramma van de overheid biedt ons kansen deze aanpak ook te verzilveren. Van 2009 t/m 2011 loopt het programma Samen werken aan Klimaatbuffer Wadden. Hierin proberen we professionele partijen achter de klimaatbuffergedachte te krijgen. Ook al weten we nog lang niet altijd hoe we precies de klimaatbufferaanpak moeten vertalen naar het waddengebied. We moeten leren door doen. Daarom bereiden we klimaatbuffergebiedsprojecten voor, in samenspraak met de bevolking en deskundigen. Bovendien werken we aan beleidsbeïnvloeding en stimulering van kennisverwerving en gerichte communicatie. Met onze samenwerkingspartners op dit gebied is afgesproken tot 2014 opschaling van de klimaatbufferaanpak na te streven. 13

14 Bovendien heeft de vereniging voor elkaar gekregen dat er nu niet alleen zand wordt gesuppleerd voor de kustveiligheid, maar ook voor de kustnatuur. Natuurbeschermingswetvergunningen worden nu standaard aangevraagd voor kustsuppleties, wat de toetsing aan natuurwaarden mogelijk maakt. Ook vindt er kennisontwikkeling plaats op basis van een zesjarig onderzoekprogramma Ecologisch gericht suppleren. Probleemanalyse De Deltacommissie ( Veerman ) stelt in zijn advies: Het voortbestaan van de Waddenzee zoals wij die nu kennen, is niet vanzelfsprekend. De vraag is dus of de Waddenzee kan blijven bestaan en wat hiervoor moet gebeuren. In onze visie kan de werking van de Waddenzee als natuurlijke klimaatbuffer worden versterkt. Daarvoor is het volgende nodig: a. Kennis: Hoe het technisch moet is nog niet altijd bekend. Met name de rol van zandsuppleties in relatie tot dynamisch kustbeheer is een punt van aandacht. Maar ook de ontwikkelingen op grotere tijd- en ruimteschaal zijn nog onzeker. We zitten nog in de fase van kennisvergaring; hiervoor zijn experimenten en pilots nodig. b. Draagvlak: Flexibele oplossingen, bouwen met de natuur, interdisciplinaire en langetermijn-aanpak beginnen gemeengoed te worden onder professionals. Maar bij de bewoners van het waddengebied, de bestuurders en belangenorganisaties is nog lang niet altijd draagvlak voor deze klimaatbufferaanpak, zeker niet als dit vrij grootschalig moet gebeuren. c. Beleid: Onze klimaatbufferbenadering is opgenomen in het Nationaal Waterplan en is uitgangspunt in het Natuurherstelprogramma Naar een Rijke Waddenzee. Ook het Deltaprogramma zal hier waarschijnlijk wel mee gaan werken. Maar in het provinciale beleid is deze aanpak nog nauwelijks doorgedrongen. Ook bij de waterschappen is deze benadering nog geen uitgangspunt. d. Het grote publiek en de politiek is echter nog nauwelijks op de hoogte. Bij hen is nu en zal binnenkort niet zijn doorgedrongen dat het voor de veiligheid van Noord- Nederland nodig is het waddensysteem in stand te houden d.m.v. grootschalige dynamiek en herstel van de veerkracht. Willen we echt de noodzakelijke grootschalige en ingrijpende maatregelen op termijn laten nemen om het waddensysteem in stand te houden, dan is steun van publiek en politiek nodig. Rol Waddenvereniging en samenwerking De Waddenvereniging concretiseert en implementeert haar visie op klimaatadaptatie door communicatie met bewoners en professionele doelgroepen, door stimulering van (monitoring)onderzoek en beleidsbeïnvloeding. Uitvoering van klimaatbufferpilots wordt overgelaten aan de terreinbeherende organisaties, tenzij een project direct op ons werkterrein ligt en/of het noodzakelijk is voor de profilering van de Waddenvereniging. In dit verband werkt de Waddenvereniging primair binnen de Klimaatbuffer Coalitie, waarin het WNF, Staatsbosbeheer, Ark, Natuurmonumenten, Vogelbescherming en De Landschappen deelnemen. De Waddenvereniging stimuleert monitoring van en onderzoek naar de effecten van zandsuppleties op de kustnatuur; het meerjaren onderzoeksprogramma 9 is hierbij de 9 Dit onderzoeksprogramma is uitvloeisel van een afspraak tussen Rijkswaterstaat (RWS), de Waddenvereniging en enkele andere natuurorganisaties over de kennis van de effecten van zandsuppleties op de kustnatuur: wij hebben afgesproken welke onderzoeksvragen wij het belangrijkste vinden, zodat RWS haar onderzoeksbudget in de meest relevante vragen steekt. 14

15 leidraad. Daarbij werkt de vereniging samen met Stichting De Noordzee, Vogelbescherming, Stichting Duinbehoud en Rijkswaterstaat. Plan van Aanpak De eerste jaren zijn de professionele organisaties en direct betrokkenen onze doelgroep. Vanaf 2012 gaan we ons meer richten tot het grote publiek. Voor stelt de Waddenvereniging daarom een campagneplan op voor een breed publiek. Doel is dat er de komende planperiode een zestal klimaatbufferprojecten in het waddengebied ten uitvoer komen. Hiervoor is draagvlak onder de waddenbevolking noodzakelijk; het moet staan in overheidsbeleid en met name het Deltaprogramma Wadden moet hierop gericht zijn; bovendien moet er brede kennis zijn ontwikkeld over de effecten van natuurlijke klimaatbuffers in het waddengebied. Onze doelstelling is dat aan het eind van de periode de volgende zaken zijn gerealiseerd: er zijn zes klimaatbufferprojecten in het waddengebied in uitvoering de uitvoering is geborgd in het Deltaprogramma Wadden en geschiedt met lokaal draagvlak; er is brede kennis ontwikkeld over de effecten van natuurlijke klimaatbuffers in het waddengebied; het is bekend in hoeverre zandsuppleties t.b.v. kustverdediging bijdragen aan de instandhouding van het waddengebied en aan optimalisering van alle kustnatuur; een flink deel van het grote publiek snapt dat het waddensysteem in stand moet worden gehouden t.b.v. de veiligheid van Noord-Nederland en de natuur, en steunt onze aanpak. Het Natuurherstelprogramma Naar een rijke Waddenzee is de randvoorwaarde voor onze doelen t.a.v. klimaatadaptatie en omgekeerd; zowel bij de opstelling als bij de implementatie is de Waddenvereniging sterk betrokken. (Zie Natuurherstel en Natura 2000). E: Duurzame recreatie en toerisme in het Werelderfgoed In haar werk kiest de Waddenvereniging onvoorwaardelijk voor het behoud van natuur, milieu en landschap van het waddengebied. Maar in dit gebied wonen, werken en recreëren ook mensen. Bescherming van het waddengebied mag dan ook niet betekenen dat er geen ontwikkelingen meer mogelijk zijn. Daarom is verduurzaming van de regionale economie één van de instrumenten die wij inzetten om het waddengebied te beschermen. Achtergrond In juni 2009 heeft UNESCO de Waddenzee aangewezen als natuurlijk werelderfgoed. De erkenning van de natuurwaarden en het goede beheer ervan, vormden de aanleiding voor Nederland en Duitsland om de Waddenzee voor te dragen bij UNESCO. De erkenning van de status van de Waddenzee als werelderfgoed is een erkenning van het internationale belang van onze Waddenzee. De Werelderfgoedstatus zal leiden tot meer aandacht voor de Waddenzee. De verwachting is dat hierdoor meer toeristen het gebied zullen bezoeken. UNESCO stelt dat bij de ontwikkeling van toerisme in het waddengebied rekening moet worden gehouden met het unieke karakter en de natuurwaarden waarvoor het gebied in de eerste plaats op de Werelderfgoed lijst is geplaatst. 15

16 The UNESCO World Heritage Committee requested the state parties in June 2009 "to prepare and implement an overall Tourism Development Strategy for the property that fully considers the integrity and ecological requirements of the property and that provides a consistent approach to tourism operations in the property". (Bron: UNESCO Requirement) Met opmaak: Engels (Groot-Brittannië) De verwachte ontwikkelingen in de toeristische sector en de aanbeveling van UNESCO zijn aanleiding voor de Waddenvereniging om zich de komende jaren in te zetten voor duurzame recreatie en toerisme in het waddengebied. Probleemanalyse Toeristen en recreanten in het waddengebied kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het draagvlak voor de bescherming van dit bijzondere gebied. Aan de andere kant brengen bepaalde vormen van recreatie en toerisme ook schade toe aan de unieke kenmerken van het gebied en doen daarmee afbreuk aan de belevingswaarde van het gebied. Zonder inspanning van de Waddenvereniging is de kans reëel dat de balans in de sector van recreatie en toerisme naar de negatieve kant doorslaat. Strategische doelstelling In de planperiode werken we met een doelstelling voor een wat langere termijn: niet vier maar tien jaar. We willen dat in 2020 alle recreatie en toerisme in het waddengebied duurzaam is 10. Voor de periode werken we in ieder geval aan de volgende concrete resultaten: a. Interne visie van de Waddenvereniging op duurzame recreatie en toerisme (met toetsingskader) b. Goede resultaten voortvloeiend uit het Vaarrecreatie Convenant c. Een inhoudelijk goede overall UNESCO Tourism Development Strategy d. Een goede implementatie van overall UNESCO Tourism Development Strategy Doelgroepen Trilaterale partners (bijv. WNF, National Park Schleswig-Holstein en Nedersachsen) Common Wadden Sea Secretariat (CWSS) Overheden/provincies/gemeenten (bijv. Provincie Fryslân, Groningen, Noord Holland, ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), eilandgemeenten, vasteland kustgemeenten) Branche organisaties (bijv. Marketing Fryslan, Marketing Groningen, Waddenfederatie, ANWB, Kenniscentrum Recreatie) Onderzoeksinstellingen (bijv. Stenden Hogeschool en Van Hall Larenstein, Waddenacademie) Terreinbeheerders (bijv. Fryske Gea, Landschappen, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten) Recreatieondernemers Rol van de Waddenvereniging en samenwerking Vanzelfsprekend realiseren wij de doelen binnen dit thema niet allemaal zelf. Het doel is niet te bereiken zonder samenwerking met andere stakeholders. Wij kiezen niet voor een trekkende rol, maar voor de rol van stimuleren, lobbyen, beïnvloeden en bijsturen, waardoor hopelijk de uitvoering door anderen bijdraagt aan het door ons gestelde doel Impliciet hieraan is dat de recreatieve en toeristische sector een economisch sterke sector is. 11 Kleinschalig organiseert de Waddenvereniging zelf duurzame recreatie. 16

17 Plan van aanpak De toeristische sector is volop in ontwikkeling, zowel op beleidsmatig niveau als op marketing en aanbod niveau. Gezien de hierboven beschreven rol die de Waddenvereniging kiest, is het zinvol om bij andere processen en projecten aan te sluiten. De verschillende activiteiten en processen die er op dit gebied al gaande zijn, hebben we geïnventariseerd en onderverdeeld in vijf categorieën. 1. Visievorming, beleid en samenwerking 2. Activiteiten ten behoeve van beheer 3. Onderzoek 4. Communicatie, marketing 5. Losse ideeën en projecten (aanbod niveau) Per categorie zullen we nog nader bepalen welke rol, strategie en werkwijze we gaan kiezen om de doelstelling te realiseren. Daarbij denken we aan: het geven van impulsen voor nieuwe duurzame vormen van recreatie en toerisme; toetsen van nieuwe initiatieven op duurzaamheid; stimuleren om het waddengebied duurzaam te beleven; beïnvloeden van de huidige vormen van niet-duurzame recreatie en toerisme tot meer duurzame vormen; proberen niet-duurzame vormen van recreatie en toerisme uit te bannen. F: Versterking van onze achterban Achtergrond en probleemanalyse Waar de politiek kampt met de zwevende kiezer, heeft de goededoelensector te maken met de zwevende gever. Sympathisanten worden niet snel meer lid, liever voelen zij zich vrij om bij elke donatie opnieuw te kiezen wie de begunstigde organisatie wordt. Daar komt de algemene ontwikkeling van vergrijzing nog bij. Gevolg voor veel organisaties: een krimpend en verouderend ledenbestand. De Waddenvereniging is hierop geen uitzondering. De afgelopen planperiode is hard gewerkt om de stabiele terugloop in het ledental, van ca 2% jaarlijks, tot stilstand te brengen. Nu moeten we een stap verder. In het belang van de continuïteit van onze kwaliteit, impact en maatschappelijke draagvlak moet de vereniging groeien en verjongen. Vanwege de noodzakelijke groei van de baten uit eigen werving wil de vereniging in 2014 weer leden tellen. Dat is net iets meer dan 2% groei per jaar vanaf Om de uitstroom onder hogere leeftijdsgroepen te compenseren, is het noodzakelijk om te verjongen. Concreet willen we dat vooral het aandeel van leden van 35 jaar of jonger gaat toenemen. Doelstelling is dat van alle nieuwe leden die we in 2010 werven er in totaal 300 leden in die leeftijdsgroep passen en dat dit aantal over de komende jaren groeit naar 450 in Plan van aanpak Om deze ambitieuze doelen te realiseren moeten voorlichting, educatie, werving, communicatie en verenigingsactiviteiten heel gericht op elkaar worden afgestemd. 17

18 Geïntegreerde communicatie Zichtbaar in gebied PR & PA, voorlichting, educatie Ziet de vereniging Houdt van het wad Werft voor vereniging Werving Wordt lid van vereniging Doet meemet vereniging Blijft lid van vereniging Lid werftlid, werktals vrijwilliger Acties en excursies Verenigingsband De afbeelding illustreert de voorgenomen aanpak: we zorgen dat we gekend zijn bij het publiek (lobby en mediabenadering, voorlichting en educatie), we willen zichtbaar zijn voor bezoekers van het gebied (activiteiten), deze liefhebbers van het wad spreken we aan om lid te worden (werving) en deel te nemen aan activiteiten (acties en excursies); zo werken we aan behoud van leden (verenigingsband) en worden enthousiaste leden goede ambassadeurs van de vereniging (lid werft lid). Daarbij richten we ons op de drie doelgroepen die al veel naar het gebied komen: jonge ouders met jonge kinderen en 50+ers. Voor deze groepen is de strategie om actief zichtbaar te zijn in het gebied, belangstelling te verhogen en hen vervolgens te werven als deelnemer of lid. Belangstelling voor het gebied verhogen is belangrijk. Daarvoor zijn de massamedia belangrijk, maar ook excursies, het WaddenWerkWeekend en andere activiteiten in het veld. Jaarlijks wordt het gebied door vele Nederlanders bezocht die er specifiek komen voor natuur en landschap. Binnen de politiek is er echter vaak weinig draagvlak om de belangen van natuur en landschap van het waddengebied zwaarder te laten wegen dan de economische belangen, die daar juist op gespannen voet mee staan. Die kloof kan alleen worden gedicht door jaar op jaar meer Nederlanders zélf te laten beleven hoe bijzonder het gebied is. Dan wordt het gebied (en de vereniging) door een grotere groep hoger gewaardeerd. Al met al zijn er dus verschillende redenen om de komende jaren meer zichtbare activiteiten in het veld te organiseren: - meer Nederlanders een natuurervaring laten beleven in de Wadden - zichtbaar maken van de Waddenvereniging als dé hoeder van het wad; - verleiden en werven van nieuwe leden en donateurs die het gebied toch al bezoeken; - behouden van bestaande achterban; - bieden van gelegenheid voor (jonge) leden om actief te zijn binnen vereniging - bieden van aanknopingspunten voor samenwerking met (commerciële) partners - maken van aansprekende content voor onze communicatiemiddelen Omdat we ons richten op de bezoekers van het gebied zullen de meeste activiteiten in het hoogseizoen plaatsvinden. Gezien het enorme belang van ledenwerving ligt hier echt de prioriteit. Buiten dit seizoen kan de Waddenvereniging zich op doelgroepen in andere delen van het land richten: liefde kweken voor het gebied met educatief materiaal, voorlichting en ledenbijeenkomsten. Hier is de trefkans lager en ligt om die reden niet de prioriteit, dus dit zal zo efficiënt mogelijk moeten gebeuren, deels leunend op groepen vrijwilligers die met de juiste kaders, ondersteuning en middelen redelijk zelfstandig kunnen opereren. Inzet vanuit de ledenraad is ook gewenst. Rol Waddenvereniging en samenwerking Door samenwerking met partners is ons bereik en onze impact groter. Samenwerking met VVV s en bezoekerscentra in het waddengebied is cruciaal. Daar komen veel mensen op zoek naar informatie. Jachthavens, hotels, accommodatieverhuurders in het gebied zijn partners die we goed kunnen gebruiken. Daarnaast zetten we actief in op samenwerking met 18

19 commerciële partners om ons bereik te vergroten en onze slagkracht te versterken. Vanzelfsprekend worden potentiële partners getoetst op criteria zoals identiteit en duurzaamheid, dus maatschappelijk verantwoorde of groene bedrijven. Denk daarbij aan partners in de regio (veerdienst, horeca) maar ook landelijk opererende partners (leverancier duurzame energie, postbedrijf, verzekeraar, bank, enzovoort). Zichtbaarheid op veel plaatsen in het waddengebied is een must. Als hoeder van het wad willen we overal zichtbaar en bereikbaar zijn. Om mensen van informatie te kunnen voorzien en te wijzen op de schoonheid en kwetsbaarheid van het gebied. We willen geïnteresseerden de mogelijkheid bieden lid te worden. Juist daar, op de plek waar het om draait: midden in dat bijzondere gebied. Voor de periode werken we aan de volgende concrete doelen: groei van ca leden en donateurs in 2009 tot leden in 2014; van de in 2014 geworven nieuwe leden zijn er 450 jonger dan 35 jaar; groei van ca 7200 deelnemers in 2009 naar 8000 deelnemers aan excursies in 2014 (WEX, Kuitje, Regina Andrea); jaarlijkse organisatie van een WaddenWerkWeekend, vanaf 2011 een tweede dag erbij; 200 deelnemers aan het weekend, 75 bij de ééndaagse opruimactiviteit; continue bevoorrading van bezoekerscentra op de eilanden, Den Helder en enkele VVV s (ook aan vaste wal), inclusief TIP (Harlingen); een pilot succesvol uitgevoerd voor promotie (werving, verkoop merchandise vanuit huis) door leden / bewoners op een van de eilanden; leden van de ledenraad dragen effectief bij aan zichtbaarheid in de regio: hulp bij promotie, inzet lespakketten, ledenbijeenkomsten, voorlichting. 19

20 4. Grenzeloos: samenwerking en internationale aanpak De Waddenzee is een onmisbaar knooppunt van de internationale trekroutes. Mede vanwege deze functie heeft de Waddenzee internationaal zo n grote waarde. Maar ook voor scheepvaartveiligheid, de verduurzaming van de visserij, kustverdediging en het natuurbeheer in de Eems is het noodzakelijk om over grenzen heen te kunnen denken en handelen. De Waddenvereniging werkt intensief samen, in verschillende constellaties, met een veelheid aan organisaties. De vereniging werkt als enige Nederlandse natuurorganisatie op deze verschillende schaalniveaus aan de bescherming van de Waddenzee. In de regio In het gebied wordt samengewerkt met lokale groepen, de een informeler dan de ander. Soms lopen de belangen van bewoners synchroon met die van de vereniging (voorbeeld: kleinschalige duurzame visserij), maar soms uitdrukkelijk niet (voorbeeld: strandrijden). Beoogd neveneffect van het werken aan de verduurzaming van het regionale toerisme is dat deze belangen vaker parallel zullen zijn. Rond de Nederlandse Waddenzee wordt intensief samengewerkt met Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Vogelbescherming Nederland, Landschap Noord-Holland, It Fryske Gea, Groninger Landschap en de stichting Wad. Met deze zeven partners wordt al enkele jaren samengewerkt. Speerpunten zijn het verbeteren van het natuurbeheer in het gebied, de verduurzaming van de wadvisserij en het realiseren van natuurherstel op de Waddenzee. Nederland Met Stichting De Noordzee wordt onder meer gewerkt aan de verduurzaming van de garnalenvisserij. Met de Natuur & Milieufederatie Groningen wordt onder meer gewerkt aan de verduurzaming van de Eemsmond. Met Stichting Duinbehoud wordt gewerkt aan het verbeteren van kustsuppleties. Trilateraal, bilateraal In de Wadden Sea Board en in het Wadden Sea Forum neemt de Waddenvereniging zeer actief deel, namens de Nederlandse natuurorganisaties, aan de trilaterale samenwerking van Nederland, Duitsland en Denemarken. In dit verband werkt de vereniging ook samen met partners als WWF Duitsland aan grensoverschrijdende dossiers, zoals het gezond maken van de Eems en de verduurzaming van de wadvisserij. Europees De vereniging werkt binnen Seas@Risk aan Europese maritieme natuurdossiers en heeft als lid van de adviesraad van IUCN en als lid van EEB (het Brusselse lobbybureau van Europese natuurorganisaties) ingangen in andere Europese natuurdossiers. Mondiaal Vanwege het mondiale belang van de Waddenzee als getijdengebied draagt de vereniging bij aan de bescherming van wetlands wereldwijd via Ramsar. 12 De status van UNESCO werelderfgoed voor de Waddenzee zal de wereldwijde belangstelling voor het gebied stimuleren. Voor de vereniging is het een goed platform om het natuurbelang ook meer internationaal uit te dragen. 12 Het internationale verdrag, gesloten in de stad Ramsar, waarbij de deelnemende landen afspraken de wetlands te beschermen 20