Binnenluchtkwaliteit in kantoren

Transcriptie

1 Binnenluchtkwaliteit in kantoren Dr. Maurits De Ridder Vakgroep maatschappelijke gezondheidkunde, Universiteit Gent Belgian Society for Occupational Hygiene Met bijdragen van dr. ir. Tom Geens en dr. Marianne Stranger

2 Indoor Air 2016; 26: P. M. Bluyssen, C. Roda, C. Mandin, S. Fossati,P. Carrer, Y. de Kluizenaar, V. G. Mihucz, E. de Oliveira Fernandes, J. Bartzis

3 Veel breder dan luchtverversing Indoor air en gezondheid Epidemiologisch en experimenteel onderzoek Blootstelling Indoor air quality meerdere parameters afhankelijk van: Indoor emissies (chemisch, biologisch) Mens (bio-effluenten) Uitrusting, toestellen Kuisproducten, luchtverfrissers Mate van ventilatie, verdunning Outdoor air quality + interacties Effect Klachten, symptomen Virale luchtwegaandoening Absenteïsme Cognitieve performantie Productiviteit Lange termijn aandoeningen Confounding door klimaat- en psychosociale factoren

4 1. Menselijke verontreiniging (bio-effluenten) CO 2 Mensen zijn een sterke bron van binnenluchtverontreiniging: ze ademen lucht in van grofweg 400 ppm CO 2 ze ademen lucht uit van grofweg ppm CO 2 Gassen Concentratie in lucht voor inademen (%) Concentratie in lucht bij uitademen (%) O 2 20,94 17,04 CO 2 0,04 3,94 N 2 78,09 78,09 edelgassen 0,93 0,93

5 We ademen lucht in van grofweg 400 ppm CO 2 Schommelt over dagen (tot 150 ppm), achtergrond ~400 ppm Dagschommeling ca. 60 ppm Data ter beschikking gesteld door dr. M. Stranger (VITO) 5

6

7 1.2. Geurstoffen (huid en openingen)

8 2. Niet antropogene verontreiniging in het gebouw Diffusie van vluchtige stoffen uit: het gebouw: wanden, vloeren, plafonds vloeren muurbekleding (verf, lijm) meubels (formaldehyde uit spaanderplaten) Vrijkomen van stoffen uit: printers, kopietoestellen, bureau-apparatuur, stiften, plantenbakken, etc. Verontreiniging door schoenen, vuilbakken, eten, etc. Verdamping van irriterende stoffen uit kuisproducten, luchtverfrissers (limoneen)

9 Vluchtige organische stoffen METEN KWALITEIT BINNENLUCHT Stoel kleuterklas Stiften white board luchtverfrisser schoonmaakmiddel 9

10 Praktijkvoorbeeld: een nieuw gebouw en klachten van irritatie weekoverzicht Koolstofdioxide (CO2) 800 ppm 400 ppm

11 Koolstofdioxide en VOC meten weekoverzicht 800 ppm 0,17 ppm 400 ppm vreemde gebeurtenis

13 3. Effectiviteit van verluchting Verluchtingsdebiet (m³/uur) meten is zeer moeilijk. Travail de bureau CO 2 air extérieur = 400 ppm Concentration en CO2, ppm Débit d'air, l/s / personne

14 4. Kwaliteit van de ingevoerde lucht Kwaliteit van de buitenlucht CO 2 NO en NO 2 Ozon Fijn stof Dieseluitlaatgassen Etc. Verontreiniging in de verluchtingsinstallatie Microbiologisch (schimmels, legionella, endotoxines, ) Stof

15

16

17 The quantitative comparison of three main policy approaches, (i) optimising ventilation rates; (ii) indoor source control; and (iii) filtration of outdoor air, showed that all three approaches are able to provide substantial reductions in the health risks, varying from approximately 20 % to 44 %, corresponding to and saved healthy life years in EU-26.

19 4. Effecten op de gezondheid vd werknemers Onderzoek naar klachten en symptomen bij 450 kantoormedewerkers in Vlaanderen (Vanden Avenne & Geens, 2012) 30 % vermoeidheid, slaperigheid 29 % hoofdpijn 28 % verstopte neus 22 % irritatie aan de ogen 19 % droge keel Vergelijkbaar met de grote kantoorstudies in het buitenland (o.a. Europees project Officair)

20 Complaint area = formele klacht bij health and safety officer tijdens laatste 3 jaar Lower ventilation: = rond 12 l / s.p versus rond 24 l / s.p 35 % van het korte-termijn absenteïsme is toe te schrijven aan de lage ventilatie 1,2 à 1,9 dag / persoon.jaar

21 Cognitieve performantie Leercapaciteiten en studieresultaten bij kinderen Aandacht, concentratie, snelheid van werken Fouten maken Productiviteit Ventilation and performance in office work. Seppänen et al. Indoor air 2006;16:28-36

22 Associations of cognitive function scores with carbon dioxide, ventilation, and volatile organic compound exposures in office workers: a controlled exposure study of green and conventional office environments. Allen et al. Environmental Health Perspectives 2016; 124(6): conventional 950 ppm CO 2 green 750 ppm CO 2 green ppm CO 2

24 Besluit Max von Pettenkofer, 1858 : A series of examinations have resulted in the conviction that one volume of carbonic acid in 1000 volumes of room air indicates the limits which divide good from bad air, always provided that man is the only source of carbonic acid in the space in question. Met de nieuwe kennis: CO 2 concentratie is een nuttige indicator (de beste) De health based grens ligt ergens rond de (750 à) 800 ppm De socio-economische grens ligt rond de 1000 (à 1200) ppm

25 Inputparameters voor de kwaliteit van de binnenlucht NBN EN en (energieprestaties van gebouwen) klasse expected % dissatisfied CO 2 boven achtergrond ventilatiedebiet m³ per uur per persoon 1 hoog < 15 < 400 > 54 2 middelmatig aanvaardbaar laag > 30 > 1000 < 22 Criteria van de bouwnormen (energieprestaties van gebouwen) zoals EN (2007) houden enkel rekening met klachten wegens geurhinder, niet met de andere effecten zoals infecties, absenteïsme en performantie. Men gebruikt standaard Categorie 3 (aanvaardbaar): ppm boven de achtergrond van 400 ppm = 30 % ontevredenen. Fanger 2006: the standards led to mediocre air with rather large numbers of dissatisfied persons, as predicted. Officair 2013: revisie van de criteria van EN is nodig. Kippenkwekerij, dierenwelzijn: 9 m³ /uur per kip

26 Prof. dr.theo Compernolle, 2014

27 Wetgeving Boek III, Titel 1 Basiseisen betreffende arbeidsplaatsen. Hoofdstuk V Luchtverversing Art, III.1-34 tot 37 De werknemers moeten in de werklokalen over voldoende verse lucht beschikken, rekening houdend met de werkmethoden en de door de werknemers te leveren lichamelijke inspanningen. Technische en organisatorische maatregelen opdat CO 2 concentratie lager dan 800 ppm indien de werkgever kan aantonen dat dit om objectieve en gegronde redenen niet mogelijk is: < 1200 ppm CO 2 (= ongeveer het vroegere 30 m³/uur.persoon)

28 Objectieve en gegronde redenen De werkgever moet: een gedocumenteerd onderzoek uitvoeren naar alle technische en organisatorische mogelijkheden om de CO 2 concentratie te beperken tot 800 ppm; een motivatie geven waarom deze oplossingen niet mogelijk zijn; hierover het advies vragen van de bevoegde preventieadviseur en van het Comité Preventie en Bescherming; bij discussie het probleem voorleggen aan de bevoegde sociaal inspecteur van arbeidsinspectie. Geval per geval benadering.

29 Art. III.1-36: Indien een luchtverversingsinstallatie wordt gebruikt: voldoen aan voorwaarden 1. Verse lucht gelijkmatig verdelen over de werklokalen 2. Geen hinder door temperatuurschommelingen, tocht, lawaai of trillingen 3. Over de werkdag gemiddelde relatieve vochtigheid tussen 40 en 60 % tenzij dit om technische redenen niet mogelijk is tussen 35 en 70 % indien de lucht geen chemische of biologische agentia bevat die een risico kunnen vormen 4. Goed onderhouden en gereinigd worden (geen bron van verontreiniging of besmetting) NBN EN 15780: 2011 Ventilatie van gebouwen. Reinheid van ventilatiesystemen 5. Voorzien van een controlesysteem om storingen te melden 6. Regelmatig gecontroleerd door een bevoegd persoon

30 Relatieve vochtigheid en gezondheid Irritatie van de ogen Irritatie van de luchtwegen Uitdroging van de huid Discomfort door toename van zweten Statische elektriciteit Infecties (infectiviteit van influenza is 4 maal groter bij RV < 23% dan bij RV > 43%) Stofmijt, allergie Schimmelgroei, allergie

31 Risicoanalyse van de luchtverversing 1. Kwalitatief Visuele inspectie (bronnen en dilutie) Documentatie over de verluchtingsinstallatie (gebruik, controle en onderhoud) Bevraging van de werknemers 2. Semikwantitatief Berekening van CO 2 concentratie (CO 2 sim) 3. Kwantitatief Meting van CO 2 Meting van VOC s, fijnstof, etc. indien nodig

32 1) Kwalitatieve evaluatie (zie ontwerp KB) De werkgever voert een risicoanalyse uit van de binnenluchtkwaliteit in de werklokalen, waarbij hij rekening houdt met het debiet van de aangevoerde lucht en de mogelijke bronnen van verontreiniging, bijvoorbeeld: 1 de aanwezigheid en de fysieke activiteit van personen; 2 de in de werklokalen aanwezige producten en materialen, zoals bouwmaterialen, vloerbekleding en aankleding, meubilair, planten en dieren, technische uitrusting, aanwezige toestellen, werktuigen en machines; 3 onderhoud, herstel en reiniging van de arbeidsplaatsen; 4 kwaliteit van de aangevoerde lucht als gevolg van infiltratie en ventilatie, verontreiniging en werking van het ventilatie-, luchtbehandelings- en verwarmingssysteem. De risicoanalyse wordt uitgevoerd door middel van visuele inspecties, controle van installaties en documenten, en met medewerking van de werknemers. Indien nodig worden metingen en/of berekeningen uitgevoerd.

33

34

35 Bevraging van de werknemers Vragen naar: perceptie van de luchtkwaliteit (aanvaardbaar, tevreden, geurhinder) klachten en symptomen Bestaande vragenlijsten gebruiken NBN EN ISO 28802: 2012 Beoordeling van de omgevingsomstandigheden op basis van gebruikersbeoordelingen (subjectieve beoordelingsschalen) Uitgebreide sick building vragenlijsten Officair studie in samenwerking met de bedrijfsarts

36 2) CO 2 sim Simulatie van een studiedag Modelverloop CO 2 concentratie (ppm) in een ruimte van 631 m³ met een verseluchttoevoer van 2640 m³/h, alternerend bezet door 137 volwassenen (1,75 m; 75 kg) die kantooractiviteiten (1,2 met) uitoefenen bij een stabiele buitenconcentratie van 500 ppm 8:00 lege zaal 9: man 12:15 lege zaal 13: man 14:30 lege zaal 14: man 16:20 lege zaal 18:00 einde 36

37

38

39 3) Metingen Meting van CO 2 meetonzekerheid (tot 10 %) en ijking sampler meer dan 1,5 m verwijderd van mensen, dode zones verkennende puntmetingen voor controle van de wetgeving: langetermijnmetingen NBN EN ISO : monsternemingsstrategie voor CO 2 Meting van VOC s, fijnstof, etc. indien nodig NBN EN ISO Aanbevolen meetmethodes chemische factoren Vlaams binnenmilieubesluit

40

41 Vlaams binnenmilieubesluit enkel voor publiek toegankelijke gebouwen

42

43 EU-HEALTHVENT 2014 Health based ventilation guidelines for Europe

44

45 Veel dank aan dr. ir. Tom Geens teamleader wetenschappelijke dienst van externe dienst pbw Liantis voorzitter van BSOH dr. Marianne Stranger Environmental Risk and Health Unit, VITO Bedankt voor uw aandacht.

46 Geluidshinder in kantoren Dr. Maurits De Ridder Afdeling arbeidsgezondheidskunde Vakgroep volksgezondheid en eerstelijnszorg, Universiteit Gent Belgian Society for Occupational Hygiene Veel dank aan het erkend labo Bureau De Fonseca Acoustical engineering

47 Effecten, gezondheidsrisico s van geluid, lawaai Beschadiging van het binnenoor (vanaf 80 db) Gehoorverlies (lawaaidoofheid) Oorsuizingen (tinnitus), vaak na hoge piek Cardiovasculaire effecten (adrenaline vrijstelling) Hypertensie (vanaf 85 db) Hartaandoeningen Verhoogde kans op ongevallen Verstoring cognitieve performantie (vanaf 50 db) Communicatieverstoring (vanaf 50 db) Hinder (vanaf 45 db)

48

49

50

51

52 Cognitieve effecten

53 Lawaaiwetgeving regels voor > 80 db(a) enkel preventie van lawaaidoofheid De Codex over het welzijn op het werk Boek V Omgevingsfactoren en fysische agentia Titel 2 Lawaai K.B. van 16 januari 2006 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico s van lawaai op het werk Europese Richtlijn 2003/10/EG

54 Normen voor kantoren NBN EN ISO : 2012 Meting van de ruimte-akoestische parameters Deel 3: landschapskantoren NF S : 2016 Performances acoustiques des espaces ouverts de bureaux INRS Outil questionnaire GABO Gène Acoustique dans les Bureaux Ouvert

55 Het probleem in kantoren Onderzoek Frankrijk: 93% van de medewerkers voelen zich gestoord door het lawaai op kantoor 1 2

56 Rekening houden met soort professionele activiteit (NF S31-199) Administratief werk Achtergrondgeluid < 45 db(a) Geluidsafname > 7 db Team werk (projecten) Achtergrondgeluid < 50 db(a) Geluidsafname > 9 db Contact center / commerciële binnendienst (telefoneren) Achtergrondgeluid < 52 db(a) Geluidsafname > 7 db Ontvangstruimte (loketten) Achtergrondgeluid < 55 db(a) Dynamiek < 3 db

57 Hoe akoestisch comfort meten? NBN EN ISO Werk voor specialisten Wat meten? Achtergrondgeluid Nagalmtijd Geluidsafname Spraak op 4 m Distraction distance

58 Een akoestisch kwalitatief landschapskantoor Waar aandacht aan besteden? 1. Het gebouw (bricks/building) 2. De inrichting (bureaus) 3. De technische uitrusting (bytes) 4. Het gedrag (behavior)

59 1) Het gebouw Nagalmtijd: 0,8-0,6 sec Leeg (<> bemeubeld) Geluidsafname: 2,5-4 db/dd Achtergrondgeluid: db(a) Geluidsisolatie Ventilatiesysteem Sound masking

60 2) De inrichting Inrichting Tafels en stoelen Schermen, wanden Kasten Cockpits Streefdoelen Nagalmtijd: 0,6 0,4 sec Geluidsafname: 5 7 db/dd Distraction distance: 7 5 m Bezettingsgraad

61 3) Technische uitrusting Hardware Laptop + connecties Docking station Wifi Headsets Software Chatsystemen De technische uitrusting moet de inrichting ondersteunen.

62 4) Gedrag Mensen maken het lawaai, dus hun gedrag moet veranderen Involvement / betrokkenheid medewerkers support services Interne afspraken: code of conduct silent room/space silent hour

63 Conclusies Haal er een specialist bij indien nodig. Focus op alle onderdelen van de werkomgeving. Delicaat evenwicht zoeken tussen: Akoestische kwaliteit Ergonomie van kantoorinrichting (meubels, verlichting, ) Intermenselijke relaties Productiviteit Budget

64 Veel dank aan het erkend labo Bureau De Fonseca Acoustical engineering Bedankt voor uw aandacht.