Zijne Excellentie de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. 's-g RAVENHAGE

Transcriptie

1 'f Au8 j^s s W % 12 Maart W ). «- Nr , Afd.H.O.W, en van 4 Jual 1947,Kr Afd.H.0.W. _ntwerp van wet tot subsidiering bijzonder Hoger onderwijs Bij brief van 12 Maart 1947 ontving de Eerste Afdeling van de Onderwijsraad van Uwe Excellentie een ontwerp van wet tot wijziging en aanvulling van de hoger-onderwijswet met memorie van toelichting, beogende de wettelijke mogelijkheid te openen voor een subsidiëring van het bij zonder hoger onderwijs* Uwe Excellentie beschouwde dit ontwerp als van spoedeisende aard, weshalve Uwe Excellentie het zeer op prijs zou stellen het advies ter zake op zeer korte termijn te ontvangen. De Afdeling heeft, ingevolge het gedane verzoek aan dit belangrijke ontwerp aanstonds de nodige aandacht besteed. Haar werd echter medegedeeld, dat een gewijzigd ontwerp» in voorbereiding was, weshalve zij de verdere behandeling in afwadhting daarvan liet rusten. Bij brief vsn 4 Juni 1947 ontving de Afdeling van Uwe Excellentie een gewijzigd ontvjerp met memorie van toelichting, hetwelk door Uwe Excellentie eveneens als van spoedeisende aard werd beschouwd«de Afdeling heeft ook aan dit ontwerp zo spo dig mogelijk haar aandacht geschonken. Het betreft een moeilijke materie, die gezette overweging vordert, te meer nodig om latere moeilijkheden bij de parlementaire behandeling en bij de toepassing van de ontworpen bepalingen in de praktijk te voorkomen. De Afdeling meent thans de navolgende opmerkingen over het laatst aan haar toegezonden ontwerp met memorie van toelichting aan Uwe Excellentie te mogen aanbieden. Zijne Excellentie de Minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen 's-g RAVENHAGE

2 2. De Afdeling heeft in de eerste plaats zich de vraag gesteld, of het ontwerp niet in strijd is met artikel 200, lid 5, der grondwet, luidende: * De eisenen van deugdelijkheid, aan hetfeeheelof ten deele uit de openbare kas te beköstige» onderwijs te stellen, worden bij de wet geregeld, met inachtneming, voor zoover het bijzonder onderwijs betreft, van de vrijheid van richting"* Waar thans wordt overgegaan tot het " ten deele uit de openbare kas bekostigen" van hoger onderwijs dienen bij de wet de " eisehen van deugdelijkheid" te worden geregeld. De memorie van toelichting zwijgt hierover, terwijl het toch, naar de mening der Afdeling, gewenst is, ook aan deze vraag aandacht te besteden. Het ontwerp x^ax zelf spreekt niet over de eisehen van deugdelijkheid". De vraag kan gesteld worden of als zodanig kunnen gelden de eisen, die in 1905 in de wet zijn opgenomen in verband met de mogelijkheid van aanwijzing van bijzondere universiteiten, als bevoegd tot het afgeven van getuigschriften met effectus civilis ( artikel 186 der Hogeronderwijswet ). Het is denkbaar, dat men met betrekking tot het verlenen van subsidie andere eisen stelt dan voor het toekennen van de effectus civilis, waarbij valt te bedekken, dat deze Grondwetsbepaling dateert van 1917» zodat de vraag gesteld kan worden, of de grondwetgever van 1917 met de " eisenen van deugdelijkheid" heeft bedoeld de eisen voor de aanwijzing, daterend van Hoe dit zij, de Afdeling acht zich verplicht deze Trag onder de aandacht van Uwe Excellentie te brengen; de Afdeling neemt aan dat het Uwer Excellenties opvatting is, dat aan het Grondwetsartikel reeds is voldaan door de wet, aie eisen stelt voor de " aanwijzing"t De Afdeling veroorlooft zich de opmerking, dat zij de tweede volzin van de derde alinea van de memorie van toelichting: "Een tegemoetkoming tot 100 % kan niet worden aanvaard, omdat het Rijk ia dat geval een controle op de besteding van de gelden zou moeten uitoefenen, welke de vrijheid van het onderwijs onvermijdelijk zou moeten aantasten", niet bijzonder gelukkig vindt. Ook bij een lager percentage van tegemoetkoming in de kosten zal, waar et hier overheidsgeld betreft, controle op de besteding dier gelden overeenkomstig bedoeling en bestemming nodig zijn, waarbij het, in verband met de vrijheid van het bijzonder hoger onderwijs, uitgesloten moet zijn, dat bij deze controle het Rijk zich zelf als maatstaf zou nemen.

3 3. Het ontwerp beoogt wettelijk de mogelijkheid te openen voor een tegemoetkoming uit 's Rijks kas in de koeten van het bij zonder hoger onderwijs.uwe Excellentie acht een tegemoetkoming tot een percentage van 75 van de netto kosten der aangewezen studierichtingen eener universiteit het meest juist, mit» deze niet hoger komen dan 50 % van analoge studierichtingen aan de Rijksuniversiteiten. Voor defóotwhbheconomische Hogescholen zolang het :.ijk meent het buiten een economische faculteit te kunnen stellen geeft het ontwerp een vergoedingspercentage van 90 % van de kosten der hogeschool» De Afdeling meent er sich van te mogen onthouden een uitspraak te doen over de hoogte van het percentage. Echter tegen het voorstel zelf omtrent de regeling voor de Economische Hogescholen rezen bij de Afdeling ernstige bezwaren. Niet alleen ontvangen deze Hogescholen volgens het ontwerp 90 % van alle kosten, maar er wordt, in tegenstelling tot de Universiteiten, geen enkele grens gesteld boven welke die kosten niet mogen uitgaan. De memorie van toeli&hting motiveert dit aldus, dat " bi$. het Rijk geen vergelijkbare grootheden aanwezig zijn". Deze regeling betekent dus, dat een groep belangstellenden in - of wellicht belanghebbenden bij - een bepaalde vorm van economisch hoger onderwijs, wanneer zij gedurende 10 jaar een Economische Hogeschool onderhouden hebben, voortaan vrijelijk tegen elke gulden, die zij voor dit doel bijeenbrengen, over het negenvoud van dit bedrag uit *s Rijks schatkist kunnen beschikken zonder enige controle of die uitgagen niet verre overschrijden hetgeen in het belang van het economisch hoger onderwijs noodzakelijk moet worden geacht. Voor ieder ordinariaat, ex»ra-ordinariaat of lectoraat, dat aan een Rijks universiteit wordt ingesteld, dienen door Faculteit, Curatoren en Minister argumenten te worden aangevoerd, die de Staten-Generaal overtuigen dat deze^uitbreiding noodzakelijk is. Maar wanneer men voortaan aan een bijzondere Economische Hogeschool zelf één hoogleraar-specialist meer bekostigt, is de Rijksschatkist gedwongen negen andere daarnaast te plaatsen, zonder dat iemand dat kan verhinderen» Want het sou détournement de pouvoir zijn om die uitbreiding te verhinderen door het intrekken van de " aanwijzing " volgens artikel 199 juncto artikel 200 sexies» De Afdeling heeft zich de vraag gesteld, hoe aan deze moeilijkheid ware te ontkomen. Zij heeft daarbij gedacht aak de figuur, welke voorkomt in de Lager-onderwijswet 1920 en in de Nijverheidsûnderwljswet, waarbij bij geschillen omtrent de subsidiering van bijzonder onderwijs de desbetreffende Afdeling van de Onderwijs- -raad -

4 4. raad in deze wetten is aangewezen als onpartijdig orgaan van voorlichting. In het bijzonder wat het Nijverheids-onderwijs betreft ( art. 25, lid 2, S.O. wet ), over de vraag of de voorgestelde uitgaven voor een goede onderwijsvoorziening inder daad noodzakelijk moeten worden geacht, heeft deze figuur ia de praktijk bevredigend gewerkt en alle ernstige wrijvingen kunnen vooikomen. De Afdeling meent, dat voor de Economische Hogescholen, zolang bij de Rijksuniversiteiten geen vergelijkbare grootheden aanwezig zijn, een onderzoek van analoge aard ten aanzien van de verhoging der voor subsidie in aanmerking komende uitgaven aan de Afdeling voor het Hoger Onderwijs van de Onderwijsraad zou kunnen worden opgedragen, terwijl aan de Minister de beslissing blijft of hij de verhoogde kosten al dan niet op de begroting zal brengen, gelijk bij elke uitgavenvermeerdering voor de Rijksuniversiteiten. In het ontwerp zou moeten worden bepaald, dat de hierboven voorgestelde regeling alleen geldt voor solang aan geen der Rijksuhiversitelten een economische faculteit bestaat. De Afdeling meent, dat het uit een oogpunt van wetsconstructis beter zou zijn in de wet zelf als vergelijkingsobject voor de subsidiëring van de Economische Hogescholen op te nemen de economische faculteit ener Rijksuniversiteit, en in de ov ergangsbe palin&ea de hierboven aangegeven regeling te vermelden met dien verstande evenwel dat het gemiddelde van de uitgaven van de economische Hogescholen over ds laatste vijf jaren vóór het van k cht worden der wet als reeds goedgekeurd zou gelden. Hierbij zij nog opgemerkt, dat waar de bestaande Economische Hogescholen in overeenstemming met rubriek IX van het Academisch Statuut, zowel een economische als een sociologische afdeling bezitten, bij de subsidiëring met deze beide studierichtingen rekening sla moeten worden gehouden» De Afdeling heeft, zonder zich uit te spreken ever ds hoogte van het vergoedingspercentage, zich de vraag gesteld of er gegronde reden is voor ds ongelijkheid van dit percentage ( 75 f en 90 % volgens het ontwerp van wet ). Enskele leden der Afdeling meenden, dat voor deze ongelijkheid geen enkele reden bestaatf de meerderheid der Afdeling had tegen deze ongelijkheid geen bezwaar, al moest zij erkennen, dat de argumentatie daarvoor in de memorie van toelichting niet sterk is en wellicht nadere uitwerking behoeft.

5 5. Sommige leden der Afdeling achten het uit een oogpunt van controle over ds besteding van *s Rijks gelden noodzakelijk, dat, bij toepassing van de bepaling omtsent de grens van 50 % der vergelijkbare kosten de Rijksuniversiteiten volgens artikel 197 bis, lid 2, een specificatie der uitgaven wordt opgenomen, in dier voege, dat de maatstaf voor elke aangewezen studierichting; ( ai** faculteit ) der bijzondere Universiteiten worde de analoge studierichting aan een Rijksuniversiteit, resp. het gemiddelde van die studierichting aan de Rijksuniversiteiten. Voor zover een analoge studierichting aan een Rijksuniversiteit zou ontbreken zou das een procedure moeten worden gevolgd als boven ten opzichte van de Economische Hogescholen is aangegeven. Andere leden, erkennende de strijd ten deze tussen vrijheid enerzijds en controle anderzijds waren desniettemin van oordeel, dat een verdergaande specificatie meer personele en materiele uitgaven dan nu reeds door artikel 197 bis, lid 2, wordt vereist, rt.i. specificatie tussen wèl en niet aangewezen" studierichtingen, achterwege kan blijven. Het voorgestelde lid 2 van artikel 197 bis. ms$r zijn " indien en voorzover", eist duidelijk een specificatie tussen de wèl, en de eventueel niet aangewezen studierichtingen der bijzondere Universiteiten} kosten voor nietaangeweaen studierichtingen worden immers volgens het ontwerp niet vergoed» Wat de theolorische faculteit betreft, acht de Afdeling het juist, dat deze van de subsidiering wordt uitgesloten, omdat deze faculteit buiten alle gebondenheid moet blijven. De subsidiëring is volgens het ontwerp gebaseerd op de aanwijzing krachtens artikel 184 der H.O, wet. Uit artikel 200 volgt echter, dat ten aanzien van een theologisch! faculteit nimmer aanwijzing geschiedt. Dit heeft dus de consequentie, dat de collegegelden, betaald door de theologische studenten, niet van de subsidie der Universiteit worden afgetrokken. Wel is waar spreekt artikel 197 bis,lid 2, van alle inschrijf-, college-, examen-, en promotiegeldenj de Afdeling neemt echter aan, dat deze bepaling, krachtens artikel 200 niet geldt voor de faculteit der godgeleerdheid. Wat de artikelen betreft, veroorlooft de Afdeling zich nog de volgende opmerkingen.

6 6» Artikel 197 bis, lid 2. De vraag is gerezen, of dit artikel wel voldoende duidelijk tot uitdrukking brengt, dat de tegemoetkoming bedraagt 75 % van de gemaakte kosten, nadat deze kosten zijn verminderd met ds inkomsten uit alle inschrijf-, college-, examen-, en promotiegelden, de vergoedingen voor diensten aan derden en de opbrengst uit verhuur pf verkoop van onroerende goederen» De Afdeling geeft daarom in overweging achter de woorden " van de daarvoor gemaakte kosten" op te nemen de woorden: nadat deze zijn» Hierdoor wordt buiten twijfel gesteld, dat de aftrek der inkomsten geschiedt niet van de 75 % der brutokosten, maar van 100 % dier kosten» Dan dient evenwel aan het slot van lid 2 toegevoegd te worden: " nadat deze eveneens verminderd zijn met de inkomsten bovengenoemd". Immers het kan niet de bedoeling zijn, dat de maatstaf waarboven het subsidie zou gaan, zou zijn 50 % van de brutokosten van de Rijksuniversiteit, in stede van 50 % der netto-kosten» De Afdeling meent dit artikel zo te moeten opvatten, dat voor zover de inkomsten der bijzondere universiteiten voortvloeien uit niet aangewezen delen dier universiteiten, deze inkomsten niet worden afgetrokken van de kosten, al zal het niet altijd gemakkelijk vallen de gaaazen scherp te trekken. Enige verduidelijking acht de Afdeling gewenst» Artikel 197 ter» lid. De Afdeling heeft zich de vraag gesteld, waarvoor het nodig is imperatief voor te schrijven, dat subsidies uit andere Overheidskassen in mindering komen van de tegemoetkoming uit 's Rijks kas. Er bestaan nu eenmaal lokale banden; waargoor zal men die doorsnijden Teneinde deze banden tussen een bepaalde Universiteit of Hogeschool en een bepaalde streek te laten bestaan, zou men, naar de mening der Afdeling kunnen bepalen, dat subsidies uit andere overheidskassen slechts tot een zeker percentage voor vermindering in aanmerking komen. Artikel 197_sexies. Enkele leden stelden de vraag, of, naar analogie van bijv» artikel 99, lid 3, der Lager-onderwijswet 1920, de Kroon niet meer geëigend en geschikt is, als beroepsinstantie, dan een in te stellen Commissie van Beroep. Voorts spreekt de Afdeling de wenselijkheid uit, dat de mogelijkheid tot het instellen van beroep gebonden wordt aan &*, termijn.

7 i 7. Indien de Commissie van Beroep in het ontwerp wordt gehandhaafd, zal het nodig zijn de procedure dier Commissie bij Algemene Maatregel van Bestuur te regelen. Artikel 199 der Wet maakt het in thaeorie mogelijk, de"aahwijzing " te allen tijde zonder bepaalde redenen in te trekken. Hierdoor zou een Universiteit of Hogeschool plotseling alle subsidie verliezen en in moeilijkheden kunnen geraken» De Afdeling eeft daarom in overweging de intrekking van ds aanwijzing slechts mogelijk te maken op bepaalde gronden, d.w.z. wanneer het Bestuur der instelling, stichting of vereniging niet voldoet aan bepaalde voorwaarden. Artikel 1^7 septies De Afdeling vestig de aandacht op het verschil in terminologie tussen dir artikel en artikel 197, lid 2, der wet, hetwelk spreekt van " sluiting ", terwijl artikel 197 septies. lid 1, van het ontwerp spreekt van ' liquidatie der universiteit"» Artikel 200 noyies. ( Ontwerp bis» 3 onderaan ). Dit moet zijn artikel 200decies Overgangsbepalingen «De Afdeling vestigt de aandacht op een verschil in regeling nopens de onbezwaarde eigendommen in artikel 197 quinquies en artikel II der Overgangsbepalingen. De vraag rijst, of deze artikelen naast elkaar nodig zijn» Namens de Afdeling voornoemd, (M^f^fciZUï?*-.*., wnd. Voorzitter, Secretaris %*0>

8 RWIJSRAAD 's-gravenhage, Jk»h*A^JLs^&k!âL 194^. Statenlaan 1 25 cr-krüv/on wan Men gelieve bij het antwoord dagteekenlng sen IJ ven von -,.» en nummer van dit schrijven te vermelden 7 i^r «asä^^s^ <*. -V-»essall Sir '^^^'^^*~^^~'»* * AAN '46

9 i^-^a«^«u~i ^^.^.* ^y«-c,

10 ivjkrlcht ERWIJSRAAD No op schrijven van -GRAVENHAGE, Statenlaan Men gelieve bij het antwoord dagteekening en nummer van dit schrijven te vermelden Betreffende: ^^u^e^, tt^ *h*^ <^^*?* 3f i ^^.fc «^ ^ *«-****,*-< ^ " ^ ^ ^ _ 1 H+~r**fC *** L**A^ yfr^^cu^ - ^ ^ L, ~y**+~^ ^~* AAN te (Q) "46