Figure 1 logo vrouwenraad HUISHOUDPERSONEEL

Transcriptie

1 Figure 1 logo vrouwenraad HUISHOUDPERSONEEL Achter gesloten deuren standpunt huishoudpersoneel februari 2012

2 INHOUDSTAFEL Korte schets van de problematiek... 4 Aanbevelingen ) Meten is weten ) Een duidelijk en vereenvoudigd systeem voor het huishoudpersoneel 3) Een derdepartijsysteem voor halftijds tot voltijds huishoudpersoneel 4) Een betere bescherming voor ALLE huishoud st ers ) Informatie en ondersteuningspunt ) Een realistische toekenning van vergunningen aan buitenlands huishoudpersoneel... 9 Conclusie Pagina 2

3 Na jarenlange mobilisaties van vakbonden en organisaties van huishoudpersoneel wereldwijd ontwikkelde de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie) een reeks internationale instrumenten die de rechten van het huishoudpersoneel beter moeten beschermen en waardig werk moeten garanderen voor deze achtergestelde groep werknemers. Zo kwam in juni 2011 Conventie nr. 189 en Aanbeveling nr. 201 van de IAO tot stand. De conventie bevat maatregelen die bindend zijn voor de ondertekenende lidstaten. In de conventie vraagt de IAO om het middenveld te betrekken in de omzetting naar nationale wetgeving. Met onderstaande aanbevelingen wil de Vrouwenraad aan deze eis tegemoet komen en wijzen op een aantal specifieke uitdagingen voor de toepassing van de Conventie in de Belgische context. De Conventie en de Aanbeveling voor huishoudpersoneel heeft het onder andere over het recht op een minimumloon, het recht om zich te verenigen, het recht op jaarlijks verlof, etc. Voor vele landen kunnen deze vereisten van IAO Conventie nr. 189 een groot verschil maken. Toch is de IAO Conventie ook voor België van groot belang om de basisrechten van alle huishoud st ers hier te garanderen. Huishoud st ers die buiten het dienstenchequesysteem tewerkgesteld zijn, zijn immers vaak onzichtbaar. Ze werken achter de gesloten deuren van privé woningen waardoor ze vaak te weinig beschermd zijn terwijl de historische onderwaardering er voor zorgt dat ze slecht betaald worden. Veel huishoudelijk werk gebeurt dan ook nog steeds informeel en een deel van dat werk gebeurt ook clandestien 1. De aanbevelingen van de Vrouwenraad werden via de werkgroep huishoudpersoneel voorbereid. De groep was samengesteld uit verschillende leden van de Vrouwenraad: de vakbonden (ACV, ACLVB, ABVV), de werkgeversorganisatie Markant, AIF vrouwenwerking en twee externe expertorganisaties : OR.C.A. en het dienstenchequebedrijf Home Wellness. In deze samenvatting kan 1 Uit het rapport Huishoudpersoneel: Anders bekeken,or.c.a.,2010, blijkt dat huishoudelijk werk regelmatig door huishoud st ers zonder legaal verblijf wordt gedaan. Dat onderzoek stelt dat er in en rond de steden heel wat buitenlandse huishoud st ers halftijds tot voltijds aan de slag zijn bij éénzelfde gezin, al dan niet inwonend. Velen van hen werken clandestien, anderen hebben dan weer een heel precair verblijf en worden voor hun wettig verblijf dan ook afhankelijk gemaakt van hun arbeidsrelatie met één specifieke werkgever (dit is het geval voor huishoud st ers met arbeidskaart B (ook au pairs) of via een diplomatieke identiteitskaart). Pagina 3

4 je een korte schets van de probleemstelling terugvinden en een samenvatting van de aanbevelingen die gezamenlijk tot stand kwamen. Deze situatieschets en aanbevelingen vindt u uitgebreider terug in het recente standpunt van de Vrouwenraad over huishoudpersoneel. Korte schets van de problematiek De IAO gaf reeds aan dat de vraag naar huishoudpersoneel wereldwijd stijgt. Ook in België merken we dat steeds meer tweeverdienersgezinnen hun huishoudelijke taken en zorgtaken uitbesteden. De Belgische huishoudelijke economie zit daarentegen bijzonder complex in elkaar. Enerzijds komt dat door het kluwen aan systemen en statuten voor de tewerkstelling van huishoud st ers (dienstboden, bedienden of arbeiders aangeworven door privégezinnen, PWA s 2, dienstenchequewerknemers en Au pairs) Het is namelijk niet altijd duidelijk welke taken via welke tewerkstellingscontracten en systemen kunnen geregeld worden. Een aantal taken van de verschillende statuten overlappen elkaar (bij poetswerk bijvoorbeeld). Er is ook een gebrekkig aanbod en gebrekkige kennis over het aantal kandidaat werknemers. Tegelijkertijd is er ook een onderregistratie van het huishoudpersoneel. Voor halftijdse dienstboden moet bijvoorbeeld niet altijd sociale zekerheidsbijdrage worden betaald waardoor ze geen volwaardige sociale rechten opbouwen 3. Ook de IAO spreekt over dit probleem en stelt in art. 14, van de Conventie dat huishoud st ers dezelfde sociale rechten moeten hebben als andere werknemers. Anderzijds zijn sommige diensten niet voldoende afgestemd op de realiteit. Zo is het bijvoorbeeld zeer moeilijk om privé kinderopvang te regelen via de bestaande systemen 4 en mag een dienstbode enkel handenarbeid verrichten. Ze/hij kan kinderen verzorgen maar mag volgens de wet geen educatieve taken doen. De verschillende huishoudelijke diensten zijn bovendien ook vaak administratief complex en ongebruiksvriendelijk voor werkgevers. Op die manier worden zij niet gestimuleerd om op een legale manier beroep te doen op deze diensten. 2 Plaatselijke Tewerkstellingsagentschappen 3 Dienstboden die minder dan 24u per week werken én minder dan 4u per dag voor eenzelfde werkgever zijn niet onderworpen aan de sociale zekerheid. 4 Er bestaat een grijze zone tussen occasionele babysit en privé kinderopvang. Occasionele babysit is niet erkend als werk en wordt vergoed met vrijwilligersbijdragen via de Gezinsbond en de Ligue des Familles. Bijgevolg wordt privékinderopvang weinig gewaardeerd en vaak niet als volwaardige job beschouwd. Daarom heeft het werk een onbeschermd karakter, Pagina 4

5 Door de grote spreiding aan huishoudelijke jobs binnen de verschillende sectoren en de grote graad van informaliteit bestaan er nog veel hiaten in onze kennis over de huishoudelijke economie. Om de IAO Conventie en Aanbeveling adequaat toe te passen in België is het dus van essentieel belang om eerst en vooral de huishoudelijke economie in haar totaliteit in kaart te brengen. Uit de vele advertenties in kranten en op het internet blijkt namelijk dat gezinnen steeds meer op zoek gaan naar privé kinderopvang in het eigen huis maar ook naar huishoud st ers die verschillende taken kunnen combineren. Soms wordt van huishoud st ers gevraagd dat ze instaan voor het vele huishoudelijk werk, de organisatie ervan en kinderopvang binnenshuis of de verzorging van ouderen. Deze grote variëteit aan taken vereist uiteraard een aparte omkadering en verloning en vraagt van hen vele verschillende vaardigheden die vaak moeilijk te benoemen zijn omdat ze niet traditioneel geassocieerd worden met de arbeidsmarkt. De voorbije jaren is er natuurlijk wel al veel vooruitgang geboekt. De invoering van het systeem van de dienstencheques en de uitbreiding van de sectoren van gezinshulp heeft de voorbije jaren al een groot deel van de huishoudelijke economie geformaliseerd. De arbeidsvoorwaarden en sociale rechten van deze werknemers zijn aanzienlijk verbeterd en het huishoudelijk personeel heeft zichtbaarheid gekregen. Toch is het dienstenchequesysteem niet ontworpen voor inwonende dienstboden, privé kinderopvang of huishoudpersoneel dat half tot voltijds bij eenzelfde gezin werkt. De overheidskost ligt hiervoor ook te hoog. Ondanks het succesverhaal van de dienstencheques is het daarom toch belangrijk om kanttekeningen te plaatsen bij het feit dat een grote groep nog steeds onzichtbaar en onbeschermd is. In de sector van de dienstencheques blijkt ook dat zeer vele werknemers migrantenvrouwen zijn. Bovendien zijn er grote tekorten aan werknemers in de sector 5. Ondanks de grote vraag blijft het voor buitenlandse huishoud st ers uiterst moeilijk om op een legale wijze een huishoudelijke job uit te oefenen. In de praktijk blijkt dat een aanzienlijk deel van het poetswerk en van de zorgtaken wordt gedaan door buitenlandse huishoud st ers die vaak zonder papieren werken bij privé gezinnen, vaak in erg precaire omstandigheden. Momenteel bestaat er zowel bij huishoud st ers als bij werkgevers een groot gebrek aan informatie waardoor zwartwerk en misbruik nog eens in de hand wordt gewerkt. 5 Onder meer Familiehulp vzw en KVLV wijzen op grote tekorten in het aanbod aan dienstenchequewerknemers. Pagina 5

6 Aanbevelingen 1) Meten is weten Voor de uitbouw van een volwaardige sector zijn in eerste instantie meer kwantitatieve en kwalitatieve gegevens nodig. Zo is het onder andere belangrijk om te weten hoeveel personen als huishoud st er tewerkgesteld worden, wat het profiel van de huishoud st ers is, hun arbeidsregime, en. effectieve arbeidssituatie. Het is ook essentieel om de situatie van buitenlandse huishoud st ers die via de eenmalige regularisatiecampagne van 2009 hun situatie konden regulariseren via het voorleggen van een arbeidscontract in kaart te brengen. Verder moet er ook gepeild worden naar de hindernissen die de huishoud st ers ondervinden bij het afdwingen van hun rechten en naar de specifieke kwetsbaarheid van inwonende huishoud st ers. Een grondige evaluatie van het dienstencheque systeem is eveneens nodig. Dit is van belang om later op een kwalitatieve manier een derdepartijsysteem op poten te zetten voor huishoudpersoneel dat tewerkgesteld wordt buiten het dienstenchequesstelsel. 2) Een duidelijk en vereenvoudigd systeem voor het huishoudpersoneel Zoals eerder vermeld werken huishoud st ers via verschillende systemen waaraan verschillende voorwaarden gekoppeld zijn en waarvan de taken elkaar soms overlappen. De Vrouwenraad wil meer duidelijkheid creëren in de sector en streeft daarom op lange termijn naar een eenvormig statuut voor het huishoudpersoneel. Op korte termijn achten we het mogelijk om een betere afbakening van de verschillende systemen te bewerkstelligen om duidelijkheid te scheppen. De criteria voor betaling in natura moet worden verduidelijkt en er moet een éénduidige regeling komen voor inwonende huishoud st ers wat betreft ontslag, ziekte, zwangerschap, etc. Ook de ILO Aanbeveling voor huishoudpersoneel wijst hierop en vraagt in artikel 18 om voldoende opzegtermijn te voorzien voor inwonende huishoud st ers om een nieuwe job en woonplaats te vinden. 3) Een derdepartijsysteem voor halftijds tot voltijds huishoudpersoneel Om huishoudelijk werk te herwaarderen pleit de Vrouwenraad voor de oprichting van een derdepartijsysteem naar het voorbeeld van de dienstencheques. In tegenstelling tot de dienstencheques zou het niet gaan om gesubsidieerde arbeid. Gebruikers die stoten op het plafond van de aankoop van dienstencheques kunnen daarna dan in dit systeem terecht. De concrete Pagina 6

7 afbakening tussen het stelsel van de dienstencheques en het nieuwe derdepartijsysteem is voer voor de sociale partners. Privé kinderopvang of de combinatie van privé kinderopvang met andere taken kan dan ook, mits de nodige omkadering, binnen dit kader georganiseerd worden. Een derdepartijsysteem kan de sector transparanter en toegankelijker maken en werknemers voldoende bescherming bieden. Daarnaast biedt het een wettelijk, gebruiksvriendelijk en kwalitatief kader aan de gebruikers, onder meer omdat niet de gebruiker maar de derde partij zal in staan voor de administratieve verplichtingen. Een derde partij kan ook een aanspreekpunt zijn voor werknemers. Op die manier kan er ook makkelijker opgetreden worden tegen misbruiken. 4) Een betere bescherming voor ALLE 6 huishoud st ers Artikel 5 van de IAO Conventie voor huishoudpersoneel vraagt aan de ondertekenende lidstaten om maatregelen te nemen om het huishoudpersoneel effectief te beschermen tegen alle vormen van misbruik, geweld en pesterijen. Ook Artikel 3 van IAO conventie nr. 189 vraagt een betere bescherming voor alle het huishoudpersoneel door maatregelen te promoten die de mensenrechten van ALLE huishoud st ers beschermen. Om dit mogelijk te maken moeten arbeidsinspecteurs makkelijker toegang kunnen krijgen tot de privé woning om zo gemakkelijker de arbeidsvoorwaarden van het huishoudpersoneel te kunnen controleren. Ook de Conventie 189 van de IAO (Art. 17) en de Aanbeveling 201 (Art. 19) maken melding van het feit dat inspecteurs het recht moeten hebben om onder bepaalde voorwaarden de privé woning te betreden. Om alle huishoud st ers effectief te beschermen moet het vergemakkelijken van controles uiteraard ook gepaard gaan met veilige controles en het indienen van veilige klachten. We verwijzen hiermee naar de mogelijkheid om een anonieme klacht neer te leggen over de schendingen van arbeidsrechten of een klacht tegen misbruik zonder hiervoor bestraft te worden met repatriëring. Als een huishoud st er zonder papieren nu een klacht indient loopt ze het risico dat dit wordt gemeld bij de Dienst Vreemdelingenzaken waardoor veel huishoud st ers verkiezen geen 6 Alle huishoud st ers, met inbegrip van werknemers die informeel tewerkgesteld worden en van werknemers zonder wettig verblijf. Pagina 7

8 klacht in te dienen. De diensten waarmee huishoud st ers in aanraking komen in het kader van hun arbeidsklacht (arbeidsinspectiediensten, arbeidsauditeur, etc.) zouden de gegevens van het buitenlands huishoudpersoneel onder geen beding mogen doorgeven aan de Dienst Vreemdelingenzaken. Veilige klachten worden echter pas efficiënt als ze gepaard gaan met duurzame legale werkmogelijkheden. Anders houdt het indienen van een klacht het risico in dat een buitenlandse huishoud st ers met arbeidskaart B hun job verliezen en dus in één klap het inkomen, legaal verblijf en bij inwonende huishoud st ers ook hun verblijfplaats verliezen. Huishoudpersoneel is een kwetsbare groep omdat hun werk zich op een privé plaats afspeelt. Huishoud st ers zonder wettig verblijf zijn nog veel kwetsbaarder voor misbruik, vooral als ze inwonen bij hun werkgevers. Om hen beter te beschermen is het belangrijk om: - Gezondheidszorg toegankelijker te maken voor inwonende huishoud st ers zonder papieren: Vooral de toegang tot de procedure dringende medische hulp via het OCMW moet vlotter toegankelijk zijn. Om de procedure op te starten, moet het adres worden doorgeven. Voor inwonende huishoud st ers is dit vaak een probleem omdat werkgevers de clandestiene arbeidsrelatie niet kenbaar willen maken, ook niet aan het OCMW. - Een shelter voor inwonend huishoudpersoneel op te richten zoals art. 21(c) van IAO Aanbeveling vraagt: In deze shelter kan inwonend huishoudpersoneel verblijven om de periode te overbruggen waarin zij op zoek zijn naar een nieuwe werkgever. Dit is nodig aangezien het verlies van hun job vaak gepaard gaat met het verlies van hun verblijfplaats. 5) Informatie en ondersteuningspunt Om misbruiken tegen te gaan is het belangrijk dat informatie (over rechten en plichten) verstrekt wordt aan zowel werkgevers als aan werknemers. Dit kan eveneens bijdragen aan een nodige mentaliteitswijziging. Ook de IAO Conventie 189, artikel 7, verwijst naar de noodzaak aan voldoende beschikbare informatie. Die moet toegankelijk zijn, rekening houden met de bestaande drempels om de Pagina 8

9 huishoud st ers correct te informeren. Artikel 6 van IAO Aanbeveling 201 stipuleert tevens dat gepaste bijstand voorhanden moet zijn. Naast het ter beschikking stellen van informatie moet het Informatiepunt ook gericht doorverwijzen naar andere diensten. Erg belangrijk is dat deze informatie en het informatiepunt algemeen beschikbaar is voor ALLE huishoud st ers.. Het ondersteuningspunt is net voor huishoud st ers zonder papieren zeer belangrijk omdat zij bijzonder kwetsbaar zijn. 6) Een realistische toekenning van vergunningen aan buitenlands huishoudpersoneel De vraag naar huishoudpersoneel wordt door het gekende beschikbare aanbod op de Belgische arbeidsmarkt niet steeds op een adequate manier ingevuld. In de praktijk blijkt dat een deel van die vraag momenteel ingevuld wordt door buitenlandse huishoud st ers. Helaas bestaan er weinig mogelijkheden om dit binnen een wettelijk kader te doen. Opdat deze groep niet volledig onbeschermd zou werken en niet zou overgeleverd zijn aan de goodwill van hun werkgevers is meer legaliteit essentieel. Dit kan onder andere mogelijk gemaakt worden door een aantal aanpassingen in de uitreiking van arbeidskaart B voor dienstboden: - Een verduidelijking van de voorwaarden voor de toekenning van arbeidskaarten B. - Werknemers moeten betrokken worden bij de aanvraag van de arbeidskaart B. - Ook niet inwonende dienstboden zouden een arbeidskaart B moeten kunnen krijgen. De huidige regeling verplicht buitenlandse huishoud st ers om als inwonende dienstbode te werken. Deze aanbeveling is belangrijk want in art.9 paragraaf (a) van IAO conventie nr.189 wordt verwezen naar het recht van de huishoud st er om zelf te beslissen over het al dan niet inwonen bij de werkgever. - Een arbeidskaart B moet vanuit een onwettig verblijf kunnen worden toegekend aan werknemers die in het verleden tewerkgesteld zijn geweest via een arbeidskaart B of een diplomatieke identiteitskaart. - Vergunningen moeten geldig zijn voor de gehele sector en niet enkel voor één werkgever. De onderhandelingspositie van een huishoud st er wordt verzwakt als ze voor haar legaal verblijf afhankelijk is van één werknemer. Door de vergunningen te koppelen aan een sector kan een werknemer gemakkelijker van werkgever veranderen, zonder het risico te lopen zijn papieren te verliezen. Pagina 9

10 Andere aanbevelingen om meer legaliteit mogelijk te maken bij buitenlands huishoudpersoneel : - Er moet onderzocht worden hoe via het nieuwe derdepartijsysteem halftijds tot voltijds huishoudpersoneel geregulariseerd kan worden. - Ook de tewerkstelling van diplomatiek huishoudpersoneel moet verlopen via een derdepartijsysteem, zo is de diplomaat niet langer werkgever, maar klant. En dus zal de wettelijke werkgever geen diplomatieke onschendbaarheid genieten. - De huishoud st ers moeten hun opgebouwde sociale zekerheidsrechten kunnen behouden bij een terugkeer naar hun land van oorsprong. Dit kan bijvoorbeeld via bilaterale akkoorden geregeld worden. Conclusie Met de hierboven geformuleerde aanbevelingen wenst de Vrouwenraad uiting te geven aan de wens van de ILO om het middenveld te consulteren bij het omzetten van de conventie en eveneens denkpistes aan te reiken waarmee België een voorbeeldrol zou kunnen opnemen in het verbeteren van de arbeidsomstandigheden van het huishoudpersoneel. Samenvattend wil de Vrouwenraad de volgende aanbevelingen formuleren: Op korte termijn: Een verbetering aan het dienstbodestatuut (aanpassing van de tewerkstellingsvoorwaarden van de dienstboden om bestaande discriminaties weg te werken); Een goede doorlichting van de tewerkstelling van het huishoudpersoneel in België om een duidelijke afbakening te krijgen tussen de tewerkstelling via het stelsel van de dienstencheques en het derdepartijsysteem van het overige huishoudpersoneel; een grondige evaluatie van de dienstenchequesector om niet in dezelfde valkuilen (en misbruiken) te vallen van het dienstenchequesysteem bij de hervorming van de andere huishoudelijke diensten; De invoering van een derdepartijsysteem voor dienstboden, in tegenstelling tot het systeem van de dienstencheques gaat het om niet gesubsidieerde arbeid; Effectieve beschermingsmechanismen voor huishoud st ers (ook zonder wettig verblijf) zoals hierboven vermeld. Pagina 10

11 Verduidelijking van de voorwaarden voor toekenning van arbeidskaart B voor dienstboden. Betrekken van huishoud st ers bij uitreiking arbeidskaart en mogelijkheid tot verkrijgen van arbeidskaart B als niet inwonende dienstbode. Op lange termijn: Aandacht voor de uitwerking van een algemene definitie en gemeenschappelijk statuut van het huishoudelijk personeel. Dit is belangrijk voor de uitwerking van een profiel en verloning in functie van het (gedifferentieerd) takenpakket. Aanpassing van de beroepenfiches en aanbieden van vorming en opleiding op maat van (kandidaat) werknemers en uitwerking mechanismen voor de erkenning van competenties. Het derdepartijsysteem wordt ook een intermediaire structuur voor andere werknemers die in en rond het huishouden tewerkgesteld worden als arbeiders of bedienden: het kan gaan over werknemers die huishoudelijke taken combineren met privé kinderopvang of enkel privé kinderopvang verlenen of voor huishoud st ers die huishoudelijke taken verrichten voor minstens x aantal uren bij eenzelfde gezin; Het behoud van een eenvormige fiscale aftrek voor gebruikers/werkgever (derdepartijsysteem); Gerichte sensibiliseringscampagnes en de uitwerking van een goed functionerend informatie en ondersteuningspunt voor alle stakeholders. Meer legale mogelijkheden voor buitenlands huishoudpersoneel dat specifieke vergunningen nodig heeft om legaal als huishoud st er te werken (meer mogelijkheden tot het verkrijgen van een arbeidskaart als huishoud st er, arbeidskaarten C voor de gehele sector in plaats van arbeidskaarten B die huishoud st ers té afhankelijk maakt van hun werkgevers, mogelijkheid tot het verkrijgen van een arbeidskaart vanuit een onwettig verblijf) Afsluiten van bilaterale akkoorden die de overdracht van sociale rechten van buitenlandse huishoud st ers aan andere staten mogelijk maakt. Artikel 20 van ILO Aanbeveling 201 stuurt hier ook op aan. Pagina 11

12 Maatregelen om het diplomatiek huishoudpersoneel efficiënter te beschermen en de afhankelijkheidsrelatie tussen huishoud st ers en diplomaten maximaal te beperken. (Zie ILO Conventie 189, art. 26) Pagina 12