Legale arbeidsmigratie: enkele bedenkingen van de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten mei 07

Transcriptie

1 Legale arbeidsmigratie: enkele bedenkingen van de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten mei 07 Waarom een standpunt over legale arbeidsmigratie? De discussie rond nieuwe legale arbeidsmigratie is volop gaande. Verschillende elementen wakkeren dit debat aan: de toetreding van nieuwe lidstaten met heel wat kandidaat-arbeidsmigranten tot de EU, de toenemende vergrijzing in Europa, tekorten op de arbeidsmarkt, en het besef dat een migratiestop in de huidige geglobaliseerde wereld niet realistisch is en tot illegale migratie leidt. Als Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten vindt ook OR.C.A. het belangrijk om een aantal aandachtspunten rond legale arbeidsmigratie naar voor te schuiven. In OR.C.A. s visietekst staat al uitdrukkelijk dat we de discussie rond legale arbeidsmigratie op de voet willen volgen. Ons uitgangspunt daarbij is dat we alles doen om de kwetsbaarheid van werknemers te verminderen. Clandestiene tewerkstelling maakt werknemers kwetsbaar voor misbruik. In het huidige politieke klimaat, waarin de strijd tegen illegale migratie een topprioriteit is, geldt dit zeker: werknemers zonder papieren durven niet uit de schaduw te treden met hun problemen, en de overheid ziet het beschermen van de rechten van deze werknemers niet echt als een prioriteit. Legale arbeidsmigratie is daarom voor OR.C.A. een manier om arbeidsmigranten minder kwetsbaar te maken voor uitbuiting. Bovendien is het onze verantwoordelijkheid tegenover onze doelgroep om actief te ijveren voor alternatieven voor de clandestiene arbeidsmarkt. Legale arbeidsmigratie: niet alleen zaligmakend Legale arbeidsmigratie kan nooit de volledige oplossing zijn om de clandestiene arbeidsmarkt en de misbruiken aan te pakken. Er is actie nodig op verschillende niveaus. Zelfs bij legale migratie zal er immers altijd een selectie zijn waardoor nooit alle kandidaat-migranten een kans zullen krijgen. Bovendien is het concurrentievoordeel van een aantal migranten precies dat zij bereid zijn om onder de legale voorwaarden te werken, waardoor legale migratie voor hen geen optie is. De voorwaarden die een migrant bereid is te aanvaarden, zijn een afspiegeling van de kansen die hij of zij heeft in het land van herkomst. Dus moet de startpositie van de migrant verbeterd worden om de clandestiene arbeidsmarkt echt structureel aan te pakken. Dat betekent dat de kandidaat-migrant in eigen land de nodige kansen krijgt om waardig werk te vinden. Eerlijke mogelijkheden voor het land van herkomst om zich economisch te ontwikkelen en een geregelde arbeidsmarkt waar arbeidsrechten kunnen gegarandeerd worden, zijn daarvoor een voorwaarde. Het is belangrijk dat organisaties die zich bekommeren om de rechten van arbeidsmigranten oog hebben voor deze startpositie. Bovendien moet er ook aandacht zijn voor de gevolgen van migratie voor het land van herkomst (zowel positief als negatief). Het ligt buiten de mogelijkheden van OR.C.A. om zich hierin zelf met de gepaste grondigheid te verdiepen. Er kan wel nauw samengewerkt worden met andere organisaties, zowel uit de 1

2 herkomstlanden als bij ons, die zich tot doel hebben gesteld om wereldwijd armoede te bestrijden en te ijveren voor arbeidsrechten, vakbondsontwikkeling en sociale zekerheid. Het is belangrijk dat zij oog hebben voor de oorzaken en gevolgen van migratie. Het ultieme streefdoel is een wereld waarin iedereen mag migreren, maar niemand door welke omstandigheid dan ook gedwongen wordt om dat te doen. Zolang dit geen werkelijkheid is, zullen er clandestiene arbeidsmigranten aanwezig zijn op onze arbeidsmarkt. Om hen minder kwetsbaar te maken voor misbruik, moeten we niet alleen legale migratiemogelijkheden voorzien, maar vooral blijven werken aan een sterke rechtspositie van de werknemer zonder papieren zelf. Dit zal de meest malafide werkgevers op de clandestiene arbeidsmarkt ontmoedigen en die markt en haar schadelijke effecten verder inperken. Er is een tendens om meer legale migratiemogelijkheden te koppelen aan meer repressie voor clandestiene migratie en tewerkstelling. Het risico is dat hierdoor die problemen niet zullen uitgeroeid worden, maar dat de kwetsbaarheid van de betrokken werknemers wel nog zal vergroten, met meer uitbuiting tot gevolg. De eigenlijke kwalen zijn de sociale fraude en het gebrek aan respect voor arbeidsrechten. Tewerkstelling van werknemers zonder de juiste papieren is maar één van de symptomen van deze kwalen. Een structureel en doordacht beleid concentreert zich dus, wat controles, vervolging en bestraffing betreft, op zwartwerk en arbeidsrechten. Maatregelen die zich specifiek richten op clandestiene tewerkstelling van buitenlandse werknemers, moeten altijd afgewogen worden aan de mogelijke gevolgen voor de kwetsbaarheid van de werknemers. Arbeidsinspectie moet bovendien onafhankelijk gehouden worden van migratiecontrole. Het risico om uitgewezen te worden is immers de belangrijkste reden waarom werknemers zonder papieren geen stappen durven te nemen tegen hun werkgever. Legale arbeidsmigratie: voor wie? Wanneer er over de organisatie van nieuwe arbeidsmigratie gedebatteerd wordt, is de neiging groot om in de eerste plaats te kiezen voor migranten die we zelf wensen toe te laten of die aan het grote publiek makkelijker verkoopbaar zijn. Hooggeschoolde migranten uit landen die goed liggen bij de publieke opinie, migranten uit landen die meewerken met onze uitwijzingspolitiek, Wij voeren het debat vanuit de stelling dat legale arbeidsmigratie een remedie moet zijn tegen de clandestiene arbeidsmarkt en de kwetsbare positie van de werknemers zonder papieren. Dat betekent dat moet onderzocht worden wie er op dit moment daadwerkelijk komt, en waar deze werknemers tewerkgesteld zijn. Als we dat niet doen, riskeert de nieuwe migratie zich naast de bestaande illegale migratie te ontwikkelen, waardoor het probleem van de clandestiene arbeidsmarkt onverminderd blijft bestaan. Dat betekent dat er ook openheid moet zijn voor migratie van kortgeschoolden, in sectoren waar dit soort werknemers juist nodig blijkt. Bij het in kaart brengen van de tekorten op de arbeidsmarkt, moet bovendien niet enkel de nood geteld worden die door de werkgevers zelf wordt aangegeven. Ook de ongetelde jobs zijn belangrijk: diegene die op dit moment worden uitgevoerd door zwartwerkende autochtone werknemers of door clandestiene arbeidsmigranten. Hun werkgevers staan niet meteen om reguliere (duurdere) werkkrachten te roepen. Indien nodig moeten deze werkgevers (en werknemers) aangemoedigd worden om de tewerkstelling toch te regulariseren. Een correcte analyse van de reden waarom zij hun toevlucht nemen tot irreguliere tewerkstelling, is dan onontbeerlijk. Er moet ook bekeken worden in welke landen de grootste migratiedruk bestaat. Als we de migranten uit die landen om welke reden dan ook niet legaal toelaten, moeten we er rekening mee houden dat ze het toch zullen proberen op een clandestiene manier. 2

3 Voor een aantal kandidaat-migranten is het niet realistisch om vanuit het land van herkomst te solliciteren voor een job. Het lijkt ons dan ook zinvol om, zoals ook in het Europees beleidsplan voor legale migratie 1 wordt vooropgesteld, na te denken over mogelijkheden voor bepaalde groepen om naar Europa en België te komen voor men een contract heeft, om hier dan op zoek te gaan naar een betrekking. Tenslotte moet bij nieuwe legale migratie, zeker van kortgeschoolden, ook aandacht en ondersteuning geboden worden aan de zwakste groepen op de huidige arbeidsmarkt. Uit studies blijkt immers dat deze groepen vaak migranten van een vorige generatie meestal de enigen zijn die echt met de nieuwe migranten in concurrentie staan en nadelen kunnen ondervinden van die migratie. Hoe arbeidsmigratie organiseren? Als legale arbeidsmigratie slecht georganiseerd is, bestaat het risico dat de kwetsbaarheid van de werknemers blijft bestaan. Dat komt doordat sommige regels en procedures afhankelijkheid van de werkgever in de hand werken, waardoor werknemers misbruik niet aanklagen. Elke formule voor legale arbeidsmigratie moet dan ook een rechtencheck ondergaan. Er moet bekeken worden wat de regels betekenen voor de positie van de werknemer, niet alleen in theorie, maar ook in de praktijk. Twee op dit moment populaire methodes willen we daarbij onder de aandacht brengen: - De eerste is de procedure waarbij de vergunning gebonden is aan één bepaalde functie en één bepaalde werkgever (zoals onze huidige arbeidskaart B). Dit betekent dat de werknemer voor zijn tewerkstelling en verblijf afhankelijk is van de werkgever. Het is waarschijnlijk dat als arbeidsrechten worden geschonden, en de werknemer niet zomaar een nieuwe werkgever kan vinden, de werknemer het misbruik zal aanvaarden (hierover bestaan reeds praktijkvoorbeelden). De logica achter de arbeidskaart B is dat een onderzoek van de arbeidsmarkt de zogenaamde communautaire preferentie moet garanderen (waarbij voor elke vacature de voorrang wordt gegeven aan een EU-burger). Als een arbeidsmarktonderzoek aantoont dat er arbeidsmigranten nodig zijn voor een bepaalde functie, zal dat ook gelden voor gelijkaardige functies bij andere werkgevers. Het lijkt dan ook perfect mogelijk om van die arbeidskaart een sectorale arbeidskaart te maken, die de werknemer de kans geeft om binnen dezelfde functie van werkgever te veranderen als hij of zij dat nodig acht. Bovendien moet er een mogelijkheid voorzien worden voor werknemers om klacht in te dienen tegen misbruik zonder dat ze het risico lopen om hun verblijfsrecht te verliezen. Er moet daarnaast ook een overgangsperiode voorzien worden waarin werknemers die om één of andere reden hun job verliezen, op zoek kunnen gaan naar een nieuwe functie. - Ook tijdelijke en circulaire migratie worden meer en meer gepromoot (opnieuw vooral voor kortgeschoolden). Men wil met deze formule vermijden dat er nieuwe grote groepen migranten zich in Europa komen vestigen, de problemen indachtig die er zijn met tweede en derde generaties van vorige migraties. Het risico bij tijdelijke migratie is echter opnieuw dat de werkgever teveel macht krijgt tegenover de werknemer, omdat die elk jaar opnieuw moet onderhandelen over zijn of haar tewerkstelling. Bovendien is het met dit soort tijdelijke tewerkstelling veel moeilijker om sociale rechten op te bouwen en een correcte anciënniteit te verkrijgen. Tijdelijke en circulaire migratie houden meestal ook beperkte rechten op gezinshereniging in, wat, als de seizoenarbeid vele jaren aanhoudt, tot een onmenselijke druk leidt op het familieleven van de migranten in kwestie. De grootste problemen stellen zich bij verplichte tijdelijke migratie. Wij pleiten ervoor om te 1 COM/2005/0669 def. 3

4 zoeken naar methodes die tijdelijke en circulaire migratie eventueel wel aanmoedigen, maar niet verplicht maken. Een recht om vrij naar het land van herkomst terug te keren en daarna weer naar Europa te komen, blijkt in de praktijk er vaker toe te leiden dat mensen daadwerkelijk terugkeren, dan heel strikte voorwaarden voor het verblijf (waardoor migranten soms liever illegaal in Europa blijven dan het risico te lopen nooit meer binnen te mogen). Een goede regeling van meeneembaarheid van bepaalde sociale zekerheidsrechten (zoals pensioenen), kan tijdelijke migratie verder aanmoedigen. In het algemeen is de vraag wat het doel is van zeer strenge voorwaarden voor legale migratie. De praktijk wijst uit dat migratie zich slechts moeilijk laat reguleren. Hoe meer voorwaarden, hoe groter ook het risico dat de migrant op een bepaald moment toch in de illegaliteit belandt. Is het doel van deze strenge voorwaarden enkel om de migratie voor het grote publiek aanvaardbaar te maken (door de indruk te geven alles onder controle te houden )? Het lijkt ons zinvoller om de reële gevolgen van die voorwaarden in rekening te brengen, voor de positie van de werknemers en voor de maatschappij in het algemeen. Meer illegaliteit betekent immers een minder beheersbare samenleving. Dit principe van rechtsbescherming eerst zou een goede ondersteuning krijgen als België de VN- Conventie voor de Rechten van Alle Arbeidsmigranten en hun Familieleden zou ratificeren. Deze conventie, de zevende van de fundamentele mensenrechtenconventies van de VN, zou de overheid verplichten om elke maatregel af te wegen aan de gevolgen voor de rechten van de arbeidsmigranten in kwestie. Eventuele ontsporingen van het beleid zouden dan ook op basis van de conventie kunnen aangeklaagd worden. Wat met werknemers die hier nu al zijn? In de discussie rond nieuwe arbeidsmigratie kan er niet voorbijgegaan worden aan de vele clandestiene arbeidsmigranten die hier op dit moment al zijn. Zij hebben noodgedwongen hun toevlucht genomen tot de illegaliteit. De huidige regels bieden immers geen legale kansen aan een migratie die eigenlijk onvermijdelijk is gezien de wereldwijde realiteit van ongelijkheid en globalisering. Vaak zijn deze werknemers al in grote mate geïntegreerd, in onze samenleving en op de arbeidsmarkt, en kosten zij daarom ook minder dan nieuwe migranten. Het lijkt ons niet fair om deze arbeidsmigranten af te rekenen op regels die op zich niet realistisch zijn. Het is dan ook niet meer dan logisch dat deze migranten bij de aanpassing van de regels ook de kans krijgen om van de nieuwe mogelijkheden te profiteren. Dat kan aan dezelfde voorwaarden als de nieuwe migranten opgelegd krijgen wat betreft het hebben van een contract, de juiste kwalificaties, Maar ook op langere termijn moet men onder ogen zien dat er altijd clandestiene arbeidsmigranten zullen zijn, zolang het toelatings- en uitwijzingsbeleid niet perfect is afgestemd op noden en vragen en zolang er grote ongelijkheden in de wereld bestaan. Er zal altijd nood zijn aan mogelijkheden om de situatie van deze mensen te regulariseren. Een bijkomend argument daarvoor is dat de mogelijkheid om uit het clandestiene circuit te stappen, de werknemers in een minder kwetsbare positie tegenover hun werkgevers plaatst. Zolang het beleid niet perfect is, is er een regularisatiebeleid nodig om de gevallen steken op te rapen. Tewerkstelling (de belofte van een legale betrekking door een werkgever) kan voor ons een onderdeel zijn van een positief criterium, namelijk een element om aan te tonen dat het centrum van de belevingswereld van de migrant daadwerkelijk in België ligt. Daarnaast moet zorgvuldig afgewogen worden of het taboe dat er op dit moment rust op het verkrijgen van een werkvergunning vanuit een illegale situatie, gerechtvaardigd is. Weegt het gevreesde aanzuigeffect op tegen de voordelen van een regularisering, waarbij zowel de werknemer als de staat enkel kunnen winnen? De discussie rond regularisering van tewerkstelling is delicaat. Het is belangrijk om goed het onderscheid te zien tussen een regularisatiebeleid, dat altijd een antwoord is op een falend beleid, en een beleid voor legale arbeidsmigratie, dat op zich een positief proces is. Regularisatie kan nooit zomaar in de plaats gesteld worden van een beleid voor legale arbeidsmigratie. Een evenwichtig 4

5 beleid heeft zowel oog voor mensen die hier om één of andere manier in de illegaliteit zijn beland, als voor mensen die de sprong nog willen wagen en voor wie men moet vermijden dat zij in diezelfde illegaliteit terechtkomen. 5