Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 24 juni 2002 gewezen door het Hof van Beroep te Luik.

Transcriptie

1 Nr. C F ASSOCIATION INTERCOMMUNUNALE POUR L'EXPLOITATION DU CIRCUIT DE SPA-FRANCORCHAMPS, burgerlijke vennootschap in de vorm van een coöperatieve vennootschap, Mr. François T'Kint, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen 1. T. F., 2. T. C., 3. P. R., 4. H. G, 5. T. L., 6. T. V., Mr. Antoine De Bruyn, advocaat bij het Hof van Cassatie. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen een arrest, op 24 juni 2002 gewezen door het Hof van Beroep te Luik. Raadsheer Didier Batselé heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal André Henkes heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDEL Eiser voert in zijn memorie drie middelen aan. 1. Eerste middel Geschonden wettelijke bepalingen - artikel 16 van de Grondwet; - de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek; - de artikelen 1018, 1022 en 1023 van het Gerechtelijk Wetboek; - de artikelen 4, 12, 13, 14 en 16 van de wet betreffende de rechtspleging bij hoogdringende omstandigheden inzake onteigening ten algemenen nutte, zoals deze werd afgekondigd bij artikel 5 van de wet van 26 juli 1962 betreffende de onteigeningen ten algemenen nutte en de concessies voor de bouw van de autosnelwegen; - de artikelen 2 en 3 van het decreet van de Waalse Gewestraad van 6 mei 1988 betreffende de onteigeningen ten algemenen nutte vervolgd of gemachtigd door de Waalse Gewestexecutieve;

2 - artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, ondertekend te Rome op 4 november 1952, en goedgekeurd bij de wet van 13 mei Aangevochten beslissingen Het arrest, dat dienaangaande de beslissing van de eerste rechter wijzigt, kent de verweerders een bijkomende onteigeningsvergoeding van ,89 euro ( BEF) toe in hoofdsom, vermeerderd met gerechtelijke en moratoire interest, die het honorarium en de kosten van de technisch raadgever vormen die de verweerders hebben gemaakt, zulks op grond dat "(de verweerders) terecht erop wijzen dat onteigening een eigen regeling heeft, aangezien de Grondwet de onteigening slechts om een welbepaalde reden toestaat, namelijk het algemeen nut, en mits de onteigende eigenaar op voorhand een billijke schadeloosstelling ontvangt. De wet voorziet in een specifieke rechtspleging voor de vrederechter en in een vordering tot herziening teneinde een maximale bescherming te bieden aan de onteigende eigenaar wiens eigendomsrecht wordt ontnomen. In die optiek worden de onteigende eigenaars geconfronteerd met de specifieke kenmerken van de procedure tot raming van de billijke schadeloosstelling en met een onteigenende overheid die gratis een beroep kan doen op de deskundige ambtenaren van het Aankoopcomité. De eigenaars daarentegen, zoals hier blijkt uit de dagvaarding van 9 juni 1992 voor de Vrederechter te Stavelot, zijn niet bijzonder beslagen inzake vastgoed (twee gepensioneerden, een hoofdbestuurder, een arts, een technisch ingenieur, een bediende en iemand zonder beroep) en konden, teneinde met gelijke wapens te kunnen strijden tegen de onteigenende overheid en een eerlijk proces te kunnen genieten, zoals dit hun wordt gewaarborgd door artikel 6 van het E.V.R.M., niets anders dan een beroep doen op een persoonlijke technische raadsman teneinde na afloop van de gerechtelijke procedures, de billijke schadeloosstelling waarin de Grondwet voorziet, zeker te ontvangen. Hier hebben de onteigenden dankzij de bijstand van hun technisch raadsman de raming van een billijke schadeloosstelling kunnen verkrijgen, aangezien het hof (van beroep) de gerechtelijk deskundige in verschillende posten van de voorgestelde raming niet was gevolgd (verkoopwaarde van het onteigende gebouw en van de gronden, vergoeding voor aansluitingsen herinrichtingskosten...). Bovendien werden de onteigende eigenaars door hun technisch raadsman tijdens de bezichtiging bijgestaan, zodat zij op omstandige wijze konden antwoorden op de nota met doorslaggevende feiten die de onteigenende overheid aan de gerechtsdeskundige had gestuurd, wat zij niet op die wijze hadden kunnen doen zonder de assistentie van een technisch raadsman. Indien de onteigende eigenaars bovendien de kosten van de technisch raadsman in een zo'n ingewikkeld geval als hetgeen aan het hof van (beroep) is voorgelegd, niet terugbetaald zouden krijgen, zou er een niet te verantwoorden financiële ongelijkheid bestaan tussen de onteigenende overheid en de onteigenden. De met die bedoeling gedane uitgave behoort, in deze zaak, tot de schade die de onteigende eigenaars hebben geleden en is, concreet gezien, het noodzakelijke gevolg van de onteigening". Grieven Volgens artikel 16 van de Grondwet is het noodzakelijk dat er een oorzakelijk verband bestaat (en bewezen is) tussen de onteigening en elke schade die door de onteigende wordt aangevoerd, zo niet kan die schade niet worden gevoegd bij de billijke en voorafgaande schadeloosstelling waarin voornoemde bepaling voorziet.

3 Inzake onteigening ten algemenen nutte, net zoals in gemeen recht, moet het oorzakelijk verband tussen het feit en de schade een kenmerk van noodzakelijkheid vertonen. De bij de wet van 26 juli 1962 opgelegde vormvereisten, inzonderheid die welke verband houden met het deskundigenonderzoek en bedoeld zijn in de artikelen 4, 12, 13, 14 en 16 van de wet betreffende de rechtspleging bij hoogdringende omstandigheden inzake onteigening ten algemenen nutte, zijn, in het oogmerk van de wetgever, de enige maatregelen die noodzakelijk zijn om de rechten van de onteigende te vrijwaren. Wanneer de onteigende eigenaar een beroep doet op een technisch of juridisch raadsman, doet hij dit in de regel om hem te laten bijstaan in de vordering tot toekenning van de onteigeningsvergoeding, los van de maatregelen tot vrijwaring van diens rechten waarin de wet voorziet en die de bodemrechter, indien nodig, moet opleggen. Aangezien het beroep op de bijstand van een technisch raadsman een maatregel is die de onteigende eigenaar persoonlijk nuttig achtte, naast die waarin de wet voorziet, mag hij, door zijn daad, het uit die onteigening voortvloeiende nadeel ten laste van de onteigenende niet verzwaren en mag hij hem geen bijkomende last opleggen van een technische bijstand waarin de wet niet voorziet, aangezien deze ervan uitgaat dat de verdediging van de belangen van de onteigende voldoende verzekerd is door de vormvereisten die zij oplegt, waarbij de kosten van het door de vrederechter bevolen deskundigenonderzoek in alle omstandigheden ten laste vallen van de onteigenende overheid, terwijl de rechter, in het raam van de vordering tot herziening, een deskundigenonderzoek kan bevelen waarvan de kosten, overeenkomstig de regels van het gemene procesrecht, ten laste worden gelegd van de partij die in het ongelijk wordt gesteld. En, hoewel de rechter in feite en, bijgevolg, op onaantastbare wijze, binnen de perken van de conclusie van de partijen, het bestaan en de omvang van de door de onteigenden geleden schade beoordeelt, kunnen de kosten van het beroep op een technisch raadsman, omdat de onteigende zich tengevolge van die onteigening heeft moeten laten bijstaan door technische of juridische raadslieden, omdat de complexiteit van de zaak dat beroep noodzakelijk had gemaakt waardoor de schadeloosstelling werd herzien aangezien het hof van beroep in verschillende posten was afgeweken van de raming van de gerechtelijk deskundige, niet ten laste worden gelegd van de onteigenende overheid, want het gaat hier immers louter om prestaties betreffende de bijstand van de getroffene in de verdediging van zijn belangen die geen grond voor schadeloosstelling kunnen opleveren. Overigens zijn het honorarium en de kosten van de technische raadslieden (en van advocaten) evenmin kosten en uitgaven in de zin van de artikelen 1017 en 1022 van het Gerechtelijk Wetboek en kunnen ze, bijgevolg, niet ten laste worden gelegd van de partij die in het ongelijk is gesteld, aangezien artikel 1023 van dat wetboek trouwens elke "overeenkomst" verbiedt die de schuld van de verweerder zou verhogen ingeval deze in rechte zou worden geëist, en bijgevolg ook de verplichting voor laatstgenoemde om in te staan voor de kosten en het honorarium van technische en juridische raadslieden, waarop de eiser meent een beroep te moeten doen, en artikel 1023 van het Gerechtelijk Wetboek van openbare orde is. Bovendien kan het beginsel van de wapengelijkheid, zoals het kan worden afgeleid uit artikel 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens, geen grondslag vormen om de

4 onteigenende overheid te veroordelen tot terugbetaling van de kosten en het honorarium voor persoonlijke bijstand die door de onteigende zijn naar voor gebracht, omdat, enerzijds, de bescherming van zijn belangen, luidens de artikelen 4, 12, 13, 14 en 16 van de wet betreffende de rechtspleging bij hoogdringende omstandigheden inzake onteigening ten algemenen nutte, geacht wordt verzekerd te zijn door de vormvereisten waarin die wet voorziet m.b.t. het deskundigenonderzoek, en, anderzijds, dat beginsel enkel voorschrijft dat elke partij een redelijke mogelijkheid moet hebben om zijn zaak voor de rechtbank te verdedigen in omstandigheden die hem niet aanmerkelijk benadelen t.a.v. de tegenpartij, waarbij die gelijkheid niet mathematisch is aangezien het gebrek aan evenwicht tussen de partijen slechts kan worden aangenomen indien de partij die het aanvoert aantoont dat zij onmogelijk haar belangen nuttig kon verdedigen, waarbij een eventueel financieel evenwichtsgebrek tussen de gedingpartijen geen grond is om aan te nemen dat het beginsel van de wapengelijkheid geschonden is. Hieruit volgt dat het bestreden arrest, door eiseres te veroordelen tot terugbetaling van de door de verweerders gedragen kosten van technische bijstand, aan laatstgenoemde een vergoeding heeft toegekend die de grenzen te boven gaat van de "billijke" vergoeding waarin artikel 16 van de Grondwet voorziet (schending van die bepaling), de regels heeft miskend die de onteigende de medewerking verzekeren van een door de rechter aangewezen deskundige (schending van de artikelen 4, 12, 13, 14 en 16 van de wet betreffende de rechtspleging bij hoogdringende omstandigheden) en tevens de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek, 1017, 1022 en 1023 van het Gerechtelijk Wetboek en 6 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden heeft geschonden. III. BESLISSING VAN HET HOF 1. Eerste middel 1. Het arrest beschouwt de kosten van de technisch raadsman die door de verweerders zijn gemaakt, niet als uitgaven en kosten in de zin van de artikelen 1017, 1022 en 1023 van het Gerechtelijk Wetboek en maakt geen toepassing van de artikelen 1382 en 1383 van het Burgerlijk Wetboek. 2. Artikel 16 van de Grondwet bepaalt dat iemand slechts tegen een billijke en voorafgaande schadeloosstelling ten algemenen nutte van zijn eigendom kan worden ontzet. Die schadeloosstelling moet alle schadeposten omvatten die de onteigende heeft geleden en in oorzakelijk verband staan met de onteigening. 3. Het arrest overweegt dat de verweerders, die "niet bijzonder beslagen zijn inzake vastgoed (...) en, teneinde met gelijke wapens te kunnen strijden tegen de onteigenende overheid en een eerlijk proces te kunnen genieten, zoals dit hun wordt gewaarborgd door artikel 6 van het E.V.R.M., niets anders konden dan een beroep te doen op een persoonlijke technische raadsman teneinde, na afloop van de gerechtelijke procedures, de billijke schadeloosstelling waarin de Grondwet voorziet zeker te ontvangen. Te dezen hebben de (verweerders) dankzij de bijstand van hun technisch raadsman de raming van een billijke schadeloosstelling kunnen verkrijgen, aangezien het hof (van beroep) de gerechtelijk deskundige in verschillende posten van de voorgestelde raming niet had gevolgd".

5 4. Op grond van die overwegingen kon het arrest, dat het noodzakelijke oorzakelijk verband vaststelt tussen de onteigening en de kosten van een technisch raadsman die de verweerders hebben moeten maken, naar recht beslissen die kosten op te nemen in de billijke schadeloosstelling die het hun toekent. 5. Het middel kan niet worden aangenomen. Dictum Het Hof, Verwerpt het cassatieberoep. Veroordeelt de eiseres in de kosten. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door voorzitter Ivan Verougstraete, afdelingsvoorzitter Claude Parmentier, de raadsheren Christian Storck, Ghislain Londers, Eric Dirix, Didier Batselé, Daniel Plas, Philippe Gosseries en Beatrijs Deconinck, en in openbare en voltallige terechtzitting van vijf mei tweeduizend en zes uitgesproken door voorzitter Ivan Verougstraete, in aanwezigheid van advocaat-generaal André Henkes, met bijstand van griffier Marie-Jeanne Massart.