INHOUDSOPGAVE JAARVERSLAG 2012

Transcriptie

1 DACT Jaarverslag 2012

2 INHOUDSOPGAVE JAARVERSLAG 2012 Walking dinner nieuwe leden (invitation only) DACT Annual Conference Round Table Conference (invitation only) Autumndiner / workshop IFRS DACT Treasury Beurs

3

4 VOORWOORD De lente heeft dit jaar lang op zich laten wachten. Het ene koufront was nog niet vertrokken of het andere diende zich al weer aan. Wanneer gaat de zon nu echt schijnen? Analoog aan het weer is er nog steeds geen definitieve oplossing voor de EU bail out voor banken en landen. Na de bankenredding in Nederland was de verwachting dat de bodem was bereikt. Tot onze schrik werd recent echter nog SNS REAAL geprivatiseerd. En terwijl ik dit schrijf, wankelt Cyprus op z n grondvesten. Wanneer gaat in Europa de zon weer schijnen? Zou de relatieve gunstige pricing voor de recent geplaatste Ierse staatsobligatie een van de vele zwaluwen kunnen zijn? Ondanks de hardnekkige koufronten boven Nederland en Europa schijnt bij DACT de zon volop. In de zomer van 2012 organiseerden we alweer de 5 de Annual Conference. In dit sportjaar (Olympische Spelen en EK voetbal) luidde het thema Triple T: Treasury, Topsport en Teamwork. Van de vele zeer interessante sprekers op dit event noem ik graag Brian Farley, coach van het Nederlands honkbalteam dat in 2011 wereldkampioen is geworden. Dit was geen geluk en geen one day fly. Tijdens de World Baseball Classic 2013, in maart, werd het team pas in de halve finale gestopt. Een goed voorbeeld van Topsport en Teamwork. In november 2012 hebben we op een indrukwekkende manier onze 10 de Treasury Beurs gevierd met 500 aanwezigen. Het aantal inschrijvingen voor de gratis overnachtingen was zo groot, dat we zelfs kamers bij een ander hotel hebben moeten bijboeken. Daarnaast groeit onze vereniging nog steeds in ledenaantal. De toename komt niet alleen van de corporates, maar ook van de publieke sector. Hierbij zijn grote organisaties niet bijzonder oververtegenwoordigd. Aanmeldingen komen ook van partijen waarbij treasury (nog) geen volledige dagbesteding behoeft. Al met al voldoende redenen om in 2012 een uitgebreide enquête onder de leden te houden. Ruim 90% van onze leden heeft gehoor gegeven aan deze enquête. Hierdoor hebben we niet alleen ons ledenbestand kunnen actualiseren. We kregen zo ook een beter inzicht in de huidige taakgebieden van de leden en hun persoonlijke interesse in treasurygerelateerde onderwerpen. Deze data kunnen wij gebruiken om gemeenschappelijke delers te vinden, waarvoor Kringen kunnen worden opgezet. Deze Kringen bestaan uit gelijkgestemden die dieper met elkaar van gedachten kunnen wisselen over de zaken die hen regelmatig bezighouden in hun werkomgeving. Veel van de genoemde interesses kwamen overeen met de onderwerpen die we al aanbieden in ons Permanent Educatie Programma (PEP), tijdens de Round Table Conferences (RTC s) of op onze Treasury Beurs. Te denken valt hierbij aan financieringsvraagstukken, wet- en regelgeving, risicomanagement, (internationaal) betalingsverkeer en cash management. Al met al heeft de zon in 2012 voor DACT overvloedig geschenen. En gezien het veelbelovende activiteitenprogramma voor 2013 blijft de lucht stralend blauw. Dit is alleen maar mogelijk met hulp van velen. Graag wil ik die dan ook in het zonnetje zetten. Allereerst de leden die massaal naar de evenementen komen en hun feedback graag met ons delen. Onze Raad van Advies weet ons steeds weer een spiegel voor te houden, zodat we onderwerpen en de strategie nog scherper kunnen formuleren. En last but certainly not least mijn medebestuursleden. Naast hun werk- en privé-leven blijven ze ongelofelijk enthousiast en steken zij ontzettend veel tijd in allerlei bijeenkomsten, voorbesprekingen en brainstormsessies. Op basis van de verschillende gedachtegangen binnen ons bestuur weet Erika er steeds weer een verrassende invulling aan te geven, waarvan we vooraf niet hadden verwacht dat dit mogelijk was. Net als voorgaande jaren dank ik jullie allen voor het vertrouwen in DACT en wens ik jullie heel veel zon toe. Ingmar M. Bergmann Voorzitter DACT

5

6 DACT Jaarverslag LEDENACTIVITEITEN EN EVENEMENTEN INVITATION ONLY DACT organiseert jaarlijks één of meer bijeenkomsten onder de noemer invitation only. Dit zijn evenementen waarvoor een deel van de leden op grond van specifieke criteria een persoonlijke uitnodiging ontvangt. Het kan ook een bijeenkomst zijn die uitsluitend voor de leden van DACT toegankelijk is en waarbij geen introducés mogelijk zijn. In de invitation only -reeks kennen we tot nu toe: WALKING DINNER VOOR NIEUWE LEDEN 25 januari 2012 Walking dinner in Zeist Het aantal DACT-leden stijgt jaarlijks; een bewijs dat Op 25 januari 2012 vond het walking dinner de vereniging leeft en voorziet in een behoefte. Door de plaats in Kasteel t Kerkebosch te Zeist in snelle groei en de grote opkomst bij de activiteiten wordt aanwezigheid van ruim 40 nieuwe leden en het het wel steeds lastiger om de nieuwe leden persoonlijk te leren kennen. Die kennismaking staat bij het bestuur bestuur van DACT. juist hoog op de agenda. Daarom organiseert DACT sinds 2010 jaarlijks in januari een walking dinner voor nieuwe DACT-leden. Leden die in het voorafgaande jaar lid zijn geworden, ontvangen een uitnodiging. Tijdens het diner wisselt men drie keer van tafel en van tafelgenoten. De tafels worden voorgezeten door één of twee bestuursleden. Zo kunnen de nieuwkomers de bestuursleden en hun collega-leden leren kennen, en vice versa. Het diner dient tevens als een denktank. Tijdens de tafelgesprekken hoort het bestuur graag wat men van het lidmaatschap verwacht en wat de ervaringen tot nu toe zijn. 13 maart 2012 RTC eurocrisis In 2012 stond de RTC in het teken van de eurocrisis. De bijeenkomst werd georganiseerd in samenwerking met Orchard Finance, die zowel de sprekers als de moderators beschikbaar stelde. De discussie spitste zich toe op de effecten van de crisis aan de hand van drie thema s: a. Treasury operations b. Financieel c. Risk management. ROUND TABLE CONFERENCE (RTC) Sinds 2009 organiseert DACT jaarlijks de RTC. Het doel is met Corporate Treasurers en experts op een specifiek vakgebied over strategische vraagstukken te discussiëren in een besloten bijeenkomst. De deelnemers worden op grond van een aantal criteria, waaronder functie en onderneming, geselecteerd en uitgenodigd. Het onderwerp van een RTC wordt en petit comité ingeleid door een ter zake deskundige spreker. Een gerenommeerde moderator leidt de discussie en waarborgt het interactieve karakter van de sessie.

7 7 7 JUNI 2012 DACT ANNUAL CONFERENCE FC UTRECHT STADION 2012 was een belangrijk sportjaar, met de Olympische Spelen en het Europees kampioenschap voetbal voorop. Het kon dan ook niet anders dan dat het thema van de vijfde DACT Annual Conference luidde: Triple T: Treasury, Topsport en Teamwork. Tijdens deze DACT-conferentie, die plaatsvond in het stadion van FC Utrecht, werden de fundamentele concepten van financiën en treasury uit verschillende bedrijfsstructuren gepresenteerd. Hierbij werd gebruikgemaakt van ervaringen uit de sportwereld als basis voor analyse en discussie. Wat is de impact van de financiële crisis op de sportsector? Welke creatieve financiële oplossingen zijn daar gevonden? En wat kunnen wij hiervan leren? Met sport als het centrale thema lieten de sprekers zien dat creativiteit en flexibiliteit, evenals teamwork en discipline, de sleutelfactoren zijn in de huidige onstabiele, dynamische en competitieve financiële wereld. Dit zijn tijden waarin behoefte is aan efficiëntie, effectiviteit en uitmuntende prestaties. De bijeenkomst werd geleid door één van Nederlands bekendste sportjournalisten, Toine van Peperstraten. Sprekers waren: Neil Wood, CFO London Olympische Spelen; Prof. Ruud Koning, hoogleraar sporteconomie RUG; Brian Farley, sportcoach van het jaar 2012; Nick Jue, CEO ING Bank Nederland. Treasury Topsport & Teamwork

8 DACT Jaarverslag OKTOBER 2012 AUTUMN DINNER / WORKSHOP WAARDERING EN HEDGE ACCOUNTING Het DACT-herfstdiner werd dit jaar in samenwerking met HSBC en Ernst & Young georganiseerd in het Rosarium te Amsterdam. Voorafgaand aan het diner konden de deelnemers de workshop Waardering en Hedge Accounting bijwonen. Ernst & Young zette de vaktechnische aspecten van dit onderwerp op begrijpelijke en aansprekende wijze uiteen. Tijdens het diner sprak Philip Poole, chief economist van HSBC, over Japanese lessons - a global economic outlook. In zijn presentatie ging hij in op de overeenkomsten en verschillen tussen de problemen van Japan (verloren decennium) en de situatie voor Europa en de VS met het oog op toekomstige groei, inflatie, prijspeil, etc. 8/9 NOVEMBER e DACT TREASURY BEURS Op 8 en 9 november 2012 was Hotels van Oranje in Noordwijk, evenals bij voorgaande edities, het podium voor de 10 e DACT Treasury Beurs; zowel qua exposanten als bezoekers de drukst bezochte Beurs ooit. Het is inmiddels traditie dat het evenement start met een Meet & Greet, waar de deelnemers uitgebreid met elkaar kunnen netwerken om daarna in het hotel te overnachten. Maar liefst 190 personen verzamelden zich in de Bentley Bar! ABN AMRO bleek graag bereid om de Meet & Greet te sponsoren. Ook dit jaar kwam de nachtrust van een aantal deelnemers in het gedrang. De 10 e DACT Treasury Beurs stond, hoe kan het ook anders, in het teken van de euro(pa)crisis. De gevolgen van de instabiele politieke en economische situatie in Nederland en Europa voor de onderneming en de treasurypraktijk kwamen in de masterclass en workshops uitgebreid aan de orde. Uiteraard werden ook verschillende scenario s geschetst van wat een euro-exit in de praktijk kan betekenen. Ter gelegenheid van de 10 e verjaardag van de Treasury Beurs verraste ING het bestuur en de leden van DACT met een film gemaakt tijdens de DACT Annual Conference in juni De Beurs werd daarna geopend door Rob en Emiel, het succesvolle mentalistenduo.

9 9 De masterclass was opnieuw hét succesnummer van de Treasury Beurs. In de rij van succesvolle economen en sprekers die de controverse niet uit de weg gaan, sloot dit jaar prof.dr. Rick van der Ploeg aan. Van der Ploeg, hoogleraar economie in Oxford en Amsterdam, gaf zijn visie op de politieke en economische ontwikkelingen in Europa en de gevolgen voor het ondernemings- en investeringsklimaat. Hij benadrukte dat harde maatregelen nodig zijn om te voorkomen dat het Europese continent steeds verder achteropraakt bij opkomende economieën zoals China. s Middags stonden negen workshops op het programma: Macroeconomic Outlook for Eurozone Corporates - Lloyds Bank. Alternatieve bronnen en vormen van financiering: hoe zorgt u als treasurer voor risicospreiding? - Clifford Chance. SEPA pioneers speak - ING Stable cash flow and improved performance due to integrated risk management - Aon & Van Gansewinkel. When a country leaves the Euro-zone - PwC & Nike. Payment Factory - reaching the next level, benefits and challenges of using XML - OMIKRON & Amway. Best practice in selecting and implementing a new TMS - BELLIN GmbH & VimpelCom Ltd. MBonds als alternatief voor bankfinanciering voor middelgrote corporates? Zanders. Treasury opportunities for CFOs in the euro crisis - ConQuaestor / Baker & McKenzie. Tussen de programmaonderdelen door was er voldoende ruimte voor een bezoek aan de beursvloer, waar de allernieuwste producten, technieken en diensten op het vakgebied onder de aandacht werden gebracht. En natuurlijk was er ook weer volop gelegenheid voor interactie met collega s. De DACT Treasury Beurs is een succesformule die niet meer is weg te denken uit het Nederlandse treasuryprogramma.

10 DACT Jaarverslag DACT PERMANENT EDUCATIE PROGRAMMA (PEP) Onder de noemer PEP (Permanent Educatie Programma) biedt DACT regelmatig een opleidingsactiviteit aan over een bepaald onderwerp. Het PEP-programma is primair ontwikkeld voor DACT-leden, maar ook voor andere in treasury geïnteresseerde professionals. Het PEP-programma behandelt zowel traditionele vaktechnische onderwerpen (zoals cash management, interest rate management, loan documentation en werkkapitaalbeheer) als nieuwe onderwerpen. Bij dit laatste valt te denken aan onderwerpen als commodities en SEPA. Het programma richt zich op het vakgebied in de ruimste zin van het woord en kan daarom ook onderwerpen zoals risk management, pensioenen en verzekeringen bevatten. DACT beschikt niet over voldoende menskracht om dit gehele opleidingsaanbod zelf te ontwikkelen en uit te voeren. De PEP-activiteiten worden daarom door de met DACT samenwerkende partijen uitgevoerd. De aanbieder kan specifiek voor DACT-leden een PEP-workshop opzetten, maar ook voor DACT-leden en eigen relaties. De PEP-activiteiten worden op de DACT-website aangekondigd en alle DACT-leden ontvangen een persoonlijke uitnodiging. De bijeenkomsten zijn in de meeste gevallen kosteloos en worden gehouden op locatie van de aanbieder. De voorkeur gaat uit naar een tijdsduur van maximaal een halve dag; van tot uur is ook een goede formule. Voor introducés kan een beperkte financiële bijdrage worden gevraagd. Het gemiddelde aantal deelnemers varieert van 25 tot 40. Uit de evaluaties blijkt dat dit programma voorziet in een behoefte: DACT-leden blijven up-to-date op het vakgebied en de marktontwikkelingen. De aanbieder heeft en houdt goed contact met de doelgroep. 17 JANUARI 2012 INVESTEREN VAN TIJDELIJKE KASOVERSCHOTTEN IN DE HUIDIGE ONZEKERE FINANCIËLE MARKTEN - HSBC AMSTERDAM Door de kredietcrisis zijn er voor de treasurer grote veranderingen opgetreden in de manier waarop met het beleggen van tijdelijke kasoverschotten moet worden omgegaan. In deze workshop ging HSBC Global Asset Management uitvoerig in op de wijze waarop money market funds dit doen en welke mogelijkheden het biedt voor de treasurer. Naast de algemene risico s bij het beleggen van tijdelijke kasoverschotten kwamen met name de instrumenten aan bod die kunnen worden gebruikt om deze risico s te beperken. Het tweede onderwerp was de markt voor short term beleggingen in corporate credits. De sprekers gaven niet alleen een algemeen marktoverzicht, maar verschaften ook inzicht in de dynamiek van kredietkwaliteit en geografische en sectorspreading. 21 FEBRUARI 2012 MANAGEMENT GAME INTEGRAAL WERKKAPITAAL MANAGEMENT - CONQUAESTOR UTRECHT Tijdens deze management game konden de deelnemers intensief kennismaken met de complexiteit van werkkapitaal management. Door het competitieve karakter werden zij maximaal uitgedaagd om onder tijdsdruk de juiste beslissingen te nemen. Ook konden de deelnemers hun kennis verdiepen door actieve betrokkenheid bij het oplossen van dilemma s op dit gebied. Zij kregen beter inzicht in de relaties tussen de verschillende elementen van het werkkapitaal en de cashflow-ontwikkeling, en werden getraind in technieken om via KPI s te sturen op werkkapitaaloptimalisatie.

11 11 15 MAART 2012 TREASURY CONTROL - ORCHARD FINANCE MAARSSEN In deze inleidende training kwamen de volgende onderwerpen aan de orde: treasuryprocessen en hun specifieke risico s; beleidsformulering en limitering van bevoegdheden; organisatie-inrichting en verdeling van verantwoordelijkheden; opzet van autorisatie en procuratie; uitwerking van een treasury control framework; toezichthouders, regelgeving en externe verslaggeving. De training bood de deelnemers een goed inzicht in de noodzakelijke elementen van een effectieve treasury control. 26 APRIL 2012 KREDIETOPSLAG EN BELASTING VAN DE KREDIETLIJN BIJ DERIVATENCONTRACTEN - THOMSON REUTERS MARKETS BV AMSTERDAM In deze PEP-workshop stonden de diverse aspecten van kredieten centraal. Eerst werd aangegeven hoe banken tegen het concept counterparty credit risk aankijken. Vervolgens legden de sprekers uit hoe banken de perceptie van het risico vertalen in een kredietopslag (CVA ofwel credit value adjustment). Daarbij kwamen ook de solvabiliteitseisen aan de orde. Ten slotte werd toegelicht hoe de banken bepalen voor welke omvang zij de kredietlijnen belasten bij het afsluiten van een derivatencontract met hun klanten. In dit verband werd het begrip potential future exposure (PFE) uitgelegd. 21 JUNI 2012 WHERE DO BOND MARKET OPPORTUNITIES LIE TODAY? - HSBC AMSTERDAM Vier sprekers, te weten Philip Poole, Global Head of Macro & Investment Strategy, Xavier Baraton, Global CIO Fixed Income & Regional CIO for North America, Guillermo Osses, Managing Director, GEM Fixed Income, US en Philippe Igigabel, Portfolio Manager European Credit van HSBC, bespraken het onderwerp vanuit verschillende invalshoeken JULI 2012 ISDA AND FINANCE LAW RISKMATRIX DRIEBERGEN Deze workshop was gericht op professionals werkzaam in treasury of in financieel management. Doel was de deelnemers kennis bij te brengen van de juridische aspecten van treasury en finance, onder meer gericht op onderhandelingen met financiële instellingen. De workshop startte met een introductie Engels Recht, waarin de juridische systematiek in een internationale financiële omgeving werd toegelicht. Vervolgens werd ruim aandacht geschonken aan ISDA-contracten voor derivaten. Een ander belangrijk onderwerp vormde de loan agreement. Zowel de overeenkomst zelf als het onderhandelingsproces waren onderwerp van discussie. Tot slot is nog enige aandacht besteed aan de juridische aspecten van cash management. 14 SEPTEMBER 2012 FINANCING YOUR BUSINESS IN A NEW REALITY - DEBT CAPITAL MARKETS OPTIONS - BNP PARIBAS AMSTERDAM Nu bancaire kredietverlening steeds schaarser wordt, zijn obligatiemarkten een belangrijk alternatief voor de financiering voor het bedrijfsleven. De workshop van BNP Paribas in samenwerking met DACT gaf inzicht in de verschillende opties die beschikbaar zijn op het gebied van Dept Capital Markets. Lestocq Orman, Hoofd Debt Capital Markets Dutch en Nordic Corporates bij BNP Paribas, besprak de lokale en internationale mogelijkheden en verschillen aan de hand van een aantal relevante Nederlandse business cases. Aansluitend op de workshop nodigde BNP Paribas de deelnemers uit voor het Davis Cup toernooi Nederland-Zwitserland.

12 DACT Jaarverslag SEPTEMBER 2012 DE KRACHT VAN ASSET BASED FINANCING IN ONZEKERE TIJDEN - AON RISK SOLUTIONS ROTTERDAM Deze workshop had als doelstelling de deelnemers een beter begrip te geven van de ontwikkelingen in de financiële wereld als gevolg van een onzekere economische omgeving. De sprekers gaven inzicht in de totstandkoming van de prijsstelling door banken, welke invloed een onderneming hierop kan uitoefenen en welke structuren dit kunnen ondersteunen. Ook lichtten zij toe hoe de kracht van de activa en dan met name van de debiteuren uitkomst kan bieden. 4 OKTOBER 2012 FINANCIAL SUPPLY CHAIN MANAGEMENT: WERKKAPITAAL OPTIMALISATIE: STRATEGY REQUIRED! - DEUTSCHE BANK AMSTERDAM In deze workshop werden de verschillende aspecten behandeld van het optimaliseren en managen van werkkapitaal door middel van Trade Finance gerelateerde oplossingen. Specialisten van Deutsche Bank gaven een gedetailleerd overzicht van deze oplossingen en de voordelen daarvan voor de deelnemers en hun zakenpartners. Zo gingen zij uitgebreid in op supplier finance ( reverse factoring ) en accounts receivable finance. Aan de hand van real-life cases zagen de deelnemers hoe oplossingen in de praktijk werken en hoe deze succesvol in een onderneming kunnen worden toegepast. 24 OKTOBER 2012 TREASURY EN TAX: HET ONTWIKKELEN VAN EEN TRANSFER PRICING POLICY VOOR INTERNE FINANCIERINGSTRANSACTIES - PWC AMSTERDAM In deze PEP-bijeenkomst stond de vraag centraal hoe vanuit treasury- en taxperspectief kan worden gewerkt aan een transfer pricing policy die theoretisch goed verdedigbaar is, maar tegelijkertijd ook praktisch uitvoerbaar is en blijft. De volgende onderwerpen passeerden onder meer de revue: hoe om te gaan met credit ratings in groepsverband, het vaststellen van zakelijke rentes en voorwaarden op leningen, garanties en de fiscale valkuilen bij cashpools. 19 NOVEMBER 2012 EMIR: CORPORATE TREASURY KRIJGT DE REKENING VAN HAAR TEGENPARTIJEN GEPRESENTEERD - PWC / AFM AMSTERDAM Op de G20-top in Pittsburgh in 2009 werd de kredietcrisis geëvalueerd. De leiders spraken met elkaar af de onderhandse/over-the-counter (OTC) derivatenmarkt vóór eind 2012 te reguleren. Dit heeft geresulteerd in onder andere de Dodd-Frank Act (DFA) in de Verenigde Staten en de European Market Infrastructure Regulation (EMIR) in de Europese Unie. Tijdens deze PEP-bijeenkomst werd de EMIR-verordening en de impact hiervan voor de onderneming toegelicht. 27 NOVEMBER 2012 DISCLOSING THE VALUE OF FINANCIAL SUPPLY CHAIN MANAGEMENT - ING BANK AMSTERDAM Naar schatting is wereldwijd een bedrag van 500 tot 1000 miljard USD gebonden in de Financial Supply Chain. Voor ondernemingen is het daarom van belang deze gebonden kasmiddelen zoveel mogelijk te ontsluiten. In een interactieve workshop zette ING de technieken van Financial Supply Chain Management (FSCM) uiteen. Allereerst werd ingegaan op de problematiek in algemene zin en de mogelijkheden die een integraal managementsysteem kan bieden. Vervolgens werd uitvoerig stilgestaan bij het opzetten van een dergelijk managementsysteem. Het geeft de treasurer een tool om de toegevoegde waarde van FSCM binnen de gehele onderneming zichtbaar te maken.

13 13 6 DECEMBER 2012 CASH MANAGEMENT: A CHANGING LANDSCAPE - AMUNDI UTRECHT Een evoluerende macro-economische context leidt tot nieuwe uitdagingen voor cash investments. Tijdens deze laatste PEP-workshop van 2012 presenteerde Amundi oplossingen en alternatieven voor cash investments. Het onderwerp werd vanuit een macro-economisch perspectief besproken, waarbij aandacht was voor lessen uit het verleden. Uitgebreid aan de orde kwam de rol van de ECB en de eurolanden. Vervolgens spitste het onderwerp zich toe op Balancing Security, Liquidity and Yield in today s money markets en de wijze waarop dit kan worden geïntegreerd in het beheer van geldmarktfondsen. ROEMER PAQUAY Ik ken DACT en de meeste van haar bestuursleden al een poosje; in het verleden heb ik al eens geprobeerd om lid te worden. Dat lukte toen niet, omdat DACT niet te veel bankiers in haar gelederen wilde. Eind vorig jaar heb ik het opnieuw geprobeerd en met succes. Daar ben ik blij mee. Wat DACT heel goed doet, is de doelstelling van de vereniging (kennis delen en verbreden) verbinden met een open, informele sfeer. Het is vergelijkbaar met een vriendenclub en dat voelt goed; het schept ook de ruimte om elkaar dingen te vertellen, om zonder remmingen informatie uit te wisselen en om echt een gesprek of discussie aan te gaan. Voor mij persoonlijk is dat erg belangrijk, want ik ben sfeergevoelig. Als DACT een cleane, steriele beroepsvereniging was, zou ik mijn vrije tijd er niet aan besteden. Nu ga ik er juist graag naar toe. Niet om iets te verkopen of om te acquireren, maar om te horen wat er bij corporate treasurers leeft en met welke actuele thema s zij bezig zijn. Daarnaast kan ik vertellen waarmee ik bezig ben en welke trends ik in de markt zie. Informatie halen én brengen dus. Want alleen door te delen ontstaat er voor iedereen een win-winsituatie. LEEFTIJD: 53 JAAR WOONPLAATS: BILTHOVEN LID SINDS: 2012 FUNCTIE: HEAD CASH & LIQUIDITY MANAGEMENT SALES BEDRIJF: ABN AMRO HOBBY S: FITNESS, LEZEN, UIT ETEN GAAN, VLIEGVISSEN

14 DACT Jaarverslag EMIR: NIEUWE REGELGEVING ONDERHANDSE DERIVATENMARKT AFGEROND EN VAN KRACHT Voor EMIR was 2012 het jaar van de deadlines en daarmee het jaar van de waarheid. In september 2009 had de G20, als gevolg van de crisis, zichzelf in Pittsburgh het doel gesteld om de wereldwijde onderhandse (ook wel over-the-counter of OTC ) derivatenmarkt vóór eind 2012 te reguleren. Eind 2012 kunnen we vaststellen dat het grootste deel van de nieuwe verordening bekend is en dat 2013 opnieuw een interessant jaar gaat worden vanwege de daadwerkelijke implementatie van EMIR. Hoewel iedereen het erover eens is dat de belangrijkste oorzaken van de crisis in de financiële sector lagen, is het niet gelukt andere partijen buiten schot te houden. De verordening EMIR heeft daarmee impact op iedere partij die zich wel eens op de OTC-derivatenmarkt roert. HOOFDDOELEN EMIR heeft drie hoofddoelen voor het reguleren van de OTC-derivatenmarkt: 1. Het reduceren van tegenpartijrisico OTC-derivatencontracten zijn veelal maatwerk, wat betekent dat ze moeilijker, en soms zelfs niet, te verhandelen zijn. EMIR verplicht echter centrale clearing van OTC-derivaten. Dit betekent dat het contract direct na het afsluiten gecedeerd zal worden naar een centrale tegenpartij ( Central Counterparty of CCP ). Deze CCP zal dus voor beide oorspronkelijke tegenpartijen de nieuwe tegenpartij worden, waardoor er effectief twee contracten ontstaan. Deze centrale tegenpartij zal vervolgens ook de waardering van de derivaten voor haar rekening nemen en de clearing (uitwisselen van zekerheden/onderpand, vaak in de vorm van cash, ook bekend als marginverplichtingen) organiseren. De clearingverplichting wordt alleen voor bepaalde marktpartijen ingevoerd, namelijk financiële tegenpartijen en niet-financiële tegenpartijen die grootverbruiker zijn. Dit betekent dat alle financiële tegenpartijen deze clearing zullen moeten uitvoeren. Niet-financiële tegenpartijen zijn alleen verplicht onderpand uit te wisselen als de positie van OTC-derivaten over een periode van 30 dagen boven het drempelbedrag ( threshold ) uitkomt. De drempelbedragen voor niet-financiële tegenpartijen gelden per derivatencategorie. Zolang deze drempelbedragen niet worden overschreden, vallen de derivaten niet onder de clearingverplichting. Daarnaast worden derivaten die door niet-financiële tegenpartijen aangehouden worden voor hedgingdoeleinden, niet meegenomen in het bepalen van deze positie. Om aan deze hedgingvrijstelling voor nietfinanciële tegenpartijen te voldoen, moet een derivaat aan een van de volgende voorwaarden voldoen: a. Het dekt het risico af dat de waarde van activa of passiva, welke een onderneming in haar operationele activiteiten gebruikt, verandert. b. Het dekt indirect het risico af dat de waarde van activa of passiva verandert door een fluctuatie in de rente, inflatie of valutakoers. c. Het kwalificeert als een hedginginstrument onder IFRS. Omdat met name de punten b. en c. breed interpreteerbaar zijn, heeft DACT in december in samenwerking met de AFM en PwC een white paper opgesteld. Dit heeft tot doel om zowel de toezichthouder als de niet-financiële tegenpartijen wat meer houvast en sturing te geven bij het claimen van de hedgingvrijstelling. Indien er geen CCP is die de clearing van een bepaald derivaat op zich wil of kan nemen, zullen de tegenpartijen in het contract met elkaar moeten overeenkomen hoe de risico s die het derivaat met zich meebrengt worden beperkt. De vereisten voor dergelijke gevallen zijn nog niet definitief, maar toezichthouder ESMA (European Securities and Markets Authority) zal ook hier technische standaarden voorschrijven. 2. Het reduceren van operationeel risico Operationeel risico heeft vooral betrekking op de transactie- en risicomanagementprocessen. Door hier minimumeisen aan te stellen, verwacht ESMA de OTCderivatenmarkt efficiënter en veiliger te maken. Er zijn regels opgesteld voor: De risicomanagementprocedures van tegenpartijen; deze moeten robuust en controleerbaar zijn. Bij de beoordeling zal men met name kijken naar het treasurybeleid en hoe dit is ingericht ten opzichte van vergelijkbare ondernemingen. Deadlines voor de bevestiging van derivatentransacties. Voor financiële tegenpartijen en niet-financiële tegenpartijen die onder de clearingverplichting vallen, worden de confirmatiedeadlines gedurende de komende twee jaar teruggebracht naar één werkdag voor alle derivaten. Voor niet-financiële tegenpartijen die buiten de clearingverplichting vallen, wordt deze bevestigingsperiode teruggebracht naar twee dagen voor alle derivaten. Periodieke portfolioreconciliatie. De portfolioreconciliatie betekent dat tegenpartijen alle belangrijke kenmerken, inclusief de waardering, van de derivaten die zij met elkaar in de boeken hebben met elkaar afstemmen. De frequentie van het uitvoeren van deze reconciliatie hangt af van het aantal contracten die twee partijen onderling hebben die niet onder centrale clearing vallen.

15 15 3. Het verhogen van de transparantie Om de transparantie van de OTC-derivatenmarkt te verhogen, het derde hoofddoel van EMIR, worden alle marktpartijen verplicht hun OTC-derivaten voor het eind van de volgende werkdag te rapporteren bij een handelsregister ( Trade Repository of TR ). Op deze manier wil ESMA kunnen traceren waar zich de risico s in de markt bevinden met betrekking tot typen derivaten of bepaalde marktpartijen. De rapportageverplichting geldt voor alle marktpartijen en hierbij wordt dus geen verschil gemaakt tussen financiële en niet-financiële tegenpartijen. Voor TR s geldt hetzelfde als voor CCP s, namelijk dat zij zelf moeten aangeven voor welke klasse derivaten zij de administratie willen voeren. Indien er in juli 2015 voor een bepaalde derivatenklasse geen TR bestaat, zal ESMA de administratie hiervan op zich nemen. Het is opmerkelijk dat er geen vrijstelling geldt die voor intragroep derivaten kan worden aangevraagd, in tegenstelling tot de clearingverplichting waarvoor deze vrijstelling wel kan worden aangevraagd. Dit betekent dat alle financiële en niet-financiële instellingen alle intragroep derivaten zullen moeten rapporteren. Daarnaast is er een backloading verplichting, welke inhoudt dat alle, per 16 augustus 2012, uitstaande derivaten moeten worden gerapporteerd. EMIR is sinds de zomer 2012 officieel van kracht. De benodigde instellingen, de CCP s en TR s, kunnen echter pas sinds kort hun autorisatie aanvragen. Omdat er enkele maanden over deze aanvraagprocedures heen zullen gaan, heeft EMIR niet direct invloed op de bedrijfsvoering. Rond de zomer 2013 verwacht men de eerste CCP s en TR s in de markt, waarmee EMIR echt merkbaar zal worden in de markt en de dagelijkse treasurywerkzaamheden. Met dank aan Erwin Bastianen, Jeffrey Bollebakker en Pieter Veuger - PwC - Treasury Advisory Services MILA JOOSTEN Afgelopen jaar ben ik lid geworden van DACT. Ik kende de vereniging al langer, omdat ik een paar keer als introducé ben meegegaan naar seminars en workshops. Kenmerkend voor DACT is dat er altijd onderwerpen op de activiteitenagenda staan die actueel, to-the-point en praktijkgericht zijn. Je hebt er echt iets aan in je dagelijks werk. Een goed voorbeeld daarvan is de PEP-workshop over Hedge Accounting door Wieltec Treasury Services / KPMG, die op 28 maart 2013 heeft plaatsgevonden. Naast het verdiepen van mijn vakkennis ben ik ook lid geworden van DACT om collega s te ontmoeten en te netwerken. Het walking dinner voor nieuwe leden was wat dat betreft een prima binnenkomer. Door de wisselende tafelschikkingen was er vanaf het eerste moment volop interactie, tussen de nieuwe leden onderling maar ook met de vertegenwoordigers van het bestuur. Wat ik als zeer prettig heb ervaren, was de oprechte interesse in wat wij van de vereniging verwachten, waar we behoefte aan hebben en wat we zelf willen bijdragen. En dat alles in een sfeer van gelijkwaardigheid. Ik voelde me meteen thuis! LEEFTIJD: 40 JAAR WOONPLAATS: DEN HAAG LID SINDS: 2012 FUNCTIE: TREASURY & INSURANCE CONTROLLER BEDRIJF: POSTNL HOBBY S: KRUISSTEEK

16 DACT Jaarverslag SAMENSTELLING BESTUUR INGMAR M. BERGMANN is sinds 2008 bestuurslid van DACT en sinds 2009 voorzitter. Hij heeft meer dan 20 jaar ervaring in de wereld van treasury, zowel nationaal en internationaal. Sinds januari 2013 is hij werkzaam bij Nieuwe Steen Investments (NSI) als Corporate Treasurer en Head of Corporate Finance. NSI is een closed-end vastgoedfonds met veranderlijk kapitaal, dat belegt in onroerend goed. NSI is op 1 maart 1993 van start gegaan en sinds 3 april 1998 zijn de aandelen aan de Amsterdamse Effectenbeurs genoteerd. In 2011 had de onderneming een portefeuilleomvang van circa EUR 2,3 miljard. Ingmar Bergmann is onder andere verantwoordelijk voor het aantrekken van (alternatieve) financieringsbronnen, de verdere professionalisering van de treasuryfunctie en het intensiveren van het relatiebeheer met banken en andere financiële partijen. Ingmar komt van CBRE Global Investors, waar hij de positie van senior manager Treasury and Funding op interimbasis bekleedde. Daarvoor heeft Ingmar verschillende nationale en internationale functies bekleed, zoals Director Corporate Treasury bij Draka Holding en Group Treasurer bij energiemaatschappij Eneco. ROBERT BOGAARDT is Managing Director Group Treasury van Randstad Holding nv, de op één na grootste HR-dienstverlener ter wereld met operaties in meer dan 40 landen verspreid over Europa, Noord- en Zuid-Amerika en Azië. Robert is verantwoordelijk voor de wereldwijde treasury-activiteiten, die worden gecoördineerd vanuit drie verschillende locaties in Diemen, Brussel en Zürich. In 2006 keerde Robert terug bij Randstad waar hij in de periode 1998 tot 2001 ook op de treasury-afdeling had gewerkt. Gedurende de circa 4,5 jaren hiertussen was hij vooral werkzaam als consultant in de treasury-adviespraktijk bij Orchard Finance Consultants (voorheen NIB Capital Treasury Solutions). Robert is afgestudeerd als bedrijfseconoom aan de universiteit van Amsterdam en behaalde in Amerika zijn MBA-titel aan Boston University. Robert trad in 2011 toe tot het DACT-bestuur. COEN BORKINK studeerde bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Voordat hij als Manager Treasury & Finance in 2008 in dienst trad bij een van Nederlands grootste aannemers, Koninklijke Volker Wessels Stevin, was Coen vanaf 1997 voor ING Groep werkzaam. Coen heeft een brede ervaring met complexe vraagstukken omtrent de financiële structuur van ondernemingen, kredietverlening, cashmanagement en de inrichting van het betalingsverkeer. Binnen VolkerWessels was Coen verantwoordelijk voor de inrichting en het beheer van de corporate krediet- en garantiefaciliteiten, de intercompany financieringen en het ontwerp en de implementatie van het treasurybeleid, financieel risk management en performance management van de treasury-afdeling. Coen is in 2012 benoemd tot DACT-bestuurslid. Hij zal in 2013 de RT-opleiding afronden. MICHEL VAN DER BREGGEN studeerde fiscaal recht en filosofie aan de Rijksuniversiteit Leiden en the University of Edinburgh. Hij is tax partner bij PwC, waar hij zich heeft gespecialiseerd in financial services transfer pricing, in het bijzonder de transfer pricing aspecten van inter-company financiële transacties, zoals interne leningen, cashpools, guarantees en het ontwikkelen van loan pricing policies. Binnen PwC is Michel Co-head van het internationale financial transactions transfer pricing network. Hij heeft een groot aantal Advance Pricing Agreements afgesloten met de Nederlandse fiscus op dit gebied. Daarnaast publiceert hij regelmatig over dit onderwerp in diverse vaktechnische tijdschriften en doceert hij hierover bij het International Bureau of Fiscal Documentation te Amsterdam. Michel is in juni 2010 tot bestuurslid benoemd en bekleedt de zetel voor de branchegebonden leden. Michel van der Breggen is in mei 2011 tot penningmeester benoemd. GEORGE DESSING is Vice President Corporate Treasurer van Wolters Kluwer, een mondiale, toonaangevende aanbieder van informatiediensten en uitgeverij. In deze positie is George verantwoordelijk voor de wereldwijde treasury- en riskmanagementactiviteiten van Wolters Kluwer, ter ondersteuning van de bedrijfsstrategie. Voordat hij in 1997 zijn huidige functie bij Wolters Kluwer aanvaardde, bekleedde George verschillende functies bij NetHold Finance, onderdeel van de FilmNet Group, in Nederland en België. George studeerde bedrijfseconomie aan de HEAO in Den Haag en heeft tevens een master in bedrijfseconomie behaald aan de universiteit van Tilburg. George trad in 2007 toe tot het DACT-bestuur. BERND HAAKSMAN heeft in 2000 de postdoctorale opleiding tot Register Treasurer aan de VU voltooid. Daarvoor heeft hij een master in bedrijfseconomie behaald aan de Universiteit van Tilburg, na het afronden van de studie bedrijfseconomie aan de Hogeschool Utrecht. Bernd is, met een onderbreking van iets meer dan een jaar waarin hij de Group Treasurer was van PostNL, sinds begin 2005 werkzaam bij TNT, achtereenvolgens als Director Corporate Finance en Assistant Treasurer. Sinds maart 2012 vervult hij bij TNT Express de functie van Group Treasurer. Eerder was Bernd als Treasurer werkzaam voor Vedior in Zwitserland dat sinds 2008 gefuseerd is met Randstad. Bernd is zijn professionele loopbaan begonnen bij Rabobank International. In 2009 werd hij tot DACT-bestuurslid gekozen.

17 17

18 DACT Jaarverslag ERIKA LICHT studeerde rechten aan Tilburg University. Zij bekleedde diverse functies bij de overheid, in het bedrijfsleven en als advocaat in de insolventie- en familierechtpraktijk, welke praktijk zij in 2006 heeft neergelegd. Daarnaast is zij sinds 1995 actief als (beroeps)bestuurder bij diverse verenigingen en stichtingen in het financiële en juridische segment. Erika is sinds de oprichting van DACT in november 1996 secretaris van de vereniging. JANNEKE NONKES is werkzaam als zelfstander ondernemer en vrijwilliger in uiteenlopende werkgebieden. Het is haar passie om complexe situaties om te buigen tot eenvoudige oplossingen en die gezamenlijk met een team tot stand te brengen. Tot begin 2013 was ze werkzaam als Corporate Treasurer bij Argos waar ze de treasury-afdeling en het financieel risicomanagement van de organisatie heeft vormgegeven door de teamopbouw, organisatiestructuur, processen, systemen en het beleid aan te passen. Daarvoor was ze werkzaam als Corporate Treasurer bij KPN en in diverse financiële functies binnen KPN. Janneke volgde haar master in Information Management en de studie tot Register Accountant aan de Nivra-Nyenrode universiteit en de studie tot Register Treasurer aan de VU. Bij deze laatste studie is ze momenteel actief betrokken als lid van het Curatorium. Janneke rondt in 2013 een Leergang af om Commissaris te worden bij een woningbouwcorporatie en volgt in dat kader een traineeship in de RvC van een grote woningcorporatie. Janneke is sinds 2009 bestuurslid van de DACT. CEES VLETTER vervulde vanaf 1987 diverse treasuryfuncties bij Koninklijke Vopak NV (Vopak). Van was hij werkzaam als Senior Consultant in de treasury-adviespraktijk bij Orchard Finance Consultants. In 2004 keerde Cees terug bij Vopak, waar hij sindsdien als Director Global Treasury verantwoordelijk is voor de treasury-activiteiten van het concern. Vopak is s werelds grootste onafhankelijke tankterminaloperator, gespecialiseerd in de opslag en overslag van vloeibare en gasvormige chemie- en olieproducten. Vopak exploiteert per begin terminals met een totale opslagcapaciteit van 30,3 miljoen cbm in 31 landen. Deze terminals liggen op strategische plaatsen ten opzichte van de gebruikers en de belangrijkste vaarroutes. Klanten zijn overwegend ondernemingen uit de chemische en olie-industrie, waarvoor Vopak een grote verscheidenheid aan producten opslaat die hun weg naar een groot aantal industrieën vinden. In 2011 werd Cees tot DACT-bestuurslid gekozen. PORTEFEUILLEVERDELING De bestuurstaken zijn verdeeld over teams, die als volgt zijn samengesteld: Annual Conference Team: Educatieteam: Round Table-team: Treasury Beurs-team: Janneke Nonkes (vz), Ingmar Bergmann, Robert Bogaardt, Coen Borkink, George Dessing en Erika Licht. Bernd Haaksman, Janneke Nonkes en Erika Licht. Robert Bogaardt, Michel van der Breggen en George Dessing. Erika Licht (vz), Ingmar Bergmann, Bernd Haaksman, Frits Hensel en Cees Vletter.

19 19 MARIEKE VEGTER Van oorsprong heb ik een marketingachtergrond. Via een financiële functie bij een uitgever ben ik vier jaar geleden in treasury beland. Het vakgebied is dus nog relatief nieuw voor mij, maar ik vind het erg boeiend en heb dan ook veel behoefte om mijn kennis te verdiepen en te verbreden. Dat is in de praktijk best lastig, want naast de postdoctorale RT-opleiding van de Vrije Universiteit zijn er maar weinig leermogelijkheden van niveau. DACT is feitelijk de enige plek waar je, dankzij het brede aanbod van workshops en seminars over actuele treasuryvraagstukken, vakinhoudelijk kunt bijtanken. Daarom ben ik in 2012 lid geworden. Oók trouwens om vakgenoten te ontmoeten en te kunnen sparren en netwerken. Mijn eerste kennismaking met de vereniging was de DACT Treasury Beurs. Wat een evenement! De masterclass van Rick van der Ploeg vond ik super interessant. Knap hoor, hoe die man twee uur lang de aandacht wist vast te houden. Net zo waardevol was dat je op de beursvloer vrijwel iedereen uit en rond het vakgebied kon ontmoeten: collega s, banken, consultants en softwareleveranciers. Op de Beurs heb ik me goed georiënteerd en veel nuttige informatie verzameld. Het tweede evenement voor mij was het walking diner voor nieuwe leden, waarin ik vooral heb kunnen sparren met collega s en daarnaast het bestuur van DACT heb leren kennen. Het lidmaatschap van DACT heeft dus al meteen z n waarde bewezen! LEEFTIJD: 46 JAAR WOONPLAATS: UITHOORN LID SINDS: 2012 FUNCTIE: SENIOR TREASURY CONTROLLER BEDRIJF: CSM HOBBY S: KOKEN, MUSICALS, PAARDRIJDEN, SKIËN, REIZEN

20 DACT Jaarverslag SAMENSTELLING RAAD VAN ADVIES FRITS HENSEL studeerde Bedrijfseconomie en Fiscaal Recht aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Op 1 januari 1970 trad hij in dienst van Akzo (thans AkzoNobel). In 1982 werd hij benoemd tot directeur Financiële Zaken met wereldwijde verantwoordelijkheid voor treasury, corporate finance en investor relations. Vanaf 1993 had hij als Senior Vice President Finance ook de eindverantwoordelijkheid voor de belastingplanning en de aangiftes in alle landen waar AkzoNobel activiteiten ontplooide. Frits was daarnaast vele jaren Chairman van de Board van AkzoNobel USA en van de Board van AkzoNobel UK. Ook was hij vicevoorzitter van het Nederlandse pensioenfonds en voorzitter van de Beleggingscommissie van de belangrijkste buitenlandse pensioenfondsen van AkzoNobel. Sinds zijn pensionering, in mei 2005, is Frits nog steeds zeer actief. Zo is hij lid van de Raad van Toezicht van de Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB, lid van de Raad van Commissarissen en voorzitter van het Audit Committee van ANWB BV en penningmeester van de Stichting Register Treasurer. Als voorzitter van de Raad van Advies van DACT en als lid van het Treasury Beurs-team is hij ook nauw betrokken bij de activiteiten van DACT. HANS VAN ERP studeerde macro-economie aan de Universiteit van Tilburg. Na z n doctoraalexamen, in 1981, werkte hij als analist bij De Nederlandsche Bank en als consultant en afdelingsmanager bij ABN AMRO. Vanaf 1993 vervulde hij managementfuncties op treasurygebied, investor relations en beleggingen bij DSM en CSM. In 2005 richtte Hans het consultancy- en interim managementbureau Bridges in Finance op. In juni 2006 werd hij ingehuurd door de Oostenrijkse onderneming Zumtobel Lighting NV, als directeur Corporate Treasury. Na afronding van zijn opdracht keerde Hans terug naar Nederland. Op dit moment is hij vanuit Bridges in Finance voornamelijk werkzaam als treasurer bij DSB Bank, waar hij in opdracht van de curatoren medeverantwoordelijk is voor het beheer, de verkoop en overdracht van de portefeuille. ARNOLD SALVERDA vervulde na zijn studie aan Nyenrode Business Universiteit diverse treasury- en managementfuncties bij nationale en internationale bedrijven. Zo was hij Treasurer bij Royal Nedlloyd Group ( ), Corporate Treasurer bij CSM NV ( ) en Sara Lee/DE NV ( ), CFO van Sara Lee Antilles ( ), Director Treasury van P&O Nedlloyd Ltd ( ) en Corporate Treasurer bij Smit Internationale NV. Sinds 2010 is Arnold Director Corporate Finance bij VimpelCom Ltd. Als één van de oprichters en oud-voorzitter van DACT is hij vanaf de start nauw bij de vereniging betrokken. Arnold is één van de initiatiefnemers van de postdoctorale opleiding Treasury Management aan de VU ( Register Treasurer opleiding); sinds 2011 is hij voorzitter van het curatorium van deze opleiding. Voorts is hij één van de oprichters en oud-voorzitter van de Stichting Register Treasurer. WIM VAN WINDEN trad in 1980, na enkele traineeships bij internationale graanhandels, in dienst bij Amrobank. In 1982 stapte hij over naar Royal Volker Stevin. Een jaar later werd hij account manager bij Barclays Bank. In 1985 kreeg z n carrière een vervolg als assistant treasurer en operational treasurer Europe bij Sara Lee/DE. In 1992 ging hij een nieuwe uitdaging aan als Corporate Treasurer bij Heineken. Na deze functie zes jaar te hebben vervuld, maakte Wim de switch naar z n huidige werkgever Philips. Hij bekleedde diverse managementfuncties, waaronder Treasurer EMEA-Global en directeur van het Philips Pensioenfonds. Vanaf 2005 was hij CFO van Philips Nederland en later van de Benelux. Sinds 1 oktober 2012 is Wim gepensioneerd. Hij bekleedt momenteel drie commissariaten en verricht vrijwilligerswerkzaamheden. SANDER VAN TOL studeerde Financiële Economie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Na een korte periode als Assistent Treasurer bij het Woningbedrijf Rotterdam startte hij in 1996 als Associate Consultant bij Zanders, Treasury & Finance Solutions. In 2001 werd Sander benoemd als Partner van deze firma. Binnen Zanders is hij medeverantwoordelijk voor de marktgroep Corporate Clients. Naast zijn functie bij Zanders geeft hij les aan de postdoctorale Register Treasurer-opleiding aan de Vrije Universiteit. Voorts is Sander spreker op internationale conferenties en geeft hij Corporate Finance en Risk Management training voor onder meer Eurofinance, Euromoney en de AFP. Sander was tot 2010 lid van het bestuur van DACT.