5,9. Samenvatting door een scholier 2002 woorden 14 juni keer beoordeeld

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2002 woorden 14 juni ,9 2 keer beoordeeld Vak Methode Economie In balans H8 Collectieve lasten (8.1) - Collectieve sector = overheidssector + instellingen voor sociale verzekeringen - Overheidssector = centrale overheid (de staat) + lagere overheden (provincie, gemeente) De collectievelastendruk (8.1.1) - Collectieve lasten = belastingen aan de overheid + sociale premies + niet-belastingmiddelen met een collectief karakter (bv. Milieuheffingen, aardgas) - Collectievelastendruk = (totaal collectieve lasten / nationaal inkomen) x 100% Sociale zekerheid (8.1.2) - Nederland is een verzorgingsstaat (veel sociale uitkeringen) De gemiddelde en de marginale belastingen premiedruk (8.1.3) - Sociale verzekeringen -> volksverzekeringen en werknemersverzekeringen - Volksverzekeringen -> bestemd voor elke Nederlander (bv. AOW) - Werknemersverzekeringen -> bestemd voor mensen in loondienst (bv. WW, WAO) - Collectievelastendruk -> belastingdruk en premiedruk - Hogere marginale belastingdruk vindt plaats bij het overbruggen van een hogere belastingschijf - Lagere marginale premiedruk vindt plaats bij het overbruggen van een hogere belastingschijf Functies van de overheid (8.2) De allocatiefunctie (8.2.1) - Wie produceert wat, hoeveel, waar, op welke manier en voor wie? - Door collectieve en quasi-collectieve goederen heeft de overheid direct invloed hierop - Collectieve goederen: uit belastingopbrengsten (bv. Leger, politie, bestuur) - Quasi-collectieve goederen: individuele goederen door overheid voortgebracht (bv. Gas, water, OV) - Indirecte invloed door middel van heffingen, subsidies en wettelijke regelingen De stabilisatiefunctie (8.2.2) - Stabiliseren als er sprake is van conjuncturele en/of structurele onevenwichtigheid - Conjuncturele onevenwichtigheid -> bv. bestedingen zo laag dat er conjunctuurwerkloosheid ontstaat - Anticyclisch begrotingsbeleid -> overheid gaat bv. Meer besteden of belasting verlagen - Inverdieneffecten -> gewenste effect van het beleid -> extra schulden worden terugverdiend - Structurele onevenwichtigheid -> bv. Nederlandse bedrijven niet in staat te concurreren Pagina 1 van 7

2 - Overheid -> maatregel: productiekosten verlagen De (her)verdelingsfunctie (8.2.3) - Herverdeling door heffen van belasting (progressief) en het geven van uitkeringen - Prijs- en tariefbeleid -> bv. Tarief van OV, onderwijs en max toegestane huurverhoging Organisatie en werkwijze van de rijksoverheid (8.3) - Economische politiek = alle maatregelen die de overheid neemt om het economisch leven te beïnvloeden De rijksbegroting en de miljoenennota (8.3.1) - Prinsjesdag -> minister van Financiën overhandigt namens de regering de rijksbegroting en de miljoenennota aan het parlement - Rijksbegroting: wetsvoorstel over begrote inkomsten en uitgaven - Miljoenennota: hoe de rijksbegroting past in de financieel-economische situatie Het parlement (8.3.2) - Regering controleren en wetten beoordelen - Voeren van begrotingsdebatten na publicatie van de rijksbegroting en de miljoenennota De regering (8.3.3) - Voorbereiden en uitvoeren (opstellen rijksbegroting) - CBS -> verzamelt en publiceert gegevens - CPB -> adviseert regering bij het opstellen van de rijksbegroting - SER -> Advies geven (bestaat uit vertegenwoordiger van werknemers- en werkgeversorganisaties en onafhankelijke deskundigen (kroonleden)) De ministers (8.3.4) - Minister van financiën -> verantwoordelijk voor de rijksbegroting en de monetaire politiek (waarde van de euro stabiliseren) - Minister van economische zaken -> verantwoordelijk voor een gezond bedrijfsleven - Minister van sociale zaken en werkgelegenheid -> verantwoordelijk voor de sociale zekerheid en werkgelegenheid De inkomsten en uitgaven van het Rijk (8.4) - Inkomsten: belasting op inkomen en winst of directe belastingen, kostprijsverhogende belastingen of indirecte belastingen, niet-belastingmiddelen - Uitgaven: overheidsbestedingen en overdrachtsuitgaven, uitgaven per departement De inkomsten van de rijksoverheid (8.4.1) - Directe belastingen: box 1 -> inkomen uit werk en woning; box 2 -> inkomen uit aanmerkelijk belang; box 3 -> inkomen uit sparen en beleggen - Indirecte belastingen: BTW, accijnzen - Niet-belastingmiddelen: winstuitkeringen van staatsbedrijven, opbrengsten uit verkoop van aardgas, retributies, heffingen De uitgaven van de rijksoverheid (8.4.2) - Overheidsbestedingen -> overheidsinvesteringen (wegen e.d.) en overheidsconsumptie (ambtenaren) - Overdrachtsuitgaven -> voornamelijk subsidies en sociale uitkeringen - Uitgaven per departement Pagina 2 van 7

3 Visies op de collectieve lasten en de collectieve uitgaven (8.5) Beginselen van belastingheffing (8.5.1) - Draagkrachtbeginsel: belasting geheven naar draagkracht - Profijtbeginsel: degenen die profiteren van diensten van de overheid moeten daarvoor betalen Actuele ontwikkelingen (8.5.2) - Collectieve-uitgavenquote = (totaal van de uitgaven van de collectieve sector / nationaal inkomen) x 100% - Privatisering: overhevelen van activiteiten van de overheid naar particuliere ondernemingen - Deregulering: het verminderen van het aantal wetten en regelingen - Decentralisatie: besluitvorming en uitvoering plaats laten vinden op een zo laag mogelijk niveau De doelstellingen van economische politiek (8.6) De vijf doelstellingen van de economische politiek (8.6.1) - Evenwichtige arbeidsmarkt (zowel werkloosheid als een tekort aan arbeidskrachten vermijden - Prijsstabiliteit (snelle/grote prijsveranderingen vermijden) -> Europese Centrale Bank, De Nederlandsche Bank - Rechtvaardige inkomensverdeling - Evenwichtige betalingsbalans (streven naar evenwicht tussen export en import) - Evenwichtige (duurzame) groei (productie die niet ten koste gaat van latere generaties) Doelstellingen die elkaar doorkruisen (8.6.2) - Geen uitleg nodig De instrumenten van economische politiek (8.7) Instrumenten die ingrijpen in de omvang van productie, inkomen en bestedingen (8.7.1) - Gaat om: verbeteren van de conjuncturele situatie - Begrotingspolitiek -> belastingtarieven verlagen en/of uitgaven verhogen - Monetaire politiek -> de centrale bank verruimt de mogelijkheden van banken om krediet te verlenen - Inkomenspolitiek -> bv. Verhogen van sociale uitkeringen en/of verlagen van belastingtarieven - Prijspolitiek -> eigen tarieven verlagen (bv. Paspoort, OV) Instrumenten die ingrijpen in de structuur van productie, inkomen en bestedingen (8.7.2) - Gaat om: voornamelijk betrekking op de aanbodkant van het economisch leven - Investeringspolitiek -> meer geld uitgeven aan investeringen - Handelspolitiek -> handelsovereenkomsten sluiten met andere landen - Belastingpolitiek -> lasten op het gebruik van arbeid verlagen, andere productiefactoren verhogen - Consumptiepolitiek -> via heffingen en subsidies bepaalde producten stimuleren/afremmen Instrumenten die ingrijpen in de sturing van productie, inkomen en bestedingen (8.7.3) - Deregulering -> aantal wetten en regelingen verminderen - Privatisering -> overhevelen van overheidstaken naar de marktsector - Marktinterventie -> bepaalde regels opstellen om de marktwerking te verbeteren Conjunctuurpolitiek (8.8) - Productiecapaciteit = maximaal mogelijke productieomvang in een bepaalde periode Pagina 3 van 7

4 - Korte termijn -> productiecapaciteit constant - Nationaal inkomen op korte termijn hangt af van de omvang van de effectieve vraag - Effectieve vraag = het totaal van de bestedingen van gezinnen, bedrijven, overheid, buitenland De conjunctuurgolf (8.8.1) - Hoogconjunctuur -> hoge effectieve vraag - Overspannen arbeidsmarkt -> tekort aan arbeidskrachten - Laagconjunctuur -> lage effectieve vraag - Conjunctuurwerkloosheid -> werkloosheid door een geringe productie - Recessie = nationaal inkomen neemt toe met een kleiner percentage dan de trend - Depressie = absolute daling van het nationaal inkomen - Bestedingsevenwicht -> effectieve vraag gelijk aan de capaciteit bij normale bezetting - Conjunctuurindicatoren = consumentenvertrouwen, geldhoeveelheid, producentenvertrouwen, orderportefeuille -> fungeren als conjunctuur barometer Het anticyclisch begrotingsbeleid en de multiplier (8.8.2) - Anticyclisch begrotingsbeleid = maatregelen van de overheid om de conjunctuurgolf te stabiliseren - Multiplier = inkomensvermenigvuldiger (stel: overheidsbestedingen + 10, nationaal inkomen > multiplier is 4) - Bestedingen verhogen -> verhogen overheidsbestedingen of verruiming van de kredietmogelijkheden Conjunctuurpolitiek versus structuurpolitiek (8.9) De investeringen (8.9.1) - Bestedingseffect van investeringen = investeren waardoor bestedingen toenemen - Capaciteitseffect van investeringen = uitbreiding productiecapaciteit door investeringen De belastingtarieven (8.9.2) - Belastingtarieven omlaag -> bestedingen omhoog - Belastingtarieven omlaag -> concurrentiepositie omhoog De besparingen (8.9.3) - Besparingen omhoog -> bestedingen omlaag - Besparingen omhoog -> productiecapaciteit omhoog (meer geld voor investeringen beschikbaar) Onderlinge tegenwerking van het conjunctuur- en structuurbeleid (8.9.4) - Investeringen omhoog -> onderbesteding omlaag - Investeringen omhoog -> onderbesteding omhoog (productiecapaciteit neemt toe, dus verhouding blijft gelijk) - Investeringssubsidies omhoog -> investeringen omhoog - Rente omhoog -> investeringen omlaag (er wordt meer gespaard) De staatsschuld (8.10) - EMU-norm = Economische en Monetaire Unie -> voorwaarden waaraan een land moest voldoen om een gemeenschappelijk munt te gaan gebruiken Het begrotingstekort (8.10.1) - Begrotingstekort = tekort op de rijksbegroting - Staatsobligaties = staatslening Pagina 4 van 7

5 - Afwenteling = hogere belastingen worden doorgevoerd op de prijs aan de consument - Kosteninflatie = als ondernemingen de stijging van productiekosten doorberekenen in de prijzen De staatsschuld en het financieringstekort (8.10.2) - Staatsschuld = al het geleende geld in de loop der jaren bedragen die zijn afgelost - Financieringstekort = begrotingstekort (herleenbare) aflossing op de staatsschuld - Financieringstekort = de toename van de staatsschuld - Staatsschuldquote = (staatsschuld / bruto binnenlands product) x 100% Voor- en nadelen van een financieringstekort (8.10.3) - Vanwege hoge rente-uitgaven minder geld voor andere overheidsbestedingen - Door de schulden is wel een goede internationale concurrentiepositie nodig -> schulden worden in de loop der tijd terugverdiend De EMU-norm (8.10.4) - Voorwaarde: financieringstekort moet kleiner zijn dan 3% van het bruto binnenlands product - Voorwaarde: staatsschuldquote moet kleiner zijn dan 60% van het bruto binnenlands product Het stelsel van sociale zekerheid (8.11) - Doel: bestaanszekerheid verschaffen aan alle inwoners van Nederland Financiering van het stelsel van sociale zekerheid (8.11.1) - Zie Voorbeelden volksverzekeringen: AWBZ, AOW, ANW, AKW - Voorbeelden werknemersverzekeringen: WW, WAO, WIA - Voorbeelden sociale voorzieningen: ABW, RWW De volksverzekeringen (8.11.2) - Onderscheid tussen verzekeringen tegen verlies van inkomen (AOW, ANW, AAW) en verzekeringen tegen hoge kosten (AWBZ, AKW) De werknemersverzekeringen (8.11.3) - Duur van WAO- en WW-uitkering afhankelijk van het arbeidsverleden Hoogte van de premies (8.11.4) - Door overheid vastgesteld - Iedere verzekerde moet een extra nominale premie (een vast bedrag) betalen voor de Ziekenfondswet - Max premies volksverzekeringen -> t/m 2de schijf wordt betaald De sociale voorzieningen (8.11.5) - Algemene bijstandswet (ABW) + Rijksgroepsregeling werkloze werknemers (RWW) - ABW -> wordt beschouwd als het sociale minimum De sociale verzekeringen, particuliere verzekeringen en pensioenen (8.12) Marktwerking in de sociale zekerheid (8.12.1) - Werknemers met inkomen boven de loongrens voor ziekenfondsverzekeringen kunnen zich particulier verzekeren - Privatisering van sociale verzekeringen om de kosten voor de overheid te verminderen Voor- en nadelen van marktwerking (8.12.2) - Efficiency -> instellingen die sociale verzekeringen uitvoeren, zijn logge apparaten vergeleken met Pagina 5 van 7

6 particuliere instellingen die op de markt met elkaar moeten concurreren - Eigen verantwoordelijkheid -> particulier verzekeren, vaak meer risico s - Lagere collectieve lasten -> verlaging collectieve lasten door overheveling van sociale verzekeringen naar de marktsector - Zekerheid -> als men verplicht moet verzekeren via de sociale verzekeringen, bescherm je de mensen tegen zichzelf - Solidariteit -> mensen met een inkomen betalen de premies voor mensen zonder inkomen - Lastenverdeling -> meer marktwerking, minder collectieve lasten -> mensen moeten zelf meer betalen - Betaalbaarheid -> stelsel dreigt onbetaalbaar geworden. Groep die werkt wordt kleiner Het omslagstelsel en het kapitaaldekkingsstelsel (8.12.3) - Omslagstelsel = sociale uitkeringen worden betaald uit de sociale premies van de mensen die nu werken - Kapitaaldekkingsstelsel (pensioenen) = je werkt voor je eigen uitkering - Waardevast = hoogte van het pensioen stijgt mee met de prijsstijgingen - Welvaartsvast = stijging van het pensioen gelijk aan de gemiddelde stijging van de lonen in Nederland Gevolgen van belastingen premiebetaling (8.13) Het afwentelen van belasting en premies (8.13.1) - Belasting omhoog -> looneisen omhoog - Lonen omhoog -> verkoopprijzen omhoog -> lonen omhoog - Zulke afwentelingsmechanismen verzwakken de internationale concurrentiepositie - Loonprijsspiraal Het ontwijken van belasting en premies (8.13.2) - Wettelijk toegestaan! Bv. In een land met een mild belastingklimaat gaan worden, benzine in het buitenland tanken - Bestedingspatroon zo inrichten dat je veel aftrekposten hebt voor de inkomstenbelasting Het ontduiken van belasting en premies (8.13.3) - Wettelijk niet toegestaan! Bv. Zwart werken, omzet verzwijgen Fraude met sociale uitkeringen (8.13.4) - Bv. Misbruik WAO of bijstand Fraudebestrijding (8.13.5) - Strengere controle, simpelere regels, hogere boetes - Regelgeving aanscherpen - Prikkels inbouwen (bv. Vakantiedagen afnemen bij afwezigheid door ziekte) Sociale zekerheid en arbeidsparticipatie (8.14) - Verschil tussen loonkosten en het nettoloon = de wig Daling van de vraag naar arbeid (8.14.1) - Loonkosten verminderen -> mensen vervangen door machines Daling van het aanbod naar arbeid (8.14.2) - Klein verschil tussen uitkering en inkomen uit arbeid Vergroting van de arbeidsparticipatie (8.14.3) - Sociale premies omlaag -> arbeidsvraag omhoog Pagina 6 van 7

7 - Sociale uitkeringen omlaag -> arbeidsaanbod omhoog - Draagvlak = het aantal mensen dat sociale premies betaalt - Bevordering arbeidsparticipatie door: subsidies verstrekken om langdurig werklozen in dienst te nemen, werklozen individueel begeleiden bij scholing, mogelijkheden van kinderopvang uitbreiden, sociale zekerheid privatiseren, flexibele pensionering mogelijk maken Economische modellen en sociale zekerheid (8.14.4) - Bestaat puur uit voorbeelden -> zie boek Pagina 7 van 7