Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO. Een plek voor. en spiritualiteit?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO. Een plek voor. en spiritualiteit?"

Transcriptie

1 Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2007 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners Een plek voor zingeving en spiritualiteit? 22 november 2007 Activiteitenkalender Een plek voor zingeving en spiritualiteit? HERFST 2007 Vrijdag 14 september (OPZ forum) lunchcauserie om 12.00u: Geerdt Magiels Dr. Paul Janssen, arts en onderzoeker, een boodschap voor de toekomst Het OPZ Geel wijdt op 22 november 2007 de derde Studiedag Klinische psychotherapie aan een plek voor zingeving en spiritualiteit?. Er wordt een forum voor reflectie over deze gevarieerde thematiek geboden. In de voormiddag reiken de plenaire lezingen vanuit diverse perspectieven een globaal kader aan. In de namiddag staat een reeks keuzesessies met een ruime inbreng van zowel psychotherapeuten als psychiatrisch verpleegkundigen geagendeerd. De dag wordt besloten met een plenair panelgesprek over de levensbeschouwelijke en pastorale dienstverlening in een psychiatrische setting. De aandacht voor zingeving groeit, globaal in de samenleving, en specifiek binnen de geestelijke gezondheidszorg. De belangstelling komt voort uit een groeiende behoefte aan de integratie van diverse disciplines en verdieping hierbij. De mens in psychische nood is immers veelkleuriger dan hetgeen tot uiting komt via zijn behandeling en diagnose op diverse professionele niveaus. Zo kan er een meer zijn dat zich in de therapeutische relatie aandient, hetgeen gepaard kan gaan met de ervaring van samen zin ontvangen : een ervaring waarbij de scheiding hulpverlener-hulpvrager overstegen wordt. Een nieuw evenwicht is nodig. Enerzijds is verdere professionalisering vanuit evidencebased behandeling voor specifieke doelgroepen van belang. Anderzijds moet ruimte gegeven worden aan de ontwikkeling van patiëntenzorg en therapieën die op creatieve wijze aan de slag gaan met zingeving vanuit de basale bronnen van het menszijn. Concreet: een diepere waarneming van je binnenkant, de kwetsbaarheid en sterfelijkheid van je leven als mens, zingeving in de verwerking van intense ervaringen, de gevoeligheid voor een spirituele dimensie. Het is bevrijdend wanneer hieraan in de behandeling voldoende ruimte gegeven wordt. Men weet zich namelijk aangesproken op andere mogelijkheden voorbij de eigen beperkingen. Rond zingeving werken, betekent ook openstaan voor de levensbeschouwelijke en spirituele dimensie. In psychiatrie en psychotherapie groeit de openheid hiervoor: de bereidheid tot integratie is er. Dit schept diverse mogelijkheden: om er zelf ruimte voor te creëren, om samen te werken met consulenten en pastores uit diverse levensbeschouwingen. Als klinische directeurs bevelen we onze studiedag aan. Zowel aan wie in een psychiatrisch ziekenhuis werkt of op een PAAZ, als aan wie in ruimere zin in de geestelijke gezondheidszorg werkzaam is of in bredere zin geïnteresseerd is. Jef Wouters Medisch Directeur Walter Krikilion Therapeutisch directeur Mieke Mondelaers Verpleegkundig directeur OPZ Geel 2007 / 1

2 De bijna vergeten dimensie Thema s als zingeving en spiritualiteit krijgen steeds meer een plaats in de geestelijke gezondheidszorg. Medisch directeur Jef Wouters en paramedisch directeur Walter Krikilion gingen tijdens een gesprek dieper in op de inhoud van de derde studiedag Klinische Psychotherapie. Jef Wouters: De twee vorige studiedagen hadden de therapeutische relatie en de systeemtherapie als onderwerp. Dat kun je als respectievelijk een driedimensionele en een multidimensionele benadering van de patiënt beschouwen. Nu focussen we op een minder grijpbare en minder begrijpbare dimensie: zingevings- en existentiële vragen. Het zijn vragen waar de ouder wordende mens vaak mee geconfronteerd wordt, omdat mensen met de leeftijd ook vaker met ziekte, lijden, dood en zingevingsvragen te maken krijgen. Maar ook op jongere leeftijd kunnen zware tegenslagen, pijn, depressie mensen confronteren met hun sterfelijkheid en met de zin van hun bestaan. Een belangrijk aspect is de manier waarop geloof en spiritualiteit bij psychotici een rol kan spelen in hun ziektebeeld. Walter Krikilion: Psychotici, die mogelijk in hun waanbeelden zichzelf bijvoorbeeld als de Profeet van God beschouwen, stellen de therapeut voor grote uitdagingen. De behandelaar moet de goede, vitale bron vinden, daarmee contact maken en die naar boven halen. Spiritualiteit biedt immers ook mogelijkheden om gezondmakende krachten los te maken. Het is belangrijk om daar op een subtiele manier ruimte aan te geven. Jef Wouters: Het is inderdaad essentieel dat de therapeut deze bronnen durft exploreren. Vaak zijn spiritualiteit en geloof verborgen gegevens en durft men die ook niet bloot te leggen, de therapeut niet en de patiënt niet. Als je wilt werken aan gezond maken, moet je echter weten waar de ziekmakende factoren zijn. Wanneer je de plant ziet stuk gaan, kan dat ook aan de wortels liggen, aan verborgen, onderliggende oorzaken. Daar mag je als psychiater of therapeut niet aan voorbij gaan. Walter Krikilion: Twintig jaar geleden was een puur psychiatrische of psychologische benadering de regel en werd spiritualiteit weggebannen. Therapie ging toen vooral uit van de zelfstandigheid van de patiënt, die bevrijd moest zijn van alle religieuze ballast. Dergelijke aanpak doet echter tekort aan de patiënt die in de diepte getekend blijft door de minder zichtbare en minder grijpbare dimensies van zijn bestaan. De hulpverlener moet daar durven mee bezig zijn. Je mag dat niet alleen overlaten aan de pastor of consulent. Psychiater, psycholoog of therapeut mogen religie en spiritualiteit een plek geven en daarnaast op het gepaste moment doorverwijzen naar de pastor of consulent. Maar ook omgekeerd moeten deze laatsten er alert voor zijn en wanneer nodig de therapeut inschakelen. Jef Wouters: Die benadering mag niet dwingend zijn. Een therapeut dient niet om God of geloof te prediken of te onderdrukken. We houden vooral een pleidooi om het mee in ogenschouw te nemen, het ruimte te geven, er het pathologische aspect in te onderkennen en er iets mee te doen. Een therapeut is geen filosoof, maar probeert te genezen. Als het religieuze leidt tot destructiviteit, moet je grenzen stellen aan het pathologische en proberen het te behandelen. Walter Krikilion: Ik wil hier ook even ingaan op een ander aspect: zingeving en religie zijn om het zo uit te drukken des mensen. Je bent therapeut voor de cliënt, maar je bent als hulpverlener zelf ook een zinzoekende mens. Net als de cliënt ben je kwetsbaar en samen ben je op zoek. Ook al ben je bijzonder professioneel als psychiater, psycholoog of therapeut, op dat terrein moet je eerlijk zijn en toegeven dat je niet alles weet. Cliënt en therapeut kunnen elkaar aanvullen en helpen. Jef Wouters: Essentieel is allereerst dat er van in het begin ruimte voor wordt gecreëerd, ook wanneer hulpverlener en patiënt van een totaal andere overtuiging zijn. Walter Krikilion: De hulpverlener moet vaak nog de mentale klik maken om het mee op te nemen. Bijvoorbeeld als de cliënt er niet spontaan over praat, wil hij er dan niet over praten? Of heeft hij het gevoel dat het niet mag of kan ter sprake worden gebracht? En als de therapeut het dan toch aankaart, mag het zeker geen dwingend karakter hebben. Ik zou besluitend zeggen: zingeving, verlangens, spiritualiteit, religie maken deel uit van de behandelaspecten en mogelijkheden. We moeten het aan bod laten komen. Het kan een groeimogelijkheid zijn op weg naar herstel. Maar we moeten ook de grenzen erin kunnen onderkennen. Daar zal het tijdens onze studiedag op 22 november in essentie over gaan. Johan Claeys 2 / OPZ Geel 2007

3 De meerwaarde van spiritualiteit Katleen Maenhaut is licentiate pastoraat in de gezondheidszorg en psychotherapeute in de brongroep van de dagkliniek Volwassenen in het OPZ Geel. Tijdens de studiedag leidt ze een keuzesessie over de meerwaarde van spiritualiteit in de therapeutische relatie. Een gesprek. Wat betekent spiritualiteit voor u? Spiritualiteit is bij mij als kind gegroeid uit verwondering voor de natuur, mij omgeven voelen door iets wat mij overstijgt, onvatbaar is. Later ontwikkelde dit zich verder door heel bewust in het leven te staan en ook oog te krijgen voor verwondering in gebeurtenissen en in contacten met mensen. Het brengt me dichter bij mezelf. Ik voel op die momenten van verwondering voor mens en natuur een inspiratie, bezieling, enthousiasme om te leven en te handelen, ook als therapeut. Wat heeft het spirituele te maken met het therapeut zijn? Spiritualiteit duidt op stilstaan bij belevenissen, contact maken met je innerlijke bron, je afvragen: wie ben ik, hoe sta ik in het leven? Wat bezielt mij als mens, wat maakt mij enthousiast? Wat is de moeite waard? Deze innerlijke bewustwording inspireert mij om mensen te begeleiden: hoe kan ik mensen die vastgeraakt zijn of die beperkt zijn in hun belevingswereld, tot leven aanporren, hoe kan ik hen in beweging krijgen, wat kan hen bezielen in hun leven, hoe beperkt of getekend dat ook is? Hoe kan spiritualiteit of gedrevenheid vanuit het spirituele of geestelijke waarden een hogere waarde geven aan een therapeutische relatie? Wat is het verschil met een professionele relatie waar deze dimensie ontbreekt? Het spirituele komt niet altijd aan bod bij mijn contacten. Ik heb er als het ware wel voelhorens voor. Zuiver professioneel gezien ligt het accent als therapeut op de vraag: hoe kan ik mijn cliënt, deze mens, bijstaan in zijn persoonlijke groei, zorgen voor zijn psychisch welzijn, hem begeleiden in het leven dat hij heeft met zijn mooie en minder mooie kanten, en ervoor zorgen dat hij dit aankan? De inbreng van spiritualiteit in de therapeutische relatie kan een persoon, naast het vermogen om te leren leven met de beperkingen die er zijn, er ook toe aanzetten om meer kleur, meer smaak te geven aan zijn leven. Mensen putten hieruit meer levensvreugde en meer levenskwaliteit. Dit geeft toch een extra dimensie aan de therapeutische relatie. Het is voor een stuk ook een intuïtieve benadering. Als ik aanvoel dat er op het einde van de begeleiding nog een onvrede is, een honger naar meer, ga ik na of er nog een eerder spirituele waarde in het leven van mijn cliënt kan aangeboord worden. Dat is de existentiële benadering in de therapie. Wat ik systematisch doe bij rouwverwerking is peilen of er een geloofsbeleving is die het rouwproces kan beïnvloeden, of de persoon nog contact ervaart met de overledene Over het contact met overledenen wordt over het algemeen erg weinig gesproken, hoewel de meeste mensen die een rouwproces doormaken, dit contact blijven onderhouden. Ik tracht hen over de brug te helpen door zelf het thema aan te snijden en desnoods mijn gelovige kijk erop te benoemen. Spiritualiteit is hierbij niet hetzelfde als religie, hoewel het bij mij van daaruit gegroeid is. Ik voel mezelf wel gedragen door een God die liefde is, en kan niet niet geloven. Ik heb een oervertrouwen dat me ertoe aanzet te geloven in de mens, hoe gekwetst hij ook is. Er is in elke mens een kern van liefde aanwezig, een lichtpunt dat ik probeer aan te reiken tot het moment dat hij het in zichzelf kan voelen en tot leven komt. Bij de therapeutische behandeling hanteer ik geen speciale benadering vanuit mijn spirituele levenshouding; de spirituele ondertoon leidt niet direct tot een andere wetenschappelijke methode. Als cliëntgerichte experiëntiële psychotherapeut werk ik vanuit de achtergrond van eigen levenservaringen en ik luister naar de ervaringen van mijn cliënt en heb oog voor een extra dimensie, het spirituele... Misschien biedt deze psychotherapeutische discipline wel een geëigend kader voor een spirituele benadering. Deze andere dimensie heeft mij er misschien ook wel toe aangezet om professioneel deze richting van psychotherapie in te slaan. Hoe bent u tot deze spirituele overtuiging gekomen? Het begon tijdens mijn studies toen ik vakantiewerk deed als verpleegkundige hulp in een psychiatrisch ziekenhuis. Het verwonderde me hoe het gesprek van richting veranderde toen ik zei dat ik godsdienstwetenschappen studeerde, hoe bij mensen daardoor thema s loskwamen waar gewoonlijk niet over gesproken wordt; deze werden plots wel bespreekbaar. Vanuit deze ervaring heb ik later voor de job van ziekenhuispastor gekozen. Vanuit mijn geloofsovertuiging ben ik me gaan afvragen wat écht waardevol is en betekenis heeft. Religie zie ik als een bepaalde vorm van spiritualiteit; het is een universele waarde. Het gaat hierbij dan niet om uiterlijkheden, maar om de innerlijke beleving. Spiritualiteit richt zich meer op innerlijke transformatie dan op van buiten aangeleerde regels, hoewel het een het ander niet uitsluit. Zo kan het aanbieden van structuur zoals in psychiatrische settings gebeurt bij crisissen als een depressie of psychose, een aanzet zijn tot bewustwording, terugschakeling, stilstaan, verbondenheid met de directe omgeving, om dan later weer te starten vanuit een andere kijk op jezelf en op de dingen om je heen, en je leven her in te richten. Trauma s, zowel geestelijke als fysieke, bieden kansen: het lichaam roept halt, je wordt beperkt in je belevingen en bewegingen en moet hiermee leren omgaan; je maakt een veranderingsproces door. Analoog heeft het spirituele iets helend. Voor mezelf stel ik vast dat dit innerlijke bewustzijn me inspireert als hulpverlener, het biedt een tegenhanger voor burn-out. Leen Mostmans OPZ Geel 2007 / 3

4 De focus van sprekers op het thema In dit stukje volgen markante uitspraken van enkele sprekers. Ter inspiratie voor wie wil deelnemen aan de studiedag of gewoonweg geïnteresseerd is in het thema Erik Cuyvers, psychiatrisch verpleegkundige, criminoloog en psychotherapeut: Spiritualiteit en zingeving: als ik deze woorden lees, hoor of uitspreek, word ik altijd eventjes stil. Fundamentele vragen verschijnen voor mijn geest. Waar gaat het leven in wezen om? Wie zijn we, vanwaar komen we en waar gaan we naartoe? Antwoorden heb ik niet! Misschien is dat ook niet nodig. Het eenvoudigweg stilstaan bij wat er in mijn leven en werk wezenlijk toe doet, tilt mijn denken en handelen in een ruimer perspectief. Het zet me aan om mezelf, anderen en het Andere met bewuste aandacht tegemoet te treden. Als psychiatrisch verpleegkundige ben ik én beweeg ik op een grond vol uitdaging, zingeving en spiritualiteit, zichtbaar en voelbaar in mijn wijze van geestelijke gezondheidszorg. Joris Vandenberghe, psychiater en psychotherapeut: De mens is een zingever en -zoeker. Psychiater en holocaustoverlever Viktor Frankl beschouwde de wil-tot-betekenis als meest kenmerkend voor de mens. Empirisch onderzoek leert dat zingeving een belangrijke rol speelt in psychische gezondheid en dat mensen relaties ervaren als hun belangrijkste bron van zingeving, ongeacht hun leeftijd en culturele achtergrond. En verder: Een psychiater komt op verschillende manieren in contact met zingeving en zinverlies. De visie van filosoof Herman De Dijn kan hierbij als kader gebruikt worden. In De rationaliteit en haar grenzen beschrijft hij de zingevingsinteresse als één van de wezenskenmerken van de mens en analyseert hij het irrationele en niet-maakbare karakter ervan. Iets wordt maar als echt zinvol ervaren, als het kwetsbaar is en ook verloren kan gaan, zoals bijvoorbeeld verbondenheid, de liefde van andere mensen, erkenning en appreciatie. Geen zingeving dus zonder de mogelijkheid van zinverlies. Zin geven betekent dus onvermijdelijk zich blootstellen aan het risico op verlies van zin. Mia Leijssen, psychotherapeute, doctor in de klinische psychologie en hoogleraar: De spiritueel georiënteerde psychotherapeut helpt cliënten om hun spirituele behoeften op te merken en hun lijden te benaderen met behulp van exploratie en heling van de ziel. De ziel is rechtstreeks te ervaren als een soort lichamelijk gevoelde vibratie en ze is verder te verkennen door innerlijke reflectie, intuïtie en verbeelding. Verschillende voorkeurpaden waarmee mensen hun ziel uitdrukken, worden in therapie gevaloriseerd. Zo kunnen cliënten hun spiritualiteit beleven via gevoel of leven vanuit het hart; door middel van activiteit of het pad van het handelen; door middel van stilte of het pad van spirituele oefeningen; via denken en zelfonderzoek of het pad van inzicht en wijsheid. Ulrike Dausel, psychologe en vrijzinnig moreel consulente: In het vrijzinnig humanisme staat de mens centraal. Het mensbeeld van waaruit we als moreel consulent vertrekken, kun je gerust holistisch noemen. We trachten immers de mens als geheel te zien en ons niet alleen op zijn problemen of aandoening te focussen. Morele bijstand geven we aan mensen, die door het bos de bomen niet meer zien, die op het een of het ander gebied een verlieservaring hebben meegemaakt hebben. Ook in een psychiatrische context geldt dit. We bejegenen de ander als volwaardige mens en focussen ons niet uitsluitend op zijn problemen. We plakken geen etiketten en luisteren veeleer zo onvooringenomen als mogelijk naar het persoonlijk verhaal van de ander, naar vragen en twijfels rond de zin van het leven. We hebben aandacht voor de emotionele en existentiële pijn. En verder: De rol van morele bijstand als vrijplaats, die losstaat van de instelling, is een belangrijk en specifiek element van onze werking. Maar, overleg met het behandelend personeel is evenzeer van belang, omdat het zinvol is, mekaar niet tegen te werken, maar veeleer mekaar aan te vullen. Koen De Fruyt, systematisch theoloog en diensthoofd pastoraat: Ik ben geboeid door de raakvlakken tussen geestelijke gezondheid, zingeving en spiritualiteit enerzijds en de verhouding tussen psychotherapie, geestelijke verzorging en pastoraat anderzijds. Vanuit het streven naar een werkelijk integrale zorgbenadering pleit ik ervoor om het biopsychosociale model in de context van de geestelijke gezondheidszorg verder uit te diepen. En dus in de zorg ook het existentiële en spirituele perspectief zijn rechtmatige plaats te geven. Vanuit dit perspectief is zorg voor zingeving volgens mij een gedeelde verantwoordelijkheid van alle hulpverleners. Het is een gezamenlijke opdracht die vraagt om verdere ontwikkeling van algemene basiscompetenties en grondhoudingen. Tegelijk is binnen de interdisciplinaire samenwerking een specialistische differentiatie van belang en vooral ook voldoende bescheidenheid in het opnemen van deze zorg. OPZ Geel 2007 / 4

5 Studiedag Klinische psychotherapie 22 november 2007 Programma 9.00u Ontvangst Plenaire lezingen 9.30u Verwelkoming door Pieter Jans, administrateur-generaal OPZ Geel 9.35u Inleiding door dr. Jef Wouters, medisch directeur OPZ Geel 9.40u Psychiatrie, zingeving en levensbeschouwing: een groeiende uitdaging. Dr. Walter Krikilion, therapeutisch directeur OPZ Geel, theoloog en psychotherapeut 9.45u Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief. Erik Cuyvers, psychiatrisch verpleegkundige en psychotherapeut, licentiaat in de criminologische wetenschappen, docent en verantwoordelijke afstudeerrichting psychiatrische verpleegkunde KHLim, docent VTI Hasselt 10.30u Psychiatrie tussen zingeving en zinverlies. Dr. Joris Vandenberghe, psychiater-psychoanalytisch psychotherapeut, UPC-KULeuven Liaisonpsychiatrie Gasthuisberg, Universitair CGG Leuven 11.15u Pauze 11.40u Spiritueel georiënteerde psychotherapie. Prof. Dr. Mia Leijssen, hoogleraar KULeuven, doctor in de klinische psychologie en psychotherapeute 12.30u Middaglunch Keuzesessies 13.45u Sessie 1: Sessie 2: Sessie 3: Sessie 4: 15u De psychologisering van levensvragen en het therapeutisch omgaan ermee. Dr. Anne-Mie Jonckheere, filosofe-theologe en psychotherapeute Wat bezielt je als therapeut? Spiritualiteit als meerwaarde in de therapeutische relatie. Katleen Maenhaut, licentiate pastoraat in de gezondheidszorg en psychotherapeute de brongroep dagkliniek Volwassenen OPZ Geel Ervaringen met sterven in een palliatieve context. Carine Boonen, An Eeman en Magda Vandoninck, palliatieve referentieverpleegkundigen OPZ Geel en dr. Ilse Decorte, huisarts en arts palliatief team OPZ Geel Hulpverlening en zorg in een gelovig perspectief. Carine Hooyberghs, Loes Thierfeldt en Jef Willems, verpleegkundigen OPZ Geel Pauze 15.30u De levensbeschouwelijke en pastorale dienstverlening in een psychiatrische setting 16.30u Afsluiting 16.40u Drink Plenair panelgesprek met: Koen De Fruyt, diensthoofd pastoraat P.C. Sint-Amandus Beernem en stafmedewerker Provincialaat Broeders van Liefde Gent Ulrike Dausel, vrijzinnig moreel consulente Provinciaal CMD Antwerpen en psychologe Walter Krikilion, therapeutisch directeur OPZ Geel, theoloog en psychotherapeut onder coördinatie van Katrien Rombouts, psychologe-psychotherapeute dagkliniek Volwassenen OPZ Geel 5 / OPZ Geel 2007

6 Praktische informatie COLOFON Voor wie? De studiedag staat open voor artsen, psychologen, therapeuten, pedagogen, maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, counselors, pastores en consulenten uit diverse levensbeschouwingen. Accreditering voor artsen (Ethiek en economie 4,5 CP). Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Dr. Sanodreef Geel Tel +32-(0) Fax +32-(0) info@opzgeel.be Wanneer? De studiedag vindt plaats op donderdag 22 november 2007 van 9u tot 17u. Waar? OPZ-Forum, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel. Kostprijs? 50 (incl. broodjeslunch). Redactieleden Jef Wouters (medisch directeur), Walter Krikilion (paramedisch directeur), Mieke Mondelaers (coördinator verpleegkundig departement), Mieke Celen (psychiater), Nadine De Wachter (psychologe), Anita Van den Plas (divisiecoördinator Ouderen), Julienne Aerts (maatschappelijk werker), Johan Claeys (communicatieadviseur) Hoe inschrijven? U kunt inschrijven via het online invulformulier ( De inschrijving wordt definitief geregistreerd na ontvangst van het inschrijvingsgeld ter waarde van 50 euro. Betaling bij voorkeur door overschrijving op bankrekening nummer (OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel) met vermelding van Studiedag 22 november - naam deelnemer(s) - organisatie. Voor betalingen uit het buitenland: IBAN BE Swiftcode KREDBEBB. Uiterste inschrijvingsdatum is 13 november. Gelieve tijdig in te schrijven, aangezien het aantal plaatsen beperkt is. Nog vragen? Neem dan contact op met Leen Mostmans Tel: leen.mostmans@opzgeel.be Eindredactie Johan Claeys en Jef Wouters Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels Redactieadres Bijdragen voor of reacties op dit blad kunnen gestuurd worden naar: Redactiesecretariaat Passano Cel Marketing en Communicatie Dr. Sanodreef Geel Telefoon: +32(0) johan.claeys@opzgeel.be Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans Dr. Sanodreef Geel 6 / OPZ Geel 2007

Chronische pijn en zingeving

Chronische pijn en zingeving ksgv-studiebijeenkomst Chronische pijn en zingeving Leuven, dinsdag 19 mei 2015, 13.00 17.00 uur Provinciehuis, Provincieplein 1, 3010 Leuven Pijn heeft een impact op je ganse zijn. Pijn beïnvloedt je

Nadere informatie

in kaart te brengen en op elkaar af stemmen. Ook maatschappelijk heeft dit alles

in kaart te brengen en op elkaar af stemmen. Ook maatschappelijk heeft dit alles Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2009 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch

Nadere informatie

Misbruik, hulpverlening en therapie, met oog voor

Misbruik, hulpverlening en therapie, met oog voor ksgv-studiebijeenkomst Misbruik, hulpverlening en therapie, met oog voor zingeving en spiritualiteit Antwerpen-Wilrijk, donderdag 13 juni 2013, 9.00 13.00 uur Theologisch en Pastoraal Centrum (tpc), Groenenborgerlaan

Nadere informatie

OPENBAAR PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS GEEL

OPENBAAR PSYCHIATRISCH ZIEKENHUIS GEEL Zesde jaarlijkse studiedag Klinische psychotherapie OPZ Geel Donderdag 2 december 2010 in cultuurcentrum de Werft Geel Seksualiteit en relaties: een thema in de geestelijke gezondheidszorg? De thematiek

Nadere informatie

Positieve psychologie & Zingeving

Positieve psychologie & Zingeving Positieve psychologie & Zingeving Studiebijeenkomst KSGV Vrijdag 29 maart 2019, 13.00-17.00 uur Auditorium Catharijneconvent (Lange Nieuwstraat 38 te Utrecht) Informatie en aanmelding: www.ksgv.nl ksgv@ksgv.nl

Nadere informatie

Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden

Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Dr. An Haekens Overzicht Inleiding: afbakening van thema Spiritualiteit: wiens zorg? Coöperatief- complementair

Nadere informatie

Hersteldenken en zinzorg

Hersteldenken en zinzorg ksgv-studiebijeenkomst Hersteldenken en zinzorg dinsdag 3 juni 2014, 12.30 17.00 uur Vormingscentrum Guislain Jozef Guislainstraat 43 9000 Gent België In de gezondheidszorg legt het hersteldenken de klemtoon

Nadere informatie

Academisch Centrum voor Praktische Theologie

Academisch Centrum voor Praktische Theologie 2010-2011 Academisch Centrum voor Praktische Theologie Is spirituele zorg de unieke taak van pastores of behoort het ook tot het werkterrein van de psycholoog? Weten we van elkaar wat we doen met betrekking

Nadere informatie

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende

Nadere informatie

Visie pastoraal in Monsheide

Visie pastoraal in Monsheide Visietekst pastoraal in Monsheide I. Inleiding Onze christelijke levensbeschouwing, ontleend aan de stichtende Congregatie Sint-Vincentius à Paulo, trachten wij een eigentijdse invulling te geven. Vanuit

Nadere informatie

STUDIEDAG π donderdag 17 februari 2011 π Hof van Liere π Stadscampus Universiteit Antwerpen

STUDIEDAG π donderdag 17 februari 2011 π Hof van Liere π Stadscampus Universiteit Antwerpen STUDIEDAG π donderdag 17 februari 2011 π Hof van Liere π Stadscampus Universiteit Antwerpen Pastorale Dienst Pastorale zorg situeert zich binnen de context van gezondheids- en welzijnsvoorzieningen. De

Nadere informatie

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve

Nadere informatie

Boekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg

Boekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg Boekenpodium Avondconferentie: Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie en zorg Walter Krikilion Garant Antwerpen 16 oktober 2012 Zingeving en spiritualiteit: een uitdaging voor therapie

Nadere informatie

Als niet alles is wat het lijkt

Als niet alles is wat het lijkt Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL

Nadere informatie

Seksualiteit en relaties: een thema in de geestelijke gezondheidszorg?

Seksualiteit en relaties: een thema in de geestelijke gezondheidszorg? Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2010 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch

Nadere informatie

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het? Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een

Nadere informatie

6 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit

6 Geestelijke gezondheidszorg in het licht van zingeving en spiritualiteit Inhoud Inleiding 11 Zingeving versus maakbaarheid 13 Zingeving: een vast item in diverse contexten 15 Zingeving in de GGZ 16 Zingeving versus objectiviteitseisen in de GGZ 17 Zingeving als item in personeelsmanagement

Nadere informatie

Golf van de Rode Maan

Golf van de Rode Maan Golf van de Rode Maan Data waarin de golf van de Rode Maan valt: 11-2 t/m 23-2-2015 *29-10 t/m 10-11-2015 *16-7 t/m 28-7-2016 *2-4 t/m 14-4- 17 18-12 t/m 30-12 -2017 * 4-9- t/m 16-9-2018 * 22-5 t/m 3-6-2019

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de

Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de 1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van ICURO - Symposium Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg 19 oktober 2012 - Hasselt Beste deelnemers, Als Werkgroep

Nadere informatie

Reactie vanuit de psychologische praktijk M A R L E E N D E C R U Y E N A E R E I N G R I D D E B E U R M E P S Y C H O L O G E N, U Z L E U V E N

Reactie vanuit de psychologische praktijk M A R L E E N D E C R U Y E N A E R E I N G R I D D E B E U R M E P S Y C H O L O G E N, U Z L E U V E N Reactie vanuit de psychologische praktijk M A R L E E N D E C R U Y E N A E R E I N G R I D D E B E U R M E P S Y C H O L O G E N, U Z L E U V E N Twee evoluties binnen de psychologie Van een grote nadruk

Nadere informatie

Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland

Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland September 2011 Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland Beleidsplan : Samenwerken aan Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg I. Achtergrond De palliatieve zorg ontwikkelt

Nadere informatie

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit Enkele kantlijnen: Het woord spiritualiteit houdt een risico in. Spiritualiteit als escape! Spiritualiteit als consumptie!

Nadere informatie

Psycho-oncologisch therapeut

Psycho-oncologisch therapeut Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat

Nadere informatie

Sessie 4: Levensgoesting herontdekken in therapiesessies

Sessie 4: Levensgoesting herontdekken in therapiesessies Katleen Maenhaut & Joeri Van Looy Slide 1 Studiedag Zingeving in therapie 1 december 2016 Sessie 4: Levensgoesting herontdekken in therapiesessies Dagkliniek Volwassenen Poorthuis OPZ Geel Situering Dagkliniek

Nadere informatie

Het lichaam in therapie

Het lichaam in therapie Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2011 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch

Nadere informatie

Spirituele zorg Een dagje naar zee

Spirituele zorg Een dagje naar zee Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

Levensvragen tevoorschijn luisteren

Levensvragen tevoorschijn luisteren Levensvragen tevoorschijn luisteren Westervoort Wout Huizing 10 oktober 2014 Pietje, patje, poe Opdracht : Wat zijn levensvragen? Van wie zijn levensvragen? Hoe signaleer je een levensvraag? Wat doe je

Nadere informatie

DE THERAPEUTISCHE RELATIE VANDAAG

DE THERAPEUTISCHE RELATIE VANDAAG Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2014 Afgiftekantoor 2440 Geel - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel PB- PP BELGIE(N) - BELGIQUE Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum

Nadere informatie

SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider?

SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider? SPIRITUELE INTELLIGENTIE: Welke betekenis wil je hebben als leider? LEVENDAAL 11, 6715 KJ EDE - TELEFOON 06 21 24 22 55 leidjew@xs4all.nl - www.leidjewitte.nl SPIRITUALITEIT De aangeboren menselijke behoefte

Nadere informatie

De terugkeer naar het ware zelf! Leven en werken vanuit innerlijke kracht en verantwoordelijkheid!

De terugkeer naar het ware zelf! Leven en werken vanuit innerlijke kracht en verantwoordelijkheid! De terugkeer naar het ware zelf! Leven en werken vanuit innerlijke kracht en verantwoordelijkheid! Door: Nathalie van Spall De onzichtbare werkelijkheid wacht om door onze geest binnengelaten te worden.

Nadere informatie

HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG

HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer ingaan op de kenmerken van spiritualiteit, zodat de betekenis van deze dimensie concreter wordt

Nadere informatie

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding

Nadere informatie

Ouderenzorg in 2025?

Ouderenzorg in 2025? Ouderenzorg in 2025? https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=vo9 wlawhe3e Niemand gaat actief de gang naar het verpleeghuis, je wordt opgenomen, ik had geen inspraak 1 IDENTITEIT: wie

Nadere informatie

Inspectie RK Godsdienst Griet Liebens 0486/724946 griet.liebens@telenet.be

Inspectie RK Godsdienst Griet Liebens 0486/724946 griet.liebens@telenet.be 1 inspectie-begeleiding RK godsdienst basisonderwijs Tulpinstraat 75 3500 Kiewit-Hasselt 011 264408 godsdienstbao@dodhasselt.be Collegiale consultatie Godsdienst Lager onderwijs Rijkhoven Kleine Spouwen

Nadere informatie

Inleiding. Beste familielid, Hierbij de programmafolder voor familieleden van onze Herstelweek 2015.

Inleiding. Beste familielid, Hierbij de programmafolder voor familieleden van onze Herstelweek 2015. Inleiding Beste familielid, Hierbij de programmafolder voor familieleden van onze Herstelweek 2015. Dit is intussen onze derde editie. Met deze Herstelweken willen we cliënten en hulpverleners samen gedurende

Nadere informatie

Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar

Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis. Inleiding. Inleiding 21/11/2014. De grote impact van het kleine gebaar Vooruitziende zorg, een cultuur in ons huis De grote impact van het kleine gebaar Liselotte Van Ooteghem Mia Vervaeck Studiedag Kronkels - 27 november 2014 Wie we zijn en waarom we hier staan Inleiding

Nadere informatie

"Bidden, meditatie en mindfulness: over vorm, inhoud en iets "meer" Introductie: - aanleidingen en achtergronden - vraagstelling

Bidden, meditatie en mindfulness: over vorm, inhoud en iets meer Introductie: - aanleidingen en achtergronden - vraagstelling 1 "Bidden, meditatie en mindfulness: over vorm, inhoud en iets "meer" Introductie: - aanleidingen en achtergronden - vraagstelling 2 Aanleidingen en achtergronden 1 Aanleidingen en achtergronden 2 Aanleidingen

Nadere informatie

Inzet op Zinzorg & Pastoraal: deskundig, geïnspireerd, geïntegreerd

Inzet op Zinzorg & Pastoraal: deskundig, geïnspireerd, geïntegreerd Inzet op Zinzorg & Pastoraal: deskundig, geïnspireerd, geïntegreerd Koen De Fruyt Brugge 5 oktober 2018 1 Opzet en opbouw Ter inleiding Pastorale zorg doorheen de tijd: aspecten en accenten Pastorale zorg

Nadere informatie

Pastoraat wat is dat?

Pastoraat wat is dat? Pastoraat wat is dat? Eigenlijk best een lastige vraag! Pastoraat daar zijn heel veel dikke boeken over geschreven. Maar na het lezen weet je het soms nog niet!? Daarom mogen jullie een paar minuten daar

Nadere informatie

Als genezing niet meer mogelijk is

Als genezing niet meer mogelijk is Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als

Nadere informatie

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel? De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Palliatieve

Nadere informatie

PERMANENTE VORMING PSYCHIATRIE EN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

PERMANENTE VORMING PSYCHIATRIE EN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG PERMANENTE VORMING PSYCHIATRIE EN GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG Doelgroep: Professionals met een diploma in gezondheidszorg of een diploma uit het sociaal-agogisch studiegebied. Hiernaast verwachten we dat

Nadere informatie

Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018

Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Voltooid leven: het leven in eigen hand? Drachten, 13 november 2018 Welke gedachten en associaties roept voltooid leven bij u op? 1. Wanneer denkt u dat u over uw eigen leven zou zeggen het is voltooid?

Nadere informatie

Mijn naam is Susanne Meijer, Guasha / Massage Therapeut en Psychosociaal therapeut, wonende in Bergen op Zoom.

Mijn naam is Susanne Meijer, Guasha / Massage Therapeut en Psychosociaal therapeut, wonende in Bergen op Zoom. Even voorstellen Graag wil ik me aan u voorstellen Mijn naam is Susanne Meijer, Guasha / Massage Therapeut en Psychosociaal therapeut, wonende in Bergen op Zoom. Voordat ik aan mijn praktijk begon heb

Nadere informatie

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties

Nadere informatie

Meelezen, meeleven: Mijn HealingArt-orakelboek..

Meelezen, meeleven: Mijn HealingArt-orakelboek.. WantToKnow.nl Meelezen, meeleven: Mijn HealingArt-orakelboek.. 25 februari 2014 Door GuidoJ. Aanbevelen Vanaf haar vroegste jeugd heeft Willeke Hendrik via haar ouders, de passie voor kunst en spiritualiteit

Nadere informatie

Cursus Spirituele en Mediamieke Ontwikkeling 2

Cursus Spirituele en Mediamieke Ontwikkeling 2 NIEUWSBRIEF 14 februari 2015 1 Lieve mensen, Iedere dag is een dag van de liefde, om degenen om je heen te vertellen hoeveel je van ze houdt, het leven in je hart te koesteren en te genieten van de grote

Nadere informatie

Universitair Psychiatrisch Centrum Sint-Kamillus

Universitair Psychiatrisch Centrum Sint-Kamillus Universitair Psychiatrisch Centrum Sint-Kamillus Krijkelberg 1-3360 Bierbeek T 016 45 26 11 F 016 46 30 79 upc.st.kamillus@fracarita.org www.kamillus.be Ten geleide Mensen worden bij een bezoek aan het

Nadere informatie

PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners

PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2013 Afgiftekantoor 2440 Geel - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2440 Geel 12/17003 Openbaar Psychiatrisch

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Module 1. Bewustwording.

Module 1. Bewustwording. Module 1. Bewustwording. Dag 3. Visioning Ontdek wat jouw ziel te zeggen heeft over jouw bestemming en werk. Je staat op het punt om te gaan luisteren naar de wijsheid van je ziel als het gaat over jouw

Nadere informatie

Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt

Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt "Geluk is vooral een kwestie van de juiste levenshouding" Geluksgevoel hangt meer af van je mentale vermogen dan van wat je overkomt Ons geluk wordt voor een groot stuk, maar zeker niet alleen, bepaald

Nadere informatie

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein. Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact

Nadere informatie

Zinzorg en aandacht voor spiritualiteit

Zinzorg en aandacht voor spiritualiteit Zinzorg en aandacht voor spiritualiteit Een meerwaarde in de GGZ Walter Krikilion 1 Contact en literatuur Contactadres: walter.krikilion@opzgeel.be Boek: Walter Krikilion Geestelijke gezondheidszorg in

Nadere informatie

INHOUD. Eerste hoofdstuk. Tweede hoofdstuk

INHOUD. Eerste hoofdstuk. Tweede hoofdstuk INHOUD Hartelijk welkom! 6 Eerste hoofdstuk Hooggevoeligheid begrijpen: een nieuwe blik op de eigenschap fijngevoelig 10 Wat is hooggevoeligheid? 12 Het zenuwstelsel 16 Ben jij hooggevoelig? 18 Doe de

Nadere informatie

Opleiding Verlieskunde Verborgen Verlies

Opleiding Verlieskunde Verborgen Verlies Opleiding Verlieskunde Verborgen Verlies Perspectief bij verandering Wie geleerd heeft verborgen verlies te signaleren en hanteren, zal zich zekerder voelen en het contact vol vertrouwen aangaan om zo

Nadere informatie

Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid

Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid INFORMATIE VOOR VRIJWILLIGERS INHOUDSTAFEL Vrijwilligers, een onmisbare schakel 3 1. Wat is palliatieve zorg? 4 2.

Nadere informatie

De huisarts. De psycholoog. Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl)

De huisarts. De psycholoog. Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl) Published on 113Online zelfmoordpreventie (https://www.113online.nl) Home > Over hulpverleners Verschillende soorten hulpverleners hebben verschillende opleidingen. Door dit verschil zijn ze goed in verschillende

Nadere informatie

LEZING (in het Nederlands en in het Engels) π Donderdag 18 maart 2010 π Universiteit Antwerpen π Hof van Liere

LEZING (in het Nederlands en in het Engels) π Donderdag 18 maart 2010 π Universiteit Antwerpen π Hof van Liere Als westerlingen en christenen voelen we ons soms sterk aangetrokken tot het mysterieuze Oosten. Wat trekt ons daar zo aan, waarom, en wat zijn de consequenties voor ons eigen geloof en cultuur? LEZING

Nadere informatie

De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien

De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen De wijsheid om het verschil te zien De psychologie van pijn. Sint-Jozefkliniek Bornem - Willebroek Barbara

Nadere informatie

PSYCHOSOCIALE ZORG VOOR PATIËNTEN MET KANKER

PSYCHOSOCIALE ZORG VOOR PATIËNTEN MET KANKER PSYCHOSOCIALE ZORG VOOR PATIËNTEN MET KANKER 536 Inleiding Als u van uw behandelend specialist te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties te verwerken. Door

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa Zeven hulpbronnen van vertrouwen Door: Carlos Estarippa Geïnspireerd door het boek van Bertie Hendriks Dagboek van de Ziel. De zeven levensfasen (Hendriks, 2013) wil ik in onderstaand artikel beschrijven

Nadere informatie

Help, mijn man heeft een dwangstoornis

Help, mijn man heeft een dwangstoornis Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische

Nadere informatie

Postmaster opleiding systeemtherapeut

Postmaster opleiding systeemtherapeut Postmaster opleiding systeemtherapeut mensenkennis In de context met cliënten, gezinnen en kinderen was dit leerzaam en direct bruikbaar in mijn werk. evaluatie deelnemer Postmaster opleiding systeemtherapeut

Nadere informatie

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker

Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Beter voor elkaar Psychosociale hulp voor patiënten met kanker Inhoud Inleiding 2 Oncologieverpleegkundigen 3 Stomaverpleegkundigen 4 Geestelijke verzorging

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat?

Zingeving op MAAT. Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Zingeving op MAAT Wat zijn de effecten van aandacht voor levensvragen en hoe meet je dat? Hoe maken we het hard? Aandacht voor levensvragen en ouderen in zorg en welzijn Expertisenetwerk Levensvragen en

Nadere informatie

Geestelijke verzorging

Geestelijke verzorging Geestelijke verzorging Voor bewoners, familieleden en medewerkers het gevoel van samen Geestelijke verzorging Verbroken verbinding verloren verbinding nieuwe verbinding zoals uit de nacht het daglicht

Nadere informatie

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners. Omwenteling

Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum PASSANO Nieuwsbrief voor professionele partners. Omwenteling Driemaandelijks tijdschrift: januari-februari-maart 2011 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P608070 OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B. 2400 Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch

Nadere informatie

Beste deelnemers, Versie: :20

Beste deelnemers, Versie: :20 1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van Icuro - Symposium Ethische debatcultuur in de zorg: fictie of realiteit? 17 oktober 2014 - Hasselt Versie: 20-10-2014

Nadere informatie

Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis

Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis Beleidsplan 2019-2024 Inleiding In de regio Zuid-Gelderland zetten de geestelijk verzorgers van de Stichting zich in om de patiënt en diens

Nadere informatie

OBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN

OBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN OBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN Mijn muzisch enthousiasme Mijn muzische durf en creativiteit Mijn relatie met en begrip van de kunsttalen Mijn muzische expressie

Nadere informatie

Overzicht lezingen & workshops

Overzicht lezingen & workshops Overzicht lezingen & workshops Door Sander Videler Lezingen spiritualiteit ~ De ziel en het ego: Belle & het Beest ~ De ziel: Sneeuwwitje, Doornroosje, Belle & Assepoester tegelijk ~ Het pad van je hart

Nadere informatie

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,

Nadere informatie

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Wij staan voor iets Zelfreflectie, teruggeven aan onszelf 10 betekenissen,

Nadere informatie

Maaike Haalboom. Wilt u ons werk steunen? Word Vriend van Het Behouden Huys: www.behoudenhuys.nl/steun of scan de QR-code.

Maaike Haalboom. Wilt u ons werk steunen? Word Vriend van Het Behouden Huys: www.behoudenhuys.nl/steun of scan de QR-code. Maaike Haalboom Toen bij mijn man longkanker werd geconstateerd heb ik begeleiding gezocht bij Het Behouden Huys. In eerste instantie leek het goed te komen met mijn man en hebben we de behandelingen samen

Nadere informatie

Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is.

Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Anik Serneels Klinisch psychologe, relatie- en gezinstherapeute, specialisatie narratieve

Nadere informatie

Werk van barmhartigheid Wanneer heb ik U gezien

Werk van barmhartigheid Wanneer heb ik U gezien Bezoekwerk Aartsbisdom Utrecht Diocesane diaconale dienstverlening Werk van barmhartigheid Wanneer heb ik U gezien? Bezoekwerk van uit de katholieke geloofsgemeenschap Inzicht in: soorten van bezoekwerk

Nadere informatie

Death. Migrant. and the AFSCHEID EN INTERCULTURELE DIVERSITEIT

Death. Migrant. and the AFSCHEID EN INTERCULTURELE DIVERSITEIT Het Universitair Centrum Sint-Ignatius Antwerpen en het Kenniscentrum voor levensbeschouwing en geestelijke volksgezondheid (ksgv) nodigen u op 23 april 2018 van harte uit op de studiedag Death AFSCHEID

Nadere informatie

opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK

opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK Bij het begin van de jaren 70 zoeken enkele ouders een dagcentrum voor hun volwassen gehandicapt kind. Voordien was het bijna evident

Nadere informatie

Dagkliniek Psychiatrie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk

Dagkliniek Psychiatrie. T +32(0) F +32(0) Campus Sint-Jan Schiepse bos 6. B 3600 Genk Dagkliniek Psychiatrie T +32(0)89 32 50 50 F +32(0)89 32 79 00 info@zol.be Campus Sint-Jan Schiepse bos 6 B 3600 Genk Campus Sint-Barbara Bessemerstraat 478 B 3620 Lanaken Medisch Centrum André Dumont

Nadere informatie

stamcelonderzoek eiceldonatie van tot Een ethische reflectie over de vermarkting van het vrouwelijke lichaam congres

stamcelonderzoek eiceldonatie van tot Een ethische reflectie over de vermarkting van het vrouwelijke lichaam congres van stamcelonderzoek tot eiceldonatie Een ethische reflectie over de vermarkting van het vrouwelijke lichaam congres Zaterdag 8 december 2007 Hof van Liere Stadscampus Universiteit Antwerpen Op zaterdag

Nadere informatie

Een spirituele kijk op psychotherapie

Een spirituele kijk op psychotherapie Een spirituele kijk op psychotherapie Als de westerse psychologie gediagnosticeerd moest worden, dan zou haar diagnose luiden: schizofreen met narcistische en autistische trekken. Net als een schizofreen,

Nadere informatie

GROEP INTRO WEST-VLAANDEREN / CAW MIDDEN WEST-VLAANDEREN / JAC MIDDEN WEST-VLAANDEREN / KLINIEK SINT-JOZEF PITTEM / ARKTOS WEST-VLAANDEREN / STAD

GROEP INTRO WEST-VLAANDEREN / CAW MIDDEN WEST-VLAANDEREN / JAC MIDDEN WEST-VLAANDEREN / KLINIEK SINT-JOZEF PITTEM / ARKTOS WEST-VLAANDEREN / STAD GROEP INTRO WEST-VLAANDEREN / CAW MIDDEN WEST-VLAANDEREN / JAC MIDDEN WEST-VLAANDEREN / KLINIEK SINT-JOZEF PITTEM / ARKTOS WEST-VLAANDEREN / STAD ROESELARE THERAPIE EN ONDERZOEKSCENTRUM DE BOOM / OCMW

Nadere informatie

Systeem- & relatietherapie. Katrien Aelvoet

Systeem- & relatietherapie. Katrien Aelvoet Systeem- & relatietherapie Katrien Aelvoet Zit je in de knoop met jezelf? Lijkt de fut uit je relatie? Is er geen land meer te bezeilen met je kind? Misschien kan ik je helpen. Ik ben Katrien Aelvoet,

Nadere informatie

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie)

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Palliatieve sedatie Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Dr S(iebe)J. Swart, specialist ouderengeneeskunde beslissing rond het levenseinde maar: mogelijke

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

Intimiteit en seksualiteit na NAH

Intimiteit en seksualiteit na NAH STUDIEDAG 19 april 2018 Intimiteit en seksualiteit na NAH )pm= STUDIEDAG Heb jij als ergotherapeut een neglect? ERGOTHERAPIE BIJ ROUW EN PALLIATIEVE ZORG 27 NOVEMBER 2014 De ondersteuningsgroep NAH(*)

Nadere informatie

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Informatie voor patiënten en naasten Over existentiële en spirituele zorg Natuurlijk weet je dat

Nadere informatie

Het beeld opent een toegang naar verborgen ervarings-lagen in het innerlijke van de mens.

Het beeld opent een toegang naar verborgen ervarings-lagen in het innerlijke van de mens. Zevende Vlaams geestelijke gezondheidscongres Wie ben ik voor u? Mensbeelden in de geestelijke gezondheidszorg 16 en 17 september 2014 Antwerpen, Wilrijk - Campus Drie Eiken Werkwinkel Wie ben ik voor

Nadere informatie

Posttraumatische groei bij gedetineerden

Posttraumatische groei bij gedetineerden Posttraumatische groei bij gedetineerden Een existentiële benadering Siebrecht Vanhooren Posttraumatische groei: Is een grondige positieve wijziging in hoe we onszelf, de ander en de wereld ervaren. Dit

Nadere informatie

Deel 1 Opvoedingsproject

Deel 1 Opvoedingsproject Deel 1 Opvoedingsproject 1 Beste ouders, Welkom aan onze school. U kiest onze school voor het onderwijs en de opvoeding van uw kind. Wij zijn blij en dankbaar voor het vertrouwen in onze school. De directie

Nadere informatie

Cursus in Gestalt-psychologie.

Cursus in Gestalt-psychologie. Cursus in Gestalt-psychologie. De grondbeginselen uit de gestalt-psychologie en -therapie bevatten een schat aan kennis en wijsheid. Ze zijn zeer praktisch toepasbaar op persoonlijk vlak en in werksituaties

Nadere informatie

Achtergrond. Achtergrond WIE BENT U? 31/08/2015

Achtergrond. Achtergrond WIE BENT U? 31/08/2015 WIE BENT U? IN GESPREK GAAN MET OUDEREN OVER HUN WAARDEN EN VISIE OP HET LEVEN De ergotherapeut als brug tussen thuis en het WZC - 8/09/15 Liselotte Van Ooteghem Achtergrond Wie ben ik? Medewerker zingeving,

Nadere informatie

Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11

Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11 INHOUDSTAFEL Algemene inleiding... 8 Inleiding bij het theoretisch deel... 10 Hoofdstuk I: Definities... 11 Inleiding.... 11 1. Definitie palliatieve zorg... 11 2. Holistische benadering in de palliatieve

Nadere informatie

Op krachten komen. Heeft het zin? Handvatten voor zinbeleving en spiritualiteit

Op krachten komen. Heeft het zin? Handvatten voor zinbeleving en spiritualiteit Op krachten komen Op krachten komen. Herstellen doe je zelf, maar niet alleen! Leuven, 16-17 september 2011 Heeft het zin? Handvatten voor zinbeleving en spiritualiteit Axel Liégeois K.U.Leuven Broeders

Nadere informatie