in kaart te brengen en op elkaar af stemmen. Ook maatschappelijk heeft dit alles

Transcriptie

1 Driemaandelijks tijdschrift: juli-augustus-september 2009 Afgiftekantoor 2400 Mol 1 - Erkenningsnr. P OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel België-Belgique P.B Mol 1 12/17003 Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Therapieën in tijden van evidencebased behandelen - 3 december 2009 Praktische informatie Programma 9.00u en Verwelkoming door Pieter Jans, administrateur-generaal OPZ Geel 9.35u Inleiding door dr. Tom Geuens, hoofdgeneesheer OPZ Geel 9.40u Situering van de thematiek: kansen en bedreigingen. Dr. Walter Krikilion, therapeutisch OPZ Geel, dagvoorzitter 10.00u Psychotherapie en EvidenceB(i)ased Psychiatrie: kansen, beperkingen en valkuilen. Dr. Joris Vandenberghe, psychiater en psychoanalytisch psychotherapeut, UPC-KULeuven campus Gasthuisberg en Centrum 11.30u Meestertherapeuten en het geheim van hun succes. Prof. dr. Nele Stinckens, psychologe en cliëntgericht psychotherapeute, docente, en onderzoekster Faculteit Psychologische De studiedag staat open voor artsen, psychologen, therapeuten, pedagogen, maatschappelijk werkers, verpleegkundigen, counselors, pastores en consulenten uit diverse levensbeschouwingen en verder voor belangstellenden in bredere zin. Middaglunch Donderdag 3 december 2009 van 9.00 tot uur. Waar? Cultuurcentrum de Werft, Werft 32, 2440 Geel. (Wegbeschrijving en liggingsplan op u u Meestertherapeuten en het LSCP-model in de praktijk. Prof. dr. Nele Stinckens Sessie 2: Muziek brengt in beweging: practicebased evidence. Fanny Bauwens en Bike Verdonck, meesters in de muziek, optie muziektherapie, muziektherapeuten OPZ Geel Sessie 3: Integratie van cranio-sacrale technieken in de kinesitherapie: een waardevolle aanvulling. Fernand Saelen, licentiaat in de motorische revalidatie en kinesitherapie, kinesitherapeut Centrale dienst kinesitherapie OPZ Geel Sessie 4: Stilstaan bij zin en zijn: op weg naar een model van integrale geestelijke gezondheidszorg. Ulrike Dausel, psychologe en vrijzinnig moreel consulente Sessie 5: EvidenceBased Medicine als inspiratiebron voor kwaliteitsvolle zorg: uitdagingen, belemmeringen en wegwijzers. Prof. dr. Etienne Vermeire, docent vakgroep Huisartsgeneeskunde en vakgroep Verpleegkunde en vroedkunde Universiteit Antwerpen en huisarts, en Nancy Steurs, verpleegkundige en master in de verpleegkunde en vroedkunde, kwaliteitscoördinator OPZ Geel u 15.30u : Prof. dr. Paul Verhaeghe, psycholoog en psychoanalyticus, gewoon hoogleraar Faculteit Psychologische en Pedagogische wetenschappen Universiteit Gent en vakgroepvoorzitter van de Vakgroep Psychoanalyse en Raadplegingspsychologie 16.30u Kostprijs? 55 (incl. broodjeslunch). Hoe inschrijven? Inschrijven gebeurt bij voorkeur online via het inschrijvingsformulier ( De inschrijving wordt definitief geregistreerd na ontvangst van het inschrijvingsgeld ter waarde van 55 euro. Betaling bij voorkeur door overschrijving op bankrekening nummer (OPZ Geel, Dr. Sanodreef 4, 2440 Geel) met vermelding van Studiedag 3 december - naam deelnemer(s) - organisatie. Voor betalingen uit het buitenland: IBAN BE Swiftcode KREDBEBB. Uiterste inschrijvingsdatum is 20 november. Contactpersonen Drink Coördinatie en leiding: Dr. Walter Krikilion, therapeutisch OPZ Geel Tel (0) walter.krikilion@opzgeel.be Praktische informatie: Leen Mostmans Tel: + 32 (0) leen.mostmans@opzgeel.be 5 / OPZ Geel 2009 Therapieën in tijden van evidencebased behandelen info@opzgeel.be Donderdag 3 december 2009 Cultuurcentrum de Werft Geel Wanneer? Keuzesessies Sessie 1: Vijfde jaarlijkse Studiedag Klinische psychotherapie Accreditering voor artsen is aangevraagd (Psychiatrie). en Pedagogische wetenschappen, Onderzoeksgroep Psychotherapie, Katholieke Universiteit Leuven, verder werkzaam in een groepspraktijk voor psychotherapie (Liraz) 12.30u Nieuwsbrief voor professionele partners Tel +32-(0) Fax +32-(0) Voor wie? Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant-Oost, vestiging Leuven volwassenen 11.00u COLOFON Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel Dr. Sanodreef Geel Ontvangst 9.30u PASSANO 6 / OPZ Geel 2009 Redactieleden Walter Krikilion (paramedisch ), Mieke Mondelaers (coördinator verpleegkundig departement), Mieke Celen (psychiater), Nadine De Wachter (psychologe), Anita Van Den Plas (divisiecoördinator Ouderen), Julienne Aerts (maatschappelijk werker), Johan Claeys (communicatieadviseur) Eindredactie Johan Claeys Bladmanagement en productiebegeleiding Marina Nys, Hilde Daniels Redactieadres Bijdragen voor of reacties op dit blad kunnen gestuurd worden naar: Redactiesecretariaat Passano Cel Marketing en Communicatie Dr. Sanodreef Geel Telefoon: +32(0) johan.claeys@opzgeel.be Verantwoordelijke uitgever: Pieter Jans Dr. Sanodreef Geel HERFST 2009 Therapieën in tijden van evidencebased behandelen Het OPZ Geel wijdt op 3 december 2009 de vijfde Studiedag Klinische psychotherapie aan het thema van therapieën in tijden van evidencebased behandelen. Er wordt een forum voor reflectie over deze actuele thematiek geboden. Daarbij komen verschillende perspectieven aan bod. Er is kans tot uitwisseling en gelegenheid om vragen te stellen aan de plenaire sprekers. Verder staan er vijf keuzesessies geprogrammeerd. Hierbij komt de inbreng van verschillende disciplines aan bod. Meer en meer maakt het evidencebased behandelen zijn opgang. Hiermee komt de klemtoon te liggen op objectieve kennis en uniformiteit van het behandelmodel voor een bepaalde doelgroep. Dit verhoogt de kwaliteit van de behandeling. Het daagt bijvoorbeeld het multidisciplinaire behandelteam uit om diagnose en behandeling beter in kaart te brengen en op elkaar af stemmen. Ook maatschappelijk heeft dit alles zijn belang. Het verhoogt de transparantie rond het aanbod en ook met betrekking tot de financiering ervan. De objectiveringstendens mag echter niet eenzijdig of blind toegepast worden. Dit zou immers ten koste gaan van het unieke van het behandeltraject van iedere concrete patiënt of cliënt en van de creatieve dimensie van (psycho)therapie. Op zich hoeft er echter geen tegenstelling te bestaan, aangezien in de oorspronkelijke, bredere, definiëring van evidencebased behandelen de creatieve klinisch-therapeutische afstemming op de concrete patiënt tot de basiskenmerken van de evidencebased aanpak behoort. Als uitgangspunt geldt de feitelijke realiteit van evidencebased behandelen en van de tendens tot uniformisering en objectivering. Concreet betreft dit bijvoorbeeld de trend om meer en meer te werken met protocollen, klinische paden, uitkomstenmanagement, etc. In dit kader is het van belang instrumenten te ontwerpen die de effectiviteit van het (psycho)therapeutisch werk onderzoeken. Monitoring die aansluit bij het vakspecifieke van de verschillende therapieën en waaraan therapeuten en cliënten maximaal participeren, is hierbij aangewezen. Als klinische s bevelen we onze studiedag aan. Zowel aan wie in een psychiatrisch ziekenhuis werkt of op een PAAZ, als aan al wie in de GGZ werkzaam is of geïnteresseerd is in de thematiek. Tom Geuens Hoofdgeneesheer Walter Krikilion Therapeutisch Mieke Mondelaers Verpleegkundig OPZ Geel 2009 / 1

2 Abstracts In het spanningsveld tussen de klemtoon op objectieve kennis in evidencebased behandelen en de creatieve dimensie van het therapeutisch werk zijn diverse uitdagingen aan het adres van (psycho)therapie gegeven. Situering van de thematiek: kansen en bedreigingen Dr. Walter Krikilion, dagvoorzitter, psychotherapeut en theoloog, therapeutisch OPZ Geel en verbonden aan de therapiepraktijk Centrum voor Levensbeschouwing en Zingeving (Turnhout). De context van evidencebased behandelen stelt diverse uitdagingen aan het adres van (psycho)therapie. In deze inleiding wordt er nader op ingegaan. Aansluitend worden kansen en bedreigingen geschetst. Kansen zijn vooral gelegen in de toename van geobjectiveerde expertise en van transparante communicatie over het aanbod. Bedreigingen hebben vooral te maken met de vrees voor het verlies van kwaliteit en van de eigenheid van het (psycho)therapeutisch werk. Omdat er een modelincongruentie bestaat tussen psychotherapie en evidencebased medicine, is een kritisch gebruik van EBM noodzakelijk en is aanvulling gewenst vanuit ValueBased Medicine en vanuit aandacht voor moeilijk meetbare veranderingen. Psychotherapie en EvidenceB(i)ased Psychiatrie: kansen, beperkingen en valkuilen Dr. Joris Vandenberghe, psychiater en psychoanalytisch psychotherapeut, UPC-KULeuven campus Gasthuisberg en Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant-Oost, vestiging Leuven volwassenen. De lezing bestaat uit drie delen: 1. Wat is EvidenceBased Psychiatrie (EBP) en Evidence- Based Medicine (EBM)? Kernbegrippen en historiek. 2. EBP en psychotherapie: de empirisch ondersteunde behandelingen. 3. EBP biedt kansen voor de psychotherapie, maar er zijn ook bedreigingen en valkuilen. 1. EBM is een algoritme om informatietechnologie en resultaten van effectonderzoek te integreren in klinisch werk. Goed begrepen EBM is een waardevolle en kritische bottom-upmethode, die een dialectisch proces stimuleert om tot een gefundeerde behandelingskeuze te komen, uitgaande van en in samenspraak met de individuele patiënt en in discussie met de literatuur. 2. In psychotherapie zijn de empirisch ondersteunde behandelingen (Empirically Supported Therapy, EST) het equivalent van EBM. Meer en meer therapeutische interventies worden empirisch onderbouwd, en niet alleen cognitieve gedragstherapie. Naast effect- of outcome-onderzoek (Wat werkt voor wie?) gebeurt in de psychotherapie ook meer en meer procesonderzoek (Hoe werkt het?). 3. Met EBM lopen wij ook het risico psychotherapie te benadelen, en niet alleen door het niet-commerciële karakter van psychotherapie. Psychotherapie kampt vooral met een modelincongruentie ten opzichte van EBM en met moeilijke toepasbaarheid van een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek (Randomized Controlled Trial, RCT) voor psychotherapeutische interventies. EBM dreigt bovendien een ideologie te worden als men zich niet bewust is van haar premissen en epistemologie. Ze is niet waardevrij, maar wordt gestuurd door een impliciet objectivistisch mensbeeld. Bij EBM plaatst men biomedische wetenschappen boven menswetenschappen, empirie boven hermeneutiek en kwantitatief boven kwalitatief onderzoek. Bij EBM ligt de nadruk op interne validiteit en werkzaamheid. Het risico daarvan is het veronachtzamen van kwalitatieve, moeilijk meetbare veranderingen, van ecologische validiteit, en van doeltreffendheid en generaliseerbaarheid van onderzoeksgegevens naar de praktijk toe. In de context- en waardegevoelige psychiatrie en psychotherapie stuit men nog meer op de beperkingen van EBM. EBM is waardevol bij kritisch gebruik, met oog voor de grenzen en de onderliggende filosofie, en als ze aangevuld wordt met onder andere ValueBased Medicine (VBM). EBM leert niet wat zinvol of waardevol is, terwijl VBM de explicitering en de afweging ondersteunt van de waarden die in het geding zijn. Er is een vruchtbare synergie mogelijk tussen de diverse betrokkenen: cliënten (directe relevantie voor het eigen proces), therapeuten (permanent leerproces als professional) en onderzoekers (wetenschappelijke validering in aansluiting bij de praktijk). Meestertherapeuten en het geheim van hun succes Prof. dr. Nele Stinckens, psychologe en cliëntgericht psychotherapeute, docente, en onderzoekster Faculteit Psychologische en Pedagogische wetenschappen, Onderzoeksgroep Psychotherapie, Katholieke Universiteit Leuven. Daarnaast werkt zij in Liraz., een groepspraktijk voor psychotherapie. 2 / OPZ Geel 2009

3 Onderzoek reveleert meer en meer dat therapie niet als kunst te beschouwen is, maar wel als kunde. Om zich te bekwamen in de therapiekunde, is een voortdurende reflectie vereist. Door oog te hebben voor de noden en verwachtingen van de diverse betrokkenen kan een synergie worden gecreëerd waarvan ieder beter wordt. De klinische praktijk kan zorgen voor meer toegewijde onderzoekers en het onderzoek kan zorgen voor meer deskundige therapeuten en zelfbewustere cliënten. Het Leuvens Systematisch Case-study Protocol reikt een onderzoekskader aan dat tegemoet komt aan de belangen en verwachtingen van de verschillende betrokkenen. Therapeuten willen verstaanbare informatie vergaren die voldoende relevant is en een genuanceerde inkijk geeft in het therapiegebeuren. Voor cliënten is de gebruiksvriendelijkheid en relevantie voor hun specifieke proces prioritair. Onderzoekers, tenslotte, stellen zaken als betrouwbaarheid, validiteit, hypothesevorming en -toetsing voorop. Om die reden is het van belang dat therapiegegevens niet op een intuïtieve of ondoordachte manier worden verzameld, maar dat er een gestructureerd en systematisch onderzoekskader wordt gehanteerd. Het LSCP biedt dergelijk kader aan. Door het in te zetten als therapeutisch instrument krijgt men een extra-houvast om zich verder te bekwamen tot meestertherapeut. Een vakdiscipline als muziektherapie heeft nood aan instrumenten van evaluatie en monitoring die aansluiten bij de eigenheid ervan. In die zin draagt praktijkgericht onderzoek bij tot het zichtbaar maken van de specifieke mogelijkheden van deze vaktherapie ten bate van het therapeutisch behandeltraject. Sessie 2: Muziek brengt in beweging: practicebased evidence Fanny Bauwens en Bike Verdonck, meesters in de muziek, optie muziektherapie, muziektherapeuten OPZ Geel. Muziek brengt in beweging, een beweging binnen het discours van practicebased evidence. Een discours dat in dialoog moet gaan met de essentiële ongrijpbaarheid van de muziek. Hoe kan een psychisch proces binnen de muziektherapie klinken en tot ontwikkeling komen? Uit het onderzoeksveld van muziektherapie worden een aantal representatieve voorbeelden gegeven. Casusmateriaal weerspiegelt de eigenheid van de muziektherapeutische praktijk. Een methodiek als het Leuvens Case-Study Protocol verbindt procesgericht onderzoek met outcomeonderzoek en kan bijdragen tot permanente optimalisering van het psychotherapeutisch werk en tot interne kwaliteitsborging. Sessie 1: Meestertherapeuten en het LSCP-model in de praktijk Prof. dr. Nele Stinckens gaat nader in op het Leuvens Systematisch Case-study Protocol als een model van praktijkgericht onderzoek naar de effectiviteit van psychotherapie in het kader van interne kwaliteitsborging. Ze beantwoordt vragen van de deelnemers over de praktische implementatie ervan in de concrete therapiepraktijk. Praktijkervaring en empirische kennis kunnen het klassieke aanbod van een vaktherapie als kinesitherapie verruimen en verrijken en zo bijdragen tot een integralere geestelijke gezondheidszorg. Sessie 3: Integratie van cranio-sacrale technieken in de kinesitherapie: een waardevolle aanvulling Fernand Saelen, licentiaat in de motorische revalidatie en kinesitherapie, kinesitherapeut Centrale dienst kinesitherapie OPZ Geel en verder werkzaam in rusthuis Ter Vest (Balen) en in een eigen kinesitherapiepraktijk. Evidencebased handelen in de gezondheidszorg is een noodzakelijk en ethisch relevant streefdoel. Maar laten we daarbij niet vergeten dat de mens zelf en zeker zijn psyche nog niet volledig objectief ontrafeld is. Naast de evidencebased approach bestaan er een aantal waardevolle niet-evidencebased benaderingen die zowel het gezonde somatisch functioneren als het evenwichtige psychisch functioneren van de patiënt kunnen ondersteunen. Cranio-sacrale technieken zijn één van deze mogelijke benaderingen, die gebaseerd zijn op een ruime praktijkervaring en empirische kennis. In de workshop zal ingegaan worden op de basisprincipes van deze therapievorm. Daarbij is het belangrijkste doel van de therapeutische relatie het nastreven van het globale welzijn van de persoon. Dit welbevinden is niet altijd te vatten in objectieve statistieken, maar vergt een open geest gebaseerd op een uitgebreide anatomische kennis gecombineerd met ethische principes. OPZ Geel 2009 / 3

4 Het perspectief van een geestelijk verzorger kan bijdragen tot een vruchtbaar samenwerken tussen verschillende klinische disciplines, en wel op basis van een brede integrale kijk op geestelijke gezondheidszorg. Waar situeren zich de bedreigingen en tegenstrijdigheden? Tenslotte, hoe kunnen we concreet aan de slag met EBM? Waar vinden we eenvoudig te bereiken bronnen om onze dagelijkse zorg te optimaliseren? Sessie 4: Stilstaan bij zin en zijn: op weg naar een model van integrale geestelijke gezondheidszorg Ulrike Dausel, psychologe en vrijzinnig moreel consulente PCMD Antwerpen. Vanuit een bredere kijk als geestelijk verzorger schetst Ulrike Dausel een model, waarin de verschillende disciplines binnen de geestelijke gezondheidszorg zo vruchtbaar mogelijk kunnen samenwerken. Daarbij gaat ze nader in op de plaats van (psycho)therapie in relatie tot de inbreng van de andere disciplines, zoals therapeuten, artsen, verpleegkundigen en geestelijk verzorgers. Ze biedt voldoende ruimte tot het uitwisselen van ervaringen en gedachten onder de deelnemers van de workshop. Evidencebased medicine kan op diverse bijdragen tot een kwaliteitsvollere zorg. Een verkenning van EBM in zijn ontstaansgeschiedenis en basisprincipes met concrete voorbeelden vormt in die zin de basis voor een gesprek over het inspirerend karakter ervan. Sessie 5: EvidenceBased Medicine als inspiratiebron voor kwaliteitsvolle zorg: uitdagingen, belemmeringen en wegwijzers Prof. dr. Etienne Vermeire, docent vakgroep Huisartsgeneeskunde en vakgroep Verpleegkunde en vroedkunde Universiteit Antwerpen en huisarts, en Nancy Steurs, verpleegkundige en master in de verpleegkunde en vroedkunde, kwaliteitscoördinator OPZ Geel. In deze workshop staat de relatie tussen kwaliteitsvolle zorg en EvidenceBased Medicine (EBM) centraal. Deze term wordt in ruime zin gebruikt: zowel de theoretische aspecten als de praktische vaardigheden komen aan bod. Er wordt uitgegaan van het gegeven dat elke hulpverlener er naar streeft om de patiënten/cliënten kwaliteitsvolle zorg te bieden. Maar wat verstaan we onder kwaliteitsvolle zorg? En wat betekent dit dan concreet, zowel op individueel niveau (relatie hulpverlenercliënt), als op organisatieniveau? Na verduidelijking van het concept kwaliteitsvolle zorg wordt ingezoomd op het concept EBM als zodanig, met de ontstaansgeschiedenis, de basisprincipes, en concrete voorbeelden. Vervolgens wordt de relatie tussen kwaliteitsvolle zorg enerzijds en EBM anderzijds bekeken. Waar en hoe kunnen we ons laten inspireren door EBM om te komen tot een kwaliteitsvolle zorg? Een kritische analyse van de actuele context en van courante onderzoeksmethodes laat zien hoe de klassieke verdiepende psychotherapeutische methodes hun relevantie dreigen te verliezen. Een andere kijk op onderzoeksmethodes kan de kwetsbare aanzet vormen voor een nieuw referentiekader waarin hun bijdrage terug zichtbaar wordt. Prof. dr. Paul Verhaeghe, psycholoog en psychoanalyticus, gewoon hoogleraar Faculteit Psychologische en Pedagogische wetenschappen Universiteit Gent en vakgroepvoorzitter van de Vakgroep Psychoanalyse en Raadplegingspsychologie. Tegen de achtergrond van zijn binnenkort te verschijnen boek Het einde van de psychotherapie : kroniek van een aangekondigde dood, geeft Paul Verhaeghe een kritische analyse van de actuele maatschappelijke context waarin psychotherapie en geestelijke gezondheidszorg zich bevinden. Hij gaat in op een aantal bedreigingen en formuleert een stellingname. Hij wijst op de verbanden tussen politiek, economie, (zorg)management en de effecten hiervan op de manier waarop gedacht wordt over menszijn (met als gevolg een depersonalisering ) en over de zorg voor welzijn en gezondheid (met bijvoorbeeld als effecten het werken met productfinanciering en de mercantilisering van het zorgaanbod). In een dergelijke context met een accentuering van het biologisch-genetische dreigen de klassieke psychotherapeutische methodes hun relevantie te verliezen. Als stellingname formuleert Verhaeghe het volgende. Psychotherapie moet zoveel mogelijk wetenschappelijk onderbouwd worden. Geen zinnig mens zal zich verzetten tegen een onderzoek naar de eventuele effectiviteit van de verschillende behandelingsvormen. De manier waarop een dergelijk onderzoek uitgevoerd wordt, en de wijze waarop de resultaten daarvan naar buiten gebracht worden, zijn evenwel een andere zaak en kunnen onderdeel vormen van totaal verschillende paradigma s. De courante boodschap luidt dat slechts een beperkt aantal behandelmethodes zowel bruikbaar als wetenschappelijk zijn, en de rest mag afgevoerd worden. De boodschap van Verhaeghe roept op tot het omgekeerde. Slechts een beperkt aantal onderzoeksmethodes zijn zowel bruikbaar als wetenschappelijk, en het merendeel mag afgevoerd worden. De eerste boodschap klinkt evenwel veel luider, en wordt om een aantal redenen liever gehoord. Dit zou wel eens het einde van de psychotherapie als dusdanig kunnen betekenen. OPZ Geel 2009 / 4