Stadsvisie Heerlen 2026 Centrumstad Ondernemende stad Jeugdige stad Netwerkstad Energiek hart van Parkstad

Transcriptie

1 Stadsvisie Heerlen 2026 Centrumstad Ondernemende stad Jeugdige stad Netwerkstad Energiek hart van Parkstad

2 Stadsvisie Heerlen 2026 Inhoud 5 Van stadsdebat naar stadsvisie 9 Van volgend naar sturend - Geschiedenis - Belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen - Van volgend naar sturend - Kans samenwerking - Bedreiging vervreemding - De afgelopen jaren Op hete kolen en de Versnellingsagenda - Heerlen 2006: Het duurzaam winnen van Nieuwe Energie - Heerlen 2006: De mensen maken het verschil 25 Van Coriovallum naar Corioforum - Heerlen: Centrumstad - Heerlen: Ondernemende stad - Heerlen: Jeugdige stad - Heerlen: Netwerkstad 43 Energiek Hart van Parkstad Limburg in Bijlagen < planten voor de toekomst

3 Stadsvisie Heerlen Van stadsdebat naar stadsvisie Steden veranderen continu, Heerlen is daar in de afgelopen 100 jaar een perfect voorbeeld van. Het is daarom van groot belang dat elke stad zijn best doet om het ontwikkelingsproces te herkennen, te volgen en zo veel mogelijk in positieve zin te beïnvloeden ten gunste van de stad als geheel. Een stadsvisie geeft aan waar de prioriteiten liggen. Dit betekent niet dat elke stadsvisie van toepassing is op elke stad, elke stad heeft dankzij haar ligging, geschiedenis, inwoners, cultuur, bedrijven etc. een unieke combinatie van kansen en bedreigingen. Dankzij de eigen kenmerken en identiteit kan elke stadsvisie de algemene doelstellingen (bijvoorbeeld het stimuleren van bedrijvigheid) voorzien van specifieke speerpunten of thema s voor de betreffende stad. Een stadsvisie geeft antwoord op de lange-termijnvragen: wat willen wij en wat moeten wij daarvoor realiseren. De visie vormt daarmee de basis van de hoe gaan wij het doen, wanneer gaan wij wat doen en wat mag dat kosten discussies in de maatschappelijke en politieke arena. Een stadsvisie is geen projectenlijst of uitvoeringsplan, het is een kaderstellend document waarin duidelijk wordt aangegeven welke randvoorwaarden gerealiseerd moeten worden om de stad zich zo goed mogelijk te laten ontwikkelen. Het is nadrukkelijk een visie van en voor de hele stad, de gemeente neemt als facilitator en stimulator van de stad het voortouw. Het is uiteindelijk in de samenwerking met burgers, werkgevers, instellingen, regionale partners en de politiek waar de stadsvisie gaat leven en haar sturende rol waar kan maken. De gemeente Heerlen en de regio hebben in de afgelopen jaren in het kader van o.a. de nota s Op Hete Kolen en de Versnellingsagenda meerdere malen de discussie over de visie van de stad en de regio met de burgers en bedrijven gevoerd. Ook de gemeentelijke nota s over de binnenstad, economie, cultuur en het meerjarig bestuurlijk programma zijn in de afgelopen twee jaar aanleiding geweest voor meerdere gesprekken met de stad. De uitkomsten van die gesprekken en de inhoud van die nota s vormen, samen met eerdere visiedocumenten, de basis van de uiteindelijke stadsvisie. Er is kortom al veel beleid maar nu is het tijd om de centrale regie, de samenhang en de prioriteiten te bepalen. Deze prioriteiten moeten wederom in gesprek met de stad tot stand komen en om die reden zijn in januari 2006 een Vertrekpuntennota en een Dilemmanota beschikbaar gesteld en heeft er op basis van deze nota s in februari 2006 een openbaar stadsdebat plaatsgevonden. Naast het stadsdebat is er in meerdere media en gremia actief gesproken over de Vertrekpuntennota en hebben veel burgers en partners de moeite genomen actief bij te dragen aan de discussie. Op basis van de reacties en de gevoerde gesprekken is de Vertrekpuntennota aangepast en heeft het de vorm gekregen van de Stadsvisie Heerlen 2026 die nu voor u ligt. Een visie van en voor Heerlen kijkt niet alleen naar de rol en verantwoordelijkheid van de gemeente, ook de rollen en verantwoordelijkheden van burgers, werkgevers, regionale partners en de politiek komen aan bod. Juist omdat het de burgers en bedrijven/instellingen durven en doen < oud treft nieuw

4 Van stadsdebat naar stadsvisie 6 Stadsvisie Heerlen 2026 Van stadsdebat naar stadsvisie 7 zijn die een stad haar identiteit geven moeten zij de visie ondersteunen en uitdragen. De gemeente heeft naast haar dienstverlenende en regulerende taken de rol van ondersteuner voor kwetsbare inwoners, facilitator van de gemeenschappelijke voorzieningen en stimulator van kansrijke ontwikkelingen. Door samen met de stad een visie op te stellen is het voor de gemeente helder hoe zij deze taken moet invullen. Het is vervolgens een gemeenschappelijke taak van alle partijen om elkaar aan de visie te houden. Het gaat hier niet alleen om het extra stimuleren van bepaalde zaken maar ook om het tegenhouden van ontwikkelingen die in strijd zijn met de afgesproken uitgangspunten en de afspraak dat bij het maken van keuzes en prioriteiten telkens de doelstellingen van de visie leidend zullen zijn. Juist deze vervolgstap geeft de visie de meerwaarde die wij zoeken in de overgang van een stad die ontwikkelingen volgt naar een stad die ontwikkelingen stuurt. > bomen onderweg

5 Stadsvisie Heerlen Van volgend naar sturend Geschiedenis Heerlen is een jonge en dynamische gemeente, centrumstad van de regio Parkstad Limburg gelegen in het Zuidoosten van Nederland. De stad ligt aan de grens met Duitsland en is buurgemeente en partner van Aken. Heerlen vormt tezamen met twee andere middelgrote Zuid-Limburgse steden, Maastricht en Sittard- Geleen het Tripool Zuid-Limburg. Tripool vormt de kern van één van de 6 Nationale Stedelijke Netwerken en 13 Economische Kerngebieden die door het Rijk zijn benoemd in de Nota Ruimte. Ook is Heerlen als grensgemeente actief in de Euregio Maas-Rijn en het stedelijk netwerk Maastricht, Aken, Hasselt, Heerlen en Luik (MAHHL). Heerlen kent een lange geschiedenis als vestigingsplaats, maar is een jonge stad, zij heeft in de 20e eeuw een onstuimige groei tot stad gekend als gevolg van de komst van de mijnindustrie. Het aantal inwoners steeg in de periode van 1900 tot 1965 van naar inwoners. De stad is in deze jaren opgebouwd rondom de mijnen en heeft zich daarmee feitelijk ontwikkeld als een stad van buurten in een netwerk en niet zoals de meeste steden in Nederland als een stad die zich vanuit een historisch hart (bijvoorbeeld een Kerk of gemeentehuis) concentrisch ontwikkelt. Eind jaren 60 ontstond er een zware crisis ten gevolge van het sluiten van de mijnen. De economie van de gehele regio werd zwaar getroffen en de werkgelegenheid holde achteruit. Met behulp van steun uit Den Haag en Europa is werkgelegenheid gecreëerd om de economie weer op gang te krijgen en de voormalige monocultuur om te vormen tot een meer heterogene economie. Ten gevolge van dit beleid zijn het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds, de Belastingdienst, het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Open Universiteit in Heerlen gevestigd. De stad Heerlen is door de mijngeschiedenis en de daaropvolgende rijkssteun steeds afhankelijk geweest van grote werkgevers. Waar de mijnkoloniën en de in die periode prominente plaats van de kerk in de samenleving juist een sterke sociale band tot stand brachten in de buurten, brachten de rijksdiensten vooral kantoorbanen en sociale versnippering. Het wij gevoel ging grotendeels verloren, de identiteit van Heerlen vervaagde waardoor ook de trots van de inwoners afnam. Het centrum van de stad kon deze leegte niet vullen omdat zij vanuit het verleden die rol niet had ontwikkeld, de binnenstad is in de mijntijd nooit de functie van koopcentrum ontstegen doordat de cohesie in de buurten zo sterk was. Ondanks een groei in de bevolking tot ca in 2000, de maatregelen op economisch terrein, de investeringen (conversie) in de fysieke omgeving en het investeren in de sociale infrastructuur, is Heerlen er niet helemaal bovenop gekomen en kent de gemeente in vergelijking met andere middelgrote gemeenten (G27) nog relatief veel achterstanden. Vooral op de indicatoren bevolkingsgroei, werkgele- jonge stad < eigentijdse inspiratie

6 Van volgend naar sturend 10 Stadsvisie Heerlen koploper genheid, veiligheidsbeleving, ondernemersschap, opleidingsniveau en inkomen scoort Heerlen lager dan het gemiddelde. Belangrijkste maatschappelijke ontwikkelingen Vergrijzing en bevolkingsdaling Heerlen staat niet op zichzelf, de regionale, nationale, Europese en mondiale maatschappij staan niet stil. De vergrijzing en ontgroening slaan toe, in 2006 was 62% van de Nederlandse bevolking tussen de 20 en 65 jaar oud, in 2026 is dat nog maar 57%. In diezelfde periode is de bevolking in de leeftijdscategorie jaar gegroeid van 14% naar 21% van de totale bevolking (in Zuid-Limburg 25%). Ter verduidelijking: waar wij nu een verhouding 65-plussers tot beroepsbevolking hebben van 1:5 zal die verhouding in 2026 naar verwachting 1:3 zijn. De Vergrijzing is het gevolg van de geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog, deze babyboomers worden de komende jaren senioren. De senioreneconomie zal er komen en een hele tijd blijven, maar ook weer gaan. Als deze vergrijzingsgolf eenmaal voorbij is zullen wij weer een gelijkmatigere demografische bevolkingsopbouw krijgen. De verwachting dat de Nederlandse beroepsbevolking vanaf 2011 en de totale bevolking vanaf 2035 zal gaan dalen, betekent dat onze regio voorloper is en daardoor een unieke kans heeft om zich als kennisregio op dit gebied te ontwikkelen. Heerlen en Parkstad Limburg lopen voorop in de ontvolking en hebben, als eerste stedelijke regio in Nederland, al sinds 1997 te maken met een daling van het inwoneraantal, een trend die nog jaren zal doorzetten ( minder inwoners in 2026 t.o.v oftewel -11%). Voor stad en regio is deze ontwikkeling een bepalende factor als het gaat om de visie. De bevolkingsaantallen dalen al, in de afgelopen 10 jaar ( ) is het aantal inwoners van Heerlen met 5000 gedaald tot De stad kan deze ontwikkeling niet ontkennen en gezien de demografische prognoses moet de stad accepteren dat deze ontwikkeling realiteit is. De stad moet anders gaan denken, maar de onstuimige groei van de afgelopen 100 jaar maakt die omschakeling erg lastig. De focus van een krimpende stad is anders dan die van een groeiende stad, maar daarom niet minder kansrijk. Op het moment dat de stad accepteert dat krimp en vergrijzing realiteit zijn, is zij ook in staat om daarop in te spelen. Door zich te richten op de kansen die deze ontwikkelingen bieden (ruimtelijk, economisch, sociaal etc.) kan de stad werken aan de aantrekkelijkheid, economische structuur en de leefbaarheid van de stad. Door te investeren en de kansen te benutten die andere steden (nog) niet hebben, zullen wij het migratiesaldo positief beïnvloeden, waarschijnlijk niet in voldoende mate om de geprognosticeerde bevolkingsafname meteen te neutraliseren maar wel dusdanig dat de bevolkingsaantallen zich eerder dan verwacht zullen stabiliseren. Het doel is om de cyclus van krimp naar groei zo veel mogelijk te verkorten en de krimp in absolute getallen zo te beperken. Individualisering van de samenleving De individualisering van de samenleving heeft een vermindering van de sociale contacten binnen de woonomgeving als gevolg gehad. Voor Heerlen heeft dit een groot effect gehad, onze stad is namelijk gebouwd op het fundament van de sociale cohesie binnen buurten. De individualisering heeft destijds tot een verminderde sociale controle geleid met als gevolg toenemende criminaliteit en overlast en dus een groeiend gevoel van onveiligheid. De afgelopen jaren is hard gewerkt aan de bestrijding van criminaliteit en overlast, met veel succes, en wij zien op dit moment dat het veiligheidsgevoel bij de burger weer toeneemt. Ook hier kan de geschiedenis van onze stad onze toekomst versterken. De sterke binding die Heerlenaren van oudsher hebben met hun eigen buurt kan het fundament zijn van een hernieuwde sociale binding van mensen met elkaar. Daar waar andere steden deze verbondenheid binnen de buurten nog moeten kweken zullen wij in Heerlen een beroep kunnen doen op de bestaande netwerken en principes van saamhorigheid. Mondialisering van de economie De mondialisering van de economie heeft enorme gevolgen voor onze regio. Arbeid is in Nederland duur en de grondprijs hoog, met als gevolg dat de landbouw en de maakindustrie onder steeds grotere druk komen te staan om te vertrekken. Juist deze twee sectoren zijn bovengemiddeld vertegenwoordigd in onze provincie. Grootschalige economische kansen op basis van comparatief voordeel doen zich niet meer voor op Nederlandse schaal maar op mondiaal niveau. De schaalvergroting betekent voor steden dat zij steeds meer met andere steden moeten gaan samenwerken terwijl er ook steeds meer aandacht moet zijn voor het onderscheidend vermogen van de eigen stad ten opzichte van de steden in een steeds wijdere omgeving. In een economie waar steden steeds moeten concurreren voor de vestiging van bedrijven en mensen moet een stad een duidelijke en onderscheidende visie hebben. Heerlen heeft wat betreft haar ligging, binnen Tripool en MAHHL, hierbij een groot voordeel ten opzichte van veel Europese steden. In de economie van de 21ste eeuw draait het niet meer om individuele steden maar om stedelijke netwerken en regio s. Het is geen toeval dat de 13 economische kernregio s die door het Rijk zijn benoemd allemaal in of tegen een van de 6 stedelijke netwerken liggen. Op een Europese schaal valt verder op dat Heerlen in een gebied ligt (Eindhoven-Leuven-Aachen Triangle) dat bekend staat als Technologische Topregio en omringd wordt door Europese economische kernregio s zoals de Randstad, de Vlaamse Ruit en het Ruhrgebied. Mondialisering biedt vanuit dit perspectief kansen voor Heerlen. Van volgend naar sturend De regio en met name Heerlen hebben in de vorige eeuw een volgend karakter gekend. De ontwikkelingen kwamen zo snel en waren zo onvoorspelbaar dat de stad nauwelijks kon anticiperen. In de groeiperiode van de stad wist niemand waar het zou eindigen en dus ging topregio

7 Van volgend naar sturend 12 een kwestie van kiezen > nieuwe energie in de praktijk men pragmatisch te werk, de ontwikkelingsdruk was zo enorm dat het ook niet anders kon. De gemeente had er vooral belang bij om de groei niet te frustreren en deed er alles aan om de mensen en bedrijven de mogelijkheid te geven zich te vestigen en te groeien met als gevolg dat er op het gebied van bijvoorbeeld ruimtelijke ordening amper naar de samenhang werd gekeken. Woonbuurten werden in rap tempo gerealiseerd daar waar er ruimte was, om de steeds aanhoudende vraag aan te kunnen. De werkgelegenheid was leidend in het Heerlen van de mijnen. Na de sluiting van de mijnen was er vooral de angst voor leegloop van de stad, met name ten behoeve van de werkgelegenheid was men bereid alles te doen om bedrijven te behouden en/of aan te trekken. Vanuit de gedachte nood breekt wet werd bijna elk investeringsinitiatief, hoofdzakelijk van fysieke aard, met open armen ontvangen. De stad hunkerde naar vernieuwing en duurzaamheid in een periode waarin weinigen bereid waren om in Heerlen te investeren, het kapitaal was leidend. Sinds het einde van de twintigste eeuw kent Heerlen een relatieve stabiliteit. De stad is begonnen aan de invulling van de randvoorwaarden voor haar economische basis en er ontstaat daardoor een beginnend zelfvertrouwen in de stad. De gemeente heeft de afgelopen jaren steeds meer invulling gegeven aan haar sturende rol door op verschillende terreinen beleid te ontwikkelen en ook door te zetten. Het beleid is echter sectoraal van aard, de integrale doelstellingen bleven ongrijpbaar en om die reden is het stadsvisie traject opgestart. De stad en de gemeente moeten harde doelstellingen afspreken en deze vastleggen in beleid. De kracht van de stadsvisie ligt niet in de inhoud van het beleid, deze wordt immers in de afzonderlijke beleidsnota s vastgelegd, maar in de verknoping van de inhoud naar integrale doelstellingen. Sturing geven is meer dan alleen aangeven welke kant wij op moeten, het is vooral ook aangeven wat wij niet moeten doen. Kiezen is opties verliezen. Dit vereist enorme bestuurskracht en daarom hebben de gemeenten in Parkstad Limburg op 15 november 2005 gezamenlijk gekozen voor de WGR+ status. Deze stap is van groot belang omdat zaken niet meer alleen op lokale effecten, maar ook op basis van hun regionaal effect worden beoordeeld. De gemeente zal in samenwerking met alle partners in de stad moeten zorgen voor dynamiek die past bij de uitgangspunten van deze visie. Er is een belangrijk aandachtspunt: in een stad gebeurt heel veel op initiatief van allerlei actoren, de stadsvisie wordt (hopelijk) vaak gebruikt als onderbouwing van de noodzaak van een initiatief. Vanuit de ervaringen in de vorige eeuw is echter duidelijk dat de kracht van integraal beleid ligt in het aangeven wat men vooral niet moet doen. In het verlengde daarvan zou de stad de afspraak moeten maken dat er geen initiatieven worden ondernomen of worden toegestaan die de speerpunten van deze visie op enigerlei manier aantasten. Niet alleen de overheid moet deze omschake-

8 Van volgend naar sturend 14 Stadsvisie Heerlen = 3 ling realiseren, samen met de burgers en bedrijven van deze regio zullen wij door keuzes en afspraken te maken kansen moeten creëren voor de stad als geheel. Kans samenwerking Heerlen kent een groot aantal kansen en heeft veel potentie. Heerlen heeft zich de afgelopen jaren sterk gemaakt voor samenwerking, zowel binnen de gemeentegrenzen als daarbuiten. Heerlen is een stad van sterke buurten met een gezamenlijk stedelijk centrum. Door sterk in te zetten op buurten koestert Heerlen haar kracht en identiteit en door daarnaast hard te werken aan de binnenstad wordt gewerkt aan het versterken van de Euregionale koopstad Heerlen. Op bovengemeentelijk niveau doet Heerlen mee op meerdere schaalniveaus. Op de eerste plaats Parkstad Limburg. Dit regionaal samenwerkingsverband geeft Heerlen de benodigde massa om samen met haar partners regionale problemen aan te pakken en kansen op te pakken. Parkstad Limburg is een sterk verstedelijkt gebied met veel gemeenschappelijke kansen en problemen vanuit de gezamenlijke geschiedenis van de mijnen. Heerlen, als centrumstad van Parkstad Limburg kent inwoners, bedrijven en banen. Vanuit Parkstad Limburg perspectief zijn het inwoners, bedrijven en banen. Mede gezien de regionalisatie van allerlei instellingen betekent deze schaalgrootte dat er veel slagvaardiger samengewerkt kan worden op operationeel, tactisch en strategisch niveau. De ontwikkeling van Heerlen kan niet los worden gezien van de ontwikkeling van Parkstad Limburg en visa versa. Heerlen is het centrum van Parkstad Limburg en is dan ook deels imagobepalend. Het centrum kan echter niet bestaan zonder de omliggende gemeenten die de centrumstad haar draagvlak bieden. De kracht zit in de steeds verdergaande samenwerking tussen partijen uit allerlei sectoren; van bestuurlijke samenwerking in een WGR+, institutionele en inhoudelijke samenwerking tussen onderwijsinstellingen, woningbouwcorporaties, de regionalisering van culturele instellingen zoals Parkstad Limburg Theaters tot de samenwerking tussen bedrijven in bijvoorbeeld de toeristische sector. Ook programmatische afstemming en krachtenbundeling met de provinciale overheid is een alliantie die extra krachten vrij moet maken. In elk van deze allianties zoekt men met name naar een maximale complementariteit. Het eigen product wordt sterker door het te koppelen aan een ander top-product, de befaamde 1+1=3 formule wordt veelvuldig toegepast. Deze samenwerking is geen luxe, onze regio kent veel problemen en de kansen liggen niet voor het oprapen. Het aanpakken van regionale problemen zoals de relatief hoge mate van armoede en het hoge percentage mensen dat niet deelneemt aan het arbeidsproces kan alleen regionaal omdat het gebied als één stedelijke entiteit gezien moet worden. Op interstedelijk niveau nemen Heerlen en Parkstad Limburg actief deel aan o.a. de samenwerkingsverbanden Tripool Zuid Limburg, Heerlen-Aken, MAHHL, Eurocities en de G27 (de 27 middelgrote Nederlandse steden). Deze samenwerkingsverbanden zijn gericht op het samen, vaak ook met de provincie, optrekken richting Den Haag en/of Brussel, de uitwerking van stedelijke thema s en de uitwisseling van best-practices. Door de komende jaren actief deel te nemen aan deze samenwerkingsvormen zorgt de stad voor een optimale middelen-multiplier ten gunste van de projecten en ontwikkelingen in de stad en de regio. Als de agenda s van de deelnemende partijen eenmaal zijn afgestemd kan er vervolgens, dankzij een krachtige gezamenlijk lobby, voor subsidiemiddelen worden gezorgd. Deze middelen kunnen vervolgens zo efficiënt mogelijk worden ingezet dankzij de kennisuitwisseling tussen de partners. Tripool Zuid-Limburg is een in de Nota Ruimte erkend Economische Kerngebied en richt zich op dit moment op de thema s bereikbaarheid en economie. Kijkend naar de toekomst is het voor alle partijen van belang dat steeds meer wordt gedacht vanuit het Zuid-Limburgs perspectief, het Nationaal Stedelijk Netwerk. Tripool is daarvoor de ideale schaal. Elk van de drie centrumsteden behartigt binnen Tripool de belangen van ieders eigen stad maar ook van haar eigen regio. Deze vorm van samenwerking zorgt er voor dat de belangen van zowel stad als ommeland worden gewaarborgd. De samenwerking met de buurgemeente Aken, deels direct en deels via de regionale schaal, kent twee speerpunten Nieuwe Energie en bereikbaarheid. Optimale weg- en spoorverbindingen zijn voor Aken en Parkstad Limburg randvoorwaarden om verdergaande samenwerking te realiseren op bijvoorbeeld het gebied van de ruimtelijke ordening (bijvoorbeeld een grensoverschrijdend structuurplan) en met name het economisch terrein waar grote kansen liggen binnen het thema Nieuwe Energie. Onze stad en regio liggen ver van onze nationale hoofdstad, een situatie waar onze (buitenlandse) buursteden zich ook in bevinden. De perifere ligging in de verschillende landen betekent dat deze steden en regio s niet de volledige aandacht hebben van hun nationale overheden. Door samen te werken over de nationale grenzen heen kan er echter een metropool van Europese schaal ontstaan. Met ruim 1,7 miljoen inwoners is MAHHL een Europees stedelijk netwerk van formaat, tellen wij daar de inwoners van het ommeland bij dan spreken wij over een Euregio met bijna 4 miljoen inwoners. Ten slotte zijn er in Europees verband voor Heerlen volop mogelijkheden in de sfeer van samenwerking met vergelijkbare Europese gemeenten of vergelijkbare projecten, hetzij via rechtstreekse contacten hetzij via het instrument Eurocities. Voorbeelden van succesvolle bestaande operaties in dit verband zijn het mijnwaterproject, de samenwerking in het kader van vergrijzing en de ontwikkelingen

9 Van volgend naar sturend 16 Stadsvisie Heerlen trots aangaande (eu)regionale lightrailverbindingen. Netwerken is niet voorbehouden aan de overheid, ook de bedrijven en instellingen in onze regio werken goed samen. De Ontwikkelingsmaatschappij Parkstad Limburg, de Corio League en MKB Parkstad zijn hier goede voorbeelden van. Het samenwerken met branchegenoten is al jaren een gewoonte maar wij zien steeds meer dat de samenwerking met leveranciers, afnemers of zelfs onverwante organisaties ook vruchten oplevert. Hier gaat het niet om het bundelen van krachten maar het samenbrengen van kennis. Juist deze kruisbestuiving levert meerwaarde op doordat nieuwe product-markt combinaties worden bedacht. Juist op de gebieden van productinnovatie en procesinnovatie liggen onze kansen, dit soort samenwerking is de voedingsbodem voor innovatie en is derhalve onmisbaar. Bedreiging vervreemding Een gezonde stad leeft, de gezondheid van een stad is dus niet primair afhankelijk van bijvoorbeeld het aantal inwoners of het gemiddeld opleidingsniveau. De binnenstad van Heerlen heeft een aantal uitdagingen als het gaat om het verlevendigen van de stad. De belangrijkste zijn aantrekkelijkheid en veiligheid, alleen een veilige en aantrekkelijke (binnen)stad zal mensen de straat op krijgen. Met de veiligheid zit het objectief gezien erg goed en er zit een positieve ontwikkeling in de veiligheidsbeleving. Wat betreft de aantrekkelijkheid wordt er hard gewerkt aan een aantal blikvangers in de stad, zowel in zin van de fysieke ontwikkeling als de invulling daarna. De levendigheid die zich hierdoor ontwikkelt zal op zijn beurt bedrijvigheid aantrekken met een positieve cyclische ontwikkeling als gevolg. Met een sterk vergrijzende bevolking en een laag gemiddeld inkomen moet de stad echter extra waken voor vervreemding. De stad is er primair voor de eigen inwoners en niet voor toeristen. De doelstelling is om meer mensen in de binnenstad te krijgen, dit betekent niet dat wij alleen nieuwe mensen moeten aantrekken, onze grootste potentie zit juist in het vaker trekken van de eigen inwoner naar hun eigen centrum. Als, bijvoorbeeld, elke inwoner van Zuid Limburg een keer per jaar, elke inwoner van Parkstad Limburg een keer per maand en elke inwoner van Heerlen een keer per week het centrum van Heerlen zou bezoeken dan praten wij over ongekende aantallen. De werkelijkheid zal een realistischer beeld geven, maar toch, niet alle dromen zijn bedrog. Het is van belang dat de eigen inwoners zich samen met de stad ontwikkelen. Doen zij dit niet dan verliest de stad haar identiteit en zal er nooit een gevoel van trots en zelfvertrouwen in de stad ontstaan. Een stad moet het hebben van de eigen inwoners, zijn zij trots op hun stad en bezoeken zij vaak de binnenstad dan volgen spoedig de bedrijven en vervolgens ook de dagbezoekers. De afgelopen jaren Op hete kolen en de Versnellingsagenda In het voorjaar van 2004 is in het bestuur van Parkstad Limburg de structuurvisie Op hete kolen vastgesteld. Deze nota bevat een duidelijke visie voor de ontwikkeling van de regio voor de komende decennia. De nota gaat uit van vijf noodzakelijke regionale keuzes, zijnde: i) het leidend zijn van het landschap (de kracht van beekdalen en groene ruimte); ii) samenhang en samenwerking in de regio; iii) eenheid door verscheidenheid qua bevolkingsgroepen, woonmilieus, economische activiteiten en culturele mogelijkheden; iv) ecologische, economische en sociaalmaatschappelijke duurzaamheid; v) een meer extroverte houding (uitgaan van eigen kracht, kansen en potenties). Op basis van deze keuzes zijn zeven regionale ontwikkelingsrichtingen geschetst, te weten: 1) Breineconomie en kennisactivering; 2) Groene revitalisering; 3) Zorg voor welzijn; 4) Veelzijdige recreatie; 5) Centrum voor cultuur; 6) Regionalisering; 7) Regionale ordening. In de uitwerking van deze richtingen heeft Heerlen een centrale plaats gekregen als energiek hart van de regio. Kansen voor Heerlen worden met name gezien in de samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven, het ondernemingsgestuurd onderwijs, de versterking van groen in en om de stad, de positie van de zorginstellingen in relatie tot bedrijfsleven/onderwijs enerzijds en burgers/leefbaarheid anderzijds, de versterking van de cultuur met nieuwe activiteiten/ voorzieningen en het creëren van ruimte voor kunstenaars en ten slotte de ontwikkeling van hoogstedelijke woonmilieus. Vastgesteld kan worden, dat de doelstellingen van Parkstad Limburg die van Heerlen zijn en omgekeerd. De regionale woonvisie en het structuurplan sluiten hier nauw op aan en geven Heerlen de ruimte en de opdracht om zich daadwerkelijk te ontpoppen tot centrum van de regio met een hoogstedelijk woon- en leefmilieu. Op economisch gebied is in 2005 de Provinciale Versnellingsagenda 2012 opgesteld, in dit document worden de drie Clusters van Kracht van Zuid-Limburg/Tripool voor de komende jaren beschreven: Maastricht Health Care en Cure, Sittard-Geleen Chemie, en Parkstad Limburg Nieuwe Energie. Heerlen wordt nogmaals expliciet genoemd in relatie tot de databank van Nederland in het kader van de inkomensgerelateerde dataverwerking en opslag. De kansen en mogelijkheden van de Tripool Zuid-Limburg liggen in de uitstekende Europese ligging, het arbeidspotentieel, de economische flexibiliteit, het kennispotentieel en het leefklimaat. De kansen voor Heerlen en Parkstad Limburg binnen dit kader liggen op het economische vlak niet alleen binnen > een fantastische stad om in op te groeien

10

11 Van volgend naar sturend 20 Stadsvisie Heerlen potentie Nieuwe Energie en databanken (hoe belangrijk ook), ook op het gebied van toerisme, senioreneconomie/pensioenen, innovatief en grensoverschrijdend onderwijs en toepassingen in sectoren medische technologie/zorg en duurzaamheid staat deze regio sterk. Deze potentie wordt versterkt door een zeer aantrekkelijk vestigingsklimaat in de vorm van de groene omgeving (ook binnen het verstedelijkt gebied Parkstad Limburg) en een zeer levendig cultureel aanbod. In deze stadsvisie wordt met name ingezet op het verder versterken van de sterke kanten van Heerlen en het aangrijpen en benutten van de gesignaleerde kansen. Uitgaan van de eigen kracht en dynamiek levert immers de beste basis voor het teniet doen van de zwaktes en bedreigingen. Heerlen 2006: Het duurzaam winnen van Nieuwe Energie Heerlen is een moderne stad waar experimenten en vernieuwing mogelijk zijn. Heerlen past in het rijtje steden Rotterdam, Tilburg en Enschede, steden met een (mono-)industrieel verleden die een aanzienlijke verandering (hebben) ondergaan en tegenpolen zijn van meer historische steden als Amsterdam, Breda, Hengelo en Maastricht. Het rijtje steden waarin Heerlen thuis hoort is te kenmerken als moderne steden met een vernieuwende uitstraling op het gebied van onder andere architectuur. Door de aanwezigheid in Heerlen en Parkstad Limburg van een enorm arbeidspotentieel, bedrijventerreinen die bouwrijp zijn en een zeer aantrekkelijke omgeving is Heerlen de perfecte broedplaats voor nieuwe economische ontwikkeling. Het cluster nieuwe energie speelt hierin een grote rol, een thema dat niet zomaar uit de lucht komt vallen. Heerlen en de gehele regio Parkstad Limburg zijn onlosmakelijk verbonden aan het thema energie. In de twintigste eeuw betrof het fossiele brandstoffen. Deze verbondenheid heeft de regio destijds een enorme impuls gegeven en heeft van deze regio de grootste stedelijk agglomeratie van Limburg gemaakt. In de eenentwintigste eeuw ligt de nadruk voor deze regio op de innovatie, productie en toepassingsmogelijkheden van milieuvriendelijke brandstoffen. In samenwerking met onze partners in Nordrhein Westfalen, met name Stadt Aachen, Städte Region Aachen, IHK Aachen, RWTH Aachen en Forschungszentrum Jülich, is de overgang naar deze nieuwe energie in gang gezet. Dit zal de komende jaren een impuls zijn voor deze regio met een uitstraling naar de gehele Eindhoven Leuven Aken Triangle (ELAT). Met de vestiging van Nederlands eerste zonnecellenfabriek en de uitvoering van het Mijnwaterproject zijn de eerste grote stappen gezet. Ook de stad krijgt steeds meer nieuwe energie. Met de renovatie van het Glaspaleis en de realisatie van de Woon- en autoboulevard is al veel energie opgewekt. De stad trekt steeds meer bezoekers. Over vijf tot tien jaar kent onze binnenstad drie blikvangers van formaat (Glaspaleis, Schouwburg, Maankwartier) met daartussenin een kernachtig centrum met een natuurlijke bloedsomloop. In de buurten is en wordt geïnvesteerd in veiligheid, leefbaarheid maar ook in buurtvoorzieningen en woningbouw. Heerlen 2006: De mensen maken het verschil De enorme potentie van onze stad zit niet zozeer in de genoemde fysieke ontwikkelingen maar vooral in de inwoners zelf. In de mijntijd was Heerlen het bruisend koopcentrum van Zuid-Limburg, in de periode daarna bleven de bezoekers weg en verzwakte het centrum. Sinds de nieuwe impulsen van de afgelopen jaren zien wij weer een stijgende lijn. Heerlen is weer een winkelhart van de regio en is naast Aken en Luik de derde winkelstad van de Euregio. Het centrum van Heerlen beschikt over een steeds grotere diversiteit aan winkels en is goed bereikbaar, het wordt ook steeds drukker en gezelliger in onze stad. De komende jaren moet hard gewerkt worden om deze status te behouden. Indien wij de aantrekkingskracht van het centrum, t Loon, de woonboulevard en de autoboulevard kunnen versterken en bundelen ten gunste van het geheel door deze gebieden beter aan elkaar te verbinden kunnen wij nog meer mensen verleiden en zelfs voorzichtig omhoog kijken in de eerdergenoemde rangschikking. Ondanks deze kansen moeten wij de problemen van deze stad niet uit het oog verliezen, de potentie die in de stad zit komt er niet vanzelf uit. De dynamiek en de trots op de stad onder de inwoners in algemene zin ontbreekt nog. Heerlen is sinds de mijnsluitingen een stad die aantoonbaar weinig ondernemingszin toont, waar een substantieel deel van de beroepsbevolking buiten het arbeidsproces staat, die een laag gemiddeld opleidingsniveau kent en waarvan de bevolking relatief arm en ongezond is. De sluiting van de mijnen bracht ontreddering bij velen, brak het weerstandsvermogen en veroorzaakte financiële en psychische problemen in veel gezinnen. Hoewel Heerlen langzaam opkrabbelt is onze sociale structuur nog niet sterk genoeg. Er wonen nog altijd veel mensen die het moeilijk hebben, die te maken hebben met langdurige armoede, met een laag opleidingsniveau, met een slechte gezondheid en met beperkte sociale contacten. Versterking van de sociale structuur vereist langdurige investeringen in (de uitvoering van) sociaal beleid. Preventief beleid moet er op gericht zijn om verdere achterstanden te voorkomen en te bestrijden. Het grijpen van de kansen van onze stad kan enkel als wij investeren in de duurzame ontwikkeling van onze burgers. Heerlen is sociaal, Heerlen investeert in alle Heerlenaren. Binnen de welzijnsector zijn in dit opzicht veel positieve ontwikkelingen te zien. Er zijn veel en uiteenlopende culturele activiteiten en Heerlen beschikt inmiddels over een goede culturele infrastructuur. De cultuursector moet een van de krachtbronnen van de ontwikkeling van de stad worden. welzijn

12 Van volgend naar sturend 22 Heerlen heeft daarnaast ook uitstekende onderwijsinstellingen, vanaf het basisonderwijs tot en met universitair niveau. Onder andere vanwege de bestuurlijke schaalvergroting is de slagkracht van het onderwijs groot en zijn er de laatste jaren goed functionerende netwerken opgebouwd. De problemen waarmee het onderwijs geconfronteerd wordt zoals onderwijshuisvesting in een krimpende regio, voortijdige schoolverlaters, gebrek aan betastudenten, de aansluiting vmbo mbo et cetra worden voortvarend aangepakt. In de buurten, en dan met name in de buurten met de grootste achterstanden, wordt door een breed scala aan maatregelen, met name gericht op de jeugd, gewerkt aan de kwaliteit van de omgeving, de sociale binding, de gezondheid en veiligheid. Andere steden zien Heerlen, op het gebied van welzijnsbeleid en met name de concrete toepassing er van, als voorbeeld. Dat moet in de toekomst zo blijven. > Europa naast de deur

13 Stadsvisie Heerlen Van Coriovallum naar Corioforum Een stad is een geconcentreerde verzameling van mensen, gebouwen, wegen en organisaties die is ontstaan omdat die plek voldeed aan een aantal randvoorwaarden. Wat zijn deze randvoorwaarden, waarom ontstaat er ergens een stad? Dit is samen te vatten onder het begrip forum : de Romeinse term voor een (markt) plein en ontmoetingsplaats. De randvoorwaarden voor een ontmoetingsplek zijn al eeuwen hetzelfde: aantrekkelijkheid, bedrijvigheid, activiteit en bereikbaarheid. De oorspronkelijke naam van Heerlen, Coriovallum, heeft betrekking op de goed gelegen legerplaats die zich hier twee duizend jaar geleden vestigde, op de kruising van twee Romeinse Heerwegen. De legervesting is al lang verdwenen. Om de doorontwikkeling van de stad te stimuleren/faciliteren moet de stad vooral aan de instandhouding en optimalisatie van de genoemde randvoorwaarden werken. Deze randvoorwaarden worden namelijk steeds door de groei van de stad aangetast waardoor de stad doorlopend aan zichzelf moet werken om deze op peil te houden. Deze stadsvisie legt de focus op juist die voorwaarden, zodat Heerlen een ontmoetingsplaats kan worden en blijven. Van Coriovallum tot Corioforum. De genoemde randvoorwaarden gelden voor elke stad, voor de specifieke kansen en bedreigingen van Heerlen kunnen deze vertaald worden naar vier speerpunten: Heerlen: Centrumstad Heerlen: Ondernemende stad Heerlen: Jeugdige stad Heerlen: Netwerkstad Deze speerpunten delen één centraal visiethema, een thema dat onderscheidend is voor Heerlen als centrumstad van Parkstad Limburg: Nieuwe Energie. Het verbindend en onderscheidend karakter van dit thema maakt het een uitstekende basis voor de visie van onze stad: Heerlen 2026: Energiek hart van Parkstad verbinden < oase in het centrum

14 Van Coriovallum naar Corioforum 26 Stadsvisie Heerlen Heerlen: Centrumstad levendig De functie van de centrumstad als ontmoetingsplaats wordt het beste geïllustreerd door de markten op de pleinen van alle grote steden. Op elke marktdag is duidelijk te zien dat deze extra bedrijvigheid elk centrum een extra impuls geeft, hoe groter de markt hoe groter de impuls en hoe krachtiger de uitstraling. Heerlen staat niet op zichzelf, het centrum van Heerlen is en blijft het centrum van Parkstad Limburg, een verzorgingsgebied van bijna een kwart van de totale (Nederlands-)Limburgse bevolking. Heerlen heeft ook institutioneel een nauwe relatie met haar regio en zal deze verder verstevigen door steeds te zoeken naar nieuwe en verdergaande samenwerkingsverbanden die gericht zijn op het aanpakken van de met name sociale/stedelijke problemen, het verzilveren van de economische kansen en het creëren van hoogwaardige fysieke (Euregionale) infrastructuur in de breedste zin. Om haar rol als centrumstad te kunnen vervullen zal Heerlen de regio moeten voorzien van een levendig koop- en verblijfscentrum, leefbare en aantrekkelijke hoogstedelijke woonmilieus, goede regionale bereikbaarheid en werkgelegenheid. Het gaat hier om de aantrekkelijkheid van de stad voor de inwoners van de stad, de inwoners van de regio en bezoekers uit de Euregio met als ultieme trekpleister een binnenstad met een hoog voorzieningenniveau. Als basisvoorwaarde moet de stad altijd blijven letten op de aantrekkelijkheid als het gaat om de bestrijding van vervuiling, criminaliteit en overlast. Het schoon, heel en veilig houden van de hele stad is als het ware geen prioriteit, maar een vereiste, een keiharde randvoorwaarde. Binnenstad: kwaliteit, diversiteit en levendigheid De binnenstad is het hart van stad en regio. Het is voor Heerlen en Parkstad Limburg dus van levensbelang dat het centrum van Heerlen bruist en een enorme aantrekkingskracht heeft. De binnenstad voldoet op dit moment niet aan dat beeld: de diversiteit in het winkelaanbod moet verder uitgebreid worden, de winkels liggen verspreid over een te grote oppervlakte, er liggen te veel winkels op solitaire plekken, er wonen te weinig mensen in het stadshart en de binnenstad heeft last van leegstand en onvoldoende natuurlijke looproutes en hoogwaardige en aantrekkelijke verblijfplaatsen. Het is daarom van belang dat de in de in 2006 vastgestelde integrale centrumvisie genoemde ambities met betrekking tot het aantrekken van kleinschalige bedrijvigheid, het realiseren van een natuurlijke bloedsomloop van looproutes, het stimuleren van wonen in en direct rondom de binnenstad en het realiseren van hoogwaardige pleinen en verbindingen met duidelijke groene structuren worden nagestreefd om de naam PARK-STAD kracht bij te zetten; sturend naar het toekomstbeeld en niet de waan van de dag volgend. Deze hoogwaardigheid moet ook worden doorgetrokken naar de bebouwing in de binnenstad. Heerlen heeft een naam op het gebied van moderne architectuur en moet deze vooral in de binnenstad uitdragen. De binnenstad moet levendiger worden door het gebied duidelijk te begrenzen waardoor er een duidelijk concentratiegebied ontstaat binnen de driehoek Maankwartier Glaspaleis Schouwburg. Aanvullend hierop moeten er wekelijks evenementen te bezoeken zijn in het centrum of in een van de drie pilaren van het centrum zodat de binnenstad niet alleen een fysieke aantrekkingskracht heeft maar ook de cultureel/sociaal binding bevordert. Een binnenstad bruist op de eerste plaats door de eigen inwoners, het is dus van belang dat zo veel mogelijk inwoners van Parkstad deelnemen aan de centrumstad. De volwaardige participatie van allochtonen verdient hierbij nadrukkelijk de aandacht. Het moet voor iedere inwoner mogelijk zijn deel te nemen aan de stedelijke samenleving. Zorginstrumenten zoals bijvoorbeeld thuishulp en vraagafhankelijk vervoer zorgen er voor dat ook de zwakkeren de mogelijkheid hebben om de binnenstad te bezoeken. Het speerpunt centrumstad concentreert zich sterk op de ontwikkeling van de binnenstad als verzamelplek, ontmoetingsplaats en winkelgebied voor inwoners en bezoekers. En plek waar iedereen zich thuis kan voelen en waar de moderne/jeugdige architectuur en een breed aanbod aan bedrijvigheid en culturele activiteit bezoekers inspireert. Woon- en werkmilieus: de groene vingers Een centrumstad is veel meer dan een binnenstad, als centrumstad moet Heerlen voorzien in een steeds veranderende woningbehoefte. Net als bij de binnenstad moet de kwaliteit en diversiteit centraal staan, zowel de woningen als de woonomgeving dienen aantrekkelijk te zijn voor zowel de inwoners als bezoekers. Er dient een duidelijke relatie te zijn met de binnenstad zodat de investeringen in de binnenstad niet tot een verzwakking maar juist tot een versterking van de buurten kunnen leiden. Met name op het gebied van woningbouw en woonmilieus dienen er op Parkstad Limburg niveau (woonvisie/structuurplan) goede afspraken gemaakt te worden zodat er niet overal juist wel of juist niet voor een bepaalde doelgroep wordt gebouwd. Parkstad Limburg staat bekend om haar groene vingers, dit zijn stukjes natuur en groen die het stedelijk gebied penetreren. Daarnaast ligt het gebied tegen het Heuvelland Zuid-Limburg aan. Via een uitgebreid netwerk aan recreatieve routes kan men vanuit de steden binnen enkele minuten genieten van het platteland. In een samenleving waar mensen steeds meer en langer in steden moeten verblijven wordt het belangrijker voor bedrijven en mensen dat zij eenvoudig toegang hebben tot de natuur. In deze regio moeten wij gebruik maken van de krimpende bevolkingsaantallen om juist in de dicht bebouwde gebieden ruimte te maken voor meer groen. Voor bedrijvigheid zijn de groene vingers en de groene omgeving belangrijke vestigingsvoorwaarden. Met name voor de kennisintensieve bedrijvigheid en bedrijvigheid in de sectoren

15 Van Coriovallum naar Corioforum 28 best minds Nieuwe Energie, zorginnovatie en ICT is het van belang dat zij de best minds kunnen aantrekken door hen die overal zouden kunnen werken juist naar hun bedrijf te trekken. Mensen die een keuze hebben gaan altijd naar de meest aantrekkelijke locatie. Het wonen tussen en aan het groen is al jaren een van de krachten van deze regio. Het verder ontwikkelen van aantrekkelijke woonmilieus moet deze kracht versterken. In samenwerking met onze partners moeten wij zorgen voor diverse types maar altijd kwalitatief hoogwaardige woonmilieus. Parkstad kan zich op dit gebied onderscheiden en ontwikkelen tot excellente woonregio. Parkstad is al de woonregio van Zuid-Limburg, bijna een kwart van alle Limburgers woont in Parkstad. Door het wonen in Parkstad nog aantrekkelijker te maken en de bereikbaarheid van de regio te versterken heeft de Regio de potentie om de woonregio van de Technologische Topregio te worden. De perfecte vestigingsplek voor jonge ondernemers en starters op de arbeidsmarkt, Parkstad weet aantrekkelijke woonmilieus om te zetten in economische groei. > Cultura Nova

16 Van Coriovallum naar Corioforum 30 Stadsvisie Heerlen Heerlen: Ondernemende stad aanjagers Heerlen en de mijnstreken zijn jarenlang de energiecentrale van Nederland geweest, de mijnen en de koempels hebben Heerlen op de kaart gezet waardoor binnen enkele decennia een stad van bijna inwoners is ontstaan. De ondernemende stad draait om de bedrijvigheid en zelfontplooiing; de innovatie en de kracht van een gebied met bijna inwoners. De mijnsluiting was een voorspelbare, maar toch enorme klap voor deze regio. Nu, meer als 40 jaar later, willen wij ons niet langer schikken in de rol van achtergestelde regio, een regio waarover besloten wordt. De afgelopen 10 jaar is er veel gebeurd, het begin is gemaakt in de draai van volgend naar sturend, en regio die over zichzelf beslist. Parkstad Limburg is nu een regio die werkt aan een duidelijk positief dagrecreatief en cultureel imago, die op onderwijs gebied de thuisbasis mag zijn van een aantal hoogwaardige instellingen en sinds kort met volle kracht inzet op de economische thema s zorg, ICT, toerisme en natuurlijk het cluster Nieuwe Energie. Dit zijn de motoren van de economie. Zij kunnen zich echter niet ontwikkelen zonder een flexibele en grensoverschrijdende arbeidsmarkt. Economische speerpunten In de afgelopen jaren is in de regio een aantal kernthema s benoemd die de basis moeten gaan vormen van de economische ontwikkeling. 1) Nieuwe Energie; 2) Toerisme; 3) Detailhandel; 4) Zorginnovatie en de toepassing ervan; 5) Databanken/ICT. Deze clusters vormen de kern van de economische agenda van Heerlen en Parkstad Limburg en zijn complementair aan de prioriteiten van onze stedelijke partners in de Euregio. Op dit moment zien wij steeds vaker dat productie naar lagelonenlanden wordt verplaatst. Onze arbeidsmarkt staat daardoor onder zware druk om meer kennisintensief te worden. Er is een duidelijke relatie tussen productie en productinnovatie. Door vooral in te zetten op onderzoek en ontwikkeling in combinatie met onderwijs kunnen wij in ieder geval de eerste en tweede productiereeksen van nieuwe producten in de regio behouden. Deze eerste twee reeksen vergen immers goed geschoold en flexibel personeel, op het moment dat de productietechniek uitontwikkeld is zal de productie hoogstwaarschijnlijk naar het buitenland vertrekken. De noodzaak van het behoud van productiecapaciteit is onmiskenbaar, het is immers enerzijds niet voorstelbaar dat de kenniseconomie in Nederland te handhaven zou zijn op het moment dat er geen productie meer in Nederland plaats zou vinden en anderzijds is niet iedereen geschikt voor een baan in de kennisindustrie. De nadruk op de kenniseconomie en de technologische topregio betreft dus niet alleen het stimuleren van innovatie maar ook het veiligstellen van de daaraan gekoppelde maakindustrie. Onderwijs, arbeidsmarkt en ondernemersschap De kwaliteit van het onderwijs bepaalt het onderscheidend vermogen van de kenniseconomie. De (productie)technieken van vandaag zullen over vijf jaar verouderd zijn, de medewerkers van vandaag zijn echter ook de medewerkers van over vijf jaar. Naast de startkwalificatie bij het toetreden tot de arbeidsmarkt wordt het steeds belangrijker dat men zich continu laat bij-/ omscholen om de ontwikkelingen bij te kunnen houden. Onze regio kent een laag gemiddeld opleidingsniveau en een lage arbeidsparticipatie, niet de kenmerken van een technologische topregio. Het economisch succes van de regio hangt niet zozeer af van bedrijven, maar van mensen. De beschikbaarheid van gemotiveerde, flexibele en gekwalificeerde arbeid is de belangrijkste vestigingsvoorwaarde voor bedrijven. Hier ligt de grootste uitdaging voor de regio. De ketenpartners moeten daarom blijven samenwerken om zaken als het voortijdig schoolverlaten intensief aan te pakken, steeds beter gekwalificeerde mensen af te leveren, de aansluiting van het onderwijs bij de (toekomstige) vraag van de arbeidsmarkt te verbeteren en het onderwijs zo aantrekkelijk mogelijk te maken. In overleg met de bedrijven kunnen vervolgens zeer gerichte opleidingen en stageplekken worden gegeven aan zowel starters op de arbeidsmarkt als doorstromers. De prikkel om te gaan en te blijven werken moet vooral een prikkel zijn om continu jezelf te ontwikkelen. Het zelfstandig ondernemersschap is in onze regio onderontwikkeld. Juist in een regio met zo veel hoogwaardige opleidingsinstituten en de enorme afzetmarkt in de Euregio zou het ondernemersschap moeten bloeien. Ondernemersschap is de bron van een stedelijke economie met dynamiek. Vanuit de opleidingsinstituten kan dit gestimuleerd worden maar het is, net als bij om- en bijscholing, vooral de burger die kansen moet krijgen, zien en nemen. Deze cultuurwisseling is zeker niet eenvoudig maar wel broodnodig voor een stad waar creativiteit, innovatie en jeugd belangrijk zijn. De kern ligt bij het bieden van perspectief op werk, dat betekent naast het genereren van banen ook het nadrukkelijk communiceren dat er banen zijn en het actief begeleiden van mensen naar duurzaam werk eventueel middels opleidingstrajecten. Vergrijzing als bron van energie De vergrijzingsgolf die de komende jaren over Parkstad Limburg slaat, wordt vaak als een negatieve en imagobepalende ontwikkeling gezien. Velen hebben een verkeerd beeld bij de vergrijzing, senioren zijn nog vele jaren na het bereiken van hun pensioenleeftijd uiterst actief. Deze senioren hebben een enorme ervaring opgedaan tijdens hun leven en zijn dus van grote waarde voor de maatschappij. In het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk kunnen zij hun tijd en ervaring inzetten om de stad juist te verlevendigen. Voor jonge startende ondernemers kunnen zij als mentor en stimulator optreden. Ook voor de economie zijn de

17 Van Coriovallum naar Corioforum 32 Stadsvisie Heerlen senioren een aantrekkelijke doelgroep, op het gebied van leisure ontwikkelt zich al een heuse senioreneconomie waarin standaardproducten worden aangepast om deze specifieke doelgroep aan te spreken. Op het moment dat senioren niet meer zelfredzaam kunnen zijn, zullen zij afhankelijk worden van de zorg door anderen. Doordat onze zorginstellingen door vergrijzing moeten en kunnen innoveren kunnen zij voor de kennisontwikkeling en werkgelegenheid zorgen die vervolgens vanuit deze regio geëxporteerd kan worden naar de rest van Nederland waar de vergrijzingsgolf pas later toeslaat. De focus van de samenwerkende zorginstellingen op nieuwe zorgconcepten en producten in de brede zin van health care & cure is voor de regio een grote economische kans, niet als grijze stad of regio maar als zorgspecialisten. De jeugd is onmisbaar, zeker in een regio die zich richt op cultuur, dynamiek, innovatie en een levendige binnenstad. De stad moet er voor waken dat de vergrijzing niet het imago van de stad gaat bepalen, dit zou immers een uitstroom van jeugd op gang kunnen brengen en de ontgroening verhevigen. De vergrijzing moet er juist voor zorgen dat de jeugd meer perspectief ziet in deze regio in de vorm van banen en opleidingskansen. De inwoners aan zet De afgelopen jaren is er door meerdere partijen geïnvesteerd in de bestrijding van een aantal problemen in de stad. Hierbij is steeds de focus geweest op een aantal investeringsbuurten. Dit zijn de buurten die ten opzichte van de stedelijke gemiddelden van de 27 grootste steden (G27) van Nederland het slechtst scoren op sociale indicatoren. Vanuit de gemeente is met cofinanciering vanuit het grootstedenbeleid en de Europese fondsen flink geïnvesteerd in verschillende investeringsbuurten en in verschillende projecten die de sociale betrokkenheid van de inwoners bij hun buurt en hun stad bevorderen. Het is de bedoeling dat de inwoners de kansen die dergelijke projecten bieden oppakken. Deze projecten hebben niet tot doel om mensen met subsidiegelden te onderhouden maar om juist de laatste barrière weg te halen, mede als voorbeeldfunctie voor anderen. De energieke stad moet zijn energie voornamelijk uit de eigen inwoners laten komen. Natuurlijk zijn er mensen die niet in een positie zijn om actief deel te nemen aan de ondernemende stad in economische zin. Voor deze mensen zullen er altijd vangnetten zijn om een menswaardig bestaan te garanderen. Dat betekent niet dat deze mensen geen plek hebben in de ondernemende stad. De ondernemende stad heeft immers ook een sociaal gezicht, Heerlen is een stad waar mensen met respect met elkaar omgaan. Burgers die actief zijn als vrijwilliger, mantelzorger, organisator/deelnemer aan buurtactiviteiten of zelfs alleen een buurtgenoot op een of andere manier helpen, ondernemen actie waar de stad behoefte aan heeft. Het komt echter ook nog te vaak voor dat mensen zichzelf ten onrechte tot de allerzwaksten rekenen. Juist voor deze mensen is het van belang om weer bij de economie betrokken te worden om zo hun trots, terug te winnen. Heerlen kan de overige kansen die zijn genoemd nooit optimaal benutten zonder de inzet van de inwoners. Fundamenteel gaat het om het gevoel van zelfvertrouwen en trots van de inwoners, ten eerste in en op zichzelf en vervolgens op de eigen buurt, stad en regio. De basis van een energieke stad is een bevolking die ondernemendheid nastreeft, zichzelf wil ontplooien en bereid is zich in te spannen voor zichzelf, zijn buren, zijn buurt en zijn stad.

18 Stadsvisie Heerlen Heerlen: Jeugdige stad Heerlen is een jonge stad, zij bestaat als stad nog geen honderd jaar. De jonge stad kan de jeugd echter niet voldoende binden, met de ontgroening van de bevolking als gevolg. De vraag waarom de stad de jeugd niet weet te binden heeft vele antwoorden. Van de perifere ligging ten opzichte van de randstad tot het gebrek aan een jeugdcultuur tot een slecht imago, een ondermaats voorzieningenniveau, onvoldoende werkgelegenheid en dus weinig ontplooiingsmogelijkheden. Het gevolg van deze situatie is dat vaak juist de veelbelovende jeugd de stad verlaat. Het behouden van de jeugd voor de stad moet een van de prioriteiten zijn indien wij van Heerlen het bruisend hart van een innovatieve regio willen maken. De jeugd van vandaag is heel anders dan die van 30 jaar geleden en kan zeker niet als een homogene groep bestempeld worden. Het is daarom van belang dat de jeugd direct betrokken wordt bij de ontwikkeling van de jonge stad, meer van hetzelfde werkt niet meer. Het is tijd voor iets nieuws. De jeugd is steeds meer op zoek naar activiteiten, met name activiteiten gericht op de eigen belevingswereld. Door een brede vertegenwoordiging van de jeugd de mogelijkheid te geven om mee te denken en mee te beslissen over de jeugdige stad zullen zij een binding krijgen met de stad en daardoor ook na hun studie in stad willen blijven wonen. Studenten en het onderwijs Heerlen heeft een regionale onderwijsfunctie, en moet deze behouden door het brede onderwijsaanbod te behouden liefst verder uit te breiden. Toch wordt Heerlen door bijna niemand als studentenstad gezien. Dit heeft vooral te maken met het feit dat de meeste studenten uit de regio thuis blijven wonen tijdens hun studententijd en niet op kamers gaan in Heerlen. Daarnaast liggen de grootste onderwijsinstellingen niet in maar bij Heerlen-centrum waardoor de student van elders de instelling veel minder associeert met Heerlen. Tot voor kort maakte het negatieve imago van de binnenstad van Heerlen het niet tot een van de populairste uitgaanscentra. Het imago wordt beter en dat geeft Heerlen de potentie om uit te groeien tot studentenstad voor MBO en HBO. Door met name in te zetten op het trekken van studenten en jongeren naar de stad kan deze ontwikkeling worden versneld. Naarmate Heerlen haar rol als centrumstad oppakt en verwezenlijkt wordt vanzelf voldaan aan de eisen van de jeugd (winkels, pleinen, cultuur, horeca). Daarnaast zijn de huurprijzen in Heerlen beduidend lager dan de omliggende studentensteden Aken en Maastricht, een eigenschap die vooral bij studenten en pas afgestudeerden aanslaat. De onderwijsinstellingen en studentenverenigingen moeten hun relatie met de binnenstad uitbouwen om er zo voor te zorgen dat studenten en scholieren regelmatig de binnenstad bezoeken. Een goed cultureel, sportief, vrijetijds, woon- en winkelaanbod maakt dat de stad aantrekkelijk is voor studenten, ook om er te wonen. Het evident belang van de jeugd, zeker in een gebied dat krimpt, betekent dat het aantrekkelijk houden van de stad voor de jeugd en toekomst < studentenstad

19 Van Coriovallum naar Corioforum 36 Stadsvisie Heerlen creatieve broeinesten het daadkrachtig aanpakken van jeugdproblematiek speerpunten voor de stad moeten zijn. Cultuur, uitstraling en evenementen Cultuur is de verbindende schakel in de samenleving, Parkstad Limburg is als regio jong maar beschikt over een enorme culturele potentie. Met de renovaties van onder andere het Glaspaleis en de Schouwburg heeft Heerlen haar rol als kloppend hart van de regio op cultureel gebied opgepakt. Binnen Parkstad Limburg is het van belang dat er wordt samengewerkt en afgestemd op een dusdanig manier dat middelen zo effectief mogelijk worden ingezet en evenementen zo goed mogelijk op elkaar aansluiten. Vanuit deze professionalisering moet het cultureel aanbod steeds verder kwalitatief en kwantitatief toenemen waarbij wel de couleur locale een prominente plek moet behouden. De jeugdige stad kenmerkt zich door vooral in te zetten op moderne en spraakmakende cultuur. Dit uit zich niet alleen in tentoonstellingen en evenementen maar ook in de architectuur en de inrichting van de openbare ruimte. De stad moet veel meer haar jeugdigheid uitbuiten en uitstralen. Heerlen moet juist niet nog meer van hetzelfde zijn als het gaat om cultuur, durf te kiezen voor het afwijkende en liefst ook het lokale. Voor de inwoners van alle buurten is het van groot belang dat er veel laagdrempelige activiteiten worden georganiseerd op lokaal niveau. Dit soort activiteiten zorgt voor sociale cohesie en geeft mensen een reden om hun huis uit te gaan. Doordat mensen elkaar beter leren kennen binnen een buurt ontstaat er een binding met de buurt en voelt men zich niet meer zo alleen, ook op straat, waardoor het subjectieve veiligheidsgevoel verbetert. Sport speelt hierin een grote rol, naast de positieve effecten op de gezondheid is gebleken dat met name sportprojecten gericht op de jeugd heel effectief zijn in het bevorderen van een saamhorigheidsgevoel. Het organiseren van evenementen is geen taak voor de gemeente, het zijn juist de eigen inwoners die gestimuleerd en geholpen moeten worden om dingen te organiseren. Heerlen barst van de creativiteit, voor de stad een enorm kapitaal dat niet alleen de stad gaat stimuleren maar ook nieuwe mensen en bedrijven moet aantrekken die steeds meer de creatieve broeinesten opzoeken. Evenementen en cultuur vormen een belangrijk deel van de basis van de economische en sociale ontwikkeling van onze stad, het draait om het binden en boeien van mensen. Levendigheid Een stad moet bruisen van verschillende soorten activiteiten waarbij vooral de mensen centraal staan. Markten, kermis, evenementen, detailhandel, horeca en de gezellige drukte zorgen er allemaal voor dat mensen naar het centrum komen. Leisure is een term die niet meer weg te denken is uit onze samenleving, mensen hebben behoefte aan vertier en vermaak. Parkstad Limburg is met name op dit gebied, de dagrecreatie, zeer actief en krijgt steeds meer het imago van een gebied waar veel te doen en te beleven is voor jong en oud. Het speerpunt jeugdige stad slaat vooral op de levendige uitstraling van de stad en dan zeker niet alleen voor of door jongeren. De stad moet de frisheid van moderne architectuur en het energieke van de moderne cultuur uitstralen. De stad kan zich zo goed onderscheiden van andere (vaak historische) steden in de omgeving waardoor zij ook andere mensen en bedrijven kan aantrekken. Hoewel dit speerpunt bedoeld is om de stad aantrekkelijk te maken voor alle doelgroepen is het nadrukkelijk de bedoeling om de enorme potentie van het gebied, de jeugd die nu te vaak de regio verlaat, te behouden. moderne architectuur

20 Stadsvisie Heerlen Heerlen: Netwerkstad Op de plekken waar (water)wegen elkaar kruisen ontstaan ontmoetingsplekken voor reizigers en handelaren die vervolgens uitgroeien tot steden. Deze kruispunten hebben een enorme strategische waarde waardoor machthebbers er in het verleden vestingen, legerplaatsen, kastelen en kerken lieten bouwen. Dit alles zorgde voor een snelle groei van steden op deze locaties. Heerlen is 2000 jaar geleden vanuit deze randvoorwaarde ontstaan als nederzetting bij het kruispunt van twee belangrijke heerwegen Boulogne-sur-Mer naar Keulen en Xanten-Heerlen-Aken-Trier. De bereikbaarheidsnetwerken zijn echter niet de enige netwerken die voor een moderne stad in een globaliserende economie belangrijk zijn. Fysieke bereikbaarheid en openbaar vervoer Bereikbaarheid betreft de harde infrastructuur tussen en binnen de steden. Een optimale bereikbaarheid ontstaat op het moment dat mensen en/of goederen snel (tijd) en direct (afstand) naar hun bestemming gebracht kunnen worden. De grootste vijand van bereikbaarheid zijn files en omwegen. Maatregelen die de bereikbaarheid bevorderen zijn dan ook voornamelijk gericht op het voorkomen van deze negatieve verschijnselen. De buurten en toegangswegen verwerken gedurende de spits steeds meer verkeersbewegingen, met de nog steeds toenemende automobiliteit is het van belang dat de hoofdaders van het kloppend hart van de regio niet verstopt raken. Met de binnen- en de buitenring wordt flink geïnvesteerd in de lokale en regionale bereikbaarheid maar de aandacht voor dit thema mag daardoor niet verslappen. Steeds meer bedrijven zijn afhankelijk van toeleveranciers en afnemers op zeer grote afstand, de luchtvaart en met name de scheepvaart zijn daarom nog steeds van eminent belang voor steden. Omdat niet elke stad kan beschikken over een eigen vliegveld en/of zeehaven is het van belang dat de bovenregionale en vaak grensoverschrijdende ontsluiting met deze voorzieningen over de weg en het spoor optimaal is. Een goede bovenregionale ontsluiting is onmisbaar, met name de A76/E314 speelt hierin een cruciale rol als de as die van Aken langs Heerlen richting de A2/E314, Maastricht-Aachen airport, haven Born en de steden Sittard-Geleen, Hasselt, Genk, Antwerpen, Leuven en Brussel voert. Het verder uitbreiden en optimaliseren van de spoorverbindingen voor zowel goederen als passagiers, met name richting Aken en Parijs moet een speerpunt zijn voor de komende jaren. Met de toenemende vergrijzing zijn er steeds meer mensen aangewezen op het openbaar vervoer inclusief het vraagafhankelijk vervoer. De kwaliteit van deze diensten moet hoog zijn en de gebruiksdrempel moet tot een absoluut minimum beperkt blijven om de mobiliteit van alle inwoners op peil te houden. In een stad waar maar 2% van de inwoners in de binnenstad woont is het voor de binnenstad essentieel dat er goede verbindingen zijn met de buurten. Op het niveau van Parkstad Limburg woont zelfs nog niet 1% van de bevolking in het kloppend hart van de regio, een goede regionale verbinden < Heerlen - Aken verbonden