Informatie over de tekenontwikkeling

Transcriptie

1 Informatie over de tekenontwikkeling - Richtlijnen in de tekenontwikkeling - Fasen in de tekenontwikkeling

2 Informatie over de tekenontwikkeling Richtlijnen in de tekenontwikkeling De tekenontwikkeling van de mens kent 3 richtlijnen/periodes. Ieder mens heeft zijn eigen snelheid in de tekenontwikkeling en doorloopt ook deze 3 periodes. De eerste richtlijn is de krabbelperiode. De krabbelperiode is vanaf anderhalf jaar tot ongeveer het 4 e levensjaar van het kind. Wanneer het kind precies begint te krabbelen is niet bekend, ieder kind begint op een ander moment. Het hangt af van de omstandigheden wanneer het gebeurt. In eerste instantie wordt de krabbel vanuit grote armbewegingen gemaakt. Later gaat het kind steeds meer vanuit de pols en vingergewrichten werken en dat kan betere beheersing van materiaalgebruik tot gevolg hebben. Het kind kan herkenbare tekeningen plotseling weer aanvullen of afwisselen met een krabbel. Dat gebeurt dan meestal omdat het kind het doen leuker vindt dan het resultaat. Het krabbelen kan vanuit verschillende behoeftes ontstaan, bijvoorbeeld: emotionele drang (wens, plezier), imitatiegedrag van een ander kind of de behoefte aan beweging. In de krabbelperiode ontstaan er al verschillende vormen en figuren. Het begint bij het krassen. De krassen ontstaand door het slaan met het potlood, viltstift of iets anders op het papier. De krassen die ontstaan zijn niet gepland ze ontstaan met toeval. Ook bij het krassen is de aandacht niet gericht op het tekenen. Soms is het kind aan het krassen en gaat hij er bij geluid maken als: la la la. Dit doet het kind als begeleiding voor zich zelf. Na het krassen komen de zigzaglijnen. Deze lijnen zijn horizontaal en soms iets gebogen. De tekenbeweging ontstaan vanuit het midden terwijl het kind zit. Hieruit ontstaan soms lange, enigszins rechte lijnen vanuit de schouder, deze staan dan horizontaal op het papier. Als het kind vanuit de elleboog tekent worden de lijnen meer verticaal. Na een tijdje komen er ook cirkelvormige lijnen, deze lijnen lijken veel op spiralen. Hierbij zijn de schouder en elleboog het middelpunt van grote cirkelbewegingen. De tweede richtlijn is de gecodeerde werkelijkheid De gecodeerde werkelijkheid is de opvolging van de krabbelperiode. De leeftijd wanneer een kind ongeveer hiermee begint is 4 jaar en de periode duurt tot ongeveer 9 en een kwart jaar, maar bij ieder kind kan deze tijd verschillen.

3 Deze periode speelt het proces van niet- gestuurd, spontaan en zelden beïnvloed tekenen. Denk hierbij aan dat het kind aan gaat geven dat het gaat tekenen of iets gaat maken. Hij zegt dit van te voren. In de tekening kun je gaan opmerken dat zich bepaalde beelden gaan herhalen. Ook bestaan er voor het eerst twee- en driedimensionale beelden, deze kunnen overeen komen met eerder getekende beelden. De kinderen gaan er voor kiezen om een bepaald stukje tekening op een plek te gaan zetten. Dit heeft te maken met in de ruimte te gaan organiseren. Zintuigen zijn belangrijk voor het denken van het kind, want zonder prikkers worden de hersenen niet aangestuurd. Daarom is het leren zien belangrijk voor de tekenontwikkeling. Wij als volwassenen weten weinig over hoe het kind datgene wat het ziet naar innerlijke beelden omzet en hoe het de werkelijkheid visualiseert. Om het vormgeven in deze periode een beetje te begrijpen, moet je onthouden dat het kind niet tekent wat hij ziet en niet tekent wat het kind niet weet. Daarom zijn sommige mensen ook niet natuurgetrouw getekend. Dit kun je zien aan koppoters. Dit zijn de eerste mensen getekend door de kinderen. De armen bestaan meestal uit een lijntje. Het kind tekent niet wat het ziet: Het kind ziet wel dat de vader groter is dan het zusje, maar toch tekent het kind dit niet. De relatie tussen het uiterlijke van het onderwerp zoals wij dat met onze ogen zien en door het kind gemaakte afbeelding is soms nauwelijks en soms helemaal niet herkenbaar. Maar het kind kan terug benoemen wat hij/zij tekent. Het kind tekent niet wat het weet: Het kind weet heel goed dat een moeder geen driehoekig lijf heeft. Het kind probeert niet om natuurgetrouw te werken: In de eerste maanden van de tekenontwikkeling veranderen de afbeeldingen van de voorstellingen weliswaar en zit er zeker groei in, een ontwikkeling naar meer natuurgetrouw. Alleen het kind zoekt niet bewust naar een naturalistische vormgeving. Het is niet vreemd dat kinderen rond hun zesde en zevende jaar gevoelig worden voor leren lezen en schrijven. Het symboliseren en of coderen van begrippen hebben ze via tekenen al zelf ontdekt. Bij lezen moeten ze zelf decoderen, uit de code van een groep letters een begrip halen.

4 De laatste periode is zichtbare werkelijkheid. De laatste periode speelt zich af van ongeveer 9 en een kwart jaar tot hun 15 e levensjaar. Het kind gaat zich steeds meer op de buitenwereld richten: er komt meer belangstelling voor de visueel waarneembare werkelijkheid. Dat leidt in de kindertekening tot een realistischer aanzien. De mensfiguur worden niet meer schematisch en of vanuit de beleving vormgegeven, maar het kind zal proberen bepaalde individuele kenmerken van de af te beelden persoon weer te geven. Er wordt gelet op de juister grote en verhouding van de tekening en ook zullen de figureren verschillende bewegingen aan nemen. Veel belangstelling wordt gehecht aan de juiste weergave van de ruimte: dingen worden nog wel boven elkaar getekend, maar er komen afsnijdingen voor bij voorwerpen die achter elkaar staan. Later verschijnt er hoog in het vak een horizon en zullen de voorwerpen driedimensionaal afgebeeld worden. Denk hierbij aan het vogelvluchtperspectief. Het kind tekent vanaf bovenaf of schuin. Aanvankelijk ontwikkelt het kind zich nog heel harmonisch en lijkt in het beeldend werk alles goed te gaan. Dan komt de onzekerheid. Het technisch kunnen kan geen gelijke tred houden met het kritische intellect. Het lukt niet, zegt het kind of het is stom. Met goede begeleiding komt het die probleemfase ook door.

5 Fasen in de tekenontwikkeling De richtlijnen van de tekenontwikkeling bestaan uit 3 perioden. Deze perioden zijn weer te verdelen in fases. Fasen in de krabbelperiode: De krabbelperiode kent drie fases. De fases bestaan uit het willekeurig gekras, opzettelijke gekras met soms een gerichte krabbel en de laatste fase is gerichte krabbels. 1. Willekeurig gekras De krabbel wordt vanuit de schouder gemaakt met grote armbewegingen (grove motoriek). Waarbij het kind vaak het doen leuker vindt dan het resultaat. Het papier wordt gedraaid tijdens het tekenen, als het kind vindt dat hem dit beter uitkomt. Er is in eerste instantie geen ordening. Het kind houdt geen rekening met grenzen van het papier. Dat betekent dat het kind ook naast het papier verder kan gaan tekenen. 2. Opzettelijk gekras met soms een gerichte krabbel Opzettelijk gekras met daarbij al krabbels. Het kind krast en probeert hier en daar al een krabbel te maken. Als een kind probeert een krabbel te maken dan wil hij een vorm proberen te maken. Hij krabbelt bewust, maar de vorm die hij maakt is onbewust. 3. Gerichte krabbels Het kind tekent duidelijkere krabbels. De krabbels krijgen een naam of een betekenis. Het kind gaat meer over met tekenen van cirkels waarin hij vervolgens krabbelt of krast. Het kind tekent al meer vanuit de pols. Hierbij wordt de motoriek al veel beter. Krabbels zijn de eerste aanzet tot een koppoter. Fasen in de gecodeerde werkelijkheid De gecodeerde werkelijkheid kent ook weer drie fasen. De fasen bestaan uit: creatief coderen, schematekenen en vormgeving naar waarneming.

6 1. Creatief coderen Bij creatief coderen wordt de onderkant van het papier gebruikt als grondlijn. Alleen de onderwerpen die het kind tekent zweven nog in de ruimte. Hierbij tekent het kind wat hij weet en nog niet wat hij ziet. Het kind tekent vooral; huizen, dieren en mensen zoals hij het in zijn hoofd heeft. 2. Schematekenen Het kind tekent zelf de grondlijn. Dit noemen we: zelf gekozen grondlijn. Daarnaast zijnde verhoudingen nog anti- natuurlijk. De bloem in het midden kan de lucht aan raken terwijl de bloemen er naast nog geen 2 cm groot zijn. 3. Vormgeving naar waarneming Het kind tekent twee grondlijnen, hierbij staat ook alles met elkaar in verhouding. De mensen zijn kleiner dan het huis en de bomen zijn weer groter dan het huis. Ook tekent het kind vanuit het gevoel. Dit kan spontaan zonder voorbeeld zijn of dat de gebeurtenis daadwerkelijk is gebeurt. In deze fasen komen ook duidelijke kenmerken naar voren. Deze kenmerken zijn pas zichtbaar vanaf de gecodeerde werkelijkheid. Hierbij geldt dat dit niet bij iedereen even snel gebeurd. 1. Koppoter De koppoter is in de meeste gevallen een rondje met wat strepen naar beneden. De koppoter is het eerste mensenbeeld in de tekening van een kind. Vanuit het hoofd komen armen en/of benen. Pas later komt er een romp tussen en krijgen de armen vingers. Ook het gezicht krijgt steeds meer details. In eerste instantie wordt er aandacht geschonken aan de ogen en de mond, later aan de neus en oren. Een koppoter kan er bij iedereen anders uitzien. 2. Wanordelijke plaatsing In de eerste tekeningen staan de beelden willekeurig verspreid over het hele blad. Het blad wordt bij het tekenen nog gedraaid. De kleuren worden al wel bewust gekozen. 3. Eerste ordening De kinderen gaan het papier niet meer draaien en alle objecten worden van één kant bekeken en getekend. 4. Grondlijn Het kind gaat een grondlijn hanteren. Sommige gebruiken meerdere grondlijnen die evenwijdig aan elkaar lopen van links naar rechts. Op de onderste grondlijn kan het kind niet alles tekenen dat hij wil.

7 5. Kubistisch tekenen Een voorwerp kan getekend worden alsof het kind het van alle kanten bekeken heeft en al die aanzichten van het object wil weergeven. Zijn standpunt ten opzicht van het object is telkens gewijzigd en hij tekent wat hij belangrijk vindt. 6. Plattegrond De mogelijkheden om het ruimtelijke in het platte vlak weer te geven is begonnen. Hierbij kun je denken om een stuk landschap van boven af te tekenen. Het kind maakt zijn plattegrond. 7. Omklapping Omklapping, ook wel rabattement genoemd, constateert men vooral bij acht á negen jarigen. Als deze tekeningen maken waarin een plattegrond verwerkt wordt, gebruiken ze vaak de zijkant van de wegen als grondlijn. 8. Doorzichtigheid Een kind heeft een huis getekend. De mensen erin zijn zichtbaar alsof de muren doorzichtig zijn, want: er zijn toch mensen in dat huis. Doorgaans komt dat verschijnsel niet meer voor als kinderen ongeveer 9 jaar zijn. 9. Haaks contrast In vroege coderingen speelt het principe van het haakse contrast. Richtingen tussen lijnen worden zo duidelijk mogelijk onderscheiden. Armen steken haaks uit het lijf en schoorstenen staan loodrecht op het schuine dak. 10. Geen ruimte uitbeelding Het kinderlijke tekenen is één met het platte vlak: oversnijdingen en perspectief komen niet voor. Achter elkaar staande dingen worden boven elkaar getekend of alles wordt op een rijtje gezet. 11. Overlappingen en afsnijdingen Overlappingen komen ongeveer rond het 8 ste levensjaar van een kind voor. Daarvoor is het uitzondering. Terwijl het bovendien niet abnormaals is als het kind ook bij het ouder worden nog lang doorgaat met naast elkaar tekenen. Vanuit de redenering dat waar het een is, het andere niet kan zijn. Van afsnijding spreken we als een figuur buiten het papier verder gaat. Bijvoorbeeld als een mens half van het papier is getekend. 12. Exemplariteit Aanvankelijk heeft een kind voor een bepaalde figuur slechts een codeteken. Maar dan komt het in de problemen, want vader en moeder tekenen kan niet met deze code. Dan gebruikt het iets wat exemplarisch is voor een bepaald figuur. Met de code wordt hier bedoeld de vaste lijnen en vormen tekenen in een figuur.

8 13. Belang en verdringing De visser heeft een arm nodig om een hengel vast te houden, de andere arm wordt weggelaten, omdat die onbelangrijk is. Soms worden dingen groter weergegevens en soms worden onderdelen expres weggelaten of weggekrast als vorm van verdringing. 14. Schrijfhelling Soms lopen alle lijnen in een tekening van links onder naar rechts boven. Dit heeft te maken met rechtshandige. Zij schrijven in hun natuurlijke beweging ook schuin. 15. Anti- natuurlijke verhoudingen Details waar het op aankomt, dingen die belangrijk zijn, verschijnen buiten verhouding groot in de tekening. Soms is ook de kleur geaccentueerd. 16. Kleur is willekeurig Met een voorkeur voor de primaire kleuren (rood, geel en blauw). De kleur kan zich gaan zetten naar het begrip beeld, dus ook schematisch worden. Dit beteken dat de lucht blauw wordt, het gras groen en de zon geel. Deze kleur wordt vlak ingevuld, zonder licht of donker contrasten of schaduweffecten. 17. Automatisch herhalen Wanneer een schema steeds slordiger en simpeler wordt, spreken we van automatische herhalingen. Het kind is dan in zijn geheel niet meer betrokken bij zijn werk. Er is geen sprake meer van toe-eigenen van de werkelijkheid door waarnemen en vormgeven. 18. Schema De codetekens veranderen vooral in het begin van deze periode. De ontwikkeling is dan het grootse. Als kinderen ongeveer 6 jaar zijn hebben ze de eigen codering zo ver ontwikkeld. Wanneer er herhaling voorkomt van de dezelfde tekens voor een bepaald object zijn ze bezig met een individueel schema. 19. Vogelvluchtperspectief De voorstelling is weergegeven alsof deze vanuit de lucht wordt gezien. Het is vorm van ruimtelijkheid uitbeelden. Vaak wordt deze wijze weergegeven bij een plattegrond. Fasen in de zichtbare werkelijkheid De zichtbare werkelijkheid kent ook weer drie fases. De fases bestaan uit: harmonisch maar kritisch, de chaos en de ordening. 1. Harmonisch maar kritisch Deze fase is rond hun 9 e en 10 levensjaar. Kinderen van deze leeftijd ontwikkelen zich nog heel harmonisch. Ook hun lichaamsbouw heeft alle kenmerken van een geleidelijke groei. Op deze leeftijd kan een kind zich over het algemeen goed

9 concentreren en kan het dus langere tijd ergens mee bezig zijn. Ook durft het kind wel iets; het is niet bang om te experimenteren. Het komt langzamerhand tot de ontdekking dat het een deel is van de gemeenschap. De omgeving van het kind wordt groter. Het ervaart ook dat het in een groep meer kan dan alleen. Dit is dan ook de leeftijd van de clubs en de vrienden. Het is de meeste geschikte tijd voor groepswerken in de school. Langzamerhand begint het kind causaal te denken. Het zoekt oorzaken en verbanden. Het gaat vragen stellen over wat het tot nu toe als vanzelfsprekend heeft ervaren: waarom valt een vliegtuig niet naar beneden? Het kind begint kritisch te worden ten opzichte van anderen en van zichzelf. Het wordt ook kritisch ten aanzien van zijn eigen werk beelden. 2. Chaos De chaos fase is de opvolger van harmonisch maar kritisch. Deze fase is ongeveer van 11 tot 15 jaar. Dit is de moeilijkste tijd voor het kind als tekenaar, omdat het door zijn bewustwordingsproces een zekere gespletenheid gaat vertonen. De uitingen passen aanvankelijk nog helemaal bij wat het altijd al tekende, maar het kritische vermogen is zodanig geactiveerd dat het verschil tussen het visuele natuurbeeld en het eigen tekenbeeld door de tekenaar zelf te constateren is, en dat tekenbeeld bevalt in het geheel niet meer. De pogingen om een naturalistisch realisme te komen in de tijd waarin de jonge mens duidelijk verstandelijk abstracter gaat worden en zijn gevoelens heviger zijn dan ooit, maken de waarde van zijn uitingen voor zichzelf zeer twijfelachtig. Hij wordt zo kritisch ten aanzien van zijn eigen werk dat hij dit vaak kinderachtig, waardeloos of stom noemt, omdat hij niet bij machte is zo te tekenen als hij eigenlijk zou willen. De voor de hand liggende conclusie is dat de uiteindelijke tekening door de tekenaar in elk geval moet worden geaccepteerd, wil het tekenen nog zin hebben. Zelf probeert hij dat te bereiken door zich te specialiseren. Natekenen en overtrekken zijn in trek. 3. Ordening Langzamerhand vind de jonge mens als zestien, zeventienjarige zijn weg uit de chaos. Hij begint volwassen te worden. Het haast wanhopige zoeken in de periode verandert in een vinden, mits geleid door een docent die weet wat hij doet. De eigen weg begint zich af te tekenen. Sferisch en lineair perspectief, anatomie, juiste bewegingen van mensen en dieren, schakeringen van licht en donker, plastiek door middel van schaduw en lijn zijn aspecten die hij gaat beheersen. Details worden opgenomen in het grotere geheel en wat niet ter zake doet, wordt weg gelaten. Het werk wordt rustiger en duidelijk rijper. De inhoud wordt belangrijke dan de vorm. De voorkeur voor primaire kleuren, en gekozen wordt voor de specifieke kleur van het object zelf. Er worden verschillende tinten van een kleur gebruikt. Veel kinderen zijn terecht gekomen in de fysioplastiek (vormgeving bepaald door de waarneming), dit in tegenstelling tot de ideoplastiek (vormgeving vanuit de gedachtewereld). Door het ontwikkelde intellect wordt het kritisch vermogen geactiveerd. Hierdoor wordt bij het uiten van de handeling zelf verlegd; de kinderen willen een goede tekening maken, een tekening met gelijkenis, die zoveel mogelijk op het voorbeeld lijkt.