VEURDROAGEN EN VEURLEZEN Det de tiekdom van onze beste Grunneger dichters en schtievers Oetzocht deur

Transcriptie

1 ZESDE DAIL VEURDROAGEN EN VEURLEZEN Det de tiekdom van onze beste Grunneger dichters en schtievers Oetzocht deur J. DE GRAAF

2

3 V E U R D ROAG E N EN VEURLEZEN

4

5 - -e ::v :9 tie.0 :el e^v, ^e :^i,,e,.e,,tv,e^v, ^e^v!:e ^v! nl 0 G ^ ^ ', a 0 s : 0 : << C Ia 0 VEURDROAGEN EN VEURLEZEN Veur vergoaderzoal, hoes en schoul. c In zes dailen 0 GJ(^ e ^ Cn1 1 a 0 0 STROEKEN EN STREVELLEN deur J. DE GRAAF e ja 0 C ^ ^ In vaier dailen, Bloumkes van meer as fiefteg toentjeders bie nkander zocht deur J. de Graaf Biografieën van de mainste Grunneger schrievers en dichters Viefde en zesde dail: Stroeken en Strevellen" van de man, dei de bloumkes bie nkander zocht het C nl e n) n ^ e nl ^ e 1. 0 ZESDE DAIL OETGEVER JAN HAAN N.V. GRONINGEN w"`^ ' ^: 6i: ' Q: A,` V: ' ' o: w^o^ ' w.7 V7 ' 4,7V S 0" o' 4,7 o' ' J n^ ^,, e

6

7 N WOORD VAN DAANK Mien daank aan aal dei mie van dainst west hebben. Mien daank aan oetgevers en auteurs van wel ik stukken oetzuiken mog. Mien daank aan schrievers in bloaden en kraanten, veur de woorden van bliedschop mit dizze boukjes, moar benoam veur de woorden van opbaauwende cretiek. Mien daank aan drukkers en zetters, moar in 't hail bizunder mien daank aan de oetgever! Wat groot vertraauwen het oetgever toch in mie had, dat ik dit apmoal allinneg oetzuiken mog! Hier binnen ze din ale zes. Vaier potten mit: Lelies, rozen, asters, tudeltoantjes, goldjebloumen; moar ook: laandjepere-, kees-, en koekoekbloumen. De twei leste potten mit stroeken en toegjes van Beuk-, baark-, den-, kestaanje-, sireen-, hoagedoorn- en ekkelbomen. Jonge, jonge, vaier potten vol mit 236 bloumkes en boetendat nog twei mit 65 stroeken en strevellen, dat is 301 gedichten en prozoastukken, om oet veur te lezen in hoeskoamer, of op schoul, of om veur te droagen op vergoaderns. Grunnegers binnen nou juust nait de eersten dei mit knip in haand kloar stoan, as ter wat neis in heur moudertoal oetkomen is. Ik kin din ook moar ain reden vinnen, dei oetgever dreven het om dit te doun en dat is: Ons volk dainen!" Hai wol ons Grunnegervolk in stad en provinsie, in ons laand en over haile wereld n dainst doun. Ik hoop mit hail mien haart, dat dizze dainst overaal in daank aannomen worren mag. J. DE GRAAF 5

8 ONS GROOTMOEKE Onderwegens noar schoul tou mozzen wie aaltied even bie ons grootmoeke aan. Ze woonde in n haalfschaid van n nuver luk hoeske. Ze haar n alderlaifst mooi bloumtoentje veur 't hoes. Veujoars bie mooi weer zat ze aaltied in 't toentje te kraben. En din leerde ze ons lutjen wat hortensioas, tudeltoantjes en goldjebloumen wazzen. Was naarns n roetje te bekinnen. Wat mooi, dat geel goldjegras rondom aal dei paarkjes tou. Ze mouk wat bie ons wakker dat slaip. Wie leerden mit aander ogen te kieken noar stroek en boom, noar bloum en gras, joa noar 't gras alderdeegs. Din plukte ze zo'n sprietje en zee: Van aal dei mil j ounen graskes is ter gainaine ge'liek, mien jong. En netzo goud as de hoaren op dien heufd, wait God van aal die graskes of. En nou most ais noar dei bloumkes kieken, zichst wel dat ze blied omhoog kieken mit heur wieze kopkes? Ze binnen dankboar dat God heur 't leven en zunneschien geft. Wat binnen wie as ter op aankomt ondankboare wezens, dat wie van aal dei riekdom rondom ons tou moar zo'n beetje zain." En.din laip ze noar 't hounderhok, doar hoan zo trots peraaierde tussen zien twaalf wichter. Zichst dei hen doar wel?" vroug ze. Kiek, bie ieder slokje woater dei e dut, stekt e kop in lucht en dankt zien Schepper doarveur. Wat mout wie zundoars nog n bult van zo'n stom schepsel leren." As 't vroor dat 't kroakte en hannen ons kiddelden van kolle, onderwegers hillen wie ho, bie klomkaggel van grootmoeke. Bie 't votgoan knupte ze ons das stief om haals en trok ons voesthaansen weer aan, dei ze zulm braaid haar. As wie te 't hekje oetgingen, haar wie air dikke waang, omdat wie n dikke klontje achter koezen haren. Ze mos ons aaltied wat geven, n koukje of n bekeetje, aaltied haar ze wat in tromke veur ons. As wie te schoul oet kwamen, mos wie heur vertellen wat wie leerti haren., En 's Wonsdoags noar kezoatsie rnos ze ons eerst overheures of wie ons vroagen goud leerd haren. Wie moggen nooit zeggen van min of maal weer, want 't weer was aaltied goud, ook nog as veujoars de gewazzen 6

9 van kolle om haals kwamen, of bie haarstdag 't koren ston te verrotten op 't laand. Wie haren ja nait beter verdaind erg God wis wel wat 't beste veur ons was. Wie haren n pe'tret van ons grootmoeke in aalbum. Op n keer, dou `k allinneg in binhoes was, taikende ik hail veurzichteg n kring boven om heur kop. Moeke het mie der veur straft! Ze haar 't bepoald nait doan as ze waiten haar van dat boukje in schoul mit dei ploaten. Ain ploat stonnen manlu op Jezus was ter ook bie dei haren apmoal n kring om kop tou, dat wazzen haailegen, haar meester zegd. Ais op n nacht 'k zel 't nooit vergeten, al wor 'k ook honderd joar wer der stief tegen 't glaas aan tikt. Lutjen en groten, apmoal wer wie verschrikt wakker. Pa en moeke wazzen in n roetsie bie keerl del boeten deur ston. Ze mompelden en deden, kwam gain ind aan. Wie wazzen ja nait wat of dat te beduden haar. Zol der onroad wezen? Op n duur kwam moeke en zee dat ons grootmoeke oet order was. Bie stukken en brokken kwam ter oet dat ze moar min was. Heur noaber haar gusteroavend al zain, dat ze wat swiemsloagereg west haar en doarom haren ze heur nait allinneg loaten duurd. En joa heur, dou ze midden in naacht naar he ur keken haren, laag ze sevveloos. Hai, hai, wat wer ik oetstuur bie dei bosschop. Grootmoeke zaik? Dat was ja zo slim as 't kon! Pa en moeke mozzen der wel hin en laiten ons lutjen allinneg. Wie wollen nooit allinneg wezen, benoam nait bie oavend en ontied en nog minder bie naacht, din kon wie beren en aangoan; want oet oard wazzen wie wat spoukeg. Moar nou dochten wie aan gain heksen of spouken, zo haar wie 't mit ons grootmoeke te doun. Grootmoeke dood? Dat kon nait! Zollen ze heur in n kist stoppen in grond? Nooit, nooit! Dat zol nooit mit grootmoeke gebeuren. Wat wazzen wie blied dou moeke noa laank wachten weerom kwam. Ze vertelde dat grootmoeke weer biekomen was en dat ze rusteg mit heur proat haar. Grootmoeke wil geern hemmen dat ie mdrnvro bie heur komen", zee ze tegen ons. Moar och heden, och heden, dou ik doar mit bruier en zusterke veur ber stop... Was dat ons grootmoeke? 7

10 Dat ol minsk, dei krekt op n ol heks leek? Dat kon ons grootmoeke nooit wezen! Grootmoeke mit beur zaachte vrundelke oetkiek. Dat minsk haar n spitse neus en n spitse kin en n alderiezelkste invalen mond. Moar dat jakje was grootmoeke heurent en dat ber doar ze op laag ook. Hai, hai, dat minsk! En dou begunde ik inains hail haard te liepen. Nee, 't was gain reren, moar liepen, dat 'k dee! Want ik was gloeiend kwoad. Joa zeker! Kwoad op God en ale minsen; moar 't mainst op God! Omdat dei ons grootmoeke zaik, en boetendes van dat laif wezen zo'n ol heks moakt haar. 'k Beet op tannen en 'k vlukte. Dou kwam der n stem oet ber dei zee: Jan, mien jong, kom ais even hier... " Joa, dat was mien grootmoekes stem, aigenste, allinneg wat zuitjesder... Grootmoeke gaait noar hemel tou en as. doe in Jezus loofst, din zain wie nkander loater weer. Most moar veul beden, mien jong.... " Ik studderde: Joa.. oa.. groot..moeke... " Meer kon 'k nait kwiet, want keel kneep mie dicht. Aanderdoags was grootmoeke dood.... Op begraftenis kreeg wie vrij van schoul, dat was n bliedschop. Oom en taande kwamen op verziede en dei namen ons hail wat slik mit, dat was tweide bliedschop. Wie kregen krintstoet instee van roggenbrood en botterstip instee van vrimd vet en proemedanten instee van eerappels mit blode gat, dat was daarde bliedschop. Doppen van proemedantepitten, dei der overbleven wazzen van zo'n bult lu, heb wie mit hoamer kepot sloagen. Keerl, wat n rommel pitten en wat lekker! Dat was vaierde bliedschop. En dou wie n zetje loater bie n koel stonnen in ons swaarde pakjes, noast pa en moeke, konnen wie ons.nait ldsmoaken van alles wat dei dag ons brocht haar. 't Was ja kaant feest; ja dat was 't! 8

11 VAN LUTJE EN DIKKE DINGEN Janzen en zien knecht hemmen oldert. Knecht het zien piep oetklopt in koeperij. Hai mainde steevast, dat piep oet was. 't Koephoes is leeg. In koeperij ligt n hail luk snittje tebak en stoef der noast n kloetje aask, in dat aask zit n stattje vuur, stoef bie dat stattje vuur wat spoanen; ze binnen nait bot slim dreug, moar iezelk run; zo dun, dat ain luk spoanje van dat beetje vuur votdoadelk n beetje opdreugt. Krekt of e oet dankboarhaid 't vuur n beetje aandoeken wil, kropt 't spoanje, zo stoareg dat ie 't sikkom nait zain kinnen, aal dichter en dichter now dat piezeltje vuur tou; moar 't vuur is filaain en as spoanje wat hail dicht bie hom komt geft e 't spoanje n doetje. Dat is min doun! Moar ja, 't spoanje was ook zo euvels driest. Och gommes doagen, wat is ter van zukke drieste zetten al n bult eliinde in de wereld komen! 't Aarme stumperke krimpt van pien in nkander. 't Spoanje gluit en smeult en rookt, 't vuur doar e hom om tou woult, moakt hom dreug en hait. n Hail luk ziegje helpt mit, dat 't vuur nait oetdooft. Stoareg aan dreugt hai ook zien jegenders. 't Vuur het hom te groazen, 't spoanje stekt hakken oet en het ter tou doan. Aander kleumske spoanjes, dij hom aandoekt hemmen, hemmen ook te veul van 't goie te pakken! 't Slimmert aalaan! 't Rookt en 't gluit, 't kniddert en 't knapt en zo stoaregaan gaait 't vuur wieder en wieder.... 't Is midden in nacht. Janzen's hoes staait in braand. Hail koeperij is ain vlam aal vlam. Vlammen haauwen mit heur glinne vleugels roet kepot. Joa man, nou kinnen ze heur eerst goud verweren. Wind blast en kittjet heur aan. 't Vuur het feest in 't koephoes. Hai het schoafbaank te groazen en gript noar waaier en wipkoar. Van bliedschop slagt e mit zien vurege vleugels tegen beun. Baalken zeggen krik, krak, moar geern of nait geern, ze mouten der aan! Boven beun is vlouer van sloapkoamerkes, doar Janzen mit zien vraauw en kinder sloapen.... In beun binnen gleuven, doar tussendeur kropt rook; deur glieven van sloapkoamervl.ouer komt rook mit loeders geweld. 9

12 't Wichtje wordt wakker. Ze hiemt 't oet. Ze koggelt en houst en ropt rerend aan voader en moeke. Voader en moeke worren grel wakker. 't Is ook tied, want veur 't roam zain ze vlammen en vuur. In zien blode spits stoft voader noar kinder, hai gript lutjeste en stoft ter mit noar deur. Kruk van deur is aan aander kaant al verbraand. Ze zitten opsloten. Verblaaid staait voader mit kruk van deur in hannen, dei e oet 't slot trokken het. Veur 't hoes sloagen vlammen tegen roeden omhoog. Woar mouten ze hen? 't Is overaal pikkeduuster, moar hier om heur tou glin verlicht van vuur. Moeke gript 't lutje potje, springt ter mit te 't roam oet en ropt: "Gooi mie aandern tou." Voader gooit ain noa aander midden deur vlammen hen op blaikveld, hai kin ins nait zain, woar ze belannen. Moeke pebaaiert heur te vangen... Janzen en zien vraauw stoan bie puunhopen, moar nait bie de puunhopen van heur geluk, want heur kinder binnen red. Gain leden broken of niks of naks, allinneg n schraam hier en doar. Kinder binnen bie noabers onderbrocht. Janzen is zo wit as zoepen. 't Is ook gain kataai; zo riek en zo aarm. Noa joaren van schraben en knooien haren ze 't hoeske doar ze in woonden overhollen. Van verzekern was!lait komen, dat rekende hai veur votsmeten geld. Nou binnen ze ales kwiet. Ze hemmen niks meer as n hemd, doar ze mit deur 't vuur hen komen binnen. Vrouw Janzen lopt van 't kastje noa muur, moar 't kastje is van holtskool en muur staait schaif en schel en is zo swaart as rout. Egge Smit het 't mit Janzen te doun. Hai is slim meeliedeg van aanleg. 'k Wait nait hou vro is e aan schont goan. Biedizze het e n jas enn boksem schooid en bie dei wat kindergoud en hoesgroad. Aaltied is e in schrip en aal klapscheet staait e weer veur heur mit wat neis. As zun hoog aan hemel staait, schontjet 'k wait nait houveul yolk om 't verbraande hoes tou. Apmoal hemmen ze 't mit Janzensvolk te doun en benoam, omdat ze nait verzekerd binnen, Haildaal verwezen lopen Janzen en zien vraauw der maank. Egge Smit komt ter weer aan. Hai zegt, dat e n hoes veur 10

13 heur vonnen het en dat ze hail nuver onder dak komen. Vrouw Janzen vlugt Egge om haals en geft hom n doetje. Gittje Zwart staait verstomd. Ze zegt gain kik, moar denkt zoveuls te meer. 't Is gain zuvere kovvie mit dei baaiden. Doarom lopt Egge hom 't gat oet hoaken veur heur. Ze haar 't nait mis had, vrouw Janzen klongelde mit aander keeras. Ja wis! Doarom haar ze ogen boven in 't hoar en doarom haar ze aaltied 't neiste en 't mooiste aan. Doarom binnen ze nou ales kwiet. 't Is straf op heur zundeg leven.... Janzen zit bie Gittje Zwart. Mit veul muite en veul wieshaid het hai oetstuvaaierd, hou 't proatje in wereld komen is. 't Proatje dat zien vraauw sikkom kepot moakt het. Veul slimmer is 't ja, as ze joen eer te noa komen, as dat joen hebben en hollen opbraandt. Aal slimmer wer der tjaauweld, dat vrouw Janzen nait deugde en aal meer en meer loofden der aan. Gittje Zwart het 't aan Jaantje Smit verteld wat ze zain het, en dat ze al wel laank waiten het, dat 't wief over gain hoaver of gort deugde. Moar dat ze mit n dikke bolbred veur kop laip, om te kiek veur elk en aan, n traauwde man aan te vlaigen, dat was toch wel dwaars deur 't gat van gevel hen. Dou veerren inains Jaantje Smit ook n hail bult dingen dudelk. Van dei verzietjederij bie oavend en ontied, van aal dei keerls dei doar n hoeske van holaan haren.... 't Is Gittje en Jaantje inains apmoal zo dudelk. As je zo'n mouer in korf hemmen! Dei keerl van heur is n haalsknoak, dei lopt mit ogen in buns, moar 't mout joe begroten van dei aarme kinder. Doarom zollen ze' 't ook moar nait wieder vertellen. Moar aanderdoags brochten ze vrouw Velemoa mit heur gehaaim in kun. Ze wizzen deksels goud, dat vrouw Velemoa net zo lek as n teems was, doar niks in kwam of 't laip ter ook doadelk weer oet. En zo was 't proatje in n snidder deur 't loug. En nou zit Gittje der mit, want Janzen is om de hond gain hooszok of haalsknoak. Hai legt heur 't vuur aan schenen! Gittje belooft dat ze 't weer goud moaken zel. Ze zel overaal zeggen, dat zien vraauw n eerboar minsk is. Moar Janzen zegt: Doar was ais n wief, dei haar boven 1 1

14 op toren n kuzzen mit veren omkeerd en oetstubd; veren wazzen ale kaanten aanwaaid en net zo min as dat wief dei veren weer vinnen kon, kins doe 't proatje oet wereld kriegen." 't Wer Gittje slim genog dou Janzen mit voest op toavel haauwde en ze was wat blied dou e weer vot was. As Janzen bie zien vraauw zit en heur steunen mout op 't staaile pad dei ze laans mout, omdat ze biezetten aan 't beswiemen tou is, zegt zai: Hou is 't toch meugelk, dat dei aigenste minsen dei ons zo hulpen hemmen in nood, ons nou zo'n trap geven kinnen?" Janzen zegt: 't Kwoad zit bie ons zulm. Wie komen in vrundschop tegen minsen veuls te kort. Instee van verdroagzoam stoan wie zo voak vijandeg tegen heur, doarom loven ze 't kwoaie zo geern. Bie nood en dood komt meelieden hail eefkes boven kieken, moar dei doekt hail gaauw weer onder. Del vrundschop geft, krigt vrundschop weer! Echte vrundschop blift, moar meelieden duurt moar n dag. As wie minsen teunen, dat we 't mit heur op hemmen, din zevve zain, dat ze der niks van loven willen, as ter ais wat verkeerds van ons zegd wordt." SCHROT GOUD ZUNDER STUUR Pilke en Oabeltje hemmen veur n joar of wat dat groot hoes huurd van Bakker, mit wel twaalf koamers en n grode schuur; men zot zo zeggen, dat was gain wiesmans waark. Elk en ain mainde din ook, dat dei wichter der n lelke blok mit aan 't bain haren, moar dat vil hail bot slim tou. Van stonnen aan hemmen ze kostgangers aanzet en boetendat nog n poar koamers verhuurd. Elk dei onder heur dak kwam, kreeg n beste verzorgen. Pilke speulde veur voader en Oabeltje veur moeke. Binnen 't joar haren ze n braide kostwinnen, kin 'k joe zeggen. Op ain koamer woonde n hoeshollen mit kinder, dei naarns onderdak kriegen kon. Meneer zien waark laag nait in smeet en hai mos aal doag henneweer raaizen, moar toch wazzen ze slim blied mit heur koamer. En dat slimmerde nog aal aan, benoam dou ze zagen hou goud dat 't veur heur kinder was. Dei wazzen slim verwend 12

15 en lusterden noar gain zeggen. En 't roare was: Pilke en Oabeltje konnen mit heur lezen en schrieven. Moeke haar kinder bekoft mit koekjes en lekkers; joa, ain keer haar ze tegen heur dikke vint zegd, dei n maal stuk oetvreten haar: As pabbe thoes komt, krigst helder wat veur 't gat." Pabbe haar maalkopt west en haar der op tiggeld. Moar 't hulp gain spier. In goudens nait en in kwoadens nait. Dou olders twei week verkaanzie kregen, onnaaierden ze, dat ze niks beter doun konnen, as kinder intied bie Pilke en Oabeltje oet te besteden. 't Was vanzulm wel wat bandeg veur dei wichter, aaltied veur kostgangers in taauw en boetendat doar moar even vief van zukke bandrekels bie, dat was gain kataai! Moar 't ging aan! Och gommes doagen, dat vil niks tou; vief kinder doar gain stuur in zat, doar haren ze n dikke kloef aan. Moar bie aine mit n zaacht woord en bie aander mit n tik over hannen, of n fikse kontrovvel, kregen ze heur zo ver, dat ze noa zeggen lustern wollen. Dou wazzen ze al n stuk om houk, want zover wazzen pabbe en moeke ja nog nooit op gain vinweegs noa west. Voader Pilke en moeke Oabeltje dochten aaltied geliek. Ze wizzen van gain veurtrekkerij of omkoperij. Ze kregen 't aalbaai zo wied, dat ze moar ainmoal wat zeggen huvven en 't gebeurde. Van lutjeste tot grootste deden ze noa zeggen. Dou olders weerom wazzen, wizzen ze nait wat ze der aan haren. Ze wollen 't nou netzo doun as dei baaide wichter, ze wizzen nou ja hou dat ze der mit aan mozzen. Moar, och heden noa tou, dag was nog moar naauw om, of 't was aal weer n flottje. Mit dat aal kregen Pilke en Oabeltje noam, dat ze de balsturegste kinder zo mak moaken konnen as lammer. Loater hemmen dei wichter nog ais weer zain loaten wat ze maans wazzen bie lutje kreuten, dei nog ins nait dreug achter oren en al schoon boas wazzen in hoes. Dou meester en domie dat wereldkundeg mouken, kwamen der van laiverloa overaal kinder vandoan, doar olders gain leventege road meer mit wizzen. Gounent zaten dik in 't geld; zo kregen Pilke en Oabeltje n nuver stommeltje veur heur ol dag., want ze wazzen zuneg en behollend. 13

16 Lezzent hemmen ze kinder van haile rieke lu had, dei veur n moand noar 't boetenlaand gingen. n Jonkje van drei en ain van vief joar. Meneer brocht heur zulm. Hai haar hail wat te konversietsen en n aldergekste bult noten op zang: om zes uur werren ze wakker en din mozzen ze elks n klopte aai op 't ber hemmen, om negen uur n hail dun sneetje brood mit frambozensjim en om elf uur n geraspte appel. Mirregeten wollen ze nait hemmen, mit gain meugelkhaid; as 't hail mooi ging kon je der mit beden en smeken wat appelsmots in kriegen. Moar ze mozzen 't nait aanprietjen, want din gooiden ze kop ter tegenaan. 's Oavens loat mozzen ze wat sukkerwoater mit 't nat van twei appelsienen hemmen. Meneer prout groots vanzulm, want hai kwam doar onder oet 't laand heer. Pilke haar 't heuren der tou Joan en zee niks as: Zo, zo..." en: Joa, joa... " Moar ze docht: Nou is 't mie dudelk, woarom dei lutjekes der oet zain, of ze mit knieven deur troalies vreten hemmen. Wie zeilen ais zain, of wie ze n pond of tien zwoarder kriegen kinnen." Dei orken wazzen niks nait ainkinneg. Ze keken vot zo aigenwies wereld in, krekt of ze zeggen wollen: Ziezo, nou binnen wie in dit groot hoes heer en meester." Ain greep noar koppenschuddels op toavel en aander zat mit vingers in sukkerpot, veur dat wichter der op verdacht wazzen. Ze zollen netzowis diggels moakt hemmen, as Pilke heur nait mit n goie kneep in aarm dudelk moakt haar, dat ze hannen thoe's hollen mozzen. Zukswat wazzen ze nait wend en ze zetten n keel op, of ze slacht werren. Even loater kreeg lutjeste sukkerpot van neis en keerde hom ondersteboven. Dou e n fikse flik veur 't gat kreeg, begon e te joustern doar heuren en zain joe bie vergoan zot. Moar Pilke en Oabeltje deden krekt, of ze dat 't mooiste meziek vonnen. Moar mit 't mirregeten zol 't wezen. Oabeltje haar van dat lekkere boeskool mit metworst kookt. Ze prakselde veur elks n bordje vol; moar mit gain meugelkhaid kon ze bie lutjeste ain viirkje vol kwiet. Ols 'te wol ook nait, moar dou e vernam, dat 't toch wel in te nemen was, nam e der n poar vorkjes vol van en dou was 't oet! In goudens of in kwoadens, 't was apmoal omsunt. Zuks iegels van kinder haren ze nog nooit mitmoakt. Din in 14

17 goudeghaid moar ais n dag haildaal gain spier. Aanderdoags begon olste zien moag te jeuken en dei at zien bordje leeg, moar lutjeste zat zo stief as n plaank, kneep mond stief dicht, net of e docht: Dit keer zel mien hoan keunenk kraaien!" Pilke prakselde zien eerappels mit steufde peerkes, dee der sju op, streek slaabke slicht en dou zol 't wezen. Moar mond bleef dicht as n deur, dei op grondel was. Pilke keek gloeiend kwoad en zee: Mond open!" 't Hulp niks. Ze vroug aan Oabeltje, of dei n emmer mit woater noast heur hen zetten wol. Dou dei der ston, zee ze tegen dei ork van n jong: Als je niet eet, kom je kop over oren in dat water." Moar vanzulm, jong bleef doof aan dat oor. Dou speulde ze korte metten en deupte jong op kop in 't woater, op slag zette ze hom weer mit n bats op stoul. Jong snokte, moar was te verhilderd om te liepen. Dou Oabeltje hom dreugd haar, kwam Pilke weer en zee: Nou eten of der weer in!" Jong hil verdold lippen nog stief dicht, moar dou Pilke aanstalten mouk, kwam mond inains open en kon ze moar inscheppen. 't Hail bordje kwam schoon leeg. Ze lusterden inains noa zeggen, ze haren niks gain vieven of zessen meer, moar atten van laiverloa as diekers! 't Kon niks schelen, wat pot gaf. Ze leken wel aan hakken tou hol. 't Huift joe gain nei doun, dat olste 92 en jongste 8 pond swoarder worren was, dou meneer en mevraauw kwamen om heur op te hoalen. Ze konnen 't nait loven, dat ze moar veur 't voaderlaand vot atten. Hier was in heur ogen n groot wonder gebeurd. Overg.elukkeg wazzen ze. Moar veur dat ze n dag wieder wazzen en weer in heur aigen hoes, was 't oet mit 't eten en 't lustern noa zeggen. Dou lutje beudel haildaal vermoagerde, is 't minsk weer mit hom noar Pilke en Oabeltje goan, om te leren hou 't mos. Pilke zee, dat ze hom wies moaken mos, dat ze weer vot ging, din zol zai aander koamer duuster moaken, deur op gloep zetten en kon ze zulm zain, hou 't vint j e eten kon. Zo zegd, zo doan! En dou Pilke hom bordje veur zette mit eten, doar e in hoes nait aan toalen wol, at e 't hail spul op. 15

18 Dou Pilke en Oabeltje in aander koamer bie mevraauw kwamen, zat ze op stoul te reren.... Wichter kregen 't nog mit 't aarm minsk te doun, moar 't was nou gain tied van jeuzeln en schraiven, doarom begon Pilke en zee dat dei troanen haildaal nait neudeg west haren, as ze der moar goud reken mit hollen haren op wat stee' dat heur kinder heurden. Olders mouten hail vro dat stief kopke boegen leren. 't Hait dat paardie olders tegenworeg te zaachtzinneg binnen, om kinder goud aan te pakken, moar in wezen is 't niks as gemakzucht. 't Woord geheurzoamen is verolderd. Lustern noar 't gezag is olderwets. Oetleven! Dat is 't woord van dizze tied, en dat begunt al bie 't kind, as dei nog ins nait proaten kin. Dou greep Pilke mevraauw bie scholder en zee: Mevraauw, woar goan wie mit nkander hen? Zel 'k 't es zeggen? Noar 't ongeluk en 't verdaarf! Wie mit ons kinder. Wie mouten weerom. Dat vaalt nait tou, want ale weg weerom is zo stoer, benoam as ter wat in ons geest vaastzet is. Doarom 't mes ter in! Snie ter oet wat nait deugt! Zaachte dokters, stinkende wonden. As 't joaren deurzaikt is 't te loat... " ONS SOSIOALE WAARKSTER Ridder mit aal zien wichter het ter nait min veurstoan. Ain is nog kiepeger as aander en schel staait nait stil. As men bie heur in winkel komt en veur n gulden kopen wil, mout 't roar wezen as ze joe nait veur vief aansmeren. Moar is ain boetenkop bie, dei kon 't nait haarden in 't loug. Wol noar stad tou of nog veul wieder vot. Dou 't din veur n joar of wat wezen zol, hil ik mien haart vaast. Och heden nog tou; wat heb ik in tied dat ik mitloop, al n wichter mit schoet veur ogen weer thoeskomen zain, dei zukswat in kop kregen haren. Ridder en vraauw haren doan wat ze konnen om 't wicht in hoes te hollen, dat is ja wel vanzulm. Moar 't was Stientje ainmoud. Ze besteedde heur in Holland in n grode zoak. En verdold woar, 't ging aal zien levensdoagen goud. Ze verdainde al gaauw n meroakel dik stuk geld, doar 16

19 ons domie n puntje aan zoegen kon, kin 'k joe zeggen. En wat ook zo mooi van Stientje was: ze bleef heur zulm; gain dikke meroakels as bontmantels en zo; ins gain spinweb hozen of 't hoar in mooie waggeltjes. Moar ze haar wat aan heur, doar kon gain minsk hoogte van kriegen. Dou ze n joar of wat in dei zoak waarkt haar en al n mooi stommeltje aan zied legd haar, zee ze tegen heur voader en moeke, dat ze sosioale waarkster worren wol. Begriept dat nou ais aan! 't Wicht kon doun en loaten wat ze wol. Naarns huf ze heur op bekorten. Ze was veur heur leven onder dak. Men zol zo zeggen, dat ze ain op loop haar! In stee van boas te wezen op n groot kantoor, doar ze heren en doames te kommedaaiern haar, mos ze weer as n lutje wicht noar schoul tou. En as ze noa joaren leren der kloar veur was, kon ze aal doag, weer of gain weer, bie rap en roet om hoes en dak lopen. Moar elk zien meug, ain hoidt van 't vlaais en aander van bonken en zai haar 't meer mit bonken op, zol men zo zeggen. Moar ze leerde as de beste. Naarns haar ze tied veur as veur heur bouken. Dat wer van dei gevolgen, dat ze alderdeegs nog n joar eerder aan 't waark goan kon as aandern dei mit heur begund wazzen. Dou mos ze kinder, dei in n verkeerd nust oetbrud wazzen en nait om liek wollen, opzitten leren. Krekt as n dokter, veur dat e haildaal kloar is, eerst àn 't ooievoarsnust komt, zo kwam zai eerst in n gesticht vol mit van de dikste bukkens van jonges en de slimste iegels van wichter. Vanzulm haren ze de gugel mit Stientje. Ze zollen dat stuk meroakel wel even leren, woar Oabrarn de mosterd heer hoalt. Moar Stientje was nait veur ain gat te vangen. Ze kreeg dei graauwstammen der op n duur best onder. Dou haar ze 't red en kon ze heur pepieren kriegen dat ze kloar was veur sosioale waarkster. Ze schreef hier en doar hen en aal gaauw haar ze n plek. Leste tied komt ze nogal fleeg n uur of wat bie heur ollen. Din mout ze hieromtou wezen veur heur waark. Hier of doar kinder onderbrengen, of kieken of pleegolders wel deugen veur heur ambt. Ja zeker: veur heur ambt! Want ik zol zo zeggen, dat zuks toch wel n ambt wezen mout, om veur olders te speulen over n aandermans kind. En din 17

20 nog wel ain dei deur zien aigen olders aan zied schoven is of haildaal op 't verkeerde spoor brocht is. Nou woonde, hier nait zo aibels wied vot, n kiongel dei n kind haar. 't Was n flaar van n wief, dei bie zetten nait noar heur jong oet of om keek. Minsen raipen der moord en braand over; dat kon ja nait zo blieven. Dou jong n joar of vief old was, wer hai noar n gesticht brocht. Doar zollen ze pebaaiern van dei roege loeder n minsk te moaken, doar men doun mit hemmen kon. Noa tien joar van kappen en vielen, schoaven en baiteln, kregen ze vint zo ver dat ze n dainst veur hom opzochten. Wazzen aaltied wel gounent dei mitdoun wollen om zo'n vint op 't goie pad te hollen. Boetende's haren ze der ook nog perfiet van, want jong verdainde ja moar n prikje. Ons sosioale waarkster mos ter op toukieken, of vint wel oppazen wol. Moar, och heden nog tou, pleegolders zeden, dat ze aalgedureg wat kwiet wazzen en dat ze toch nait loven wollen, dat vint heur dat ofstolen haar. Vint zee ja bie hoog en bie leeg, dat e naarns van of wis en woar zol e der ook mit hen? 't Was 28 Augustus, jong laip mit n koppeltje jonges op Vismaart. Ain laip op n stuk sukkeloa te kammeln en n aander aan n dikke dreuge oal te zoegen en n daarde beet van n dik stuk nogoa. As vint weer n bekende tegen kwam, vot stopte hai hom ook wat in hannen en even loater haar dei ook wat lekkers in mond, zuks as e nog nooit van zien leven had haar. Hou dat vint zoveul geld kregen haar? Och, makkelk genog; ales wat nait spiekervaast zat en vint in buus steken kon, haar e gapt, as ter nait te veul dak op thoes was. Vint was kromvingerd. Aldernoast! Hai wis woar e 't kwiet kon, veur n mooi rommeltje sinten. Dat aai mos vanzulm wel hail gaauw breken; doar wer te roeg mit omgooid. Ons sosioale waarkster kon hom weer mitnemen noar 't gesticht tou. Moar hai haar der ondervinnens van kregen, dat 't boeten 't gesticht veul mooier was as ter in en doarom zette hai sokken der weer in, dou e der kaans veur kreeg. Zo kwam e bie zien moeke. 't Wief was ter nait n luk beetje groots op, dat vint heur opzocht haar en laiver bie heur wezen wol as in 't gesticht. Moar zo'n jong van vieftien joar bie zo'n stel in hoes, dat kon vanzulm nait. 18

21 Ons sosioale waarkster kreeg tieden, dat ze vint weer bie zien mouder weghoalen mos. Eerst sloug 't wief aan as n blinde vink, moar Stientje kon zo aibels mooi floien, dat ze vint op n duur mitkreeg. 't Zel zo om en bie n uur loater west hemmen, dou 't wief heur zulm wel veur kop haauwen kon, dat ze heur zo beproaten loaten haar deur dat bekstuk van n wicht. Ze boide heur om, trok 't Zundags klaid aan, kreeg knipke oet buffet en zai ook op raais noar 't gesticht tou. Ze kofte n koatje en doar ging 't hin. Dou ze uren raaisd haar, op n groot stoatsion joa man! Doar laip 't wicht mit heur jong as n hondje achter heur aan... 't Wief begunde mie doar te beren dat 't n oard haar. Ze raip dat dei juffrouw heur aigen, beste, laive jong ofstolen haar. Dat nonnen ze apmoal n alderiezelkst brutoai stuk van dei juffrouw, dat was ja vanzulm. As ter op aankomt, binnen minsen slim rechtveerdeg en doarom hilpen ze apmoal mit dat 't aarm minsk heur aigen kind weer kreeg... Ons sosioale waarkster kon blaauwbekken. En ze mos nait te veul meroakels verkopen, aans kon ze ook nog n lelke labberdoedas oplopen.... Aanderdoags ging ze mit heur boas vanneis noar 't wief mit heur jong. Heur boas haar domie west en dei kon n vis oet 't woater proaten. 't Huft joe den ook gain nei doun, dat dei 't wief dudelk as glas moaken kon, dat heur jong naarns beter onder dak was as in 't gesticht. Instee van heur tegenwaarken mos ze heur bedanken doun. En verdold: ze kregen 't wief zo wied. Mit troanen in ogen het ze domie en ons sosioale waarkster haand drukt en bedankt dat zai aal dei joaren zo heur best doan haren om heur zeun op 't goie pad te kriegen, doar zai zulm van ofroakt was. 19

22 DOORNROOSJE Wilhelm Grimm het aan dizze vertelster kleur en fleur geven. In 1696 het Perrault al zukswat verteld as La belle au bois dormant". Doar was ais n haile wieze keunenk mit n aldernuverste keunegin. Ze haren riekdom en eer, en toch wazzen ze nait gelukkeg. Ze wollen zo aldernoaste geern n lutje potje hemmen en doar kwam moar niks te kieken. Moar noa regen komt zunneschien; dou ze n haalf stieg joar traauwd west haren, kregen ze n hail mooi laif nuver potje in 't waigje. Keunenk vanzulm haildaal op hobbel. Hai zee tegen zien volk: Lu, nou mag 't wezen wat 't wil, moar ik wil n kolesoal dik feest hemmen." Hai nuigde opslag goud en tjoud op kroamveziede. Moar dat was maal: hai haar dattien menisters en moar twaalf borden van zuver gold; doarom mos ain menister in hoes blieven. Dei gloeiend vanzulm, 't was gain doun geliek; kerel dei mis over toen kroodde, was wel nuigd en hai nait. Wat haren menisters mooie woorden veur 't lutje potje. 't Kind zol opwazen in eer en deugd. 't Zol n aldernuverste jonkvraauw worren en stoapelriek. Dou elf menisters aal heur winsen zegd haren, kwam inains de dattiende mit n bord de zoal in runnen en raip: O, wai, o, wai, dat aarm wichtje! As ze vieftien joar is, zel ze deur n weefspoul stoken worren en dood deelvalen." En zunder woord, zunder wies, veurdat minsen goud begrepen wat of e zegd haar, was e al weer vot. Keunenk zat te trillen op troon en keunegin greep noar buusdouk. Dat zol ja alderbedruifst wezen... Moar gelukkeg mos de twaalfde menister zien wins nog zeggen. Moar ja, dei arme keerl kon wins ook nait ongedoan moaken. Doarom zee e: Nee, staarven zel ze nait, moar honderd joar sloapen... 't Lutje potje gruide op en 't kwam apmoal krekt zo oet as menisters 't zegd haren. n Mooie eldindelk, verstandeg en n laif prinsesje; n alderlaifst nuver wicht. Dou ze joareg was, en krekt vieftien joar old, laip ze deur 't pelies van ain zoal in aander. Keunenk en keunegin wazzen even op n bosschop. Ze kwam bie n toren en klom bie stainen wenteltrap op, aal hoger en hoger. Hail hoog 20

23 kwam ze bie n deur; in 't slit zat n rousterge sleudel, dei draaide ze om, en deur kon ze opendoun. Doar zat n ol wiefke te spinnen. Ze spon vlas. Dag vraauw", zee prinses, wat doun ie hier?" Prinses haar nog nooit gain spinwail zain, want keunenk haar ale weefspoulen verbrannen loaten, omdat dei dattiende menister veur vieftien joar doar zukke male dingen van zegd haar. 't 01 wiefke nikte heur vrundelk tou en zee, dat ze aan 't spinnen was. Prinses wol 't ook ais pebaaiern en joa, 't laip as n lier. Moar inains gilpte ze 't oet. Ze haar heur vinger stoken en op 't aigenste ogenblik vil ze op n ber noast weefstoul en slaip as n roos. En aal dij van dat ogenblik of in 't pelies kwamen, slaipen as n kou. Peerden en baisten, honden en katten, doeven in heur hok en muggen aan muur en beun, ales was in rust. Kok ston te sloapen mit slaif in haand bie etenspot en toenman mit piep in haand bie bloumtoentje en maaid ston doar te sloapen mit kopstubber in haand. Honderd joar loater kwam n prins oet n hail ver laand. Hai heurde n olie man vertellen van n hoageldoorn heeg, doar zoveul jonge kerels in om haals komen wazzen. Achter dei heeg mos n pelies wezen en doar mos n beeld van n prinses sloapen. En ook n keunenk mit de keunegin en n haile hofhollen der bie. Al wel honderd joar mouten ze sloapen hemmen, zee ol man, en dou laip e mit hannen op zien kromme rug noar zien luk hoeske tou. Dou zee de prins bie hom zulm: Ik zel dei prinses wakker moaken." Hai kwam bie hoageldoorn heeg en verdold, ale stiekels was dei kwiet. Hai kon takken moar zo oet zied boegen zunder n schraamke. Moar dou mos e toch wel even opkieken; peerden stonnen te sloapen in peerstaal en koien op achterdeel, netzo! en 't wicht zat onder kou mit melkemmer tussen kneien. 't Was doodstil. In n mooie zoal laag haile hofhollen te sloapen. En noast de treun lagen keunenk en keunegin; hai kon heur oamen heuren, zo stil was ter. Hai klom trap op in toren en kwam bie 't ber, doar Doornroosje op slaip. Wat n aldernuverst wichtje! Hai wer der aal meer verbraand op; hai kon hom nait meer bedoaren en hai gaaf prinses n hail luk doetje. Op 't aigenste ogenblik, dat de prinses dat doetje op 't snoetje kreeg, wer ze wakker. En 't was op slag dik aan mit heur 21

24 baaiden. En dou ze vernam, dat 't n prins was, roakte ze haildaal mit hom op riddel. Ze gingen noar beneden en 't was opains apmoal leven en bewegen; jachthonnen sprongen bie heur op; doeven vlogen deur lucht; kok ruierde mit zien slaif deur soep; muggen streken vleugels slicht en vlogen deur zunneschien; pe'erden rammelden mit ket en maaid begunde te melken van komsa. Peerden stonnen te stampen op stainen, omdat dei dorieze muggen heur zo beten. Niks gain meroakel, vanzulm, dei haren ook ja in gain honderd joar wat te zoegen had. Keunenk rekte hom oet en keunegin vreef heur ogen oet, dou Doornroosje mit heur prins der aanstappen kwam. Wat wazzen ze wies mit nkander! Prins vroug of e mit Doornroosje traauwen mog. Keunenk zee mit n haisterge stem: As ik nait zo'n kopzeerde haar van dei sloap, zol ik zo zeggen: niks op tegen, moar nou zol ik zo zeggen: kom morgenvro moar ais weerom." Aanderdoags heurde keunenk dat 't n stoapelrieke prins was, dei e votstuurd haar. Dou zat e op knipnoagels, aalgedureg mos e 't vinster oetkieken, of prins ook loan opkwam. Moar 't was prins ainmoud, dei wol en zol Doornroosje hemmen, en niks aans; din mos e in de goudeghaid zo'n slaif van n schoonvoeder moar op koop tou nemen, ducht hom. Moar dei aigenste hampel van n keunenk het mie doar din moar even n feest geven, dat was dwaars deur ales hin. Met traauwen van Doornroosje wazzen ze doagen laank huila, vlaais, en wien bie bakken vol, en doar tussendeur toarten as n woagenrad, aldergekst! BOERTJE Dizze vertelster over 't Boertje is oet n Latiens dichtstuk heerkomen dei Unibos" haitte. Hai is in Lotheringen 't eerst verteld en opschreven. In overleverns is dizze vertelster sikkom over haile wereld bekind worren. Maurits de Meijer het dudelk moakt dat hiervan in Vloanderen vertelsters in omloop binnen mit 22

25 n Germoanse en ook mit n Romoanse inslag. De bekinde Grimms jonges hemmen der ook van verteld. Doar woaraarns in Duutslaand, of nog wieder vot, mout 't gebeurd wezen, wat ik joe te vertellen heb. Doar was n dorp vol mit rieke boeren. Ze haren koien en schoapen en bokken bie de roes. Moar der was ain aarme boer, och dei was zo aarm. Boertje" zeden ze tegen hom. Hai haar ins gain kou en zat aaltied zunder sinten. Hai wol zo aibels geern n kou hemmen. Op n goie dag zee e tegen zien vraauw: 'k Loat bie koeper hier om houk n kaalf moaken van holt, din zel dat vanzulm wel n kou worren." 't Leek zien vraauw vot meroakel tou. Ze zee dat e hom krekt vaarven mos as n echt kaalf mit broene vlekken op pokkel. En joa man, n zetje loater was kaalf kloar, net n eerliekse. Hai laip mit kop omdeel krekt of e aan 't gras eten was. Doar in 't dorp was n herder dei op koien pazen mos, want sloden en hekken haren ze nait. Boertje zee tegen herder: Kiek hier heb ik n kaalf, hai kin nog nait te goud lopen en is wat stief, doe most hom moar droagen en zetten hom op n stee doar 't mainste gras gruit." Herder dee 't en dou e smirregs aan 't brug eten was zee e tegen hom zulm: 't Kaalf zel wel gaauw groot worren, kiek dat baist ais vreten." 's Oavens kwam herder mit ale koien in 't dorp, moar 't kaalf van boertje was ter nait bie. Dou boertje hom vroug woar of zien kaalf was, zee e dat 't kaalf hail dag niks doan haar as moar vreten en hai haar ook nait weer mit wild. Boertje kwoad vanzulm en zee dat e opslag mit goan mos om 't kaalf te hoalen, moar o wai, 't haile kaalf was vot. Ofstolen! Herder zee: Hai zel wel verdwoald wezen." Moar boertje lait hom gain oren aannaaien en laip op hoge bainen noar schout en dee zien beklag. Schout veroordailde herder op stoande vout en zee dat e boertje n kou geven mos, omdat e zo min op 't kaalf paasd haar. Wat was boertje blied en zien vraauw nait minder, dat ze nou n echte kou haren. Moar och heden, ze haren niks veur kou te vreten, want ze wazzen ja zo aarm, doarom mos 't aarm baist wel slacht worren. 't Vlaais kwam in 't zolt en 't vel ging e mit noar stad tou om 't te verkopen. Onderwegens zag e n kraai mit n broken vleugel. 23

26 Boertje kreeg medelieden mit 't stumper baist en woulde hom in kouvel. 't Wer hail min weer, storm en regen en kolle, iezelk! 't Was gain doun geliek om onderwegens te wezen. Hai vroug onderdak bie n meulen veur ain nacht. Mulderske was allinneg in hoes en zee dat boertje moar in 't stro liggen goan mos en gaaf hom n stuk brood. Boertje at 't op en dee krekt of e slaip doar in stro mit kouvel noast hom. Dou kwam der n meneer bie mulderske; haildaal in 't swaart. Mulderske zee: Mien man is vot en 't boertje doar in stro slept as n dieker, nou zel wie ais lekker dikkedakken." Zai zette n broaden hoas, toart, wien mit n schink op toavel. 't Boertje laip 't woater om tannen dou e aal dat lekker eten zaag. Dou mulderske 't mes der in zetten wol wer der aan deur klopt. O wai", zee ze, doar is mien man." Mit stopte ze wienfles onder kuzzen en schink onder 't ber; hoas in kaggel, toart onder dekber en keerl in kaast. Dou dee ze deur open en zee: Och mien laive man, wat ben ik blied dat doe weer thoes bist, mit dit stoer weer. Hai, hai, wat roezeboezeg hè!" Mulder zag boertje in stro liggen en zee: Wat mout dei keerl hier?" Mulderske zee: Dei aarme keerl kon nait meer tegen storm en regen op en wol hier geern onderdak hemmen vannacht." 't Was mulder braid noar 't zin en hai vroug wat eten, want hai was aan hakken tou hol. Ze gaf mulder brood ruit wat kees. Mulder haar n goud haart en zee tegen boertje: Kom moar hier din kinst mit mie eten." Dat was gain dove touzegd. Boertje ging op 't bankje zitten noast mulder, mit kouvel noast hom. Mulder vroug, wat smereg ding dat e doar haar. Och", zee boertje, dat is n kouvel, doar zit n woarzegger in." Keerl, dat is nait maal, loat hom ais woarzeggen", zee mulder. Niks op tegen, moar hai kin moar drei of hoogstens vaier keer woarzeggen", zee boertje. Nou, begun din moar", zee mulder. Boer drukte kraai op kop en dei zee: krrrr - krrrr." Mulder vroug wat of e zee. Boertje zee: Hai zegt, dat ter wien onder dei kuzzen zit." Mulder keek en verdold woar! Keerl, dat is nait maal, loat hom ais weer woarzeggen", zee mulder. Weer drukte boertje kraai op kop en weer dat gekras. Boertje zee: Hai zegt, dat ter n schink onder 24

27 't ber ligt." Mulder keek. Dei deksel, hou is 't nou meugelk?" Mulder wol nog weer woarzeggen loaten en weer begunde kouvel te krazzen dou boertje kraai op kop drukt haar. Hai zegt nou, dat ter n broaden hoas in kaggel zit", zee boertje. Keerl op peerd, joa man, zo was 't. Nou is 't woarzeggen doan, hai wait nait meer", zee boertje. Moar mulder hil nait op te soezen. Nou tou din moar", zee boertje, drukte kraai weer op kop en weer dat aigenste,,krrrr - krrrr." Nou zegt e dat ter n toart onder 't dekber ligt", zee boertje. Mulder tilde dekber op en verjachtjont doar laag n dikke toart. Wat was mulder blied mit aal dat lekker eten. Mulderske zat op knipnoagels. 't Benaauwde swait brak heur oet: o wai, o wai, hou zol dat oflopen? Mulder was ter nog nait zat van. Moar 't boertje zee, dat woarzegger oetproat was.mulder vroug of woarzegger din niks meer wis. Joawel", zee boertje, moar dat kin e min zeggen, dat is hail bot slim stoer. Boetendes is dat hail bot slim duur, doar mout ik n bult geld veur hemmen. Moar waiten ie wat, wie goan eerst eten." Dou ze moag op leest zet haren begunde mulder te prietjen, want boertje haar zo'n iezelk stuk geld vroagd, doar was ja gain biekomen aan. Op n duur kregen ze 't accoord kloar, dat mulder 300 doalder geven zol veur de leste woarzeggen. Dou drukte boertje kraai weer op kop en dei begunde weer te krazzen. Mulder vroug wat of e zee. Boertje wees noar kaast en zee: In dei kaast, doar zit de duvel." Mulder dee kaast open en doar snidderde hom n swaarde keert veurbie; dei vloog mit koegels geweld noar boeten tou. Mulder sprong in zien vaiern oet zied en was haildaal oetstuur. Mulder zee: Nou mout ie mie nooit weer proaten over Swaarde Pait, want ik heb hom mit aigen ogen zain." Dou baauwde boertje n nei hoes mit koustalen, kofde koien en leefde mit zien vraauw nog fatteg joar en ze wazzen ook al fatteg dou ze in ain klap riek worren binnen. En as 't nait eerlieks woar gebeurd is, din mout ik vreselk laigen. 25

28 KEUDELDOEMKE Vertelsters over Keudeldoemke binnen der n haile bult. Ze komen oet verschaaiden houken van Duutslaand heer. Over hail Europoa binnen ze slim bekind en 't allerbekindste is worren dei vertelster van Keudeldoemke van binnen in kou. Griekse en Romiense dichters hemmen der in of tied al van zongen. Vanzulm kin je ze ook vinnen tussen Grimm zien vertelsters. Ziezo lutjekes, wie zitten hier ja zo lekker bie heerd. Nou zel Grootmoeke joe ais wat vertellen van Keudeldoemke. Doar was ais n snieder, dei haar n zeun dei wol nait dijen. Hai is nooit groter worren as n hail luk doemke. Kiek, dat doemke van lutje Matt j e, zukkent was ter nog n dikke bie. Doarom zeden ze Keudeldoemke" tegen hom. Op schoul kon e nait wezen, want wazzen noaden in vlouer en dou meester vertelde dat letter 0 krekt zo rond was as n houpeltje, was hai onder vlouer schoten en tikte mit n diggel tegen n dwaarsligger aan, dat ale leujonges heur verstand bie hom haren en meester moar proaten laiten. Hai haar gain zittend gat, moar dat omswinnen om hoes en dak verveelde hom wel zo bot slim dat e zee: Voader ik wil de wereld in!" Voader zee: Dei 't dut, mout 't waiten." Hai kreeg n naal en mouk doar van stopvaarf n haandvat aan en zee: Hier mien jong dat is dien soabel." Zo ging Keudeldoemke aan raais en kwam in n groot bos. Doar wazzen rovers. Dei wollen aal 't zulvergeld en 't goldgeld stelen bie keunenk. Dou ze Keudeldoemke zagen, zeden ze dat hai heur helpen mos. As e 't nait dee, zollen ze hom mit heur grode konzels op n vlint doodtrappen. Keudeldoemke was 't leven nog lang nait zat en doarom alla, din mos 't moar wezen! Zat ja niks aans op! Keudeldoemke mos deur 't sleudelgat kroepen en rovers grode iezern deur open doun. Moar wat dee dei routerd? Hai gooide mit golden tientjes en rieksdoalders deur braandkaast hin, krekt of e mit maal vel omzeumd was. Keunenk wer wakker van dat lewaai en zee tegen zien wachters, dat ze as de weerlach ais kieken mozzen, wel 't haart in 't lief haar om bie zien geld te komen. 26

29 Rovers mouken vanzulm dat ze kaals over kop weer in 't bos kwamen. Keudeldoemke haar wel deur 't sleudelgat zain, dat rovers de zokken der in zet haren en vlijde doarom 't geld weer op stoapels, zo as 't legen haar. Wachters heurden: klik, klak, - klik, klak, doar in braandkaast. Ze werren baang en raipen keunenk. Dei dee hom open. Keudeldoemke haar n rieksdoalder in houk zet en was doar achter kropen: Niks te zain!" zee keunenk en dee deur dicht. Moar dou begunde dat geklikklak weer van veuren of aan. Weer kroop Keudeldoemke achter n rieksdoalder. Netzolaank dat keunenk zee: Wat ie doun willen, mouten ie waiten, moar ik goa sloapen!" En hai vot! Dou ze apmoal vot wazzen, kroop Keudeldoemke weer deur 't sleudelgat noa boeten tou. 't Was duuster en kold. Doarom kroop e deur n glief onder achterdeelsdeur van n grode boerenploats. Och man, wat was 't doar lekker waarm. Hai kroop in 't heu vlak veur snoet van n dikke swaartbloar kou en slaip as n polderjong. Dou kou 's morgens wakker wer, begunde hai haile bozzen heu deur te sloeken. Hai haar 't drok. Kou sloug zien tong noar 't bos heu, doar Keudeldoemke op laag te dreumen en slook hom in ain sloek deur. Dou Keudeldoemke wakker wer, kreeg hai 't n beetje benaauwd. 't Was zo duuster en glibberg om hom tou. Nou was goie road duur! Hou mos e doar mit aan? Dou e der nog over prakkezaaierde, kwam maaid kou melken. Keudeldoemke zong: Struul, struul, stroal, geef de maaid n emmer vol." Maaid haildaal oet stuur runde noar knecht en zee dat kou beteuverd was. Knecht docht, dat 't wicht ain op loop haar en begunde te melken. Knecht haar nog moar n poar stroal in immer of doar begunde kou te zingen: Struul, struul, stroal, geef de knecht n emmer vol." Hai noar boer tou. Boer balderde, dat e aal zeuven nait haar en boer aan 't melken. Nou zong kou: Struul, struul, stroal, geef de boer n immer vol." Dat wer boer gruin genog en hai kommedaaierde, dat ze kou votdoadel.k slachten mozzen. Dou Keudeldoemke dat heurde sprong e in zien vaiern omhoog in kou van bliedschop. Doar kon kou nait over, hai wer wel zo mizeroabel dat e begunde te breken. En dou spijde hai Keudeldoemke oet. Keudeldoemke wolk 27

30 hom onder pomp, spoulde zien pakje oet, dreugde hoen in zun en dou zee e tegen hom zulm: Hai, hai, wat is 't ja overaal n boudel, niks weerd zo ver van hoes. Waist wat? Gaaist weer noar Voader tou." En hai op stap. Onderwegens kwam e n vos tegen, dei wol hom opeten. Moar Keudeldoemke beedde en smeekte aan vos, om hom toch in goudeghaid in 't leven te loaten. Vos zee: Alla, 't gaait aan! Is ook ja nait veul kloef aan die, moar din mos doe mie n poar hounderkukens geven." Ie kriegen van mie wat joen haart begeert. Niks aans!" zee Keudeldoemke. Dou Keudeldoemke weer bie zien voader en moeke aankwam, wazzen ze zo blied dat ze heur lutje keerlt j e weer haren, en dou hai zee dat vos n poar hounderkukens van heur hemmen mos, omdat hai hom aans opeten haar, kreeg vos zien lekkere kloef. En ze leefden nog laank en gelukkeg. N MIDWINTEROAVEND IN N KNIP 't Is tweide midwinteroavend, deu weer en dreug. Wind hoedt deur de koale bomen en roest om 't hoes tou, echt roezeboezeg weer. Naarns beter as bie kaggel en toch gript ter nog wel ais n haand van n ol of n jongkeerl noar klink van deur van dat luk hoeske om der in of oet te goan. 't 01 hoeske is wat wegzakt van achtern, schdsstain staait ter wat schaif op en dut dinken aan n keerl dei n beetje doeneg is en n lollege draank over hom het. Pannen op 't hoes binnen graauw en soeterg, mit n beetje hoeslook boven deur. Moar rood bakstain muren binnen krekt as nei, as ze nait zo ofsleten wazzen. Dei worren aal joar omroak haaisterd, kin je wel zain. Heur dei woatermeulen noast 't hoeske ais aangoan: grfloep, grfloep, grfloep.... Dink er om hai staait gevoarlek, voutpad is ins nait vrij. As men gain slag mit meulenrou hemmen wil, mout men wel stoof bie sloot laans, dei in leste doagen mit dei regenboudel hoast overlopen is. n Haile grode kdrketrekker trekt 't woater bie haile bossen omhoog en let 't aan aanderkaant van meulen weer lopen in 't moar. 28

31 Woatermulder Smit en zien vraauw binnen vrundelke lu. 't Is der n hoeske van holaan. Ie kinnen der netzoveul jenever kriegen as ie moar willen, veur niks. Veldwachter komt ter ook wel, en ze stoan opslag mit n groot glaas jenever veur hom kloar. En al zitten der den ook tien mit n glaas vol jenever veur heur, veldwachter kin der niks aan doun en mout aan borgmeester bosschop doun dat e in dei knip van Smit weer bot vongen het. Ze binnen wel zo jouker dat ze vrouw Smit gain sinten geven en krekt doun of ze 't klokje verge'es kriegen, as ter onroad is. 't Binnen aaltied apmoal keeras; ook op dizze midwinteroavend. n Vraauwminsk is ter nooit te bekinnen, as vrouw Smit van zulm. Ze proaten apmoal deur nkander. Woarom mout dat nou zo haard goan? Ze binnen toch nait doof! Ain het 't over zien knienen doar ze n poar beste oartsvoaders van soldoat moakt hemmen. n Aander het 't over roezie dei e mit zien noaber had het om kinder. Hai haauwt ter bie mit voest op toavel. Jenever dut zien dainst! n Daarde het 't over Jans van der Broek mit zien traktoatjes, dei hier in leste tied ook nog wel ais komt. En ze onnaaiern dat Smit dei hemeldragonner moar kwiet worren mout. Moar Smit en zien vraauw zeggen, dat deur veur elk en aan open staait en dat ze ale lu traktaaiern; dat Van der Broek niks hemmen wil en aandern krekt zo veul dubbeltjes op toavel leggen as ze klokjes had hemmen, dat kinnen zai ook nait betern. En joa man, nog gain haalf uur noatied dat ze der over proat haren rabbelt klink van deur en komt bakker Van der Broek ter in. In houk zingt aan hail haard: Mien weg laaidt noar de hemel, Van der Broek bakt brood zunder zemel". En nou is 't opains n geschotter, aldergekst! Van der Broek dut plet of e doof is. Hai schikt aan toavel, doar n stuk of vief om tou zitten. Smit zet n glas jenever veur hom en zegt:,.ik traktaaier." Van der Broek proat over 't weer, over 't hoge woater, over ddrpsneiskes, moar proat wil nait meer bottern. Is n vrimde eend in 't bit! As e vernimt dat ter n poar aanstalten moaken om vot te goan, gaait e der bie stoan en zegt: Manlu luster nou eefkes. Ik kom hier 29

32 zekerwoar nait om joe oavend te bedaarven. En as ik joe woarhaid vertel din mout ik zeggen dat ik vanoavend ook laiver bie mien vraauw in hoes bleven was. Moar 't gaait mie krekt as dei vraauw dei heur geld verloren haar en dei, dou ze 't op n duur weer vonnen haar, aal heur noabers oflaip om 't te vertellen." Keerl, hol toch op mit dien gekwezel," ropt aigenste mit zien: brood zunder zemel. n Aander zegt: Wat kin ons dat schelen? Om mie verloorst aal dien geld, dast van nood bie ons kwamst te schooien." Dei zet slagt ter in. Wat hemmen ze n lol. Ze klappen der bie op kneien. Van der Broek vernemt dat e nait gelukkeg west is mit zien aanloopke, hai pebaaiert 't op n aander menaaier. Ik wol joe geern ais wat vertellen. Vertellen van n poar aarme lu!" Dat slagt ter beter in. Doar wazzen ais n poar aarme jonge lu. Ze haren n haile raais moakt en kwamen muid in n stad aan, doar ze nacht deurbringen zollen. Ze zochten en zochten en naarns konnen ze onderdak kriegen. Dei jonge vraauw was zo doodmuid en dei jonge man laip wat e kon om onderdak te kriegen as zai hier of doar oetrustte op n boomstronk, of n stoup, of n trap. En aalaan kwam e weer bie heur en zee: Doar is gain ploats! Naams ain houkje doar wie ons deelleggen kinnen. 't Is overaal vol." En weer ging e op zuik en weer kwam e weerom: Niks te vinnen." Op n duur kwam e en zee: Loop moar mit. Is niks aan te doun, wie mouten ons moar redden." Hai duurde 't hoast nait zeggen woar dat e onderdak vonnen haar..:. En in dei aigenste nacht kwam n engel bie herders mit de bliede bosschop dat geboren was: De Haailand, Christus de Heer in de stad van Doavid." Manlu, het is nou Kerstfeest en nou wil ik joe wat vertellen wat mie zulm overkomen is. Ik was in mien jonge joaren bakker in n aander dorp. Ik was gelukkeg traauwd en wie kregen ain kind. Moar ons geluk was moar kort, want ik roakte aan de draank. Aal meer en meer. Joar oet joar in dronk ik aal doag wel n kaan jenever. Mien vraauw beedde en smeekte mie om draank stoan te loaten; moar ik kon nait! En dou mien jonkje groter wer en gewoar wer wat monster mie in zien klaauwen haar, haar dat aarme keeritje der 30

33 zoveul haartzeer van. Domie kwam mit mie proaten en zee woar 't op oetlopen zol mit mie en ook mit mien aarme vraauw en kind. 'k Heb 't oetbruld; ain moal en aandermoal! En 't bleef zo as 't was. 'k Haar n beste knecht en dei hil bakkerij op n bainen, moar ik zakte aal daiper en daiper. Ais op n keer kwam ons laif jonkje hai was dou zes joar old en zee tegen mie: Pa ik heb Jezus vroagd of dei pa van draank of helpen wil. En Jezus zel pa helpen; net zo wis!" Dou bin ik votlopen mit n brok veur keel en in drei doagen heb ik gain drup aan lippen had; moar dou dei om wazzen, was 't al weer mis. En nait n beetje! Mien vraauw zee nait veul, proaten mit mie over draank haar ze in loop van joaren ofleerd, moar ze beedde zoveul te meer. En ook zai loofde dat God beur gebed verheuren zol. En nog duurde 't joaren. Nooit vil der n haard woord, noch van mien vraauw noch van mien zeun. Dou gebeurde 't ais dat ik mit dronken kop kwam te valen en mit elboog, n grode spaigelroet diggelde van de riekste koopman in 't loug. Hai haar al ais woorden mit mie had en zee dat 'k 't oet moudwillens doan haar. Ik roakte in kaast. Doags veurtied kwam domie en dou e weg ging zee ik: 'k Loof dat dit gebed van joe en aal de gebeden van mien vraauw en kind verheurd binnen." Ik vuilde 't! En zo is 't worren. In kaast, op mien kneien veur mien ber, heb ik mien Haailand vonnen. Mien Heer en Verlosser! Hai het mie trokken oet 't verdaarf in n heerlek laand. En dou ik oet mien hok weer bie mien laive vraauw en zeun in hoes kwam was ter niks as jubel in mien ziel. Ik was zet oet duusternis in 't licht. Dou heb ik veur 't eerst begrepen wat dei vrede" zeggen wil, doar de engelen van zongen hemmen, in Effratha's velden. Nait veul waiten van de daipte, doar ik mit mien vraauw en kind in west bin, moar ook nait veul waiten van de hoogte, doar wie dou moanden en joaren in leefd hemmen en nog in binnen. Doar is oetkomst, doar is redden, doar is geluk, doar is n zoaleg leven veur elk dei as n aarme zundoar noar Jezus gaait. Kiek, ik verkundeg joe grote bliedschop dei ale volken wezen zal. 31

34 Dit haar ik te zeggen en nou grout ik joe." n Haalf uur loater. Koamer is leeg en berdeuren stoan woagenwied open Gele bergedienen binnen oet zied schoven. Smit ligt ter aal. Vrouw Smit schondjet nog wat deur koamer. Spoulkomke mit sinten dei ze vanoavend beurd het staait op bozzem. Ze krigt hom, kikt ter in, schudkopt zet hom in kamnet en poest laatup oet. Nou is ter niks in knip te bekinnen as rook en draanklucht. Boeten goest en zoest 't woater en meulen zegt moar aalaan van: grfloep, grfloep, grfloep.... N OVVER 't.lutje kerkje is zo vol as n potje mit peren. 't Is ook nait n minne domie, dei doar in zien swaarde togoa, op preekstoul staait. Hai is goud van tongraim sneden. As ter op aankomt, is 't n stadsdomie, moar ze binnen der din moar eerst schier mit in 't loug. Nuvere lu in kerk! Op zien Zundoags aankled; zitten goud in 't vouer... Dat wiefke doar op zied van dioakens is wat hoamel; hou kin 't ook aans. Zai kwient al joaren! En dei man op achterste baank mit zien blaik gezicht liekt ook nait ales; ze willen wel zeggen, dat de keunenk van ale zaikten zien klaauw noar hom oetstoken het. Moar zo in 't globoal, niks mit te doun! n Nuver stel minsen! 't Binnen zekerwoar de minsten nait in 't loug.... Het orgel speult en minsen zingen. Ze zingen: Ik zal, nu ik mag ademhalen, na zoveel bange tegenspoed, al mijn geloften U betalen. U, die in nood mij hebt behoed." Dioakens lopen mit zakjes deur kerk. Vrouger joaren haren ze laange stokken aan de zakjes, en nog weer eerder, ook nog n schelje onder aan 't zakje. Dat was in tied, dou minsen swarreldoags aaltied om vaier uur op 't laand wezen mozzen en din kreeg sloap heur ja vanzulm te groazen, as ze in kerk tou standoar kwamen; 't orgel haren ze dou nog nait en 't schelje klingelde minsen wakker, as e dicht bie kwam. Aleer joaren gebeurde 't ja nog wel ais, dat dioak ain n kedovvel tuit buulstok geven mos, en doar haren ze dou mit dei scheljes niks gain last meer van. 32

35 Domie haar 't veur 't zingen al omroak stief zegd, dat ter n dik stuk geld wezen mos. Ze zatten mit nkander kop over haals in schuld, dat mos moar ais oet wezen. Schuld mos aanzuverd worren en dat mozzen ze nou apmoal mit nkander berappen. Domie haar zegd, dat ze apmoal noar droagkracht geven mozzen, en nait n luk beetje! Nee, 't mos n ovver veur heur wezen, zo te reken. Domie haar 't goud stief aanzegd. Ze mozzen n buvvelhoed hemmen, as ze dat apmoal moar bie heur kolle klaaier deelglieden loaten zollen. Nou vuilen dioakens eerst goud 't gewicht van heur ambt; en ze vuilen bie elke baank, houveul 't zakje swoarder worren is! 't Zwaart ferwailen zakje gaait van ain haand in aander en ain noa aander ovvert zien goave. Loat ains zain, hou groot heur ovver is.... Boer Diekemoa mit zien tachteg bunder laand, dat hom leste joar n dikke twintig doezend schoon geld opbrocht het, let ter n pepierke van tien gulden in sakken; en snieder Pik dei moar amper doezend gulden in 't joar moaken kin, 't aigenste! 01 Roulfie het n rieksdoalder spoard van 't geld,,dat heur kinder heur toupaart hemmen. Snieder Pik en ol Roulfie dei bringen n ovver. Vrouw Nainhoes zingt veul mooier as ol Roulfie; 't is apmoal mooier bie heur; heur gezicht, heur houd en heur klaaier, zo is 't van boeten. Moar van binnen? Vrouw Nainhoes, dei in ain dag zo te hooi en te gras, moarzo veur drei honderd gulden achter teunbaank verkoft, let n zulvern gulden valen in 't zakje, dat 't oet klinkt. Boer Riepstroa geft honderd gulden, hai dinkt nait aan de woorden van psaalm dei e zingt. Zien gedachten goan aander kaant oet: Mien vraauw is zuneg en ik dou ook niks onnut.... As ter op aankomt het dei boer Kniephoezen, doar veur mie, wel drei moal zoveul inkomen as ik en ik duur mien kop ter wel op verwedden dat ik wel dreimoal zoveul geef as hai... " Dei honderd gulden is n ovver veur Riepstroa, moar zien zegen is e kwiet.... n 01 rintnaaier, dei aal joar inteert, omdat e op gain vinweegs rondkomen kin van zien geld, let n pepierke van vief en twinteg gulden in 't zakje valen. Zien linkerhaand wait nait wat zien rechterhaand dut en hai zingt tot Gods eer. 33

36 n Olderling in 't hok geft n dubbeltje, hai dinkt: Domie het veul te veul inkomen, dat teert doar in pasterij moar van hoogste boom, domie mout kort hollen worren din blift e 't geestegst." En op kerkeroad, dou der tou dizze collecte besloten is, het e gain mond opendoan. Hai het hoezen, dikken en lutjekes, dei apmoal zienent binnen, en noast hom zit n aarbaider dei stoer aarbaiden mout veur n luk beetje geld en geft mie dei doar gain tien gulden? 't Is toch wat te zeggen! Domie's maaid let moar n kwattje valen in 't zakje en toch bringt zai 't grootste ovver. Domieske kin ja naarns n maaid kriegen in heur grode hoeshollen, veur gain dik loon en mooie woorden. Zai verdaint moar n luk beetje en mevraauw is voak maalkopt. Bie n aander zol ze geld overhollen kinnen, mit meer vrije tied; moar ze wait dat God heur op dat stee in 't leven zet het, al is de toak ook swoar. Zai bringt heur ovver mit inzet van heur jonk leven. Ze leeft nait veur niks en doar het ze vrede mit. Domie begunt te preken, en 't ovvern is doan.... JEUDEN Hou is 't meugelk! Hieromtou hemmen ze ale Jeuden al ophoald en ons hoes lopen ze aaltied veurbie! Zollen ze ons vergeten, Soaroa?" 'k Wait 't nait, Levie! Ik moak mie sums zo benaauwd. Zol we nog nait hier of doar n hoeske vinnen kinnen, om onder te doeken, net as Sallie?" Sallie haar overaal zien hoeskes van holaan. Hai was mit elk, in kun. Wat het hai der wat mit te verhakstukken had om 't veur nkander te kriegen. En ik heb hail suntjutten in om west, om onderdak veur ons te kriegen. Wat heb 'k ter n gedounte mit had, moar 't was ales omsunt! Naarns was n minsk te vinnen, dei ain van ons baaiden baargen dus, en as ter ain was, dei krieg in 't lief haar, din haar dei hoes aan nok tou vol. Wie mouten 't moar ofwachten, Soaroa. 'k Kin der ook niks meer aan doun. 't Kin zaachs nog wel wat touvalen!" Joa, as 't ook nait touvalen zol, din was 't ook ja aalderbedruifst! Ze willen ja wel zeggen, dat ze ons volk in ovens stoppen en in 't gas stikken loaten, moar dat wil mie nait aan, wat die Levie!" 34

37 Mos niks van dat getjaauwel loven, wicht! Apmoal proatjes! 't Is al slim genog, woarom mouten ze 't nou nog slimmer moaken? Dou hier moar dink om, Soaroa, doar binnen aaltied n haile rommel, dei 't braid noa 't zin gaait, as ze ons volk van kaant moaken. Wie blieven veur n koppel minsen, dei och zo vrundelk mit ons omgoan, vrimden, dei heur gain lor schelen kinnen! Levie, Soaroa en Sallie konnen 't zo mooi mit nkander hemmen. Ze woonden in n aldernuverst hoeske en haren n briljante winkel. Boetendes haren ze hail wat achter 't linnen. Nee, Kooiensvolk haar gain krimp. Wazzen verschaaiden dei heur mit Spaanze ogen aankeken. 't Vaalt ook nait tou, as ie zulm aaltied in noad van buus omkraben en ales ofsnuustern mouten, of ter nog n dubbeltje of n kwattje hier of doar omswinnen kin en ie zain aandern haile doagen in rieksdoalders omhaauwen. 't Is stoer, as ie zo'n gloepende zin hemmen aan n plakje zultspek of schink of n brug mit koorns en ie kinnen der nait aankomen. Moar nog veul stoerder wordt 't as ie mit joen algen ogen zain mouten, hou joen noabers zuk lekker eten om haals komen loaten, omdat ze lebait worren binnen van rozege kost. 01 Kooien zee in zien tied nogaal fleeg: Beter benied as bekloagd." Nou, ze hemmen 't baaide mitmoakt. Aleer werren ze benied en loater bekloagd. Sallie dee 't swienslachten. Levie en Soaroa hulpen hom mit. Sallie dreef negootsie, dei was jonker. Levie was zien haandlaanger. Och man noa tou, ie mozzen dei Sallie es belken heuren, as n boer n swien aan hom verpangelde. 't Was net of ze de grootste roezie haren, moar even der noa zat e mit aigenste boer achter zien zeupke te giebeln en din berekende hai, hou zo'n dikke dobbel dat e wel nait weer doan haar! Moar 't wer n aander proatje. Sallie zat in 't goul bie n boer, dei e hail voak n poot oettrokken haar. Och joa, boer wis zulm ook best, dat Sallie hom wel ais bie 't bain had haar, moar din zee e tegen homzulm: Mos beter oetkeken hemmen. 'k Zel zain, dat 'k loater weerom krieg, wat 'k nou te min kregen heb." Moar dat loater bleef oet. Boer was nait hoatsk, want dou Sallie haildaal oetstuur bie hom kwam, ston zien hoes vot veur hom open. Dat 35

38 was gain kataai, want boer brocht homzulm en zien haile hoeshollen der mit in groot gevoar. Boer het Sallie zien leven red, want dou 't vree wer, stapte hai gezond en monter oet 't goul, doar e sikkom twei joar in touhollen haar. Boer haar hail veurzichteg west en Sallie der bie. Zo kwam 't, dat hai de ainegste Jeud was, dei ze nait nonnen haren in dei kontraaien. Moar hou is 't oflopen mit Levie en Soaroa? Al gaauw werren ze ophoald en noar Westerbork brocht. Doar wazzen aibels grode schuren baauwd, doar ze a1 e Jeuden instopten. Eerst wazzen ze haildaal kapot, dou ze net as vei mit n koppel aander Jeuden doar hendreven werren. Moar dou ze vernammen, houveul pazzipanten dat ze haren en dat paardie nog lol en babbelguuchies mouken, kwamen ze al hail gaauw op standoar. Soaroa mos bie vraauwlu in keuken helpen te hemmeln en haaistern. Hannen stonnen heur wel wat schaif, want ze haar maaid aaltied veur 't roege waark opdraaien 1oaten. Ze mos 't waarken nog leren. Moar ze was nogal handzoam, zodounde glee 't waark nogal smui van heur of. 't Ging wel ais mit n slag veur 't gat, en ze rouk hen en benoa houken en horns ja nait, moar ze vernam al aibels gaauw, dat ze hier in nait allinneg ston. Levie mos groaven en dei stumper haar sikkom nog nooit n schovvel in hannen had. 't Haandde hom as mot 't haspein, moar 't was hom ainmoud. Zodounde kreeg e slag der gaauw van te pakken. Hai zol verdold zien kammeroaden over kop waarkt hemmen, moar dou hai in de smiezen kreeg, dat e mit zien haard waarken ons laand aal daiper in put grouf en veuraal, dou e vernam, dat ze hom hoagel werren, begon e ook te teppen en haar e de gugel mit dei groaverij. Inploats van meer, dee e minder as aandern; van dei dag of aan kreeg e sworen kammeroaden. Ain van heur vertelde, 't was n Amsterdammer, dat ze hom eerst brocht haren in Hollandse Schaauwbdrg, doar haar e verschaalden weken zeten. Aan ain kaant lagen vraauwlu op grond en aan ander kaant 't manvolk. Ale nachten werren ze wakker moakt; din ston der n keerl mit n pepier in hannen en raip noamen of. As joep noam 36

39 nuimd wer, mozzen ie op stroat stoan te wachten, netzo laank dat 't dag wer. Instee van sloapen, stonnen ze doar in zo'n toesternust bie nkander, net as schoapen, dei noar slachtbaank mozzen. Sikkom ale nachten ging der n koppel oet, moar kwam der ook weer n dont in, Din haren dei degels weer gounent wonnen. 011e oetleefde keerls en vraauwlu, krom en schaif van olderdom, en pasgeboren lutje potjes. Vraauwlu, dei op 't leste laipen en schoolkinder, dei laipen te liepen. Verege keerls wazzen dou ja al sikkom apmoal vot. Dei wazzen moanden en moanden aan 't waark, aarns in Duutslaand. Ainmoal kwam zo'n Duutser mit n keerl aanslepen van acht n zeuventeg joar. Hai zat rondomhen onder 't blond. Duutse soldoat kwakte hom op stoul hen en vlokte en schol op dei aarme lieder. 01 man hing as n nadde faail in zien klapstoultje en vernam der niks meer van, wat ter rondom hom tou gebeurde. n Kerel oet Amsterdam dei oppaas haar sloug en trapte jongen en ollen, wat e kon. 't Was net, of e duvel zulm was. 't Huift joe gain nei down, dat aalgedureg ain of aander hakken oetstak. Sums sprong der ain zo te 't yinster oet op stroat. n Bekinde perfester, vrouger nog wel aan n Duutse Hogeschoul, haar dat ook doan. Met kepodde leden bleef e op stroat liggen. Ze sleepten hom weer in Schaauwborg. n Zetje noatied kwam der n keerl mit n sedel in haand bie hom en zee, dat e vrij was. Moar dou haar e 't ter tou doan en gaaf gain kik meer. Ainmoal kwam de boas van 't spul, mit n mooi snip in 't oor tou zoal in en zee, dat elk dei schone vouten haar, doadelk noar hoes tou goan mog. Hai gapte mit zien drelze ogen noar vouten en dou begon e te schottern. Hai sloug op zien kneien as n haalfmaal en zee, dat ze apmoal sakt wazzen veur 't exoamen. Dou 't ons beurt was om votstuurd te worren, was ter ook n jonge vraauw bie. 's Oavens veur dei nacht, dat ons noamen oproupen worren zollen, stapte zai op 't toneel en zong as n liester. 't Wer doodstil. 011en en jongen en alderdeegs dei haile lutjekes werren zo stil as n moeske. 0! de zang van n vraauw dei staarven ging. 't Greep heur aan! Opains, midden in zoal kwamen jongkeerls in 't in. Ze zetten 't koor in. 't Wazzer ipmoal zangers, dei 37

40 der wat mit worren konnen. Dat was n ogenblik om nooit te vergeten. Doar stonnen ze, de Jeuden! Kloar om ofmoakt te worren. Staail, rechtop! En ze reerden moar 't wazzen nait allinneg troanen van ellinde en noareghaid, was ook nog n hail luk beetje bliedschop maank.... De SS-bewoakers, dei in deur stonnen, keken noar muur tou. Ze wollen ja lang gain woord hemmen, dat zai heur alderdeegs nait goud hollen konnen.... Dou Levie dat vertellen heurde, werren zien zenen schier boas! Hail gaauw is e dou al noar Duutslaand tou brocht. Zien zuster Soaroa was der al n dag of wat eerder noar toustuurd. Wat ter van heur baaiden te vlucht komen is, kin je wel roaden. Hou 't ook is, in elks geval binnen ze nooit weerom komen. STENHOESHEERD Doar dicht bie Mij dei kaant oet noar Roodeschoul ston in olie tied n hail grode borg. Stenhoesheerd, zo haitte 't. In dei borg woonde n meneer, dei was stoapelriek. Hai was mooi aankled mit n widde kroag om haals en n soabel op zied. Dei soabel was n maal ding veur hom, want hai was krekt n blikken paanje. 't Kon in n tel bie hom aan brannen en wat hom din in weeg laip, stook e over n bult. Ais op n mooie veujoarsdag haar dei jonge staarke borgheer wat over hom kregen. Hai haar n doame zain, zo riek, zo mooi, zo laif en zo vrundelk. Mit n kracht, staarker as Simson, wer e trokken, aalweer van peis, noar dei grode borg doar ze woonde. Op n duur kwam 't zo wied, dat hai heur vroug of zai zien vraauw worren wol. Moar och heden, wat vil hom dat of; zai haar der verdold gain oren noa! Vrundschop, joa zeker! Dat wol ze wel mit hom aanhollen, moar van meer wol ze niks waiten. Hai haar der zo steevast op rekend, dat ze der wel sjenieëghaid veur hemmen zol om in zien briljante rieke boudel bërgvraauw te worren en nou ston e doar mit n blaauwe scheen. En hai haar 't zo te pakken. Hai brocht heur mooie dingeraizen van gold en van zulver mit peerls ofzet. Joa, 't slimmerde nog aal aan mit hom. En dou op n keer zee e tegen 38

41 heur, dat e ales, joa ales, wel veur heur doun wol! Ze zol moar wat zeggen, netgeliek hou stoer. Dou streek ze mit haand over zien veurheufd en zee: Mien jong!" Joa, ze zee veur 't eerst tegen hom: Mien jong." Ze prout wel in n aander toal as van tegenwoordeg, moar 't kwam doar toch op deel. Ze zee: Wie hemmen n haile grode vijand, dei ons baaide in 't verdaarf brengen zel. Dei grode vijand most eerst overwinnen. Heur ais. Doe gaaist morgenvro noar vrougmis in 't kerkje van Holwin en ast vrougmis mithollen hest, most n aid doun veur 't altoar, dat doe dizze, onze grootste vijand, overwinnen zelst. Aan 't noakomen van dei aid hangt 't geluk van ons baalden; as aid vrijmoakt hest, krigst 't joar der op mien haart en haand veur 't aigenste altoar. As doe nog nait waist wel ons grootste vijand is, din zel ik die morgenvro, noadast aid doan hest, zien noam neumen! Borgheer is inains doodgelukkeg. Nou gaait koegel deur kerk. Zien vijand overwinnen? Vertrappen zei e hom! Dei aigenste vijand is zienent en heurent! Zien laifste, zien schat! Wel is 't? Wel joa! wat aans! Hai is 't... Borgheer Ungersmoa; niks aans! Morgen, joa morgen din zel e hom doagen tou n bloudege stried! Wat het e 't inains drok! Ales mout ja kloar tou stried van morgen. Doodmuide let e hom 's oavends valen op 't ber. Hai slept as n dattien in ain rek deur. As e wakker wordt is zun al laank op. Hai kikt noar zunnewiezer en schrikt... In n roetsie is e aankled. Hai gunt hom gain tied tou eten of drinken. Kop over haals jacht e op peerd noa 't kerkje van Holwin. Moar o wai! 't Is te loat... As e kerkdeur open dut zicht e dat priester krekt zien zegen geft aan 't volk dat op kneien veur hom ligt. Borgheer bestelt priester dat e vrougmis van neis overdoun mout. Moar priester is doar nait tou te kriegen. Priester zegt: 't Mag nait. En doar is 't mit oet!" Borgheer gloeiend vanzulm, dat zo'n noakende priester hom haalfweg komen duurt. Hai gript noa soabel en bestelt priester om 't over te doun. Moar priester schudkopt en zegt: Dizze kerk dei deur Ludger haailegd is, zel ik nait onthaailegen." Priester het woorden nog moar naauw zegd, of soabel dringt in zien haart en hai vaalt dood veur 't altoar. 0, wai! o wai! Wat zel dei straft worren, dei zo 't haai- 39

42 legdom schindt!" roupen minsen en runnen noa veuren om heur priester te helpen. Moar 't is te loat. Mit broken ogen ligt priester in aarms van koorknoapen. Borgheer springt op peerd en jacht noar zien toukomende. Veur borg staait ze aal op hom te wachten. Ze lopt hom in muid en vragt of e zien aid al doan het. As e heur vertelt van dei brutoale priester en dat hai hom doodstoken het, wordt ze zo wit as n kaalkte muur en zegt: Din het ons grootste vijand 't wonnen. Dei vijand is dien drift... En nou mouten wie schaalden... veur aaltied..." Mit keert ze hom rug tou, 't wordt heur te benaauwd en hai mag heur troanen nait zain. Haildaal verhilderd staait e doar, hai liekt wel simpel. Hai springt op peerd en ridt noa zien borg in volle draf. Moar as 't peerd bie Stenhoesheerd komt begunt e te staaigern as n gek. Hai wil mit gain meugelkhaid slotpoort in. Hai geft om gain sporen of zweep. Knechten willen helpen en griepen 't peerd bie teugel. 't Is apmoal omsunt. Hail borg lopt leeg. As aal 't volk oet borg is, draait 't peerd hom Inains om en vlugt kaant oet noar Holwin. Aal 't volk achter hom aan! Inains keert e hom weerom en stoft as de wind noar Stenhoesheerd. As e poort deurkomt regent 't Inains swoavel en vuur. 't Peerd springt mit n roam over brug. En din: n pestwaalm komt borgheer in borst. 't Doodswait staait hom veur kop, en haand, dei priester vermoordde, let teugels los. En din Grond gapt open Borgheer mit peerd en 't haile kastail, mit aal zien schatten... 't wordt apmoal in ain ogenblik, van de oarde verswonnen.... Honderden joaren noa dei dag was ter nog aaltied op 't zulf de stee n licht te zain, bie oavend en ontied. Dat licht wees minsen 't stee doar de moord op n priester zo wonderboarliek straft is. 40

43 N LAIFDEHISTORIE IN SLOCHTER VAN RIKOA RIPPERDOA Eerlieks woar gebeurd 't Is September van 't joar Onder dikke boom in 't Slochterbos zit n nuver wicht. Ze het n braifke in haand en dei leest ze. Ze het 't al zo voak lezen, moar aal weer gript ze der noa, want dat braifke is van hom... Van hom dei aaltied in heur gedachten is. 't Is Rikoa Ripperdoa, n dochter van overste Ripperdoa dei hom zo kroaneg verweerd het mit 't beleg van Grunnen in Nou ze doar zo zit in 't Slochterbos, dinkt ze wat ter gebeurd is.... 't Was op 9 April van 't aigenste joar. Ze was in n Hoag mit heur pa. 't Was swaart van volk. n Haile mooie optocht van hoge lu oet vrimde taanden. Ze zollen in 't hoes Neiborg in Rieswiek proaten over vree. Dou optocht veurbie was ree Ripperdoa mit zien dochter in woagen deur n Hoag. Peerden wazzen wat spouke'g. Zo'n drokte wazzen ze ja nait wind. Bie n brug sprongen ze oetzied en roetsie, kop over haals 't hail spul in 't woater. Woagen zonk en 't leek ter rondomhin noa dat zai doar mit heur pa verdrinken zol... Ze was boetenwesten roakt en dou ze weer biekwam, zat heur pa mit n hoge officier veur heur ledikaant in n hotel. 't Was Eduard van Gelder dei 't leven van heur en heur pa red haar. Dou honderden minsen aan waal stonnen en gain haand oetsteken duzzen, was hai mit gevoar van zien leven in 't daipe woater sprongen en haar heur baaide op 't nippertje oet woagen daip onder 't woater hoald. En dou is ter tussen dei aigenste Eduard van Gelder en heur n laifde gruid, zo echt en zo zuver.. aal meer en aal meer.... Moar ais op n dag mos pa mit heur noar Laaiden tou. Dou ze 's oavens weer in 't hotel kwammen laag der n braifke veur Rikoa. 't Was van Eduard van Gelder. Hai schreef dat e onverdachts noa 't leger tou mos. 't Muitte hom slim dat e ins gain ofschaid nemen kon. Moar hai zol heur hail gaauw weerzain, schreef e. Mit dat aigenste braifke zit Rikoa in haand, as mevraauw Piccard, de vraauw van heer van Slochter van Frailemoaborg, bie heur komt. Mevraauw kikt zo blied en monter en 41

44 zegt dat ze hail groot neis het. Keunenk van Engelaand, stadholler Willem III, komt n dag of wat bie heur in Slochter en Groaf van Portlaand zel mitkomen. Is ook n braifke veur die Rikoa", zegt mevraauw en laangt heur dei tou. As Rikoa 't braifke lezen het zegt ze dat heur pa ook mit Keunenk in Slochter komen zei. Drei doag loater rieden der verschaaiden sierleke woagens deur Woidstreek. Ze komen van 't Loo. 't Is Keunenk van Engelaand mit zien gezelschop. Bie Keunenk is Willem Bentinck, Groaf van Portlaand en Goddard de Reede, Groaf van Athlone en Ripperdoa. Wat binnen ze apmoal blied mit nkander en wat is 't n drokte. Ripperdoa zegt tegen zien dochter, zo gaauw as e even tied het veur heur, dat de Groaf van Portlaand, veur zien zeun, n aanzuik om heur haand doan het. Hai zegt hou n grode eer dat veur heur is, en hou blied dat hai is mit dit aanzuik. Hai het doadelk tousloagen vanzulm en de jonge Groaf van Portlaand komt vandoag of morgen hierzo op Frailemoaborg... Krekt of n weerluchtslag heur roakt het, of dat ter n schaarp mes heur in 't liggoam stoken is, zo rakt Rikoa oetstuur. Ze zuzoit op heur bainen en zegt: O Pa, ik ben zo ongelukkeg." Hou is 't nou meugelk en dat bie zo'n aanzuik? Groter geluk kinst ja nooit kriegen," zegt Ripperdoa. O Pa, ik ben zo ongelukkeg", zegt Rikoa nog weer. Ze zegt dat wel in aander, hail deftege woorden zo as grootlu proaten in dizze tied, moar 't komt doar din op deel. De stumper, ze het 't zo stoer, ze is aan 't beswiemen tou. Moar 't lukt overste Ripperdoa op n duur om zien dochter tou bedoaren te kriegen. Kinst doe de jonge Groaf van Portlaand?" vragt e.,joa pa! Ik kin horn hail goud. 'k Heb in Arnhem lezzent nog mit horn proat. 'k Heb niks op hom tegen, moar nooit, nee nooit, kin ik zien vraauw worren." Nou wait Ripperdoa van Oost. Hai begript! Hai het heur ja mit Eduard van Gelder omgoan zain. Hai vragt of dei der misschain tussen zit. En nou zegt Rikoa liekoet, dat hai, de redder van heur leven, n grode ploats in heur haart het. Overste Pipperdoa krigt 't nog even stoer, want 't komt inains bie horn op, of zai, zunder horn te vroagen, Eduard 42

45 van Gelder traauw beloofd het. Gelukkeg zegt Rikoa gaauw dat e hierop rusteg wezen kin. Hai prommelt wat van: Onwieze vraauwlukuren," en zegt dat ze der op reken mout dat de Groaf van Portlaand gain waaigern velen kin, doar staait e ja veuls te hoog veur en boetendat: overste Ripperdoa holt zien woord; heur haand is verzegd, doar mout ze op reken! Ze het hom aaltied geheurzoam west en nou rekent hai der ook op. En as e dat zegd het gaait e weer noar zien hoge gezelschop tou, Aanderdoags goan ze mit nkander op jacht. Keunenk is n boas in 't joagen. Intied dat ze aan 't joagen binnen, zit Rikoa bie mevraauw Piccard. Rikoa vertelt heur woar ze 't zo stoer mit het, en zegt, dat ze nooit traauwen kin mit de Groaf van Portlaand. Mevraauw zegt dat ze heur moar geven mout. Zit ja niks aans op. 't Is 't beste dat ze heur pa's wil moar dut. Rikoa zicht ook gain aander oetweg, moar, och heden, och heden, dat kin ja nait! Haildaal oet stuur lopt ze 't bos in. In n priëel op n baank let ze heur valen. De blaauwe klokjes vlak veur heur zicht ze nait en 't lekkere kruzemunt noast heur rokt ze nait. Ze dut hannen veur ogen en reert. Ze snokt 't oet!... Moar opains, n gekroak van voutstappen... En we] staait doar moar zo veur heur? Heur Eduard!... Hai slagt aarms om heur tou en geft heur n doetje... Ze vaalt in zien aarms. Moar op ains springt ze achteroet, krekt of heur n weep stoken het. Ze wil votgoan, moar hai holt heur tegen. Din zegt ze: Och Eduard, dit weerzain mout tegeliek ons ofschaaid wezen... veur aaltied." Eduard wordt wit om kop van schrik en zegt: Wat nou? Wat is ter toch?. Is toch wis gain aander2" Joa", zegt ze. Ik ben nait meer vrij." Moar dat kin nait! Dat zel nait! Dat mag nait woar wezen l" De aarme jong! Haildaal verblaaid staait e te trillen op zien bainen. Proat die oet!" ropt e. 'k Wil 't waiten!... Wel is 't... " Zien ogen schaiten vuur en hai is kepoabel om hom te doagen tot stried op leven of dood. De Groaf van Portlaand het pa om mien haand vroagd veur zien zeun, en pa het 't aannomen", zegt ze. 43

46 Rikoa! De Groaf van Portlaand bin ik! Dat geluk is te groot. Rikoa heurt niks meer. Ze zol deel ploft wezen, as Eduard heur nait opvongen haar. As ze weer biekomen is, vertelt Eduard heur, hou dat hai in n Hoag onder n aander noam west haar. Hai was zo onverwachts oproupen noa 't leger, dat e ins gain tied had haar om zien woare noam te nuimen. Moar wel was dei Groaf van Portlaand din, dei ik in Arnhem sproken heb?" vragt Rikoa. Dat was mien jongste bruier," zegt hai. Nou is Rikoa doodgelukkeg en n zetje loater goan ze geaarmd de Keunenk van Engelaand en heur femilie in muit. Eduard krigt loater nog n rabbelemint van mevraauw Piccard, omdat hai Rikoa zo'n stoer stuk op haals hoald het. N OAVEND PROATJE SEPTEMBER 1898 Om n ronde mahonieholten toavel mit Blaauw postelainen koppenschuddels der op, zitten Wierengoas en Kloazensvolk. Hoog, op n sierleke mooie stander van staingoud mit koper ofzet, zo aigenwies as e laank is, staait laamp doar op toavel te pronken. Blied kikt e binhoes in; n glaas het e om zien gezicht om hom kort te hollen en n belon om zien oetkiek n zaachter en n vrundelker oetdrukken te geven. Vrouw Wierengoa laangt Kloazens klontjepot tou. Hai is n eerste zuitlap en zocht dikste oet. 't Klontje knittert en dut, as e in 't haite kovvie te laande komt. Wat wonen ie hier toch mooi. Aan en van Stad, zek moar zeggen. En wat n dievendoatsie zo stoef bie Damsterdaip, dat voart ja moar aalaan mit boten, snikken en schepen. En din dei koetsewoagens hierzo veur thoes laans, dat kin ja nait mooier bie mie," zegt Kloazens. Is ook zo. Oetkiek is goud. n Degelk hoes, niks mit te doun; moar beun van achterdeel is gammel, Maaid is ter deurzakt. Haar n male tumel moaken kind. Ze kwam op n bos stro terecht, dat was heur geluk. 't Is n hoksel, dat wicht", zegt Wierengoa. Joa moar kiek ais, din mofje ook gainent van Mans en 44

47 Jaantje aanhollen. Dat binnen aalbaaide ja zukke hampels, zek moar zeggen", is Kloazen's beschaaid. Wat van aan! Mans het n filesepee kregen. Ridt as n gek! Keerl is nait wies. Kon sinten beter bruken. Moakt weg onvaaileg!" Joa moar kiek ais even aan! Mans het zo'n hoge op iezeren banden, dei kin je ja overaal aanrabbeln heuren komen, moar dei lutjen op gummibanden komen der zo filaain aansoezen. Dat binnen gevoarleke dingen. Ze mozzen ze verbaiden!" Dei slag is joenent, Kloazens. 't Is wat te zeggen mit dei smerege dingen. 't Huift joe gain nei doun, dat boerenjonges ter geern mit 'n stophaal in prikken maggen, as hier of doar zo'n dingerais op luchtbanden staait," zegt vrouw Wierengoa. Ze tapt n nei kop kovvie in, stekt lu klontjepot tou, ze baten apmoal n dikke in heur kopkes sakken. Koppen wazzen aans aal aan oren tou vol; nou lopen ze over. Schuddels worren oetslobberd en kopkes in schuddels omkeerd. As kopkes leeg binnen, begunt vrouw Kloazens: Hai, hai, wat leef wie toch in n roare tied! 't Griezelt mie nou al tou, as vedan dei woagens hier over weg hen vlaigen mit zunder peerd, of niks of naks ter veur." Joa, minsk, wat ie zeggen, male tieden, dat binnen 't. Mout al n keerl vlogen hemmen, krekt as n vogel deur lucht. Moar wat ik zeggen wol, vrouw Kloazens, hemmen ie der ook al zeggen van heurd, dat wichter alderdeegs al op filesepees zitten?" vragt vrouw Wierengoa. Hai minsk, schaai der toch over oet! Dat is toch wis nait woar? 'k Mag der gain proat van heuren. Moar hemmen ie dat zekerwoar heurd?" Nait allinneg heurd, moar Jan het mit kloare ogen zulm ain op zo'n filesepee zitten zain. Dat ze heur ogen nait te kop oet schoamen. Dit wil 'k joe wel zeggen, 't mag lopen zo as 't lopt, moar ons wichter komen van heur levensdoagen nait op zo'n smereg ding." Groot geliek hemmen ie, vrouw Kloazens. Mit wichter ook, 't wordt aal roarder in wereld. In Joakobinerstroat komt eerdoags n schoul, doar ze hoeshollen leren kinnen, begriept es aan! 't Mout moar geld kosten. Moekes doun 't vanzulm veul beter, moar dei binnen te goudkoop. Loof moar nait, dat ze op zo'n schoul lekkerder en beter eer- 45

48 appels, boeskool en sniebonen koken kinnen. Wat zol 't wezen! En as 't op liflafferij aankomt, doar kinnen wie aans ook al oareg best in mitdoun, ducht mie." Kloazens is 't nait haildaal mit vrouw Wierengoa ains, moar hai wil heur nait veur kop steuten en doarom begunt e: Wichter komen aal meer in tel. Doar heie ons neie Keunegin nou, dat is n rezenoabel minsk en apmoal binnen ze blied mit heur. Moar waiten ie nog wel, dat wie veur achttien joar apmoal mit tonen in aask zatten, omdat 't n prinses instee van n prins worren was?" Wat wazzen 't aldergekste mooie doagen, dei kroningsfeesten, hé? Dou kwam 't es oet, hou blied dat ze apmoal wazzen mit ons Keunegin. 'k Hoop moar, dat ze goud aantraauwen mag. Komaan Kloazens, ie hemmen al omkeerd, dat mainen ie toch zeker nait", zegt vrouw Wierengoa en tapt ale kopkes van neis vol. Zo'n man, dei mit Keunegin traauwt, het n maal henkomen bie mie. Hai het ja nooit wat in te bringen en kin aaltied zien vraauw noar ogen kieken", zegt Kloazens. Is bie aandern n dik stuk veuroet. Hai wait wat hom wacht. Aandern worren maalkopt en grabeg, as ze zain dat ze bie vraauw inwonen. Zel hai gain last van hemmen", zegt Wierengoa. Doar zellen ie wel gain last van hemmen, Wierengoa, want 'k heb mie krekt deur joen vraauw vertellen loaten, dat ie joen zin haildaal kregen hemmen mit aal dei vetpotten om joen hoes tou. Moar ie hemmen eer van joen waark. Wat was 't n mooie kiek, dou ze apmoal aan wazzen", zegt vrouw Kloazens. Ik mien zin? Ik wol ain rieg bie geut laans en zai twei, en hou is 't worren?" Kloazens wil wat neis vertellen en begunt: berk Nainhoes het mit hail hoeshollen noar gimmestiekfeesten tou west op 't sportterrain aan Korreweg. 011en en jongen, ze mouten aanderdoags smdrgens haildaal hui in kop weerom komen wezen." Derk Nainhoes het mit kroningsfeesten goud mitdoan. Aal zien peerden wazzen in optocht", zegt Wierengoa. Dat wil 'k joe wikken wezen. Of e goud mit Joan het? Hai het wat zeupkes noa binnen sloagen. Zien peerden zaten te dik in 't vet. Haren gain omstoan leerd. Ain hingst van hom sprong zo oet zied in sloot. Wer kel veur hoorn- 46

49 bloazers. 't Is mit peerden krekt as mit minsen, as ze 't te goud hemmen, worren ze te brokkel, moie reken." Ik bin moar blied, dat 't aan zied is", zegt vrouw Wierengoa. 't Was n gedounte veur ons hoes mit dei koukhakkerij en benoam mit dei kop van Jut. Dat gehaauw en gebeuk ging joe dwaars deur ales hen." Kinderfeesten was wied genog 't mooiste! Kinder kinnen allinnig feest vieren zo as 't heurt. Groten mouten der bie beren en aangoan, en dei draank dut ter ook gain goud aan bie mie. Moar komaan, wie mouten vot", zegt vrouw Kloazens. och, ie kinnen 't ja nog wel doun", nuigt vrouw Wierengoa. Zeker, hemmen ie schoon geliek aan; dat kin 'k nait aans zeggen. Moar kiek ais even aan. Ie as rentnaaier, kinnen joe moar oetsloapen, moar bie ons om vaier uur kraait hoan en bolken koien. Nou eerst n oavondsoam en welterusten." FIDELSEPEE Wat is 't ja n alderiezelkst gevlaig mit auto's tegensworeg. 't Is ja kaant moar even vertraauwd om boetendeur te komen en grindweg over te lopen. Hou is 't in de goudeghaid meugelk dat ter nait meer ongelukken gebeuren, zol men zo zeggen. Dou ik zo'n lutje kreut was van n joar of zeuven, aacht, kwamen fietsen op; doar zeden ze dou fidelsepee tegen. Was om dei tied ais n man dei zee tegen mien voader, dat e n keerl zain haar op twei roaden, ain veur en achter hom. Voader zee, dat zuks in de wereld nooit kon, drei roaden dat zol nog kinnen, moar twei? Dat was krekt zo onmeugelk as omhoog valen! Moar n zetje loater konnen wie mit kloare ogen zain dat 't aal kon, dou der n man op n fidelsepee deur '1 dorp hen ree, mit n hail groot rad van veuren en n hail lutje van achtern. 't Wazzen holten roaden mit iezern houpels en 't ding mouk n lewaai, aldergekst! Keerl poestte as n vedde gaans en switte as n otter, zo kwam ter op aan! Weer loater kwamen der iezern fidelsepees op kusjonbanden. Minsen haren zo in 't globoal mit luchtbanden niks op, was ja veuls te veul neut op; as je even in n spieker of 47

50 n stukje glaas reden was 't al n flottje en kon je 't ding nait meer bruken, was ja sikkom gain road tou om horn weer luchtdicht te kriegen. Vanzulm mozzen jongkeerls apmoal 't fietsen leren. Bie ons in 't loug was n koeper en dei verhuurde zo'n ol rabbelkaast ter veur. Oarend Groot ree ais op dat ding, dou Henderk Tooi horn n dikke stok in 't achterrad stook. Krak... krak... zee 't ding en Oarend vil der of. Ielst betoalen", zee Oarend. 't Gaait aan", zee Henderk, krigst boetendat nog n kwattje der bie veur n end taauw doars die aan ophangen kinst." Om dei tied is 't ook ais gebeurd, dat mien bruier op n miezege haarstdag rerend in hoes kwam. 't Was al n grode keerl van n joar of elm, twaalm, doarom mos ter wel hail wat slims wezen. Moeke roakte der van oetstuur en kwam haildaal in bonen dou hai zee: Kloas Bolhoes is verdronken. Is mit fidelsepee op kop in daip reden," 't Dee mie wel nei, moar ik kon toch nait begriepen dat bruier doar zo om reren mos. Ik kon Kloas Bolhoes krekt zo goud as hai. 'k Was lutjeder en ik reerde ja nait. Of zol 't west hemmen dat bruier der n veurgevuil van had het, dat e mit n poar joar Kloas Bolhoes al noa goan zol? Mit begraftenis stonnen wie as schouljonges apmoal rond om 't graf. Meester zee: Klaas Bolhuis is niet meer!" Dat ging mie deur ales hen. Kloas Bolhoes was in hemel, zee meester. Dat gaaf mie rust, want 'k was zo baang dat e in hel wezen zol. Hai was gain beste, netzomin as ik, en doarom docht ik dat 't mit mie din ook nog wel mitvalen kon. 'k Was ja zo iezelke baang veur 't helse vuur. Kloas Bolhoes was in hemel, dat wis ik nou secuur. Meester zee 't ja! Moeke vertelde voak van hemel doar voader was. Dat was n stad mit stronten van gold en peerlen poorten. 't Mooiste muziek en zang dat men moar dinken duurde, dat was doar! En toch haren Moeke en bruier der om reerd, dou Kloas Bolhoes noar hemel tou goan was.... Moar mit dat aal was ik veur fidelsepee wel n beetje baang worren en as ter ain wansoezen kwam den sprong 'k oetzied en keek horn aan kaant van grindweg. achternoa. En wat wazzen peren baang veur dat stuk meroakel, aalgedureg roakte der aine van op kladder. 48

51 'k Zel zo'n jong van n dikke vattien joar west hemmen, dou ik 't rieden din ook leren zol. Mien kammeroad ruide noast mie om mie vaast te hollen. Tweide oavend laip e achter mie en hil allinneg 't zoadel vaast, moar dou opains heurde ik niks meer. 'k Ree allinneg! Ik zette zokken der in. En kiek! Doar gunters aan kaant van weg, in n bocht, ston n boom. n Haile dikke... Dei boom zol ik ja nooit veurbie komen kinnen. 0 wai... o wai.... En joa man, mit koegels geweld ree 'k ter op kop tegen aan... Fedelsepee kepot, hier n schraam en doar wat bloud, boksem scheurd, moar aans was 't aal zien levensdoagen goud goan. 't Haar gain biet schelen kind of 'k was kop over haals in sloot reden. Sloot was braid en 't woater daip. 't Hiesde mie tou.. Moar schrik was mie nait in bainen schoten, want n dag of wat loater ree 'k aal of 'k 't aaltied doan haar. Och mien laive tied noa tou, wat is ter wat veranderd in dat kort stukje leven, dat ik op wereld bin, as je doar goud inkomen din begunt joe 't zekerwoar te doezeln. RUST EN VREE Hierzo zit ik nou din op aigenste stee, doar ik zovoak as kind zeten heb. 't Is mie tou, of ik dreum! Hier aan daipskaant, in dit mooie gruine gras, mit zuurstoalen, keesbloumen, koekoeksbloumen en brannekkels om mie tou, heb ik as zo'n lutje vint j e zukke mooie uren sleten. n Wenen stokje in haand, mit n taauwke en n wurmke der aan, vong ik stiekelstattjes! En loater mit n eerliekse hangel vong ik boazen en platters. 'k Mog ze zulm opmoaken, zolten en opsniddern in pankoukspaan. Mien olste bruier was wat ties oetvalen, dei wol der niks van hemmen, omdat e mie der mit aan 't groet j en zain haar, moar ik en mien lutje bruierke deden ons ter deeg aan te goud. Ain keer heb ik hier n broazem vongen, sikkom zo dik as n bakkerstdrf. Wat klokte mie 't haart, dou dei govverd van n vis mie mit haile hangel der oetrieten zol... Wat sporrelde, dou e doar op grindweg laag te spinhakken. Och man, wat haar ik n keroazie, dou ik even loater deur 't loug laip te peraaiern, mit zo'n dikke broazem aan mien hangelhoak. 49

52 En loater dou ik sikkom wazen was, zat ik hier bie oavend en ontied te poren. n Hail dont daauwwurms haar 'k in n stopdroad rijd en dei mit n taauw aan 't end van stok bonnen. Aal henneweer, even boven boom van daip luit je dei pongel wurms n beetje sakken en ophoalen. n Waskeboalie haar ie noast joe in 't woater drieven en doar hil je oal boven; hail gaauw lait e stopdroad din his en vil in boalie. Wat was 't din stil en rusteg in 't loug., as ales slaip en dreumde. Ales? Welnee. Om mie tou sworn n woaterrdt en kwam bie zetten liekbendeg op mie of, dei rook zeker dat ik n brug mit vlaais en botter in buus haar. As ik din wat bewegen mouk, was e in n plons haildaal vot. En as ik dou snachts om twei, drei uur, mit zo'n pond of zes, zeuven oal in hoes kwam, kon ik ja nait sloapen van mien groot geluk en riekdom. Dou ik jonk was, voarden hier boten en schepen, farries en snikken, tdrf schepen, stoomschepen, schepen mit holt en mit stain, mit mis en mit zaand, en wat nait aal? Keerls en vraauwlu trokken mit n zeel over borst de schepen deur 't ol daip. Wat zetten ze heur schrap en wat mozzen ze der tegen sjorren! Sums zaag je n hail hoeshollen n swoar loaden schip trekken. Kinder veurop, eerst lutjen en din groten; moeke en voader laipen sikkom mit neus aan grindweg en toch kwam 't schip moar hail stoareg veuroet. En din dink ik aan dei olie bakkerij doar! Wat sjilpten doar dei haimerkes tegen tweidonkern! Dat was mooier muziek as dat getoeter van dei ol auto's, dei nou aal achter mie laans soezen en doun. Wat hemmen stoom en motors toch n onrust teweeg brocht in wereld. As dat nooit oetvonnen was, wat haar 't leven din n bult mooier west, zol men zo zeggen. 0, rust van mien jeugd, och kom toch weerom! Wie worren ja hail daip in ons opvreten van onrust. Dat jacht en dut de haile laive doagen deur. En woar joag wie noar tou? Noar oorlog en revolutie! Noar binnen- en boetenlaanse roezie. Hier was rust! En toch wol ik hier nait blieven! Onrust kwam der in mie en ik wer mit n grode kracht trokken, de wereld in! Hier is rust! Nee toch nait! Achter mie stoft n autobus mit n voartsie, dat n stofwolk op j acht van 50

53 komsa! Hier is vree! En toch heurde ik hier guster ook van of gunst en roezie! Nee, woar ik ook zuik op wereld, hier nait en naars is rust en vree. Rust en vree, dat kinde ik nog 't mainste, dou ik hier zat as zo'n luk kereltje te stiekelstattjes vangen. Moar de jank noar meer kwam over mie. En dat meer wer nooit vol. Mit 't vangen van aal groter en dikker vissen is onrust in mie voaren. En veur dat meer en groter mos wieken, rust en vree. Ik zocht noar rust en ik von overaal om mie tou onrust en stried! Elk schript en knooit, om dat meer en groter. En aandern dei beter binnen as zai zulm, steuten ze der bie oetzied! Weer zocht ik en joa, dou von ik woar eerliekse rust en vree te vinnen wezen zol. 'k Haar mien biebel veur mie liggen en doar las ik n poar woorden. Joa! Dat is 't en was 't en zel 't aaltied wezen: Heb God laif boven ales en joen noaste as joe zulm." MIDWINTER n Kolle winterdag. Koale stroeken stoan mit n widde board. In de wiedblaauwe roemte gain wolkje te bekinnen. Zun let ons in de kolle; zicht ons doargunters onder aan lucht mit n muid gezicht hier kleumen. Bevroren graskes mit heur widde jaskes aan stoan stiefoet. As zun 't ainmoud was, zollen ze in n tel smui en slap wezen, moar hai het ter gain krielt, tou. Aan klaaiweg mit zien daipe woagensporen, zien verroren plaskes en stukken bomies, staait n luk hoeske. Rode bakstain muren, dei aal joar mit sodoawoater en haaidenbounders rost worren, binnen helder en schoon. Vrundelk kriwwelt rook oet schosstain en waait wied oet, as kolle wind hom te groazen krigt. In n ol stookhut aan zied van 't hoes staait n jonk wief bie waskeboalie. Ze staait sikkom bezied in woazem, dei oet kookpot noast heur en oet boalie veur heur komt. Kloasmaanje komt oet hoes bie heur. Hai het n voele' neus en boksem om hakken. Moeke het 't gloepend drok, moar om Kloasmaanje's neus schoon te moaken en boksem op te binnen is moar n toutaast. Kloasmaanje is n beetje s j anterachte g en hai lopt heur 51

54 aalaan veur vouten. In stookhut is gain roemte, boetendes is moeke 't ter veuls te gevoarlek veur zo'n leutje kreut; 't deurke van kookpot is ja kapot en stukken brandholt en torf rollen heur ja bie zetten gloeiend glin veur vouten. Moeke..." Och, wat wilst toch jong?",,wanneer eten wie?" Nou most mie nait om oren soezen, 'k heb 't drok!" Moeke, 'k heb zo'n zin aan eten!" Begunst al weer te drenzen? 'k Kin 't ja nait wachten!" Moeke wist mit tip van schoet over heur dieneg gezicht. Ze swit! En toch binnen heur vouten as ies, op dei kolle stainen, veur open deur. Runnend gaait ze even vot; opslag komt ze mit n worrel in haand weerom. Moakt bom schoon in helder woater en geft jong hom. Mit n knap bit Kloasmaanje der n stukje of. Nou e eerst wat te kammeln het, het e niks gain vieven en zezzen meer. Moeke het kroezen veur kop. Is dat apmoal wel swait, dei natteghaid dat van heur kop drupt? Drei kinder noar schoul, twij nog onder schouljoaren, n barries van n jong, n minlek wichtje. 't Is wat te zeggen: vief kinder, n lege spoarpot en n doodzaike man! Zorg zit heur op scholders en kikt oet ale houken en horns. Wat zel we eten? Wat zel we drinken! Hou krieg ik 't vet in 't mous en boeskool? Is ja gain biekomen aan! n Dik uur noa 't eten lopen kinder al weer te drenzen om n boterham. Vet, botter, spek en vlaais, ze kinnen der noar blaauwbekken. Aal dat eten, dat zo zoadzoam is en rondom heur tou bie bozzen en bulten gruit, dat ze doar zo'n beetje van kriegen kinnen! Dei grond doar ze apmoal op geboren binnen, dei grond dei zo riek en rejoal is veur aander minsen; dei grond het moar zo'n beetje veur heur. Boer Aarkemoa is n man mit n goud haart. Aalgedureg komt e bie heur mit n stieg aaier. En Jaantje Kliphoes het al 'k wait nait wat veur heur opschont. Moar as dei der ook nait wazzen, haren ze stok ja in haals steken kind. Ze at laiver mit knienen deur troalies as noar dioaken te lopen. Twei keer was 't gebeurd, dat ter n pak mit vet en spek en aartenbonen bie duustern te deur in schoven was; van wel zol dat west hemmen? 52

55 Moar mout zo veul wezen, en kinder is gain zat kriegen aan! Begriept nou toch ais aan; dat ter gezonde kinder wezen kinnen, dei 't lekkerste eten nait sloeken willen. Veur heur is 't feest, drei moal doags, ook nog mit niks aans as eerappels mit mosterdstip, of graauwaarten zunder vet of spek, mit niks as n flottje melk ter op. En nou is 't dommit midwinter. Ze wol zo aibels geern heur lut j en ais wat lekkers tou. Sunterkloas wazzen ze ook al zo sneu wegkomen. Moar hou zol ze 't kriegen kinnen? Woar zol ze 't heerhoalen? Ze ston al bie vrouw Klaain veur zeuven gulden en fatteg sint op laai.... 't Is eerste Midwinterdag. Veur 't aigenste hoeske speulen kinder. Twei jonges lopen aal rond om n auto. Wat dut zo'n mooie riekelu's auto veur zo'n luk hoeske? zol men zo zeggen. Moar wacht ais; kiek, staait n esculoapwoapen op. Wat aibels dom! Dat kin n haalve goare ja wel begriepen; as 't hoeske nait haalf zoveul kost as auto dei der veur staait, dat 't din ain van n dokter wezen mout. Dokter staait veur 't ledikaant. Doar ligt n blaike moagere man... Vel en bonk! Zien ogen binnen flets! Blaauwe bloudoaders liggen onder 't dunne vel op zien widde handen. Dokter lopt mit vraauw noar 't achterhoes. Hai het wis gain beste bosschop, want 't minsk reert. Dokter zegt, dat e mit n dik uur wel ais weer even kieken komt.... Zaike man ligt doodstil. Sevveloos zol men zo zeggen. Nee, toch nait, want nains dut e kop omhoog. Hai zegt: Tetje, mien wicht.. 't Wordt nait weer.. God ropt mie... Hai zorgt veur die en kinder. Ik goa... Vaaileg... Vaaileg... " Kop valt achterover. n Daipe poest. Ogen breken. 't Is doan. En Tetje? Ze drukt hom ogen tou. Legt haand onder deken, dei e heur nog krekt toulangen wol. Wist mit tip van schoet ogen of en ropt kinder. Kiek kinder", zegt ze. Voader is noar n laand tou, doar stroaten van gold en poorten van peeris binnen. Zo mooi 53

56 en riek, doar wie haaildaal gain wait van hemmen. In dat laand is gain kommer en ellende, gain zaikte en gain aarmoude... " Ze wil nog meer zeggen, want ze het wat over heur kregen, dat domies hail enkel op preekstoul kriegen kinnen. Din is 't ja net, of men wat zegt, dat nait van joe zulm is.... Moar ze zicht, dat olste kinder oetstuur roaken en jongsten heur gril aankieken. Dit is de dag, doar ze zo tegenaan zain het; de dag van opstandeghaid en stried, de dag van aarmoude en zorg; de dag dat ze ondergoan zol, en dat ze Hom, dei ales bestuurt, vluiken en oorlog verkl.oaren zol. En nou? Nooit het ze beter begrepen de woorden van vrede op oarde, in de minsen n welbehoagen... " PI NKS T ERNAKKEN TREKKEN Jongeja", zee Pait Wiedel, dou Joap Ridder hom vroug of e mit ging aan 't pinksternakken trekken. 't Was n mooie Zoaterdagmirreg. Zun bakte 't korenlaand lekker waarm. Worrels in grond zogen noar vocht en nait veur niks, want langzoam moar zeker schoten gruine pieltjes hoger en hoger tou grond oet. Doar gunters ston 't hoog! Dat haar snei en hoagel en winter mitmoakt. Kon der beter tegen, haar 't stoer had dou 't jonk was, doarom meer maans as dat septiel, jonk leven. Gelukkeg dei zien juk in zien jeugd dragt. Dat geldt hier ook, want oaren binnen al oetschoten bie dizze. As gesworen kammeroaden luipen ze noast nkander: Pait en Joap. Kop vol van pinksternakken dei ze dommit trekken zollen. Inains legde Pait zien haand op Joap zien scholier en zee: Kiek ais! Wat n mooie snouk! Stil!" En joa man, in sloot dei in Wiemers oetlaip, ston n snouk, n aibels mooie! Bek schuun omhoog, ogen wied open, bovenlip sikkom boven 't woater. 'k Wol dat 'k mien strik bie mie haar!" Pait haar 't nog nait zegd, of snouk vernam onroad en schoot vot mit n plomp van je heila. Kwam n koel in 't woater en voele bragelsmurrie bobbelde omhoog. Pait aan 't snaren, dat e aal krekt zukkent vongen haar in 't Moar bie Kreps zien meulen. Snouk ston krekt as dizze doodstil. Doodstil haar Pait n strik koperdroad om 54

57 snouk zien kop tou glieden loaten. Dou snouk struup om pokkel haar, haar e gaauw as de weerlocht struup dicht trokken en snouk te 't woater oetgooid. Joap haar 't ook aal voak pebaaierd, moar op 't aigenste ogenblik dat koperdroad 't woater roakte,was snouk vot west. Zo onder 't proaten deur kwamen ze bie n grode appelhof dicht bie n boerderij. Doar aan kaant van grindweg kropen Joap en Pait in slootsonderwaal. Joap zee: Hier zitten haile dikken." Pait begreep opslag dat hai 't nou nait haar over snouken moar over pinksternakken. En joa man, Joap trok mie doar n haile laange slappe worrel tussen 't gras oet. In daip, aan aander kaant van grindweg, mouk hai hom schoon, snee hom middendeur en Joap en Pait aten worrel mit smoak. 'k Heb nog laiver pinksternakken as rooie worrels, wat doe Pait?" Joa, as ter om baantjet ik ook, moar dei worrels doar ol Kneels mit zudelt, binnen aans ook aibels lekker, keen." Joap haar zienent op en laag al weer op kneien bie n neie. Pait haar ook ain te pakken. Hai trok en trok... Dat was ook gain minne, moar nait smui genog. 't Lekkerste was ter of. 't Loof haar aal groot genog west. 't Stak gloepend naauw mit pinksternakken. Te luddek was ter niks aan, te groot en te old werren ze stief en holterg. As 't loof n hail luk beetje bloum zet haar, schaai din moar oet, was ja gain lak of smak aan! Pait haar aal n stuk of vief trokken; twei dikken en drei lutjen en Joap was mit zien daarde aan 't waark. Dat was n haile beste. 't Loof nait te groot en nait te klain, nait te old en nait te jong en n haile dikke. De besten wazzen aaltied min te trekken. Je mozzen bie zukkent aaltied n ol porrevilier van n mes hemmen, om grond ter om tou Ris te moaken. Dat was bestelt en Joap aan 't trekken. Hai trok en trok wat e kon... Opains knapte 't loof of en Joap koedelde kop over haals in dei ol stinksloot achter zien rug. Pait heurde n plomp, keek achterom en zaag niks as n hail voel stee in sloot doar 't slim bobbelde. Hai wis nait wat e d'r aan haar. Moar opains kwam doar n haand oet dat stee en 't gezicht van zien kammeroad Joap. Voel en vies kroop Joap bie waal op oet dei jiersloot en hai stonk as de moat. Hai laip 55

58 over grindweg. 't Voele jier laip hom te boksempiepen en maauwen oet. Veur Pait biekomen was van schrik, zaag e dat Joap hom bie daipswaal zakken luit; kop over oren in daip! Joap kon swemmen as n bakstain. Doarom hil e hom aan bunen vaast. Hai polterde en sparrelde en ploeterde hom wat e kon. En joa man, even loater ston e in n haile plas, moar nuver schoon op grindweg. Zonet haar e wat van swaarde Pait, moar dou leek e weer n minsk. Gelukkeg dat moeke, hom zo nait zain kon. Hai haar ja krekt n nei pakje aan. Moeke kon hom ofgerakkerd wat veur 't gat geven as e ter noar moakt haar en dat zol hom weer te wachten stoan. Doarom trok e jas, boksera en hozen en 't hemd oet, spoulde alles nog ais fiks oet in 't daip en wosk zien kop, lief en bainen vanneis. Dou vrong hai bondel stief oet en volde ales netjes op. Pait mos op jas zitten en hai op boksem, dat ter din op n duur nait meer zo verfrommeld oetzaag. En dou aan 't snaren wat dikke pinksternak dat hai te groazen haar. Pait mos in 't leste vanzulm noar hoes tou en Joap trok zien goud aan. Dou e n dik uur loater in hoes kwam haar gainain der aarg in dat e der veur n zetje oet zain haar as n tdrk, n uur veur de wiend stonken haar en dat e zien leven sikkom verloren haar doar in dei olle jiersloot. AARTEN Boer Kloazens zit mit zien volk rond om toavel tou. Hai stekt lepel in pot, dei midden op toavel staait en schept bord vol. 't Ontkomt hom n beetje, want rollen n poar aarten op deel. Hai zegt: Wat zitten wie hier vreedzoam bie nkander hé! Voudzoam eten, aarten! Ze willen wel zeggen dat elke aart ain druppel bloud aanzet." Din zit ter n mooi plompke bloud in pot", zegt grootknecht. Apmoal scheppen ze heur grode daipe borden borende vol. Aarten s j oppep van 't vet, boetendes zitten der n haile rommel dobbeltjes spek maank. As maaid eerste lepel vol deursloken het en heur mit haand om mond wiskt, zegt ze: Aarten, zee Maarten. 56

59 Binnen ze goud smeerd, zee Geert. 't Gaait wel aan, zee Jaan. 'k Kin 't nait helpen, zee Pait, moar ik lus ze toch nait. Nou loat moar stoan, zee Swoan." 't Volk knivvelt en dut om dei maalhebbel van n wicht. Grootknecht het bord leeg, schept hom vanneis vol en zegt: In eerste wereldoorlog, don mos je mit verzin te waark goan om aarten-bonen van ain noar aander te slepen. 't Was ja op kroag of verboden. Wie haren bie ons n veldwachter, dat was n eerste hiepen-kriet; as e ain n loer draaien kon, din was e der bie. Veldwachter was n keer vro op stap. En wat zaag e doar, vlak veur zien tonen? n Poar aarten, moar zo op grindweg, n stapke wieder laag weer ain en wat wieder twei en zo ging 't moar aaldeur. Dou begreep e, dat ter gusteroavend ain laans komen was, mit n lekke zak. Doarom laip e pad Laans, dei aarten aanwezen. En joa man, 't pad laip over vonders en om vringen tou noar 't hoeske van Jan Verengoa. Veldwachter dee deur open en zee: Verengoa, ik kom dei aarten in beslag nemen, dei ie gusteroavend hier in hoes brocht hemmen." Verengoa docht dat ze hom verklapt haren moar zee: Aarten, wat aarten?" Nou most moar zeggen wast doan hest, aans konst nog wel ais n male piep te smoken kriegen." Verengoa trok mit scholders en dee krekt of e van gain toeten of bloazen wis. Veldwachter aan zwik! En joa man, onder 't ber von e n zak mit aarten. Zat nog n mooi pongeltje in. Veldwachter zee, dat e zak doadelk noar 't gemaintehoes bringen mos. Verengoa sporrelde wat tegen, moar zat niks aanders op, hai mos wel. En dou Verengoa mit veldwachter in 't gemaintehoes aankwam, mos borgmeester ook ais zain, wat dikke dobbel of veldwachter doar haar. Verengoa mos zak open moaken en wat ducht joe, dat ter in zat? Gain aarten moar grint! In schuur haar e n zak mit grint stoan en dei haar e ombut veur zien pongel aarten. Zijn vraauw wis van oost en haar aarten op n stee brocht, doar gain tien veldwachters ze vinnen konnen. Veldwachter begreep ter niks van. 't Haar wel wat duwster onder 't ber west, moar hai haar steevast maind, dat ter aarten in zeten haren." Onder 't vertellen deur hemmen aandern heur al ais weer vanneis opschept. Nou begunt vraauw en zegt: 't Mout 57

60 doar in kontraainen van Zuudhorn gebeurd wezen. Was n boer dei haar n maaid en dat wicht lustte gain aarten kin 'k joe zeggen. 't Was om tied, dou ze apmoal nog rond om paan tou zatten en gain borden haren bie boer. As ze aarten atten, ja, 't is toch wat te zeggen, din stak maaid lepel aalaan omkeerd in paan en zee: Aarten, zit op!" Dat verdrudde boer, meer as 'k joe zeggen kin; moar 't wicht haar n bred veur kop, moie reken, dei gaaf noa gain zeggen. Moar 'k kin joe zeggen, 't wicht roakte traauwd en kreeg n hok vol kinder. Heur man was moar n haalve, din heb 'k joe niks meer te zeggen; as zo'n haalsknoak van n keerl Zotterdoags mit valer, of as 't mooi gaait, vief gulden, in hoes komt, kin hoeshollen mit knieven deur troalies vreten en leste doagen van week stok in haals steken. op n duur kon 't nait laanger vanzulm en mos zai der mit zak op oet noar boer tou. Zo kwam ze ook bie boer, doar ze woond haar en vroug om wat aarten. Boer laip vot mit heur noar zolder en kreeg schop. Hai zette schop omkeerd in aartbult en zee: Aarten, zit op." Dou begon 't minsk te reren, kin 'k joe zeggen! Doar kon boer nait over, hai keerde schop om en schepte zak aan oren tou vol. Moar ze haar n goie zeggen had." Vraauw is ter bluisterg van om kop, zo kwam heur vertellen der op aan! Scheelt ter wat aan?" vragt ze aan vint, legst lepel ja al deel." 'k Loof 't aal", zegt jong, 'k bin nait in order! 'k Heb moar zes borden vol had." Zes borden?" zegt vraauw en ik bin net mit mien tweide aan gaang. 't Is toch wat te zeggen! Wat n aarm geteut vanmiddeg bie toavel." 58

61 DOMIES MAAID Men kin nait Naalf loven wat 't zeggen wil, domies maaid te wezen. Wat zollen ze roar opkieken, as ze wizzen wat ik te wies kom en doar ik 't swiegen tou doun mout. Din komt dizze bie schel en din dei. Ain het dizze nood en n aander dei swoareghaid en weer n aander het niks as aanmaarkens op ons domie; moar 't is hail zeldzoam, dat ter ais ain komt om te zeggen, hou dat domie hom tou steun en staarkte west het. Domie is nogal goud van tongraim sneden; hai komt nait oet Stad Mooiproat; bie zetten kin e 't omroak stief zeggen. Moar dou e 't over aarbaiders haar, dat paardie 't gain ainmoud is om op 't iezer te bieten, aanderdoags haar ik Rieks Kloazens aan deur om domie mantel te stubben, hou dat e zukswat zeggen duurde. En dou domie boeren aan 't zeer kwam, haar e n zetje loater boer Snieder aan schel, om te zeggen dat e boeren nait zo in noadgoaten zitten mos, want dat e doar schoa van hemmen zol. Dou domie 't haar over stelen, kwam n poar doag loater koopman Nainhoes mit n braif, dei e noar kerkeroad sturen wol. Keerl het 't doan ook! Mouten ook nog gounent west hemmen dei zegd hemmen, dat e schoon geliek haar. Domie het ter n dag of wat kepot van west. Minsen mainen, dat domie wezen n makkelk boantje is, Begriept ais aan! n Boantje zeggen ze van n domies ambt. En makkelk? Zol der wel stoerder leven wezen, as dat n domie het? Haile doagen, gain vief of zes, moar zeuven doagen waarken; bie zetten nog 'k wait nait hou loat. Dat wil wat zeggen; nait ain dag in week rust! Wat mout n domie wat verwaarken, dei zo van n bruloft noar n begraftenis mout. Van n minsk dei op staarven ligt, noar ain dei overgelukkeg mit heur lutje potje in 't ber ligt. En din overaal proaten en beden, doar toch ook zien haart in liggen mout. Mevraauw wait wel, dat ik swieg as 't graf, en doarom wordt n domies maaid nog wel ais wat wies. Zai wil ook nait van heur haart n moordkoel moaken en ze kin 't ja naarns kwiet as bie mie. En 't is vertraauwd bie mie, al zeg 'k 't zulm. Mit gain 59

62 vieftien k6rketrekkers kinnen ze der n woordje bie mie oettrekken. Och heden, och heden, wat is 't leven ja hail aans as 't liekt. Hier binnen n poar jongelu, dei veur 't oog gelukkeg mit nkander binnen en doar 't achter deuren aal doag roezie en hikhakkerij is wat de klok slagt. Doar komt n vraauw, dei aal vieftien joar traauwd west het, heur aigen man bie domie aankloagen., dat e nait deugd. En gunters hemmen n poar ol lu bie zetten roezie, dat stukkenbrokken deur koamer vlaigen en staingoud in diggels ligt. Domie mout aan 't smeden, timmern en liemen, nait mit n broken toavelpoot en koppenschuddels, moar mit haarde haarten, dei heur doezendmoal stoerder weer in order moaken loaten. As 't tussen man en vraauw kepot is, proaten ze der wel ais mit domie over en din pebaaiern ze mit heur baaiden, om dat bain weer in 't lid te kriegen. Dat liekt mie nait maal tou. Mozzen domies veul meer doun! Bie Nainhoes in 't laand staait n vriefpoal, doar 't vei hom aan schoedelt as ze jeukte hemmen. Zo'n vriefpoal is domie veur minsen. As ter ain zaik is, en domie wait naarms van dokter sturen ze tieden, moar domie mout 't moar roeken kinnen 0, wal, as domie 't din ais nait rokt.... As jongelu geern traauwen willen en ze gain onderdak kriegen kinnen, domie mout ter moar achterheer en as 't nait lukt, het domie 't weer doan.... As ze hier of doar roezie hemmen en domie kin 't nait veurnkander kriegen, omdat koppen zo haard binnen as iezer, din is domie n slapscheet, niks aans. As domie drei, vaier keer bie dichte deur west het, streuen de laive schoapkes rond, dat ze zo'n minne herder hemmen. dei nait noar heur oet of om kikt. As domie n bult waark op zien preken dut, zeggen minsen dat e over heufden van minsen hen preekt, en as e der gain tied veur vinnen kin, zeggen ze dat e lui is. 't Huift joe gain nei doun, dat ter aalgedureg ain over zien zenen rakt. Ze komen ja aal doag veur n baarg waark te stoan, doar gain overkieken aan is, benoam veur ain dei zien waark as herder en leroar goud doun wil. Paardie minsen mainen, dat domieske moar in 't geld omhaauwen kin, moar och heden wat vaalt dat of! 60

63 Wat n onkosten in n hoeshollen mit zes kinder op aanwas. Domie mout overaal in mit doun, Kinder mouten n beetje nuver veur n dag komen. Men mout tegensworeg ales nait op keper bekieken in pasterijen. Ik wil joe wikken wezen, dat ter veul is, dat zo'n beetje bie 't waalje laans gaait. Hail veul kin zien gerak nait kriegen, omdat ter gain sinten veur binnen. Goud dat ik zo dicht bin as n pot. Aans zol ik joe dingen vertellen, doar joen baaide oren van klinken zollen. Minsen doar men 't nooit van dinken zol, hemmen n swoar kruus te droagen. Wat binnen der n bult, dei zo dag en deur doun, krekt of ter gain wolkje aan lucht is en dei 't haart gaait van rikketikketik, zoveul kommer en el t.ende as ze mitmoaken mouten. 't Is nait te loven, zo as paardie minsen kemedie speulen kinnen. Ik dink wel ais, 't is ja kaant krekt, of minsen apmoal mit n schebelskop veurlopen. DANKBOAR EN BLIED Meneer Van der Beek woont in n aibels dik hoes. Tegens-, woreg, nou minsen sikkom gain onderdak kriegen kinnen, het e twei hoeshollens bie hom in; moar in oorlogstied woonde hai der allinneg mit zien vraauw, twei kinder en maaid. Kinnen zekerwoar nait loven houveul dat doar onderdak vonnen hemmen in oorlogstied, dou ain bie aander nait wis woar of e henkroepen mos. As je meneer vertellen heuren oet doagen van dou en van minsen, dei e bie hom in hoes had het, din moie wel schudkoppen en zeggen: Minsen, minsen noa tou, wat n onderschaid ain bie aander! Ain dei e sikkom haildaal nait hulpen het, was dankboar en blied, en n aander, doar e zien leven veur in woagschoal zet het, zol hom verdold nog sikkom in 't verdaarf stort hemmen.... Ais, op n loate oavend, kwam der n boerenkeerl bie hom mit n braifke. Meneer Van der Beek haar hom veur n zetje opgeven bie n gehaaim adres, dat as 't wezen mos, hai der nog wel n onderdoeker meer bie bruken kon. Hai haar deurlopend zo'n stuk of aacht, en wat dee 't of, as doar nog n negende biekwam... Nou, ze haren der din 61

64 eerlieks woar gain gras over gruien loaten, doar haar je de negende aal! Dou keerl hom wat wosken en eten-drinken achter knoopsgoaten haar, kwam e bie meneer en mevraauw in koamer. Dat haren ze heur zo aanwend; want ze wollen ja waiten wat vlaais of ze in koep kregen haren. Hai was nait zo hail jonk meer en haitte Diekemoa. Van laiverlee kwam e op proatstoul en begon e te vertellen. Hai haar Duutsers gain stro in weeg legd, allinneg haar e n poar jongelu onderdak geven, dei hail wat ommaans had haren. Ze haren hom verklapt en joa man, kwamen mie doar nait zes Duutse soldoaten zien haile hoes deursnuustern? Was ook n offesier maank mit n hail bult meroakels, dei aalgedureg over houk snaauwde. Ze haren aal n hail zet zocht en werren aal glinner in hakken dat ze niks vonnen. Op n duur kwamen ze op achterdeelzolder. Soldoaten staken mit heur bajonet in 't hooi. Diekemoa haar der haartkloppen van kregen, want dat was ja om 't leven gewed. Doarom haar e zegd, dat ze der mit oetschaaiden mozzen, omdat doar twei jongkeerls in 't hooi zaten. En dou e raip: Kom der moar oet jonges, ze hemmen joe vonnen", kwamen ze der aan.... En hail bedoard, krekt of e 't haar over n kou dei nait dijen wol, vertelde Diekemoa wieder: Ze wizzen dat ze der aan loven mozzen en wazzen zo blaik om neus as zoepen. Aalbaai kregen ze n ket om pols tou en roerren. deur twei soldoaten votbrocht. 'k Docht dat wie 't dou had haren. Moar nee heur! Offesier zee dat ter nog meer zaten en dat ik dei aanwiezen mos. 'k Beswoor hom bie hoog en bie leeg, dat ter eerlieks woar gain aine meer was, moar hai wol mie nait loven. Hai bandiesde as n tieger en zee dat e haile boerderij opbrannen zol. Din zollen ze ja wel veur n dag komen. Hai kommedaaierde soldoaten dat ze mien koien, schoapen en swien, tot eenden en hounder tou, votbringen mozzen. Doar zol n boer in Duutslaand, dei ales kwiet worren was, hom wel mit vernuvern, zee e. Wie mozzen apmoal noar boeten tou en dou der niks gain leven meer in 't hoes was, gooiden soldoaten der van zuk soortege brandbommen in. Ik mos eerst roupen: Jonges, kom ter oet, want haile boudel wordt in braand stoken. Ik raip zo haard as ik kon, aan ale vaier houken van 62

65 '1 hoes, want ik haar nog hoop dat ik mien boerderij der mit redden kon, moar nee heur! In n snidder vlogen van alle kaanten vlammen tou 't dak oet. Bleef niks van over... Ze zeden dat ik moar zain mos aarns woar onderdak te kriegen en dat ik mie aanderdoags om tien uur melden mos bie kommedant. Moar om doar doodbedoard in de modi van n laiw te lopen, dat kwam nait in mien kolle klaaier. 't Zol ja, zo te reken, niks meer of minder wezen as zulfmoord. Doarom heb ik sokken der inzet. 'k Heb n aander persoonsbewies kregen en doar gaven ze mie joen adres.... Meneer Van der Beek zee: As ik joe goud begriep, binnen ie guster in ain dag ales kwiet worren. Joen geld en joen goud; joen vei en joen boerderij?" Zo is 't", zee Diekemoa. Ik ben dankboar en blied!" Dankboar en blied? Woarom?" vroug Van der Beek. Dat ik ter zulm nog overschoten ben!" zee Diekemoa. HOESMIDDELS Veur joaren heer, dou dokters zo betuun wazzen, dou ze wied weg woonden en uren rieden mozzen mit peerdenwoagen om bie n zaike te komen, dou mozzen minsen heur redden mit hoesmiddels. Wazzen vanzulm ook gounent, dei 't deden omdat ze gain sinten haren. En oareg Wis nog meer, dei der te knieps tou wazzen om n dokter over vlouer te hemmen. En nou zellen ie wel nait loven willen, hou n pozzie minsen der dou weer beterd binnen van dei haailzoame middels. Dei 'k wait nait hou laank sukkeld haren, konnen heur weer reppen en doun, en dat zunder dokter of niks of naks, kin 'k joe zeggen. Joa, wazzen gounent, dei joaren kwonnen haren en deur dei middels weer baineg, worren binnen. En nou wil 'k joe wat middels aan haand doun. 'k Heb nog veul meer, moar pebaier 't hier moar eerst ais mit. n Hail bot slim best middel tegen kinkhoust is: vaier moal doags n lepeltje sukker, doar slakken in dood kropen en wegsmolten binnen, of Hoarlemmer eulie, net zoveul drupkes as 't kind old is. Muurloezen helpen tegen geelzucht, moar din mout je ze 63

66 levendeg op n twaibak opeten. Twaibak mout dik mit botter smeerd wezen, dat ze nait votkroepen kinnen. Wat sukker bie doun veur smoak. n Best middel, wat ik joe zeg. Weerluchtslag kin joe nait roaken, as men hoeslook op 't dak het. Dat is n aibels old middel. Hoeslook dainde in ol tied ja, om god Wodan te eren. Mezzels binnen op slag weer beter, as ie ofkooksel van schoapekeudels in melk aan 't kind geven, zo hait as ze 't hemmen kinnen. Bie snok moie drei keer hail rad zeggen: snok en ik gingen over 't meer, snok bleef weg en ik kwam weer. Drei keer sloeken zunder oam te hoalen en staail noar ain stee kieken helpt ook. Teer en petroleum is n hail best middel bie teren. Bie baineters moie 't zaike bain noakend in stevel doun. n Rommel lutje leventege oaltjes op bain omkroepen loaten en stevel van boven stief dichtbinnen. As dat nait helpt, moie n zakje mit leventege muurloezen op 't zere stee leggen. Bie remetiek helpt vrizze kestaanjes in buus, of n levende por in n zakje op borst. Tegen zinkens helpt swevel best of pis mit kopjak. As men zeren op kop het, moie der botter zunder zolt op doun. n Waarme pankouk op kop is ook goud. Mit kopzeerde moie n kopern sint op 't veurheufd plakken, of n mosterdplaaister tegen duneggen hollen. Bie neusblouden moie n aandermans pet op zetten of n kolle sleudel in nek doun. n Zelfblad in mond helpt wonderliek best mit koeskillen. Moar 't allerbeste is n ol spieker oet n bruukte doodkist; as ie doar goud mit in koes ompreukeln, is aal pien op slag vot. n 01 hoos om keel tou helpt veur keelpien; nog beter is n levende kikker in mond, moar 't alderbeste is n pongel levendege daauwwurms op keel leggen. Hannen wasken in kikkerdril is n hail best middel veur kolle in hannen. Of hannen wasken in 't waarm bloud van n swien, ondertied dat e leeglopt, as hom haals oetsneden is; dat is nog beter, kin 'k joe zeggen. As men woaten op hannen het, mout men der n woatenbieter op zetten, of hannen strieken over n peerd dei op 64

67 kladder is, of over n dooie, of insmeren mit daarms van n moes, of mit ndchtern spei bestrieken. As men hier of doar n lub oplopen het, mout men der n spinweb op doun, of n vluus van n aai; doar binnen al n haile rommel aan beterd; netzo zekerwoar! Bie schurft moie joe 'smdrgens vro, zo oet 't ber, boeten in daauw, spier splinternoakend omrollen in 't gras. Nou wol ik ja wel zo geern, dat minsen dei oet order roakt binnen, dizze haailzoame middels weer in eren billen. 't Is gain kataai, dat ter vrouger doezenden weer van op kloeten komen binnen. 01 Pait wil aaltied dwaarsbongeln, dei zee: Nou wait ik woarom dat minsen vrouger zo vro doodgingen"; moar kiek, dat is n proat van niks bie mie. Paardie haren vrouger hail wat onder pet en wizzen best wat ze deden. Ie kinnen 't ja zaachs pebaaiern! 't Geldt ja niks. Nou en beterkoop kin 't ja nait. N ACHTERAANKOMERTJE (Eerlieks woar gebeurd) Wie hemmen in Hilversom n bovenmeester op n grode schoul, dat is n haile kloare. Olders willen heur leutjekes apmoal bie hom leren loaten. Aldergekst zo as zien schoul oetdijt, mouten aal weer neie stukken aanbaauwd worren. 't Is ook ja n meroakel, zo aibels best as e dat schrótgoud wat onder 't verstaand kriegen kin. Hai het moar ain scheel, hai is wat aigenklouk, hai mag zo aldergekste geern wat snaren en doun, benoam over wat dat zienent is. Hai komt oet 't Grunnegerlaand en vanzulm, as e doar over begunt, din komen der dikke stukken los. Thoes kriegen ze vanzulm hail wat te heuren over dat wonder loug, doar hai heer komt. En weer vanzulm, dat verveelt zien vraauw en kinder aldergekste bot slim. Doar is ja niks aan te doun! Din mout e hom ja wel veur klas oetleven! En din staait e doar veur leujongs te broasken, dat ales zoveul beter is in 't noorden as in 't midden van 't laand; beter grond en landerijen, beter hoezen en boerenploatsen, beter peerden en koien, beter schoapen en bokken, beter aarten en bonen, beter waait en rog, beter worrels en knollen, beter eerappels en baiten, beter boeskool en mous, beter aalbeerns en krudoorns, beter wol 65

68 op schoapen en beter veren op hounder, swoanen en eenden, beter boeren en bdrgers, beter minsen en beter kinder. Kinder doun 't heuren der tou as meester 't weer te pakken het, moar vanzulm dei dinken ook meer as ze zeggen. Lezzent ston meester weer veur klas te snaren over 't Grunnegerlaand; och mien grode Grait, zo mooi en schoon en riek as 't doar apmoal was, doar wazzen enden van vot. Raainer Wind, n dikke jong oet hoogste klas, verdrutte dat, hai stak vinger omhoog en dou meester vroug wat of e haar, zee e, dat e wel ais heurd haar, dat Grunnegers haarde stiefkoppen wazzen, mit oren dicht aan kop, dat ze dom en miedzoam en stoens wazzen. Hai zee van teruggetrokken en nors", moar dei aarme jong kon ja ook nait waiten, dat miedzoam en stoens" veul rieker van inhold is. Meester ruik der eerst n beetje confuus van, hou mos e dei deugenait nou op zien nummer zetten? Hai wol eerst zeggen, dat n Grunneger air van pakaan is en dat de Grunneger over haile wereld, zo in 't globoal, 't hail wied hen schopt het; moar hai von der wat beters op, en hai huf 't ins nait oet zien doem zoegen. Hai vertelde dat ter in Loosdrecht veur n zetje n boer west haar, dei n neie kou kregen haar. Aldergekst wat n baist! 't Was n swaartbloar mit n schoft! Boeren keken heur ogen te kop oet. Aal meer boeren en ook burgers kwamen 'k wait nait woar heer, om dat meroakel te bekieken. Zo'n euvels mooi baist haren ze van heur levensdoagen ja nog nooit zain! 't Was n wonderkou! Boer was ter zo wies mit as schiet. En wat was nou 't gevaal? Doar boven in 't Grunnegerlaand, dicht bie zee, woonde n boer mit n hail staal vol vei. n Poar eerliekse bollen boven op achterdeel, din n rieg koien doar gain ofkieken aan was, en in n houk, hokken mit mooie kaalver. Op n goie dag kreeg e n braif van n boer oet Loosdrecht, of e n kou te koop haar veur hom. Eerst haar e der nait veul oren noa, moar aine kou dei wol nait dijen,'t was en bleef n piezeltje, n echte achteraankomertje. Dei het e moar noar Loosdrecht stuurd. En dei achteraankomertje was aigenste kou, doar ze in Loosdrecht zoveul neis aan haren. 66

69 Kiek, jonges", zee meester, zo doun ze in 't Grunnegerlaand, as ze doar n achteraankomertje hemmen, dei kin in 't midden van 't laand nog hail best mitdoun en din sturen ze dei doar moar hen." En wat zegt mie dei bukken van n vint? Donn ze dat ook mit meesters? HOESSCHONEN 't Is wat te zeggen, as men as rustend bakker mit hangen en wurgen rintnaaier worren is, of beter zegd rednaaier. Joen poar hoeskes doun ja gain huur en joen pepieren sakken as n bakstain, 't is redden en niks aans. Moar wat ik zeggen wol, as men al zoveul kopschraberij het, wol 'k van vraauw hemmen, dat ze mie 't wat meer noar 't zin dee en nait de haile boudel op kop zette. Vraauwlu kriegen aal meer te koop en 't manvolk woont ja kaant bie heur in, moar nooit komt dat beter oet as mit 't hoesschonen. Tegen Poask, benoam as dei wat aan loate kaant is, kriegen vraauwlu mains n tiek in de kop. Krekt as ol hounder om dei tied kiepeger binnen as ooit, roaken vraauwlu din ook op riddel. 't Manvolk wordt deur heur op j agd as n hoas oet zien leger; en netzo min as aarme hoas, het hai gain rust veur 't hol van zien vout. As ie joe even hier of doar deelvlij d hemmen, mout zai doar weer krekt wezen te vrieven en stubben, te poetsen en bounen, te schrobben en faailen. n Man mout Jobs geduld en Soalemo's wieshaid hemmen, wil e vree hollen in hoesschonerstied. Vraauw dut nog aan 't muren bounen, dat hemmen heur grootmoeke en moeke ook aaltied doan en zai wil 't aan heur dood tou volbollen. Ik mout heur wel ais n toutast helpen, vanzulm, nou, doar wil ik gain hond in wezen. As ter knipt en weer knipt, moie aaier kaizen veur joen geld, aans krieg je rebulie. Din begun ik in de goudeghaid moar te kookpot aanbuiten, woater sjaauwen, geuten schoon moaken en zukswat hen; ik bin nogal waarkzoam van oard, al zeg 'k 't zulm, dat scheelt veur heur n haile pozzie. Dou ze al n poar doagen op zolder omschontjed haar, mos 67

70 sloapkoamerke der aan. Ik zeg.: Jaantje, loat dat nou, 't is ja overaal gelieke schoon." Zo, is dat schoon bie die?" En dou streek ze in zo'n glief bie schosstain en lait mie beur voele vinger zain. Wel kikt nou in zo'n glief? Kin ja gainain in gloepen, of hai mos zien ogen n haalf el te kop oetsteken kinnen", zee ik. Moar hulp niks aan, ik mos ales oet 't sloapkoamerke hoalen, bie trap deel, noar boeten bringen en as ter n regenbui op til was, kop over haals weer onder dak zain te kriegen. Zo het dat wel n keer of vaier, vief henneweer goan van hoes noar boeten tou. En zeker woar, dou wie ons 's oavens doodmuide op 't ledikaant valen laiten, kon ik ter niks van zain dat 't schoner was as 's morgens, mit oetzundern van loakens en slopen vanzulm. Moar dat was moar n begun! 0 wai, dou koamer, keuken en kelder der aan mozzen! Och mien laive tied noa tou! Ik mos mien hannen thoes hollen. 'k Wer aan diek zet. Veul te baang, dat ik diggels mouk vanzulm. Ik was mit mie zulm verlegen en 'k laip van kastje noa muur. In hoes kon 'k nait wezen en boeten was 't veuls te kold. 'k Mos al slim kiemen en 'k was al dempeg genog, dei hoesschonerij zol mie 't leven nog bekorten. Ales ston op kop, naarns n stoul om der op te zitten. Hail dag kon 'k omlopen as n brudse klok, dei van zien nust ofjagd is. In 't achterhoes mos wie eten, mit rik, trappen, boalie en schroa om ons tou. Om eten te koken haar ja gain tied tou west, wie mozzen 't mit ortjes doun. Tegen tweidonkern was ik doodmuid van dat gegingel en omswinnen en hail tied hangen en stoan. Dou koamer weer toonboar was en Jaantje laamp aanstoken haar, zee ze: Wat zegst ter nou van, Pait, is 't nait nuver? Kin 't snaren lieden bie die?" 'k Zee: 't Is nait minder schoon as guster; dat kin 'k nait zeggen, allinneg, liest van dei schilderij is n stuk ofbroken, sleudel van klok is vot; mien mooie theekop is ter bie diggeld en vlouerklaid is n bult koaler worren van dat henneweer slepen en gebeuk mit maddeklopper, moar aans, nee din kin 'k nait zeggen dat ter veul veraanderd is. Moar van 't ain op 't aander, 't mout die niks gain nei doun, as ik mit dei omswinnerij en de tochterij en gezieg 68

71 deur 't hoes hen, mien leven vandoag n dik stuk bekort heb." Vraauw stak neus in lucht, keek zo aigenwies in spaigel, dei glom as n ekkel dat haar e veurtied netzo goud doan van zulm en zee niks. Ze docht zeker: Teut doe moar, ik heb 't hoes weer veur n haalf joar schoon", en ze schoedelde heur van bliedschop. VROAK Meerten Hooghaim haar 't wied brocht; was van loopjong op kantoorkruk komen en van 't kantoor raaizeger worren. En nou wis e zulm nait, hou n boaskeerl hai wel nait wezen mos, dei 't zo wied hen brocht haar. Reken es even aan, hai voarde 't haile laand deur in traain en zat nait bie rap en roet, moar haar n abonnement tweide klas. Dat was nait min! Moar nou was 't veur hom n hail maal ding, dat zien boas in 't loug woonde en dat ze doar apmoal zo plat prouten. Hai was in 't aigenste dorp geboren en getogen, moar nou e zo'n meneer worren was, haar e dei male toal vanzulm haildaal ofleerd. Hai kon der niks meer mit worren; joa, hai kon zien aigen ollu sikkom ins nait meer verstoan, man. Zien mond nait, moar n stuk van zien haart was Grunnegers bleven ; hai was zuneg en behollend. Ais op n keer zat e in Amersfoort in traain. Hai haar honger en kreeg zo'n aibelze zin aan n broodje mit vlees. Net laip ter zo'n jong bie traain laans mit zukswat op n woagentje. Hai stapte oet, hil vint ho en ging ales mit vinger bie laans wat dizze en dei wel gelden mozzen. Moar och heden, dat was lang nait veur n prikje, keerl wat duurgelders wazzen dat! Dat begrootte hom te tonen oet. Hai drut j ede wat, prout ter wat om tou mit vint, want hai wol vanzulm ook nait veur n Van Kniephoezen deurgoan. Vint was ook n Grunneger en kon 't nait best velen, dat dei koale meneer zo defteg proatte. Op n duur mos 't toch moar wezen. Hai streek over zien haart en kofte n broodje mit vlees. Vint kreeg vanzulm van elk en ain n dubbeltje of n kwatt j e ekstroa, moar 't was zo as e docht haar: meneer telde hom op sint noa tou zoveul as 't geldde. 69

72 Dat was n male tegenslag veur vint, want mit dat gelott j e haar e in aigenste tied ja moarzo vief keer zoveul verkopen kind. Hai zinde op vroak en op n duur haar e 't vonnen. Hai trok coupé open doar meneer zat te kammeln op zien brood tussen aal dat defteg volk en vroug: Hou smoakt 't stoetje, mien jong?" NOAR FRANKRIEK Dou ik aan dizze en dei vertelde, dat ik noar Frankriek ging, haren ze apmoal wat te zeggen. Keerls zeden: Bist nait wies", en vraauwlu, ain bie aander vrougen, of ze mit moggen. Mien Oabeltje dei knivvelde moar as vraauwlu zo mit mie opvlogen. Ik kon mien Oabeltje nait mit kriegen al was 't ook nog zo. Mien Oabeltje wil laiver truitjes braaien veur klainkinder as heur geld doar in Frankriek verknabbuzzen, moar ze is mie dei raais geern gund. Ik loof veul beter as aal mien kammeroaden en kammeroadskes, want dei doun bie zetten zo roar. Ain zegt: Dat zo'n man van n lutje sesteg joar der oareghaid aan hemmen kin, om doar zunder zien aigen vraauw n poar week om te swaalken in n vrimd laand." Wat n gemaine zet hè, dat: Zunder zien aigen vraauw." En dat is nou ain van mien beste kammeroaden. n Aander: As zoveul vraauwlu aibels geern mit willen, gun heur dat man, dei over hond komt, komt ook over steert." Vuilen ie dei stiekel? Weer n aander: Dei ol rentnaaier het 't nait zo zuneg as e 't veurkomen let. 't Is niks as geld vergraimen." En ol Rainoa zee: Hai, hai, dat gaait nooit goud. Keert s binnen gain loslopen vertraauwd, benoam nait in dei wereldse boudel doargunters." Recht begriepen kin gain ain 't. Ze hemmen moar ha alf schuld. 't Wil wat zeggen as men haile doagen aan 't pazen en meten mout, dat boudel nait in 't kruus vastlopt, en men dut din inains of 't nait op kin. 't Huift joe gain nei doun dat Jan Kremer zee: Hai slagt ter in as maal Jan maank hounder." Ze waiten ja nait wat ons overkomen is. n Week of wat leden kreeg ik n belastenpepier van drei honderd gul- 70

73 den. Ik was ter kepot van en mien Oabeltje nait minder. Woar mos ik 't geld weg hoalen? Wie binnen aal mit ons hoeskes aan 't opeten. Ik kon der 's naachs nait van sloapen. En wonderliek is 't, 't naachs bin ik 't helderst! Dou mien Oabeltje noast mie laag te snorken, zee 'k tegen mie zulm: Waist wat, gaaist noar Ontvanger tou en zegst, of ze ain op loop hemmen. En din heur liek aankieken en zeggen: Nou kinnen ie hoog springen of leeg springen, moar ie' kriegen van mie niks; dinken ie dat 'k mie levendeg villen loat?" Moar och heden wat laip dat aans. Dou ik Ontvanger mien pepier toulaangde en mit trillende stem zee: Willen ie dizze even in'kieken2 Komt dat wel goud?".... Hai knivvelde en zee: Joa dat komt goud. Nait maal hè?" Ik zee: Nait maal?"... 't Bloud b gunde mie te koken. Nait maal? Binnen ie wel wies?".... En dou ik begunnen wol te ragen, zee e hail bedoard: Nou Bakker, ie kinnen der wel of, heur. Ik wil 't wel van joe overnemen.... " Dou was 't mie krekt of ik 't in Keulen ddndern heurde en ik zee: Wat mainen ie?" Wat ik main? Ie kriegen drei honderd gulden van mie en ik gain sint van joe. Kiek, as ie dat even ondertaiken willen, zel ik joe opslag oetbetoalen." Dou ik mien noam zette, was 't of ik dreumde. En de keunenk te riek kwam ik mit mien geld bie mien Oabeltje en dei onnaaierde opslag: Jan, doe hest 't aal dien leven stoer hoalen mouten. Ik was die nou wel ais n mooi raaiske gund." Ik zee: Joa man, din gaaist toe mit." Gain sproake van", zee ze, ploag mie doar nait mit." En zo is 't din komen dat ik op n mooie dag, 's morgens hail vro in autobus zat om aan raais te goan. Mien Oabeltje haar mie n homp krintstoet inpakt mit wat aaier. 't Was krekt of 't nait op kon. Groot poask en lutje poask haren wie aal laank had, en nou lait ze mie weer van veuren of aan dikkerdakken. Zulm kreeg ze n rondom roggebrood mit kees. Wonderliek. Ik haar al zoveul en nou dit ook nog. Ain dei 't goud het, wordt 't bie schoet vol te deur ingooid, en ain dei niks het, willen ze nog veren ofplukken, al is e ook zo koal as n kikker. Dou ik wis mit wat grootlu ik raaisde, hil ik mien haart 71

74 vaast. Wel haar dat ooit dinken kind, dat mie zukswat overkomen zol. 't Duurde nait hail laank of wie kwamen bie grins. Kemiezen mozzen toukieken of ter gain smokkelwoar maank was. Doar hemmen ze geliek aan. Ik keek hoog op tegen dei lu. Ze doun ja 't ai genste, as mien Oabeltje dut as ze boudel op grondel dut, en ik twei lengten, twei bredten op ber lig. Zo as mien Oabeltje zorgt veur ons hoes, zo zorgen kemiezen veur ons laand. Kemiezen vrougen noar ons geld en pepieren en wonderleek, n hail bult van dei hoge lu haren dit of dat nait zo as 't wezen mos. Ze haren apmoal wat ommaans had dat nait deugde, vernam ik wel. Moar 't vil tou. Sjauffeur mouk aanstalten om weer aan rit te goan, dou der roupen wer: Jan Bakker mout veur kemiezen komen." 't Haart sloug mie achtentachteg, ik was nait zuver achter 't vestje, want ik haar ja veuls te veul tebak en sigoaren. n Keerl mit n revolver op zied en n poar glinne ogen in zien kop wees mie 't hokje doar ik wezen mos. Ik mos mien pepieren zain loaten en mien geld. Ain keerl haar 't op mie verzain, n jonge kemies. Hai docht: hier heb ik n echte smokkeloar, dei slag is mienent; ik wil mien weekgeld van viefenviefteg op zestég gulden moaken. Hai trok kroezen boven ogen, wees noar 't geld en paspoort en zee: Klopt niets van, haal je koffer!" Wat wazzen ze in autobus gloeiend, glin, dat ze op mie wachten mozzen en wat n gedounte om mien kovver doar onder,dei aandern oet te hoalen. Mit dienderge kop en knikkende kneien ging ik mit kovver, doar ik veuls te veul tebak en sigoaren in haar, noar kemiezen tou. Hai, hal, wat zol der nou gebeuren? Zol ik in kaast komen? Zollen ze mie doodschaiten? Zol ik mien Oabeltje nog wel ooit weer te zain kriegen? 0 wai, o wai, as ze ais aal dei tebak en sigoaren zain.... Och heden noa tou, as mien laive Oabeltje ais wis wat mie hier overkomen mout. Dou zai in kroamber laag en 't zo stoer hoalen mos, haar ze 't nog meer mit mie te doun as mit heur zulm. En nou haar ik 't zo stoer mit heur as zai heuren zol van mien nood hierzo... En of ik tegen kemies zee dat ik n rustend bakker was en gain smokke- 72

75 loar, 't hulp gain spier... Keerl mit revolver kwam op mie of. Wat zol der nou gebeuren... Hai laip noar kemies, flusterde wat mit hom en zee tegen mie, dat ik nou moar gaauw in bus stappen mos, ze haren al laank genog op mie wacht. Ik greep noar buusdouk en wiste mie 't swait of dat bie stroaltjes over wangen laip en 't zol mie niks gain nei doan hemmen, dat ter ook n troantje maank west haar van bliedschop... Wat wie wel nait zain hemmen in Frankrijk, aldergekst: grode hoezen, drokke stroaten en mooie minsen. Moar ain ding is zeker, wie hemmen beter oetzicht, gain last van bulten en koelen in wereld. En wat mie ook dudelk worren is? Dat ze ons wat wies moaken dei zeggen dat wereld rond is; hai is zo plat as n pankouk mit hier en doar n bobbel der op. Ik bin haalve wereld deur komen en 'k heb ter goud om docht. Moar waiten ie wel wat 't aldermooiste ogenblik was van haile raais? Dou ik tou ons koamerke instappen kwam, mit bloumen in vensterbaank en mien Oabeltje veur 't roam. Wiedgenog! Wat haar ik wat te vertellen en wat haar mien Oabeltje overaal n neis aan. Ze lait braaien in steek en lusterde mit open mond noar mie, dat is in del daarteg joar dat ik traauwd bin loof 'k nog nooit eerder gebeurd. Moar ain ding is mie slim ofvalen. Dou ik van mien nood vertelde en dei benaauwdhaid bie kerriezen. Ze zee nait doar ik op rekend haar: Och, doe stumper, dat begroot mie ja kaant van die." Of: Hai, hai, hol toch op! Dat kin 'k ja nait hemmen. Doe aarme jong!" Welnee! Ze zee: Krekt goud! Woarom holst die ook nait aan veurschriften. Doe ook mit dien gesmokkel van dei smokerij, dat most moar ofleren." ONS GEERT Ons Geert is mit 't gat in bottervat valen, het mie doar n zoak in Holland dei klinkt as n klok. Hai het ook n goie mouer in korf. Kloaske het e 't meroakel mit roakt. Dat was n loze zet om zo'n Grunneger vraauw aan te zetten. Ze het twei rechteraarms aan 't lief en n mooi pongeltje hazzens onder 't hoar. Ons Geert het 't ook wonderbest roakt mit zien waarkvolk. Mout ook ja 73

76 wel, beter boas as ons Geert is ter ook ja nadrns te vinden. As ik bie hom in bakkerij bin, mout 'k mie der aaltied over verboazen dat 't apmoal zoveul rnakkelker is as vrouger joaren. Neem twaibakken nou ais. Dat soest even deur 't mesien en kloar is kees. Wie mozzen vrouger n haile schoft mit knokkels van vingers deur 't daig hen vrieven. Wie laipen mit n stuk swil over knokkels van komsa. 't Swait drupte ons van kop of op 't daig, zo kwam der leven in. Mesien is dood. Twaibakken wazzen dou ook ja wel tien keer lekkerder as nou. Moar ons Geert het ter moar mooi en makkelk mit en minsen waiten nait beter. En roggebrood krekt zo, even roetsie en kloar is 't. In mien tied mozzen wie vrouger eerst n dik haalf uur mit blode vouten deur 't daig hen poazen, zo kreeg wie 't lekker en klaimsk. Mit dei mesiens is 't mor even n aanzetje en 't daig is kloar. Mor 't was nait veur niks, mien woar was veul lekkerder as zienent. Mor och, lu van tegenwoordeg kinnen ter best mit down. Schaarpe puntjes binnen der of mit dat gejoag en gejakker, net zo goud van tong as van hazzens. Ze sloeken nou alles, podstoulen en krabers en din zeggen ze ook nog dat 't lekker is. Mor al kon ik 't vrouger veul beter, wat ons Geert moakt is nog wel in te nemen en nait dodelk, dat het ter bie aander bakkers wel ais dik aan. En wat haren wie vrouger n zorg dat ter niks van ons Geert gruien zol. Aaltied dwarsbongeln. Krekt as n swien; as ie hom aan oren trokken wol e achteroet en trokken ie hom aan steert din wol e veuroet. Mor doadelk dou e hakken onder n aandermans toavel stoken het, was 't kloar. 't Dorp wer hom te klaain, hai wol van honk. Net zo laank dat ik zee: Tou din mor. Dei 't dut mot 't waiten." Haildaal allinneg, as zo'n ndchtern kaalf op bonnefooi, is Geert noar n Hoag. raaisd. Hai haar hail wat pakkelarrie mitnomen. n Deftege Hoagse meneer zag hom der tegen bokseln en nam n pak van horn over, omdat hai aigenste kaant oet mos. Geert in doezend angsten dat meneer mit pak der oetrieten zol. Hai docht, dat 't n kwattjesvinder of zo'n soortege schoelie 74

77 wezen zol, doar dei steden vol mit zatten, zoas e mainde. Hai wis nait wat e der aan haar, dou meneer zien pak deelzette ve'ur sloapploats doar e wezen mos. Doagen en doagen het Geert dou zocht, mor hai kon naarns aan slag komen. Hai laip winkel oet en winkel in, of ze ook n bakkersknecht neudeg haren. Dou e hail n Hoag ofstruund haar, het e ook nog n dik stuk van Rotterdam oflopen. Haar gain mens verlet om hom en haildaal nait om ain oet 't Grunnegerlaand. Zien buusgeld ruik op, mor nooit van zien leven wol e weer noar hoes tou mit bosschop dat e niks vinnen kon. Din nog laiver stroatmoaker of hoavenaarbaider. Mor as nood op 't hoogst is, is redden dichtbie. In 't Neis van de Dag wer n banketbakker vroagd en doar haar e hom nogaal op toulegd. In Amsterdam nog wel en doar wol e zo gloepend geern hen. Wat n groot hoes en wat mooie spaigelroeten. Hai duurde hoast nait open doun. Op n duur trok e drieste schounen aan en kwam verdold bie n Grunneger terecht. 't Was koop en slag, meneer was blied dat e ain oet zien geboortelaand kriegen kon. Geert is dou aal hoger klommen, net zo laank dat e veur keunegin mit heur hofhollen aal wat lekker is, bakken mos. En dou e n nuver stuver verdaind haar is e veur hom zulm begund. En nou het e gain kostwinnen, mor n geldwinnen om zo te zeggen. Dei toatjes en zuitgoud dat e moakt wil 'k niks van zeggen. 't Zicht ter lekker genog oet. Ons Geert is goud bie, dei wait wel, 't oog wil ook wat hemmen en as ter op aan komt het 't oog nog meer te zeggen as tong. Moar och heden, din mozzen ie dat gebak en dei tompoezen en dei soeskroakels ais pruifd hemmen dei ik vrouger bakte mit kroamverziedes en zo; doar kinnen ons Geert zien lekkerste spullen op gain roam noa aan tippen. Mensen van dizze tied binnen smoak kwiet. Kiek mor noar standbeelden, schilderijen, hoezen, kerken van vrouger en nou. Mensen hemmen n vlies over heur hazzens, ogen en tong kregen en nou waiten ze nait zuver meer wat mooi en wat lekker is. Of dat komen is mit dat gestoef van dij auto's, ik wait 't nait, mor dat 't woarhaid is kin je aal doag overaal zain. En ons Geert het ter mor goud mit, dat scheelt n hail pozzie. 75

78 WIERSEMOA IN PARIES Wiersemoa is noar Paries tou west. Kerel kin net zoveul Fraans as zien kat. Hai haar in n hail defteg hoes aan n toaveltje zeten, dou n Fraansman noast hom, veur dat e hom op stoul valen lait, haals oetrekte, nikte en zee: Bon appétit". Wiersemoa wis wel hou 't heurde, ging der ook bie stoan, nikte en zee: Wiersemoa". Mor verdold, ieder bod as keerl vannijs aanschikte haar je 't aigenste gedounte en 't aigenste Bon appétit" van veurnofaan. Wiersemoa docht, keerl is gek, mor hai mouk aigenste meroakels en zee in de goudeghaid din ook mor aal weer van: Wiersemoa". Dou dat n week zo duurd haar laip e n bekinde' tegen 't lief, midden in Paries. Van proat komt proat en zo kwam hai op dij roare Fraansman aan toaveltje noast hom mit zien bon appétit" en dat hai in vredesnoam mor aal weer zegd haar van Wiersemoa. Keerl kroop in n rond bultje van 't lagen en zee dat Bon appétit" 't aigenste was as: smoakelk eten. Goud dat 'k 't wait, 'k zei nou beter oppazen", zee Wiersemoa. Hai haar der op rekend en zat aal dou Fraansman noast hom te zitten kwam. Wiersemoa ging der bie stoan, nikkopte en zee: Bon appétit". Fraansman nikte ekstroa vrundelk en zee: Wiersemoa". HAARM EN DINOA fleur ais boer", zee Haarm, dat wicht van joe zol 'k wel mit traauwen willen." Bin 'k op tegen", zee boer. Bist nait maans genog. 't Wicht is zo kwoad as de nacht. Kinst heur ja nait aan!",,'t Kin wel touvalen", zee Haarm, as ie heur op mie 1 dsloaten duren, ik ben nait baang." Dei 't dut mout 't waiten. Bist woarschaauwd", zee boer. Haarm en Dinoa traauwden. 't Was in tied dat 't hail loug vlaag tou dak oet stak, as ter ain laange huur in ging, dei spiekers haar om 's oavens te traktaaiern in jachtwaard, 76

79 Mainsten laipen te schudkoppen en zeden: Dei aarme Haarm", en aanderen:,,dei Naarme aarm". Apmoal haren ze 't mit hom te doun. Moar 't laip kaant n dag of wat goud. Dinoa haar heur man vonnen, zo as 't leek. Moar, och heden; eerste moand was nog moar amper om, of dou haar je de gort al goar. Dinoa kreeg taang en zol Haarm hazzens der mit inhaauwen hemmen, as e nait krekt oet zied sprongen was. As de weerlach kreeg Haarm pook en sluig Dinoa heur aarm, ritsie, kepot; dat taang en zai zulm over herendeel hinkorrelden. Haarm runde noar achteren en zee tegen knecht: Gaauw, gaauw, krieg 't beste peerd van staal, dei 't haardste lopt en vlaig der mit noar dokter tou. Vraauw het n ongeluk!" Dokter kwam; zette aarm. Dinoa brulde as n laiw, zo iezelke zeer dee dei govverd van n dokter heur. Haarm haar aander aarm mit tets aan tielens vaastbonnen, dat was nait maal doun van hom, aans zol dokter n kedovvel kregen hemmen, dat e over deel zuzoid haar. 't Was n lieden; want dokters konnen destieds vanzulm nait zoveul mit n aarm worren dei broken en oet 't lid roakt was, as nou. Moar noa moanden kon ze mit aander aarm ales doun en beterde de kepotte ook mooi. In 't laange leste kwam dokter mit reken. Hai mos der vief n twinteg gulden veur hemmen. n Schandoal, schoam ie joe nait? Zo'n dik stuk geld!" zee' Dinoa. Haarm legde twei pepierkes van vief n twinteg gulden op toavel. Nee jong, ain pepierke, gain twei", zee dokter. Opstrieken", zee Haarm. Dei aander is veur aander aarm..." Dat het hulpen. Nooit van zien levensdoagen hemmen ze weer dikke roezie had. 77

80 VAN N OL HEKS In olie tied was 't hier allerbenaauwdst mit heksen en spouken. In 't joar 1574 mos je ais n kiekje nemen hemmen kind in Auwerd. Doar woonde doudestieds n Fenne Joakobs. Ze haar n hail vredeg affeer, ze zette minsen mit schipke' over 't Auwerderdaip. Moar och heden; ze haar n spitse neus en n spitse kin en kroezen boven ogen; of ogen haar ze ins nait, want doar aine zeten haar, was niks as n daipe koel, moar mit heur aine oog kon ze joe wel zo gril aankieken, dat ie moarzo zain konnen, dat 't wief nait deugde. Elk en ain haar laifst niks mit heur verneuden en as ze nait aan aanderkaant van daip wezen mozzen, din laipen ze heur zo wied meugelk oet weeg. Want begriept ais aan! 't Wief behekste koien! Minsen konnen melk kaarn en doun, zo veul as ze wollen, moar 't bleef melk; kwam gain zoepen of botter oet! Doar mos wat aan doan worren vanzulm. 't Volk oet Auwerd en dei kontraainen was opsternoat op dei ol heks; ze onnaaierden, dat ze aarmneudeg verbraand worren mos. Ze hemmen heur pakt en opsloten in poort van Auwerd. De redger (richter) van Auwerd was destieds: Herman Elbdreh. Hai woonde in Stad, en dei mos rechtsproak hollen over 't wief. Moar dat was n male boudel. Elbdreh haar ook ain oog, en vanzulm mouten zuks, dei getaikend binnen, nkander aaltied haand boven 't heufd hollen. Hai lait 't sloeren, kin 'k joe zeggen! Boetendes was ter nog n lelk ding bie veur Redger Elbdreh. Fenne haar n bruier, hai haitte Egbert en woonde op Staintil, dei haar vief wazen zeuns, grode staarke keeras, dei kwamen in Auwerd mit n dikke proat: ze zollen Redger Elbdreh van de bok dreumen loaten, as dei 't haart in 't lief haar om heur taande te veroordailen; Redger Elbdreh kreeg wurms en lait Fenne vrij. Ze wer niks as allinneg moar omzeumd en giezeld mit n vossestaart en vlasstengels. Dat leek vanzulm naarns noa. Dat kon ja nooit goud goan! Dou kwamen der aal meer heksen in Auwerd. Ze veraanderden heur in n kat of n vogel en wat nait aal? Ale heksen dei pakt werren, zeden trankiel, dat ze 't van Fenne Joakobs leerd haren. Fennes 78

81 femilie en vrunden onnaaierden, dat Fenne heur nou zulm moar vrijplaaiten mos in Paiterboeren. Doar hong Fenne vanzulm tegen as n swien die ringd wer. Ze was wel goud van tongraim sneden, moar zaag 't ja wel aankomen, dat 't op leventeg verbrannen of radbroak oetlopen zol. Moar op n goie dag ging ze op stap en dou ze in Winsum kwam, was ze mains haildaal vot. Haar heur zulm zeker veraanderd in ain of aander baist. Gainain kon oetmoaken woar ze henstoven of vlogen was. 't Kin saachs wezen, dat ze deur lucht vlogen is, 'k wait nait woar hen. In elks gevaal, ze is doar in Winsum moarzo verswonnen. Wat zatten ze in Auwerd in benaauwdhaid, dat ze nog weerom komen zol, moar 't is goud goan. Ze hemmen nooit weer wat van die' ol heks zain of heurd. Ze was vot en is vot bleven. 79

82 BLADW I EZER 1. n Woord van daank Ons grootmoeke Van lutje en dikke dingen Schrótgoud zunder stuur Ons sosioale waarkster Doornroosje Boertje Keudeldoemke n Midwin teroavend in n knip n Ovver Jeuden Stenhoesheerd n Laifdehistorie in Slochter van Rikoa Ripperdoa n Oavendproat je September Fidelsepee Rust en vree Midwinter Pinksternakken trekken Aarten Domies maaid Dankboar en blied Hoesmiddels Achteraankomert je Hoesschonen Vroak Noar Frankriek Ons Geert Wiersemoa in Paries Haarm en Dinoa Van n ol heks. 78

83

84