Duurzaam Genieten. Op weg naar Groen Toerisme in de Duinstreek

Transcriptie

1 Duurzaam Genieten Op weg naar Groen Toerisme in de Duinstreek

2 Duurzaam Genieten Op weg naar Groen Toerisme in de Duinstreek opdrachtgever opdrachtnemer auteur Groen Links fracties Castricum en Bergen Buro IJsvogeltje Marjolein Themmen 29 juli

3 Duurzaam Genieten Op weg naar Groen Toerisme in de Duinstreek Inhoud 1. Aanleiding 3 Onderzoeksvraag 4 2. Toerisme en duurzame ontwikkeling; duurzaam, eco of slow? 5 3. Duurzame transitie; enkele voorbeelden Planet Texel Waalweelde 3.3 TNS De Duinstreek Kwaliteiten van de Duinstreek 4.2 De Duinstreek in praktijk Creeren vanuit het landschap Natuur; rust en ruimte Strand 5. Kansen 18 Verslag van Worldcafe Castricum 6. Conclusie literatuur 20 Bijlagen 1. Kengetallen gemeente Castricum 22 waar blijft de toerist in gemeente Bergen Opbrengst Worldcafe Castricum SWOT 27 3

4 Groen Toerisme in de Duinstreek Onderzoeksverslag Aanleiding In de Regio Alkmaar en de gemeenten Bergen en Castricum wordt een regionale/lokale toeristische visie opgesteld. Ervaringen uit het verleden leren dat dergelijke visies vaak naar de bekende weg vragen en dus weinig onderscheidend zijn. Tegelijkertijd zijn er ontwikkelingen die naar de mening van GL niet alleen weinig toevoegen maar juist een aantasting zijn van de sterke kanten van de Duinstreek. Bergen en Castricum zijn twee prachtige gemeenten aan de kust, met ongelofelijk natuurschoon en een nieuw museum en archeologisch depot: daar moet toch een onderscheidend aanbod voor te maken zijn Doel onderzoek Het verzamelen van bouwstenen voor een toeristische visie die aansluit bij de idealen van Groen Links; bouwstenen voor eco-toerisme, voor duurzaam toerisme, voor 'slow' recreatie zodat lokale investeringen zorgen voor een verduurzaming van de toeristische sector. Deze bouwstenen moeten ingezet kunnen worden bij de bespreking van de lokale en regionale visies. De bouwstenen staan ten dienste van het college bij het ontwikkelen van beleid aangaande onderscheidend toerisme in de Duinstreek. Onderzoeksvragen 1. Wat is eco-, groen-, duurzaam-, slow toerisme 2. waaruit bestaat de groene identiteit van De Duinstreek? 3. welke aanknopingspunten zijn er in De Duinstreek voor deze vormen van toerisme 4. welke concrete projecten en initiatieven zijn er op dit gebied in de Duinstreek 5. wat leveren deze op Paden naar Duurzaam Toerisme Een brainstormsessie naar aanleiding van deze opdracht, met enkele raads- en commissieleden van de fracties van GroenLinks Bergen en Castricum, leverde de nadrukkelijke wens op gebruik te maken van methoden van participatie. Er zijn in de literatuur een paar succesvolle voorbeelden te vinden waar d.m.v. participatie en co-creatie een nieuwe visie en roadmap naar duurzaam toerisme is ontwikkeld. (Planet Texel en Waal Weelde) Marjolein Themmen maakt in dit onderzoek dankbaar gebruik van de methoden die zij hebben gebruikt en ervaringen die zij elders heeft opgedaan met co-creatie. De brainstorm leverde bovendien op dat er wellicht een redelijk aanbod is op het gebied van belevingstoerisme, maar dat ondernemers (veelal zzp ers) met name in Castricum moeite ondervinden hun aanbod aan de man te brengen. Dit in aanmerking genomen, is de opdracht teruggebracht tot één onderzoeksvraag met enkele deelvragen. Die vindt u hieronder. Vervolgens wordt de methode van onderzoek toegelicht. 4

5 Onderzoeksvraag: Op wat voor manier kan er in De Duinstreek een transitie naar Duurzaam toerisme worden ingezet? Deelvragen: fase 1 1. Wat wordt er verstaan onder duurzaam (eco, slow) toerisme? 2. Wat zijn de kwaliteiten van de Duinstreek? 3. Welke initiatieven zijn er al op duurzaam toeristisch gebied in de Duinstreek? 4. Hoe kan dit financieel in kaart gebracht worden? fase 2 1. Welke kwaliteiten kunnen we versterken om een transitie naar duurzaam toerisme vorm te geven? 2. Wat zijn hiervan de financiële implicaties? Methode: 1. Literatuur/interviews 2. Literatuur en ecografieën* 3. Literatuur, interviews, cijfers 4. Specifiek voor fase 2: Participatie en co-creatie met stakeholders d.m.v. bijv. een worldcafe / initiatiefcafé * Een ecografie is een kort verhaaltje, een beleving van een persoon over wat hem of haar aantrekt, boeit, herinnert of bindt aan een lokatie. Een gedicht of schilderij is hierop een mooie aanvulling. 5

6 1. Toerisme en duurzame ontwikkeling; duurzaam, eco of slow? Toer~is~me 1. het reizen voor zijn plezier vervoer, verblijf, vermaak. Tijdens het recreëren maken mensen veelvuldig gebruik van de natuur. De invloed van recreatie op natuur en milieu is complex en heeft te maken met het type activiteit en de wijze van vervoer. Direct negatieve gevolgen voor natuur en milieu zijn bijv. toename van verkeer en luchtverontreiniging, ontstaan van zwerfvuil, verstoring van dieren en planten en het ruimtegebruik van recreatieve voorzieningen. Het is de natuur van het toerisme om onvoldoende tot geen verantwoordelijkheid te nemen voor de kern van het toeristisch product. Deze gevleugelde uitspraak van Rene van der Duim, speciaal professor in Toerisme en Duurzame ontwikkeling, begint door te dringen tot de reisbranche. Het ANVR stelde, in samenwerking met het MVO een toekomstvisie Toerisme 2025 op waarin het woord duurzaamheid veelvuldig voorkomt. Maar wat wordt daar in de toerismebranche nu precies onder verstaan. Duurzaam toerisme Duur~zaam 1. langdurend 2. weinig aan slijtage of bederf onderhevig 3. het milieu weinig belastend De mooiste systeemcondities voor duurzame ontwikkeling zijn te vinden bij The Natural Step ( Hierin wordt duurzaamheid gedefinieerd als het zich richten op ontwikkelingen die; 1. niet leiden tot een structurele toename van het gebruik van grondstoffen uit de aarde, 2. niet leiden tot een toename van milieuvreemde stoffen in de natuur, 3. niet leiden tot een fysieke degradatie van het landschap, 4. niet in strijd zijn met het vermogen van mensen om in hun behoeften te voorzien. Deze condities leiden er namelijk toe dat het systeem zichzelf langdurig in stand kan houden. De Europese commissie definieert duurzame ontwikkeling als een ontwikkeling gericht op het bereiken van een balans tussen economische, ecologische en sociale doelstellingen voor de huidige en toekomstige generaties. (OECD, 2006) Duurzaam toerisme wil dus zeggen dat mensen op een weinig belastende manier, langdurig voor hun plezier moeten kunnen blijven reizen. ofwel, Duurzaam toerisme is toerisme dat de huidige behoeften van de toeristen en hun toeristische bestemmingen vervult, zonder daarmee de kansen voor de toekomst te verspelen. Het moet leiden tot zodanig beheer van 6

7 alle hulpbronnen dat economische, sociale en esthetische behoeften kunnen worden vervuld zonder dat de culturele integriteit, essentiële ecologische processen, de biologische diversiteit en de natuurlijke hulpbronnen blijvend worden aangetast (Visser, 2003) Vanuit de Europese commissie is, na een aantal stakeholders bijeenkomsten, de Tourism Sustainability Group opgezet om een framework voor actie op te zetten. Deze groep erkende 7 speerpunten; - reduceren van seizoensgerichte vraag - impact van toeristisch transport - kwaliteitsverbetering van banen in toeristische sector - behoud en verbetering van welvaart en kwaliteit van leven in gemeenschappen - minimaliseren van gebruik van hulpbronnen en productie van afval - conserveren en waarderen van natuurlijk en cultureel erfgoed - vakantie beschikbaar maken voor iedereen Duurzame ontwikkeling, stelt de EU vast, vraagt om bestuurshervormingen op het gebied van economisch, ecologisch en sociaal beleid, verticale integratie op overheidsgebied, participatie (van stakeholders), erkenning van verschil in kennis omtrent besluitvorming (reflexivity) en integratie van lange-termijn denken in beleidsprocessen. In 2010 werd een nieuwe strategie gelanceerd, waarin duurzaamheid werd gelinkt aan concurrentievermogen, Europe, the world s no 1 tourist destination: a new political framework for tourism in Europe (Anastasiadou 2011). Initiatieven die hieruit voortgekomen zijn, zijn oa. de European Destination of ExcellenCe (EDEN) competitie en NECSTouR, het Network of European Regions for a Sustainable and Competitive Tourism. De laatste ontwikkelt samenwerking en uitwisseling van informatie over best practice in duurzaam toerisme en innovatie tussen verschillende regio s. Via NECSTouR zijn fondsen beschikbaar voor duurzame projecten die ondernomen worden vanuit een partnerschap van internationale of interregionale stakeholders. <uitslag onderzoek succes cohesiepolitiek in Bachtler J, Mendez C and Wishlade F (2013) EU Cohesion Policy and European Integration: The dynamics of EU budget and regional policy reform> ecotoerisme eco (gr. oikos) 1. (vert.) huis, omgeving 2. (voorvoegsel) de omgeving (het milieu) betreffend De volgende definitie van The International Ecotourism Society is de meest voorkomende definitie van ecotoerisme: Ecotourism is responsible travel to natural areas that conserves the environment and sustains the well-being of local people Zo op het eerste gezicht wijkt deze definitie niet veel af van een korte definitie voor duurzaam toerisme. Toch wordt de term meestal gebruikt voor een vorm van toerisme die volledig is gericht op de natuur en op kleinschaligheid. Ecotoerisme is een term die is ontstaan in de toerismebranche in Afrika. Toerisme onderzoeker Rene van der Duim, in een interview met W. Lankhorst (2006), adviseert de term niet te gebruiken voor toerisme in Nederland. 7

8 Duurzaam toerisme is toerisme dat de huidige behoeften van de toeristen en hun toeristische bestemmingen vervult concludeerden we eerder. Wat is dan de huidige behoefte van de toerist. Slow slow (en.) 1. not fast, not moving quickly, taking a long time 2. behind in time 3. not clever, not quick at learning 4. (vert.) langzaam De missie van Slow wordt ook wel omschreven als het gevecht om het recht op genieten. Slow betekent niet per definitie traag. De beweging ontstond in 1986, toen de Italiaanse culinair journalist Carlo Petrini de opening van een hamburgertent bijwoonde. Hij brengt een aantal vrienden en kennissen bij elkaar om de kunst en filosofie van het genieten te promoten. Sinds het verschijnen van het boek In praise of Slow van Carl Honore (2004), is Slow een wereldwijde beweging geworden die zich richt op het verhogen van de kwaliteit van leven. In Nederland zien we de trend vooral terug op het gebied van voedsel; de SlowFood beweging. Zo kent Bergen sinds elke jaren het Slowfood festival, waar lokale (regionale) producten worden gepromoot en aandacht wordt besteed aan met zorg bereid voedsel. Internationaal is er zelfs een keurmerk; cittaslow. Het keurmerk geldt voor gemeenten die op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit tot de top behoren. Het gaat hierbij om gemeenten met minder dan 50 duizend inwoners. In Nederland hebben inmiddels 5 gemeenten dit keurmerk. In het toerisme steekt de term sinds kort de kop op. In een interview uit 2009 zegt de Waal over de introductie van Slow Travel op Texel het volgende: De luxe van eenvoud dat vind ik wel een mooie vertaalslag. Maar ook mensen met een goede lokale kennis vind ik een belangrijk onderdeel. Die tegen toeristen zeggen: neem nou eens niet dit pad, maar kies voor dat andere pad dáár zie je toch mooie natuur! (Querl, B en J. Plantinga 2009) Uitdaging voor het Slow toerisme is het tastbaar maken, het vinden van lokale, kwalitatief hoogwaardige producten die onderscheidend zijn voor de streek. Steekwoorden: alle tijd, de luxe van eenvoud, ont-moeten, lokale kennis 8

9 Sociale trends Het is boeiend te constateren dat een aantal waarden die zijn terug te vinden in de definitie van bovengenoemde vormen van toerisme, ook zijn waargenomen in een aantal trendrapporten op het gebied van toerisme. Dit blijkt zowel landelijk als regionaal het geval te zijn. Beleving en onthaasten staan tegenwoordig centraal. Hierbij staat een vraag naar kwaliteit voorop. Er is een verlangen waar te nemen naar lokalisering, authenticiteit en identiteit. Daarnaast zijn er 2 schijnbaar tegengestelde trends te onderscheiden. Enerzijds is er een toename naar de vraag naar meer luxe en comfort, waarbinnen ook de wellness-trend een plaats vindt. Anderzijds is een breder groep toeristen op zoek naar kleinschaligheid in een pure, natuurlijke omgeving. De eerste groep lijkt binnen de definitie van slow te vallen, de tweede valt onder bovengenoemde definitie van ecotoerisme. Bij onthaasten ten slotte, hoort een toename van het aantal short breaks. 3. Duurzame transitie; een wegwijzer In het voorgaande hoofdstuk heb ik kort weergegeven wat er onder duurzaam, slow en ecotoerisme wordt verstaan. Voor ik in ga op de vraag of we in de Duinstreek iets met deze vormen van toerisme kunnen, komen hier 2 voorbeelden aan bod van regio s waar al een transitie naar duurzaam toerisme is ingezet. Texel en de Waaloever. Twee regio s met kwetsbare ecosystemen die aantrekkelijk zijn voor toeristen. Hoe zijn zij hiermee omgegaan? Roadmap: succesvolle voorbeelden Planet Texel an archaic but lively garden close to the big cities. De economie van Texel is grotendeels afhankelijk van toerisme. Om dit niet ten koste te laten gaan van het landschap, besloot men in de jaren 70 het aantal bedden te limiteren tot In 2013 waren die bijna bereikt. Zou hiermee de economische groei van Texel ten einde komen? De algemene mening was dat toeristische accommodatie nu al teveel plek inname op het eiland. Daarop is besloten uitbreiding van bestaande parken en bouwen in het open landschap niet toe te staan: geen nieuwe bedden, behalve in het geval van erg kleine, unieke projecten. Maar het van toerisme afhankelijke eiland had meer uitdagingen: water, energie, afval, verkeer en een landschap dat voor 70 % onder Natura 2000 valt. TEXEL = Toerisme en Economie X Ecologie en Landschap Met dit gegeven zijn in een aantal ateliers met ontwerpers de kernwaarden van het landschap, natuur en de gebruik van het eiland vastgesteld. Uitkomst: het opruimen van een aantal overjarige bungalowparken op opzichtige plaatsen in het landschap en het creëren van mobile en autarkische accomodaties op een plek waar het niet verstorend is in het landschap. Sleutelwoorden: natuur en landschap als uitgangspunt, made on Texel, eenheid in diversiteit, pionier en innoveer, verbind schoonheid met schoonheid, beweeg met de seizoenen, ruim op en revitaliseer. Waalweelde Waalweelde is een product van imagening, waarbij de stakeholders een gezamenlijke taal hebben ontwikkeld om duurzame recreatie langs de Waal tot een succes te maken. Tijdens het proces is gebruik gemaakt van The Natural Step en FSSD. Deze zullen verderop in dit rapport worden toegelicht. 9

10 De conclusie uit het proces is dat duurzaam toerisme samenhangt met duurzame gebiedsontwikkkeling. Duurzame gebiedsontwikkeling is te benaderen vanuit 2 perspectieven; - Wat heeft het gebied van oorsprong te bieden en hoe kunnen actoren bijdragen aan de verduurzaming van het gebied. - Welke activiteiten ( en kennis) in de sector leiden tot een duurzame ontwikkeling. TNS naar een gemeenschappelijke taal The Natural Step is een internationale non-profitorganisatie die een systeem ontwikkelde voor het effectief samenwerken rond duurzaamheid. De 4 kernconcepten van het systeem zijn: 1. de trechter: die laat zien hoe onze manoeuvreerruimte afneemt als gevolg van verminderende draagkracht in relatie tot een toenemende vraag door de groeiende wereldbevolking. 2. het systeemdenken: we kunnen alleen een effectieve duurzame oplossing vinden en duurzame businessmodellen creëren als we de totale keten meenemen in onze aanpak. Leer onderlinge relaties op een effectieve en efficiente manier (her)structureren. Door het tegengestelde, reductionisme, loop je de kans problemen steeds door te schuiven. 3. duurzaamheidscondities: het baken waar je op stuurt. - haal niet systematisch stoffen uit de aardkorst - breng niet systematisch natuurvreemde stoffen in omloop zonder kringlopen te sluiten - zorg dat je de ruimte voor natuur en biodiversiteit niet systematisch inperkt en ondermijnt - zorg dat je mensen niet systematisch ondermijnt in hun capaciteit om voor zichzelf te zorgen, maar bouw aan vertrouwen 4. het ABCD-model: Awareness: binnen welk systeem werk en leef je? Baseline analysis: hoe omschrijf je het heden, waar sta je nu? Compelling vision: wat is je ambitie, je aspiratie voor de toekomst? Down to action? Welke keuzes maak je? Hierbij heb je drie controlevragen als gids: 1. is dit een goede stap in de richting gezien de 4 systeemcondities? 2. is dit een flexibel platform voor toekomstige investeringen om de visie te bereiken? 3. zorgt deze stap voor voldoende draagkracht en financieel rendement? paden naar duurzaam toerisme volgens Waalweelde uit:lankhorst

11 4. De Duinstreek Als ik aan het eind van de Voert, langs wuivend riet, tegen het duin omhoog klim en dan vanaf het hoge duin over de strandvlakte kijk, de molens zie, niet een, maar veel meer, dan besef ik hoe dit land ontstaan is De Duinstreek als systeem 2 gemeenten, 20 dorpen en buurtschappen, 23 km strand, 880 hectare bos, 3185 hectare duin, een recreatiemeer en 6000 hectare agrarisch landschap met dijkjes, kreken, ringvaarten, rietkragen, molens, bollenvelden. Kwaliteiten van de Duinstreek Bergen Het landelijk gebied van Bergen is voor de gehele regio en ver daarbuiten een groene oase met grote aantrekkingskracht. Het is dé belangrijkste reden voor mensen om hier te willen wonen en voor vele toeristen om juist hier te willen recreëren. Dit kwetsbare gebied met een unieke combinatie van zee, strand, duinen, bos en open polderlandschap moet gekoesterd worden. Van huis lopend richting strand, hoor je geen geluiden meer, je bent echt in de natuur. Het is niet vlak hier, je waant je echt in een ander landschap. Als je een duin opklimt, waan je je vaak in het buitenland. Bijvoorbeeld het duin bij het vogelmeer in Schoorl, waar ik op klim na daar geschaatst te hebben, aan de ene kant een grote kom, aan de andere kant weidsheid, het in net alsof je in de Himalaya bent. Fiets ik door de polder naar mijn werk in Burgervlotbrug, staat er een ooievaar in het weiland of zit er een ijsvogel op een tak boven de sloot. We zitten langs een trekroute, er zijn hier zoveel vogels te zien. Ook de zee is belangrijk. Laatst was het bladstil en ging ik met mijn kajak naar zee. Toch waren er golven. Ik kon omrollen en in de golven ondergaan. Voelde me net een dolfijn. Spelen is belangrijk. De volgende 4 kernkwaliteiten worden op de website van de gemeente genoemd: - natuur is de economische motor - 21 km strand om langs te wandelen en te zonnebaden - prachtige bossen, duinen en bijzonder polderlandschap - kunst en cultuur; musea Je eten kiezen uit de tuin en dat dan voor je wordt klaargemaakt terwijl jij geniet van het landgoed, de oude bomen en het uitzicht op de polder in de verte. Kunst van lokale kunstenaars en kleding gemaakt van lokaal geproduceerde wol 11

12 Castricum Waar Bergen trots is op haar kwaliteiten, is het bij de gemeente Castricum even zoeken. Uiteindelijk vond ik in de Cultuurnota een mooi verhaal over het buitengebied: In de gemeente treft men een bijzonder landschap aan door de aanwezigheid van zowel bossen, duinen, strand, meren, polderlandschappen en in de lente kleurrijke bloembollenvelden. Jaarlijks trekken vele toeristen naar camping Bakkum, camping Geversduin, één van de vele boerencampings of naar een bed and breakfast om te genieten van deze diversiteit aan natuur. Er wordt gezwommen, gezeild, gefietst, gelopen en nog veel meer. De aanwezige combinatie van natuur en rust is wat de kustgemeente Castricum zo bijzonder maakt, juist ook omdat dit unieke karakter op steenworp afstand ligt van een aantal levendige en aantrekkelijke steden als bijvoorbeeld Alkmaar, Haarlem en Amsterdam. De gemeente Castricum vormt dus een oase van rust aan de grens van de randstad. Gelukkig weten de ondernemers dat wel, getuige de volgende bekentenissen. Ik ben als het ware op de camping opgegroeid. Van mijn geboorte tot mijn 18e levensjaar ging het gezin uit Amsterdam/ De Zaan elk weekend en elke vakantie naar camping Bakkum. Als vader uit zijn werk kwam, stonden de kinderen al te popelen om te gaan. De camping betekende vrijheid, genieten. De Apelaan met de klimbomen (grove dennen langs de Dennenlaan waarvan er nu nog een enkele staat) De pan, het openluchttheater ik mijn eerste James Bond film zag. Op mijn eerste werkdag als manager stond er een reetje op het pad door mijn raam naar binnen te kijken. Bij mijn gasten zie ik al bij binnenkomst aan de receptie de stress van hun schouders glijden. De volgende 4 punten zijn relevant voor het ontwikkelen van een toeristische visie: - De combinatie van de rijk aanwezige natuur, rust en ontspanning vormt een bindende factor tussen de verschillende kernen - De cultuurhistorische identiteit wordt bepaald door de historische bebouwing en de kenmerkende landschapselementen. Dit zijn onder andere de strandwallen en de gedeeltelijke ligging aan de delta van het Oer-IJ. - Behoud en beheer van culturele waarden - Gastvrij en innovatief Het is een toplokatie; vlak bij het station, bos en strand en dicht bij het centrum. Gelegen aan de duinrand, grenzend aan de polder. je bent snel in Amsterdam en op de fiets in Beverwijk als je de stad in wilt. Kracht van de Duinstreek in de praktijk De kracht van de Duinstreek ligt in haar bijzondere natuur en rijke cultuurhistorie, blijkt uit het voorgaande. Kwaliteiten die naadloos aansluiten op de huidige trend in toerisme; slow, authenticiteit en genieten. Er zijn plaatsen waar deze kwaliteiten al uitgebreid worden ingezet. Dit onderzoek vond plaats buiten het seizoen en toch was er voldoende te genieten. Zo kon ik na een stormachtige wandeling over het nieuw opgespoten strand bij Camperduin genieten van gluhwein en jazzy klanken in Struin. Liep ik door het bos van Bergen naar Schoorl om onderweg bij het haardvuur van Honky Tonk hetzelfde te doen. En op beide plaatsen was het lastig een plekje te veroveren. In Egmond-Binnen, na een bezoek aan de kaarsenmakerij en een wandeling over het monnikenpad en door de oude duinakkers, geniet ik van een lokaal biertje bij 12

13 de Westert. Eenzelfde rondje liep ik door het oude nollenlandschap van Bakkum, over het Seerijtsdijkje en terug door de Koningsbossen, om met een Chai latte neer te strijken bij het vuur van het Ruiterhuys. Ook daar was het druk op een doordeweekse dag. En na een bezoek aan het Huis van Hilde, waar ik alles leer over de archeologie van het Oer-IJ, kan ik kiezen uit de rust van het Hof van Kijkuit, de drukte van Johanna s Hof of wederom genieten van jazz in het dorp. En dan heb ik alleen maar gewandeld en iets gedronken. Maar dit is voor de dagjesmensen. Wil ik overnachten, dan kan kan ik in de gemeente Bergen ook buiten het seizoen goed terecht. De vele hotels en bed-and-breakfasts in allerlei prijsklassen bieden een ruime keuze. Maar in Castricum wordt dat aanzienlijk lastiger. De komst van een hotel in het oude Koningsbosch zal deze situatie verbeteren. s Zomers is dat beter. Dan zijn er talloze campings waar ik mijn tentje kan opslaan of een ludieke jaren 70 caravan kan huren. Castricum is dan zo in trek dat de campings regelmatig hun capaciteit overschrijden. Als actieve genieter kan ik dan niet alleen wandelen en fietsen, maar ook op veel plaatsen watersporten: kiten en golf- en brandingsurfen kan ik leren op alle stranden met voorzieningen. Zeilen kan op het Alkmaardermeer, waar je ook heerlijk kunt zwemmen in zoet water. En de rust- en natuurzoeker kan kanoën op de vele sloten en vaarten die het oer-ij heeft achtergelaten. Als je ze tenminste weet te vinden. intermezzo fietsen langs sporen van het oer-ij Op de site uitinnoordholland staan verschillende archeologische en cultuur-historische fietsroutes. Eentje volgt de sporen van het Oer-IJ. 13 stopplekken maken de historie inzichtelijk. Zo zou er ook een kanoroute ontwikkeld kunnen worden. Of een route langs oude kasteeltjes en buitenplaatsen. Creeren vanuit het landschap Trots op historie, trotst op wat er is 13

14 Twee voorbeelden van hoe je archeologische pareltjes in het landschap weer tot leven kunt wekken en laten stralen. De Duinstreek kent veel van dit soort pareltjes, sommigen zijn al opgepoetst, anderen mogen nog wat meer aandacht krijgen. Door het aan elkaar rijgen van deze parels, kunnen we de recreant verleiden het landschap te ontdekken. Tussen Akersloot, Limmen en Castricum kan het OerIJ hierbij dienen als uitgangspunt: Parels langs het OerIJ. Hiermee creëren we een regionaal beeldverhaal. Rond Egmond hebben de Abdij en haar kloosters, boeren en vissers sporen achtergelaten in en rond het duin. Camping De Boekel De familie Swart woont al 102 jaar op deze boerderij. Vroeger (ca1100) stond hier een kasteeltje van de heer van Boekel, aan de rand van een meer. Lang is Boekel een buurtschap geweest, met een schooltje en een winkel. De eigenaar van de aangrenzende boerderij/ winkel ging per boot uit venten in de Schermer. Gerard Swart vindt het belangrijk dat dit verhaal levend blijft, want dat geeft je omgeving haar identiteit. Vandaar dat bij het 100-jarig bestaan van de boerderij een bord met de geschiedenis op het terrein is geplaatst. Lankies Het levend zeedorpenlandschap van Egmond is uniek in Nederland. Op een doordeweekse dag is het heerlijk wandelen door deze lappendeken. Eens per jaar is het Zeedorpendag. Dan verkopen de Derpers hun producten en kunt u zich laven aan lokaal gebrouwen wijn en bier. Sancti Alderberti en het Monikkenpad Sancti Adelberti is het eerste echte Abdijbiertje in Nederland en verbonden aan de Abdij van Egmond. Binnenkort kan het biertje geproefd worden tegenover de abdij, samen met nog enkele streekgebonden producten. Vanuit de proeverij kan men de streek verkennen over het monikkenpad, dat voert langs oude kreken van de Egmondermeer en ontginningen in het duin. 14

15 Natuur: Rust en Ruimte Biedt het landschap mogelijkheden tot het creëren van beeldverhalen, daarbinnen heeft het in de Duinstreek ook veel natuur te bieden. De beheerders van de natuur- en recreatiegebieden zien, mede ten gevolgen van verstedelijking, een groeiende behoefte aan rust en natuurbeleving, zingeving in de natuur en aandacht voor de relatie tussen natuur en gezondheid, een toename in recreatiedruk. (PWN 2014) Zij zijn zich bijzonder bewust van hun gastheerschap, evenzo zijn de beheerders van recreatiegebieden in de streek zich bewust van hun taak als natuurbeheerder. Natuur en landschap zijn ons kapitaal, maar met steeds minder geld voor onderhoud en verhoging van de recreatiedruk vereist dit steeds meer planning en overleg. Een ondernemer over Camperduin: Je kunt je in het duin volledig alleen wanen, als ik er s morgens ga rennen, is het er doodstil. Terwijl het tegelijkertijd een omgeving is waar je actief bezig kunt zijn: de duinen zijn een speeltuin, het strand een pretpark, de zee de grootste attractie Strand: recreatie vs natuur, rust en recreatie, rust vs recreatie of samen genieten? Het strand trekt zowel rustzoekers als actieve genieters. Beiden moeten ook nog samengaan met de natuurkwaliteiten van zee, strand en achterliggend duingebied als broedvogelterrein. Op basis van eerder onderzoek en overleg is PWN tot een zonering gekomen tav de verdeling van verschillende behoeften. Deze zonering geeft aan waar de recreatiedruk hoger mag zijn en voor welke doelgroep. In de rustige gebieden kunnen natuurwaarden nog worden versterkt. Daarbuiten kan een kwaliteitsslag worden geslagen in voorzieningen. Bij het Recreatieschap Alkmaarder en Uitgeestermeer (RAUM) bestaat een vergelijkbare kaart. PWN en RAUM zitten volop in verkenning, overleg en uitvoering. Rond Camperduin kunnen bij het nieuwe strand nog volop keuzen gemaakt worden en ook in de polders kunnen duidelijkere keuzes gemaakt worden tussen natuur en recreatie. Een ondernemer in Groet: De lagere overheidsbudgetten voor natuurbeheer creëren een nieuwe kans: ondernemers kunnen de uitdaging oppakken om hun klanten in te zetten bij vrijwillig natuurbeheer. Willen we die groeiende recreatiedruk aankunnen en toch de waarden van het gebied; natuurschoon en rust, kunnen waarborgen, dan vraagt dit om een integrale duurzame gebiedsontwikkeling waarin met respect voor de omgeving, verschillende vormen van recreatie haar plaats kan vinden. 15

16 Invloed van strandactiviteiten op broedvogels: het standpunt van PWN In principe hebben de in het duin broedende vogels geen grote hinder van strandgasten. De strandgasten blijven immers op het strand en de vogels broeden in het duin. En in de regel zien die twee elkaar maar weinig. De vogels zijn gewend aan de activiteiten op het strand en de stroom mensen op de in- en uitvalspaden/wegen. Maar bij deze algemene regel zijn wel verschillende kanttekeningen te plaatsen. Sommige activiteiten zijn sterk verstorend: bijvoorbeeld vliegeren, waarbij vliegers door heersende windrichting boven het duin/zeereep terecht komen. Of bepaalde activiteiten die vanaf het strand plaatsvinden en in de invloedssfeer van de broedvogels van het duin terecht komen zoals deltavliegen of in de toekomst wellicht drones die vanaf het strand worden bestuurd. Vogels houden de omgeving in de gaten en kunnen prima gewend raken aan activiteiten op paden in de buurt. Een dreiging vanuit de lucht is snel veel meer verstorend omdat een dreiging uit de lucht bijna per definitie als verstoring wordt gezien. Een tweede is een verandering in de activiteiten van de strandgasten. Als er geen verandering is, dan raken de vogels gewend aan de patronen en die patronen zijn dan niet bedreigend. Maar, als die patronen veranderen, dan ontstaat er een nieuwe situatie. Denk aan bijvoorbeeld veel meer strandgasten (en dan met name in het vroege broedseizoen), verandering van gedrag (meer op het duin klimmende strandgasten), of combinaties (meer gasten en veranderend beleid in het achterland door bijvoorbeeld nieuwe paden of nieuwe manieren van recreëren). Dat type zaken gaat snel verstorend werken. Camping Bakkum 101 jaar met 5 P s Op you-tube filmpjes van de viering van dit feit hoor je heel veel Amsterdammers. Sommigen komen er al 50-jaar. Zomer s herbergt de camping bezoekers per dag. Toch weten veel mensen in de regio niet van het bestaan van camping Bakkum af. Dat komt doordat het terrein zo natuurlijk mogelijk is gehouden, slechts 1 % van het terrein is bebouwd en de parkeerplaatsen worden aan het oog onttrokken door enorme houtwallen. De missie van Camping Bakkum is het creëren van een unieke ervaring; samen, vrij, creatief, beweging en nostalgie zijn daarbij sleutelwoorden. Om die missie te bereiken wordt er veel georganiseerd, waarbij steeds wordt gezocht naar samenwerking met vernieuwers. Een mooi samenwerkingsverband is er bijv. met Trashville; vorig jaar gaven zij workshops creatief met afval, komend jaar wordt er gestart met het bouwen van een earthship met gebruik van afval dat op het terrein wordt geproduceerd. Camping Bakkum heeft een Green key en een onderzoek van Search naar mogelijkheden tot verduurzamen leverde geen extra kansen op 16

17 Zonering uit de gebiedsvisie van PWN Good practise PWN gebiedsontwikkeling - overleg met ondernemers strand RAUM gebiedsontwikkeling - herontwikkeling oevers en kansrijke plekken voor recreatie 17

18 Herenweg - Een regionale verkeersvisie Het mist een beetje in het verhaal van de Heerlykheden, maar de naam Heerlyckheid stamt uit de Middeleeuwen. Een Heerlyckheid was eigendom van een heer, die daar jurisdictie over had. Bestuur en wetgeving behoorden tot de taak van de Heer en hij had recht op allerlei heffingen. In die tijd waren de duinen nog woeste gronden en het aangrenzend gebied nat en venig. De heren verplaatsten zich via de Herenweg, of over door monniken aangelegde dijkjes. Deze Herenweg, inmiddels verhard, verbindt de Heerlijkheden nog steeds, maar is een drukke verkeersader geworden. Op sommige dagen te druk. Met name in Groet, waar de Herenweg de enige ontsluiting vormt in de smalle kern, zorgt het verkeer voor geluids- en roetoverlast bij de aangrenzende accomodaties. Een regionale verkeersvisie voor het leiden van verkeersstromen zou hier welkom zijn. Men zou eens kunnen kijken naar Zandvoort. Waar al op de rondweg rond Haarlem het verkeer in goede banen wordt geleid om de kern en het aangrenzend natuurgebied te ontlasten. 5. Kansen Er kwamen al enkele ondernemers aan het woord in dit verslag. Uit de gesprekken met hen kwamen tamelijk unaniem een aantal aspecten naar voren waarin deze ondernemers kansen zien om het toerisme in de Duinstreek duurzaam te ontwikkelen. Wees trots op wat je hebt en laat dat zien. Maar durf ook te kiezen waar je voor staat en wat je wil uitdragen. Wees onderscheidend, juist in je uniekheid schuilt je kans. Leer elkaar kennen, durf te delen en denk mee: creeer een plek of organiseer 1 of 2 keer per jaar een evenement waar de ondernemers elkaar kunnen ontmoeten, creer een netwerk waarin ze gebruik kunnen maken van elkaar en elkaar kunnen versterken, waarin nieuwe initiatieven geboren kunnen worden. Kruisbestuiving, noemde iemand dit. En zorg voor een gezamenlijk platform waarin het toeristisch aanbod duidelijk wordt gepresenteerd. Maak duurzame vervoersalternatieven mogelijk en biedt deze duidelijk aan. Initiatieven hiervoor, zoals een strandtreintje of alternatief vervoer bij evenementen lopen regelmatig stuk doordat de regionale vervoersaanbieder dwars gaat liggen. Ook op het gebied van ontsluiting voor de fiets valt nog wel wat te winnen; fietspaden in de Boekelermeer, op de fiets van de trein naar het strand. Evenementen zorgen ervoor dat de regio weer op de kaart komt te staan. Van de gemeente wordt gevraagd zich faciliterender op te stellen en mee te denken. Veel regelgeving vertraagd vernieuwingen. En tot slot: zorg voor een beleving die ertoe doet, die je je de rest van je leven herinnert. Deel je passie. 18

19 Verslag van Worldcafe Castricum Op 23 maart 2015 is er in de ontmoetingsruimte op Camping Bakkum een worldcafe georganiseerd met het thema Duurzaam Toerisme. Hierbij waren 16 toeristisch ondernemers, zzp ers, fractieleden en raadsleden aanwezig. Na een korte introductie is er in kleine groepen gebrainstormd over 4 thema s. De bijeenkomst werd als zeer inspirerend ervaren en als een opzet tot meer samenwerking. Thema s waren: natuur en landschap, niches, marketing en communicatie. In de bijlage vindt u de uitkomsten puntsgewijs. Unaniem kwam er uit naar voren dat Castricum trots moet zijn op wat ze heeft. Ook de in Castricum woonachtige forenzen moeten hiervan overtuigd raken. Er zijn voldoende parels aanwezig in de gemeente, de uitdaging is die aan elkaar te rijgen en zichtbaar te maken. De rijke cultuurhistorie, natuur, sport, maar ook rust in het buitengebied: rust is de nieuwe schaarste. Duurzaam genieten zou gestimuleerd moeten worden. Duurzaam en ludiek vervoer zou daarbij een speerpunt moeten zijn. Een goede infrastructuur is deel van de verleiding en het station zou hierin een knooppunt moeten zijn. De Heerlijkheid is een groot begrip, kernen zouden hierbinnen hun eigen identiteit moeten bepalen. Deze moet herkenbaar en gastvrij zijn. Meer samenwerking tussen beleidsmakers, ondernemers, gebiedsbeheerders. Hun eerste opdracht is: bepaal missie samen, welke identiteit hebben we en willen we uitdragen. Voorbeelden kunnen zijn: Natuurlijk Castricum, tussen Zoet en Zout 1 ondernemersvereniging kan de krachten van alle ondernemers bundelen en een plek creëren waar zij elkaar kunnen ontmoeten en ideeën uitwisselen, gebruik makend van elkaars kracht. Conclusie Routeplanner naar duurzaam toerisme De Duinstreek biedt voldoende mogelijkheden om de toeristische sector duurzaam te ontwikkelen. In een gebied waar de natuur als een hoofdmotor van het toerisme wordt gezien en rust als een schaars goed, is het raadzaam uit te gaan van een integrale gebiedsontwikkeling en in het proces alle stakeholders te betrekken. Dit wil zeggen dat ondernemers om de tafel zouden moeten met elkaar en met natuurbeheerders. De ervaring van het worldcafe in Castricum leerde dat de bereidheid er is gezamenlijk een routeplanner te maken. Om te zorgen dat de koers duurzaam is, kan iedere voorgenomen ontwikkeling tegen het licht van de duurzame condities van the Natural Step gehouden worden: - haal niet systematisch stoffen uit de aardkorst - breng niet systematisch natuurvreemde stoffen in omloop zonder kringlopen te sluiten - zorg dat je de ruimte voor natuur en biodiversiteit niet systematisch inperkt en ondermijnt - zorg dat je mensen niet systematisch ondermijnt in hun capaciteit om voor zichzelf te zorgen, maar bouw aan vertrouwen Veel valt er ook te winnen met communicatie en ontsluiting. Informatie is versnipperd of regelmatig onvindbaar Advies Breng de stakeholders bij elkaar, organiseer een aantal ateliers/worldcafes Onderzoek gezamenlijk het Systeem Duinstreek Zoek naar een gezamenlijke taal 19

20 Ontwikkel vanuit een gebiedsvisie Verleid de toerist, zorg dat hij zin krijgt naar de Duinstreek te komen en toch met respect met de plek om te gaan. Heb lef: Durf te kiezen, durf te delen, durf te verleiden. een bedrijf staat sterk, als het helder weet te maken welke waarde het met zijn producten en diensten wil toevoegen aan de wereld en hoe het dat op een duurzame wijze doet. 20

21 literatuur All ou need is Lef STIRR_AllYouNeedIsLef_ .pdf Anastasiadou, C. Promoting Sustainability From Above: reflections on the influence of the European Union on tourism governance In: Policy Quarterly Volume 7, Issue 4 November 2011 pp Cultuurnota gemeente Castricum Een gastvrije kustgemeente met een rijk historisch achterland maart 2012 afd Welzijn Gemeente Castricum Duim, V.R. van der Islanders and the other-siders : the case of Texel In: TOURISMSCAPES; An actor-network perspective on sustainable tourism development Wageningen, juni 2005 pp Europese Commissie RESULTS OF THE PUBLIC CONSULTATION "EUROPEAN TOURISM OF THE FUTURE sept 2014 Brussel: ENTERPRISE AND INDUSTRY DIRECTORATE-GENERAL, Service Industries, Tourism and Cultural Instruments FARO architects and la4sale Planet Texel; a roadmap for a bright future In: Brugmans, G. en J. Striens (ed.) IABR-2014-Urban by Nature Rotterdam 2014 Honore, C. In praise of Slow; how a worldwide movement is challenging the cult of speed Orion Books, London, 2004 Jonker, J. et al. Duurzaam denken Doen ; inspiratieboek voor onze gezamenlijke toekomst Stichting our Common Future, Doetinchem 2011 Lankhorst, W. Transitie naar Duurzaam Toerisme; casus WaalWeelde sept 2010 Mosselaer, F. van de Duurzaam Toerisme; naar een toekomstbestendige reissector. Wageningen Universiteit 2010 OECD (2006) Good Practices in the National Sustainable Development; Strategies of OECD Countries Paris: OECD 2006 Olivier, T. Toeristische analyse verblijfsaccommodaties Gemeente Bergen, concept 2007 cluster economie en Toerisme, Gemeente Bergen Progress Consulting S.r.l. and Living Prospects Ltd. Sustainable and competitive tourism New funding opportunities for local and regional authorities European Union, June 2014 PWN Beheernota ; Vitale duinen, bron van genieten Querl, Birte en Jeroen Plantinga Slow travel - Terug naar de menselijke maat 3 april visie_raum_dd_9_april_2008_-_vastgesteld_5_juni_2008.pdf

22 Bijlage 1 Kengetallen Castricum Bestedingen (in euro) , ,5 0 Hotels (0-2 sterren) Groepsaccommodatie Accommodatiegebonden Bungalowpark Werkgelegenheid (in fte) Oeverrecreatie Kleine Attracties Zelf sporten Evenementen 0 Hotels (0-2 sterren) Accommodatiegebonden Bungalowpark Groepsaccommodatie Oeverrecreatie Kleine Attracties Zelf sporten Evenementen 22

23 waar verblijft de toerist in Bergen? een analyse van de toeristenbelasting Egmond Binnen Egmond aan den Hoef 23

24 Egmond aan Zee Bergen aan Zee Bergen Schoorl Groet en Camperduin 24

25 Bijlage 2 Opbrengst Worldcafe camping Bakkum 23 maart 2015 aanwezig: ondernemers, zzp ers, fractieleden GL, raadslid 1. natuur/ landschap - trots zijn op wat er is: parels aan elkaar rijgen (niet uitbreiden) - welke recreant willen we, daar aanbod op richten (klantgericht, wie willen we binnen halen) VVV - gedrag beïnvloeden door opzet - stimuleren van duurzaam genieten (bijv. fietsen) - seizoensspreiding - treinreizigers op fiets dor bos naar strand - intensiveren van huidige plekken - parel is ook: rust in het dorp (rust is de nieuwe schaarste) - forenzen trots laten zijn en voelen op hun dorp - centrum autovrij en meer verbinding, een sfeer - wie wil je zijn? (Castricum bepaalt wie ze binnenhaalt Geldt voor zowel toerist als onderneming) - tijdpad wandeling mooi initiatief maar onvindbaar - Station Castricum als uitnodigend centrum van duurzame activiteiten, VVV bij station: verbinding tussen duin en achterland _> knooppunt - hoe verleiden?: goede infrastructuur; trein, busverbindingen, fiets (bijv. verhuur bij P+R, witte fietsenplan) vergeet Akersloot en alkmaardermeer niet! - ludiek vervoer, bijv tram 2. Niche - Cultuur Historie benadrukken: tijdlijn doortrekken Oer IJ - tuin van Hilde naast Huis van Hilde, verbinding met hortus Bolborum en meer aanknopingspunten in geschiedenis. Bijv. nacht van de Nachtwaker, slag bij Castricum - sport, we hebben een toprugbyclub, maar bijna niemand weet dat - forens toerisme: overnachten in Castricum maar shoppen in Amsterdam - culinaire levensgenieters - zorgtoerisme - rust en biologisch: onderscheidend - Heerlijkheid centrum van rust en ruimte - Heerlijkheid in al zijn heerlijkheid - ecologisch, duurzaam - scherpe keuzes maken, duidelijk aanbieden - Archeologie, historie - sport - ludiek - dagtoerisme met lokale verenigingen - mooiste duurzaamste huisjes van Nederland, duurzaamste hotel van Nederland - lef hebben, scherpe keuzes durven maken - outdoor act. - muziektent/ cultuur; open podium in dorp (Oerol), Uit je bak festival, uit de Kunst - surfen uitbreiden - nachtwandelingen, themaspellen - dagtoerisme 3/4 - meer samenwerking tussen beleidsmakers, ondernemers, gebiedsbeheerders 25

26 - opdr.: bepaal missie samen, welke identiteit hebben we en willen we uitdragen, bijv. Natuurlijk Castricum, tussen Zoet en zout - hoe ziet ideale recreant eruit? Daar klantgericht op handelen: evaluatie van huidige recreant: wat is fijn in C cum, wat kan beter? - heerlijkheid groot begrip: specifieke identiteit op kernen - vlekken binnen HH - waarden bepalen - herkenbaar, gastvrij - ludiek transport - ook fysiek parels rijgen - niet bang zijn voor concurrentie: samenwerken en kernen laten kijken naar eigen kracht - 1 ondernemersvereniging (OVC) - beacons (digitale hotspots die iets vertellen over de plek en je naar een volgende wijzen) - website - jaarthema - vervoer - 1 ondernemersver.: krachten bundelen - 1 visie ontwikkelen - eenheid, wat willen we zijn in flow, als je niet weet waar je staat, kun je het niet verkopen - gebruik maken van elkaar Heerlijkheid is: Centrum van Rust in een hectische omgeving: Onderscheidend: - autoluwe recreatiegebieden - fietsvriendelijk gebied - gezinnen met kinderen - mogelijkheid om Biologisch te eten, verblijven, etc. - promoten fiets (e-bikes voor ouderen) - promoten aantrekkelijke fietsroutes voor gezinnen met vertier onderweg - natuurlijke strandpaviljoens: meer slow, duurzame recreatie promoten - tijdpad wandelingen zijn onvindbaar: betere communicatie tussen instanties - VVV bij station - ook scholen en scouting betrekken bij duurzaamheid 26

27 bijlage 3 SWOT Tabel 1 interne fatoren Sterke punten - ligging (nabijheid steden) - mooie omgeving - veelzijdigheid - bereikbaarheid ov - bereikbaarheid strand buiten seizoen - toegangskosten duin - parkeerkosten strand - weinig innovatief - slechte zichtbaarheid - beperkte communicatie - beperkte samenwerking - weinig accommodatie buiten seizoen Zwakke punten externe fatoren Kansen - uitbreiding accom. buiten seizoen binnen beschikbare aanbod - coordinatie toeristisch aanbod - ov - routes (fiets, wandel, kano) - gebruik maken van eigen authenticiteit - progressieve belasting? - regelgeving - kosten (toeristenbelasting, pontje) Bedreigingen (belemmeringen) 27

28 28