2 Algemene bevindingen 8. 3 Lessen voor NVAO, instellingen en het stelsel 12. Bijlage 1 Specifieke bevindingen per subcluster 15

Transcriptie

1 Meta-evaluatie Beoordeling cluster Geesteswetenschappen 2014

2 pagina 2 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

3 Inhoudsopgave 1 Behandeling en besluitvorming 6 2 Algemene bevindingen 8 3 Lessen voor NVAO, instellingen en het stelsel 12 Bijlage 1 Specifieke bevindingen per subcluster 15 Bijlage 2 Cijfers en tabellen 20 pagina 3 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

4 pagina 4 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

5 Inleiding In het voorjaar en de zomer van 2014 heeft de NVAO de beoordeling afgerond van bachelor- en masteropleidingen aan Nederlandse universiteiten in het cluster Geesteswetenschappen. Deze beoordeling omvatte opleidingen in de subclusters Communicatie- en Informatiewetenschappen, Archeologie, Geschiedenis, Kunst en Cultuur, Regiostudies, Theologie en Religiewetenschappen en Taal- en Letterkunde. In totaal zijn in dit cluster 213 aanvragen ingediend, waarvan er één naderhand door de instelling is ingetrokken. De NVAO heeft vastgesteld dat de overgrote meerderheid van de opleidingen aan de maat is. Een aanzienlijk aantal is zelfs als goed beoordeeld. Daarnaast is een relatief groot aantal opleidingen als onvoldoende beoordeeld. Vanwege het belang van transparantie heeft de NVAO de uitkomsten van deze beoordelingen actief in de publiciteit gebracht. De voorliggende meta-evaluatie van de beoordeling heeft als doel een overzicht te geven van de belangrijkste bevindingen in de beoordelingen van de opleidingen. Voor de NVAO bood de beoordeling van de Geesteswetenschappen ervaring met projectmatig werken op grote schaal. De evaluatie beoogt daarom ook terug te kijken op de aanpak en afwerking van de aanvragen en vast te stellen wat daarin goed of minder goed heeft gewerkt. Hetzelfde geldt voor de rol van communicatie in het proces van het afhandelen van accreditaties. De NVAO heeft in dit project ervaring opgedaan met een meer proactieve communicatie over de uitkomsten van beoordelingen en besluiten. De evaluatie zal stilstaan bij de lessen die uit deze aanpak kunnen worden getrokken. Een andere belangrijke doelstelling van de evaluatie is om te reflecteren over de lessen die uit de beoordeling van de opleidingen in de Geesteswetenschappen kunnen worden getrokken voor het functioneren van het accreditatiestelsel op dit moment en voor de ontwikkeling van een eventueel nieuw stelsel. pagina 5 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

6 1 Behandeling en besluitvorming Medio juni 2014 is de behandeling van de aanvragen om accreditatie van opleidingen in de Geesteswetenschappen afgerond. In totaal zijn er tot het moment van schrijven van deze evaluatie in het cluster 213 aanvragen ingediend. Eén aanvraag is ingetrokken door de instelling. In juni 2014 waren er ten aanzien van 207 aanvragen besluiten genomen. In de loop van de zomer van 2014 zijn nog vier aanvragen afgehandeld en is van één aanvraag de behandeling aangehouden. Het totaal aantal afgehandelde aanvragen bedraagt dus op dit moment 211. Beoordeling Voor de visitaties zijn de opleidingen door de instellingen onderverdeeld in zeven subclusters: Archeologie, Regiostudies, Geschiedenis, Kunst en Cultuur, Taal- en Letterkunde, Theologie en Religiewetenschappen, en Communicatie en Informatiewetenschappen/Media Studies, die elk door aparte visitatiecommissies zijn beoordeeld. Voorafgaand aan de beoordeling zijn de panels door de NVAO beoordeeld. Gezien het grote aantal disciplines dat bij deze beoordeling betrokken was heeft de NVAO daarbij gevraagd om vakreferenten toe te voegen aan de commissies om voldoende specifieke expertise in te brengen in de beoordeling. De organisatie van de beoordeling en de redactie van de rapporten lag in handen van QANU. Behandeling door NVAO Na binnenkomst van de aanvragen en rapporten aan het eind van 2013 heeft de NVAO een projectteam aangewezen om de behandeling op zich te nemen. In het kader daarvan is als eerste stap voor alle subclusters vastgesteld welke dossiers als risicovol konden worden aangemerkt omdat zij mogelijk tot een oordeel onvoldoende en een herstelbesluit konden leiden. Na bespreking van deze risicodossiers in het NVAO-bestuur zijn per subcluster samenvattende analyses gemaakt van alle dossiers, met als eerste doel om aandachtspunten te kunnen bespreken met de visitatiecommissies. De NVAO heeft in de loop van maart en april met de voorzitters en enkele leden van alle commissies uitvoerig gesproken. Gedurende de behandeling heeft zij ook gesprekken gevoerd met de betrokken instellingen, onder meer over het opnemen van bestuurlijke afspraken in de besluiten. Ter ondersteuning van de besluitvorming hebben de behandelaars voor elk subcluster een clusternotitie opgesteld met daarin een overkoepelende analyse en behandelvoorstellen voor alle dossiers. Hierin zijn de bevindingen uit de gesprekken met de commissies verwerkt. Deze werkwijze was erop gericht in kort tijdsbestek efficiënt tot besluitvorming te komen en de samenhang en consistentie van de besluiten binnen eenzelfde cluster zoveel mogelijk te borgen. Per subcluster zijn de dossiers ter besluitvorming voorgelegd aan het bestuur. Uitkomsten In een tabel in bijlage 1 is een overzicht van de scores gegeven. De grote meerderheid van de 213 opleidingen (163, 77%) is geaccrediteerd omdat de visitatiecommissies deze opleidingen overtuigend als voldoende hebben beoordeeld. De NVAO heeft deze oordelen onverkort overgenomen, al zijn wel bij een groot aantal (74) opleidingen bestuurlijke afspraken gemaakt ten aanzien van het verbeteren van het functioneren van de examencommissie. Met de instellingen is afgesproken dat zij inzicht geven in de maatregelen die zij op dit punt nemen en in komende midterm-reviews het functioneren van pagina 6 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

7 de examencommissies laten beoordelen. In een aantal gevallen is een rapportage hierover aan de NVAO onderdeel van de afspraak. Rond de 10% van de opleidingen (21) is als goed beoordeeld. De meeste oordelen goed zijn gegeven in het subcluster Regiostudies. De NVAO heeft deze oordelen allemaal overgenomen. Bij 27 opleidingen (13%) zijn tekortkomingen geconstateerd die tot het eindoordeel onvoldoende leidden. In vrijwel al deze gevallen vonden de commissie het gerealiseerde eindniveau van de opleidingen (standaard 3) niet aan de maat. Als gevolg van de beslisregels in het accreditatiekader leidt dit tot een onvoldoende als eindoordeel. Bij twee van de 27 opleidingen is ook standaard 2 als onvoldoende beoordeeld. De NVAO heeft voor de negatief beoordeelde opleidingen een door de commissie gevalideerd herstelplan ontvangen en daarop in alle gevallen een hersteltermijn toegekend. De hersteltermijn bedraagt bij vrijwel alle opleidingen maximaal twee jaar. De NVAO heeft ook aan twee opleidingen met een eindoordeel voldoende, maar een onvoldoende op standaard 2, een herstelperiode opgelegd. Deze behandeling wordt voorgeschreven in de AMvB waarin de hantering van de herstelperiode is beschreven. Communicatie Tijdens de behandeling is met alle betrokkenen in de sector gesproken: de minister van OCW, de VSNU, afzonderlijke instellingsbesturen, de disciplineoverlegorganen DLG en DGO. Daarnaast is ter voorbereiding op de besluitvorming met alle commissies gesproken. Van deze gesprekken zijn verslagen gemaakt die zijn gevalideerd door de commissies. De NVAO heeft vrij vroeg in het proces besloten dat de uitkomst van de beoordelingen aanleiding was om deze actief publiek te maken. Daarmee is gewacht tot de formele behandeling was afgerond. Dossiers waar nog geen beslissing op was genomen zijn uit de publiciteit gehouden. Op 24 juni 2014 heeft de NVAO een persbericht doen uitgaan. De NVAO heeft zich in de voorbereiding van de communicatie laten adviseren door een extern adviseur. Op 1 juli 2014 heeft een delegatie van het NVAO-bestuur een technische briefing verzorgd voor de Commissie Onderwijs van de Tweede Kamer ter voorbereiding op een debat met de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daarbij heeft de NVAO ervoor gekozen een genuanceerd beeld te presenteren en veel informatie over het proces van accreditatie te geven om onjuiste beeldvorming in de media te corrigeren. Gezien de reacties van de Kamercommissie is deze opzet geslaagd. Het debat heeft plaatsgevonden op 4 september Hierin werd erkend dat instellingen zich voldoende inzetten voor het herstel en dat het stelsel gewerkt heeft om tijdig de geconstateerde tekortkomingen te signaleren. De rol van de NVAO daarin werd positief vermeld. Met deze meta-evaluatie sluit de NVAO de behandeling af van de aanvragen in de Geesteswetenschappen. In de loop van 2015 zullen de herstelbeoordelingen plaatsvinden van de als onvoldoende beoordeelde opleidingen en in 2016 worden de aanvragen voor heraccreditatie verwacht. pagina 7 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

8 2 Algemene bevindingen Over het algemeen laten de beoordelingen van de opleidingen in de Geesteswetenschappen een positief beeld zien. Het overgrote deel van de opleidingen is aan de maat of zelfs goed. De sector kent een grote verscheidenheid aan disciplines en opleidingen die een groot aantal studenten op een goede wijze opleiden. Op de arbeidsmarkt komen afgestudeerden op vele verschillende plaatsen terecht en functioneren daar prima. Nederland is in onderzoek op het gebied van de Geesteswetenschappen internationaal vooraanstaand of zelfs toonaangevend. Hierdoor bestaat er qua kennis en expertise een solide context voor de opleidingen, vooral als daarin de koppeling met onderzoek goed is ingebed. In de beoordelingen geven de commissies een genuanceerd beeld met veel gevoel voor de eigenheid van instellingen en opleidingen. Oordeel goed In het cluster Geesteswetenschappen zijn 21 opleidingen als goed beoordeeld. Deze steken qua kwaliteit duidelijk boven de rest uit. Zij onderscheiden zich door een duidelijke en eigen profilering die goed aansluit bij sterktes in het onderzoek. Daarnaast is bij deze opleidingen het programma goed doordacht opgezet, met heldere en degelijke leerlijnen voor vakinhoud en de verwerving van academische en onderzoeksvaardigheden. Het onderwijs is goed ingebed in het onderzoek van docenten. De kwaliteit van de staf sluit in deze opleidingen ook goed aan op de disciplines die in het programma centraal staan. Naast de inhoudelijke sterkte is ook de organisatie van het onderwijs in deze opleidingen bovengemiddeld sterk en effectief. Er is sprake van een goede begeleiding van studenten, de opleiding heeft goede voorzieningen in de buurt, zoals sterke onderzoekscentra of gespecialiseerde bibliotheken. De goede inhoudelijke en organisatorische inrichting van het onderwijs vertaalt zich in het hoge eindniveau dat studenten behalen, hetgeen in de eindwerken te zien is. Daarbij is ook de toetsing en beoordeling aan de maat. Ook bij een aantal als goed beoordeelde opleidingen zijn er punten die aandacht behoeven, met name ten aanzien van het functioneren van de examencommissie. De NVAO heeft de instellingen daar in sommige gevallen ook op gewezen. Oordeel onvoldoende Van de 213 opleidingen hebben er 27 een eindoordeel onvoldoende gekregen van de visitatiecommissies. De ene ingetrokken aanvraag betrof ook een onvoldoende, maar is niet meegeteld bij het totaal. In totaal betreft dit 13% van het aantal opleidingen in het cluster, een percentage dat ongeveer driemaal zo hoog is als in vergelijkbare hoeveelheden aanvragen in het hoger onderwijs wordt aangetroffen. De commissies hebben in de gesprekken met de NVAO aangegeven dat zij deze oordelen in de meeste gevallen als een waarschuwing beschouwen aan de instelling om in een herstelperiode een aantal urgente verbeteringen door te voeren. Zij hebben de herstelplannen van de opleidingen positief beoordeeld en hebben vertrouwen in de mogelijkheid op korte termijn de benodigde verbeteringen door te voeren. Oorzaken van de onvoldoendes De oordelen onvoldoende betroffen voor het merendeel bacheloropleidingen waarin een te groot aantal afstudeerwerken onder de maat werd bevonden. Meestal stond dit probleem niet op zichzelf maar was het een symptoom van tekortkomingen in doelstellingen, programma of leeromgeving. Problemen met de scripties werden ook in als voldoende beoordeelde opleidingen gemeld, zij het in mindere mate. In enkele gevallen werken de pagina 8 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

9 problemen in de bacheloropleiding ook door in masteropleidingen binnen de discipline. De NVAO heeft voor intern gebruik en voor advisering aan de minister van OCW de verschillende situaties die hebben geleid tot een onvoldoende beschreven in een aantal typerende scenario s. Generieke aandachtspunten De beoordeling van de opleidingen in de Geesteswetenschappen liet, naast de acuut te herstellen problemen bij de als onvoldoende beoordeelde programma s, ook een aantal generieke aandachtspunten zien. Hieronder worden de belangrijkste bevindingen uit de rapporten beschreven. In een bijlage zijn deze uitgesplitst per subcluster. IJking van het bachelorniveau In veel gevallen zijn problemen met het niveau van afstudeerwerken terug te voeren op conceptuele onduidelijkheid over de beoogde eindkwalificaties van een bacheloropleiding: welk niveau moet deze hebben, waar leidt deze voor op, hoe verhoudt deze zich tot een masteropleiding? Bij de opzet van de bachelor-masterstructuur is in eerste instantie vaak een knip in de doctoraalopleidingen gezet en is men bij het definiëren van eindtermen uitgegaan van de eisen die aan een afgestudeerde in het eerdere ongedeelde traject werden gesteld. Voor de masteropleidingen is dit minder een probleem, aangezien het beoogd niveau daar niet veel verschilt van het vroegere eindniveau. Het kalibreren van het eindniveau van een bacheloropleiding is lastiger: na drie jaar hebben studenten zich veel nieuwe kennis eigen moeten maken en is er minder sprake van reflectie en overzicht. Ook hebben zij niet altijd voldoende ervaring opgedaan met het schrijven van een wetenschappelijk betoog, met een duidelijke vraagstelling, gebruik van bronnen en een goede verslaglegging van onderzoek. Het zou goed zijn als dit in het beoogde eindniveau duidelijker wordt onderscheiden van de eisen die op masterniveau worden gesteld, zeker omdat het bachelordiploma een zelfstandige uitstroomkwalificatie is waarmee studenten ook in een masteropleiding in een andere discipline kunnen instromen. Hiermee hangt samen dat de commissies stuitten op grote verschillen in de omvang van bacheloreindwerken. In het subcluster Theologie en Religiewetenschappen bleek een aantal opleidingen de harde knip tussen bachelor- en masteropleiding niet relevant te vinden en werden soms zelfs geen bachelorscripties gehanteerd. Met de betreffende instellingen zijn afspraken gemaakt om dit te herstellen. Aandacht voor academische vaardigheden De visitatiecommissies wijzen bij een deel van de opleidingen op onvoldoende aandacht voor de verwerving van academische en onderzoeksvaardigheden in het programma en onvoldoende individuele feedback op werkstukken, als oorzaak voor de problemen met sommige eindwerken. Leerlijnen voor onderzoek zijn niet voldoende uitgewerkt of starten te laat in de opleiding. Ook komt feedback op geschreven werk in de knel als de capaciteit van de staf terugloopt. De commissies bevelen aan dat opleidingen beter omschrijven wat een bachelor aan algemene academische en onderzoeksvaardigheden moet beheersen. De visitatiecommissies raden aan het onderwijs in deze vaardigheden op te nemen in een gestructureerde leerlijn vanaf het begin van het programma. Daarbij hoort toetsing via geschreven opdrachten die individueel worden besproken. Brede opleidingen Een ander probleem dat naar voren kwam is de samenstelling van brede opleidingen, vooral in de subclusters Kunst en Cultuur en Theologie en Religiewetenschappen. Waar pagina 9 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

10 deze opleidingen voor studenten aantrekkelijk zijn door de wat diffuse inhoud en de mogelijkheid veel naar eigen keuze in te vullen, is het niet eenvoudig gebleken het niveau voor alle studenten te borgen. Wat hierbij meespeelt, is dat de opleidingen vaak niet verbonden zijn aan specifieke onderzoeksgebieden en er derhalve weinig eigenaarschap van docenten is. Goede en geïnteresseerde studenten kunnen prima overweg met het brede aanbod en weten een goed resultaat te bereiken. Zwakkere studenten raken in het aanbod de weg kwijt en de sturing op een coherent studieprogramma en een goed eindniveau is in veel opleidingen niet sterk genoeg gebleken. Het kan daarbij voorkomen dat het door hen gekozen traject niet alle eindkwalificaties in voldoende mate afdekt. Voor de subclusters Kunst en Cultuur en Taal- en Letterkunde wijzen de commissies op een vergelijkbaar probleem bij de masteropleidingen. De masteropleidingen zijn vaak brede labels waaronder sinds 2012 de voorheen zelfstandige masteropleidingen zijn samengebracht. Het label blijkt vaak niet meer dan een label te zijn. De programma s onder het label zijn de oude programma s en daardoor sterk van elkaar onderscheiden. De met de herlabeling beoogde samenhang tussen de programma s komt niet erg uit de verf, dwarsverbanden tussen programma s worden niet of te weinig gelegd en de doelstelling voor een meer interdisciplinaire benadering van het vakgebied wordt vaak niet gerealiseerd. Meer uitdaging en hogere studielast Voor veel van de brede opleidingen, maar ook voor monodisciplinaire opleidingen in de subclusters Taal- en Letterkunde, vonden de commissies dat deze te weinig uitdaging bieden. De minimale inspanning om tentamens te halen en de studie af te ronden is vaak gering en de vereiste studielast valt wel erg laag uit (in de orde van grootte van 20 uur per week). Ondanks de lage vereiste studielast is er toch vaak sprake van lage rendementen, lange studieduur en hoge uitval. De rendementen worden echter door de commissies niet direct als probleem gezien. De commissie prijst de uitdaging in de kleinschalige taal- of regiogerichte opleidingen opleidingen in het subcluster Regiostudies, waarin het aandeel taalverwerving al een groot deel van de studielast uitmaakt. Kwantiteit van de staf in relatie tot onderwijsconcept Een belangrijk aandachtspunt voor meerdere opleidingen binnen de subclusters Geschiedenis en Kunst en Cultuur is de beperkte kwantiteit van de staf ten opzichte van het beoogde intensieve onderwijsconcept. Vooral de brede opleidingen trekken veel studenten, maar het onderwijsconcept gaat nog uit van intensief, individueel onderwijs. Met stafstudentratios van rond de 1:50 is dit moeilijk te realiseren. De staf staat hierdoor erg onder druk. Dit leidt tot allerlei problemen: de groepsgrootte van werkcolleges komt onder druk te staan, de mate van uitdaging van de programma s neemt af, de studielast van de opleidingen is te laag, de rendementen zijn laag, de studieduur is lang, en de onderzoekstijd van de staf neemt af. Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich veel kleinschalige opleidingen waarbij de bestaffing ook minimaal is. In het subcluster Regiostudies maakt de commissie melding van kleine docententeams die met kunst en vliegwerk een hoogwaardige en uitdagende opleiding draaiend houden. Kind van de rekening is vaak wetenschappelijk onderzoek dat van belang is voor de actualisering van het geboden profiel en de kwalitatieve verbinding tussen onderzoek en onderwijs. Ook de aanwezigheid of continuïteit van een hoogleraarspositie is niet altijd verzekerd, terwijl die vaak een fundamentele rol vervult in het borgen van de eigenheid van een opleiding. pagina 10 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

11 Examencommissies en borging toetskwaliteit Een veel voorkomend probleem in alle subclusters is het nog onvoldoende functioneren van de examencommissies, die met de wet Versterking Besturing een meer actieve rol op zich moeten nemen in de bewaking van de toetskwaliteit en het realiseren van het beoogd eindniveau. Uit de beoordelingen kwam naar voren dat niet bij alle opleidingen de uitbreiding van de taken en verantwoordelijkheden van de examencommissies voldoende was doorgevoerd in de inrichting en werkwijze van deze commissies. Bij de bewaking van het niveau van afstudeerwerken spelen meer factoren dan het toezicht van de examencommissie. Hiervoor zijn in principe alle docenten verantwoordelijk. Toch geven de commissies wel vaak aan dat zij een actieve bewaking van het eindniveau door de examencommissie nog maar net op gang zien komen. Onrust in de sector De uitkomsten van de visitatie Geesteswetenschappen zijn niet los te zien van de veelheid aan organisatorische veranderingen binnen de sector, vaak als gevolg van bezuinigingen. Veel opleidingen en hele faculteiten zijn hierdoor in transitie. Veranderingen zijn vaak pas net ingevoerd en hebben niet echt de tijd gehad zich te bewijzen voor er weer nieuwe wijzigingen worden ingevoerd. Rode draad hierbij is de verschraling van het aanbod aan kleinschalige opleidingen door het teruglopen van studentenaantallen en, bij grotere opleidingen, het hanteren van een intensief onderwijsconcept waar niet langer de bijbehorende personeelsomvang voor aanwezig is. De goede beoordeling van kleinschalige, monodisciplinaire opleidingen lijkt aan te geven dat hierin een betere aansluiting is tussen doelstelling, didactisch concept en mogelijkheden. Toch blijft de toekomst voor dergelijke opleidingen ongewis vanwege de afhankelijkheid van de studenteninstroom. Vooral in de clusters Regiostudies en Taal- en Letterkunde wijzen commissies op deze problemen, die langzamerhand structureel worden. In het subcluster Theologie en Religiewetenschappen is er ook veel beweging geweest. Deels speelden daarbij de hierboven genoemde zaken, vooral bij de opleidingen religiewetenschappen. Daarnaast is er een herschikking geweest van opleidingen die zich op een kerkelijk ambt richten of hiervoor voorbereiden. Resultaat van de vele mutaties en reorganisaties is dat de commissie in meerdere gevallen opleidingen heeft beoordeeld waarvan het nieuwe curriculum pas een jaar of minder draaide. De beoordeling van eindwerken keek daarbij terug naar het oude curriculum. pagina 11 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

12 3 Lessen voor NVAO, instellingen en het stelsel De beoordeling van het cluster Geesteswetenschappen heeft veel aandacht getrokken, binnen en buiten het academisch onderwijs. Doel van de huidige evaluatie is om te inventariseren welke lessen hieruit voor alle betrokken te trekken zijn. Behandeling aanvragen Voor de NVAO was de projectmatige, clustergewijze aanpak van aanvragen uit de Geesteswetenschappen een belangrijk aspect. Dit bood de mogelijkheid een overzicht over de gehele sector te krijgen en de resultaten van de beoordeling in samenhang te presenteren. Hoewel accreditatie in principe individuele opleidingen geldt, acht de NVAO het een meerwaarde om de beoordelingen in samenhang te bekijken en zo haar oordeel te kalibreren om consistent te kunnen oordelen. Het relatief grote aantal onvoldoendes in de Geesteswetenschappen was extra aanleiding de sector als geheel te overzien en de positieve en negatieve punten te wegen. Voor de NVAO is het zaak in het proces van accreditatie snelheid en efficiëntie te combineren met een zorgvuldige en consistente beoordeling. De druk die dit op de organisatie legt is bij dit omvangrijke cluster niet gering gebleken. Ook een zorgvuldige communicatie vergt goede voorbereiding. In het geval van het cluster Geesteswetenschappen kwamen de grenzen van de beschikbare capaciteit van de NVAO in zicht, mede omdat er dit jaar ook sprake was van een piek in de overige aanvragen. Het is maar beperkt mogelijk gebleken voldoende capaciteit vrij te maken voor dit project, met een grote tijds- en werkdruk bij de betrokken medewerkers tot gevolg. Het verder verfijnen van projectmatig werken en het goed inschatten van de werklast die met dergelijke complexe projecten gepaard gaat, zijn noodzakelijk. Communicatie Naast deze overwegingen aan de binnenkant van het accreditatieproces heeft de publiciteit over de beoordelingen in het cluster Geesteswetenschappen geleerd dat actieve communicatie van beoordelingen en besluiten van belang is. Dit komt de transparantie van de kwaliteit van het hoger onderwijs ten goede en dient de belangen van alle betrokkenen, in het bijzonder de studenten. Met de toename van hun persoonlijke investering in onderwijs hebben zij recht op een heldere en objectieve beoordeling van opleidingen. De NVAO is bij de voorbereiding van de communicatie uiterst zorgvuldig te werk gegaan. Er is gewacht tot de formele behandeling afgerond was alvorens een persbericht te doen uitgaan. Ook is intensief overleg gevoerd met alle betrokkenen (VSNU, OCW, studenten) over de vorm en de toon van de communicatie. Toch was niet te voorkomen dat een aantal betrokkenen zich minder goed konden vinden in het beeld dat uit de berichtgeving naar voren kwam. Het was onvermijdelijk dat de onvoldoende beoordelingen meer in de belangstelling kwamen te staan dan de vele opleidingen die aan de maat of zelfs goed zijn. Vooral de discussie over de rechtmatigheid van diploma s van studenten aan de als onvoldoende beoordeelde opleidingen was daarbij potentieel schadelijk voor studenten. Voor de NVAO was het moeilijk hierop te reageren omdat dit een verantwoordelijkheid van de instellingen is. Les voor de NVAO is hierbij dat bij alle grootschalige accreditaties in clusterverband communicatie van de uitkomsten meegenomen dient te worden in de planning. Aangezien pagina 12 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

13 de publiciteit pas na afronding van de besluitvorming plaats kan vinden, is het zaak de voorbereiding van communicatie af te stemmen op de afronding van de dossiers. Deze les treft niet alleen de NVAO. De onvoldoendes waren al bij de instellingen bekend op het moment dat de commissie hun voorlopige bevindingen hebben gepresenteerd. In sommige gevallen werd het negatief oordeel pas duidelijk uit het eerste conceptrapport. Sommige instellingen hebben zelf hierover de publiciteit gezocht, maar in een groot aantal gevallen was het persbericht van de NVAO de eerste publieke melding hierover. Het zou beter zijn dat instellingen op het moment dat zij een rapport aanvaarden en daarop een accreditatie aanvragen zelf gecoördineerd de uitkomsten van de beoordeling publiek maken, of die nu negatief of positief is. Zaken als de twijfel aan de geldigheid van diploma s komen zo op het juiste moment aan de orde en ook op de plek waar deze vragen thuishoren: bij de instellingen. De NVAO dient in de besluitvorming over herstelperiodes na een oordeel onvoldoende ook meer aanwijzingen te geven over communicatie van instellingen met studenten in de betroffen opleiding(en). De AMvB over de hantering van de herstelperiode biedt de NVAO daartoe de ruimte. NVAO kan hier meer actief gebruik van maken. Werking van het stelsel Mede omdat de uitkomst van de visitaties Geesteswetenschappen in veel instellingen hard aankwam is er snel werk gemaakt van herstel. Dit was nodig vanwege de in te dienen herstelplannen, maar het weerspiegelt ook de acceptatie van de oordelen. Voor de NVAO zit hierin een positieve les: het stelsel van accreditatie met de mogelijkheid van een herstelperiode na een onvoldoende heeft zich bewezen als effectief en voldoende scherp. Een vraag die opkwam in de discussie in de media en de politiek is hoe het kan dat in instellingen met een positieve instellingstoets toch zulke grote problemen naar voren konden komen. Heeft de interne kwaliteitsbewaking wel gewerkt? Wat is de waarde van een ITK? De instellingstoets en de opleidingsbeoordeling zijn twee complementaire componenten van het accreditatiestelsel, die elk een ander perspectief en werkingsgebied hebben. De minister heeft dit nogmaals onderstreept bij de recente voorhang van de aanpassingen van het accreditatiekader bij de Tweede Kamer. De ITK is tevens een recent ingevoerd instrument. De interne mechanismes in instellingen om de onderwijskwaliteit te volgen zijn duidelijk aangescherpt om de ITK te behalen. Het ligt dus in de verwachting dat op den duur instellingen met een ITK minder vaak met een onvoldoende in opleidingsbeoordelingen zullen worden geconfronteerd omdat problemen tijdig worden gesignaleerd en aangepakt. De NVAO zal de performance in accreditaties en toets nieuwe opleiding van instellingen met een positieve ITK de komende tijd blijven volgen. Bestuurlijke aandacht voor onderwijs Voor het hoger onderwijs als geheel was deze beoordeling een belangrijke waarschuwing: ook bij universiteiten is de kwaliteit van onderwijs in beginsel kwetsbaar en behoeft deze permanente aandacht, ook van bestuurders. Het systeem van externe visitaties, afgesloten met een validering daarvan in een accreditatie van de NVAO heeft zich bewezen als achtervang. In de toekomst mag echter meer worden verwacht van de universiteiten die een positieve ITK hebben verkregen. Daarvoor is het van belang dat onderwijs in de academische organisatie even centraal staat als onderzoek en van de noodzakelijke middelen wordt voorzien. pagina 13 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

14 Voor veel studenten is het huidige onderwijs voldoende, maar er blijken er ook veel te zijn die meer en beter gestructureerd onderwijs en begeleiding behoeven om een academische opleiding op het beoogde niveau te kunnen beëindigen. Het door de vingers zien van onvoldoende prestaties of het verlagen van de eisen biedt hierbij geen oplossing. Het is van belang dat opleidingen op een creatieve en onderwijskundig verantwoorde wijze inspelen op de grote vraag naar academisch onderwijs in de alfa-vakken, met beperktere middelen dan voorheen. Dat geldt zowel voor grootschalige opleidingen als voor de lange staart met kleine, veelal unieke opleidingen die een plek verdienen in het Nederlandse academische landschap. Vervolgactiviteiten Het is van belang dat de NVAO in gesprek blijft met de sector Geesteswetenschappen, ook na heraccreditatie van de als onvoldoende beoordeelde opleidingen. In eerste instantie zal zij het komend jaar een ronde maken langs de instellingen om nog eens terug te kijken op de afgelopen beoordeling en vooruit te kijken naar herstel en de consolidatie daarvan. Ook zal zij daarvoor contact zoeken met de disciplineoverlegorganen DLG en DGO. Doel van deze gesprekken is zicht te krijgen op bewegingen en initiatieven in de sector om de geconstateerde problemen aan te pakken. pagina 14 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

15 Bijlage 1 Specifieke bevindingen per subcluster Communicatie- en Informatiewetenschappen/Mediastudies De opleidingen in de Communicatie- en Informatiewetenschappen/Mediastudies zijn voor een deel los van het gehele cluster Geesteswetenschappen beoordeeld. De rapporten hiervan zijn voor een groot deel al in 2013 ingediend en afgehandeld. Een belangrijk gegeven bij dit subcluster is de grote heterogeniteit van de opleidingen binnen de discipline. Naast Communicatie- en Informatiewetenschappen, maken ook Mediastudies en een aantal professioneel georiënteerde (duale) Journalistiekopleidingen onderdeel uit van dit subcluster. Sommige opleidingen leunen tegen alfa-disciplines als Kunst- en Cultuur of Taal- en Letterkunde aan, andere tegen gammavakken als Informatica of het domein van de sociale wetenschappen. Journalistiek bevindt zich dan weer tussen die twee onderzoeksculturen in. Deze positionering was onderwerp van zorg van de commissie. Resultaten Van de 21 opleidingen zijn er vijf als onvoldoende beoordeeld. Ondanks het forse aantal onvoldoendes is de commissie niet negatief over het totaalbeeld. Zij heeft met de onvoldoendes vooral een waarschuwing willen geven. Zij zag daarentegen ook veel positieve punten zoals goede docenten en didactiek. Aandachtspunten Integratie alfa en gamma en kwalitatief en kwantitatief onderzoek De commissie merkt op dat veel opleidingen proberen om een evenwicht te zoeken tussen een alfa- of gamma-oriëntatie. In de praktijk gaat dat moeizaam omdat opleidingen nog relatief nieuw zijn en docenten uit andere opleidingen zijn gekomen. Daaraan verwant is het probleem dat de opleidingen trachten kwalitatief en kwantitatief onderzoek in eenjarige masteropleidingen te integreren. Zeker gezien het feit dat de studenten vaak een achtergrond in het kwalitatief onderzoek hebben, leidt dat niet altijd tot overtuigende resultaten. Expertise van docenten met beide onderzoeksperspectieven Een valkuil is volgens de commissie dat opleidingen een breder palet aanbieden dan ze met de expertise van docenten kunnen afdekken. Hierdoor begeleiden docenten studenten op terreinen waarin ze geen of onvoldoende expertise hebben. Het is een duidelijke ontwikkeling dat opleidingen meer gamma-accenten willen aanbrengen en studenten methoden en technieken willen bijbrengen. Vanwege het tekortschieten van goede begeleiding leren studenten de kennis hiervan niet altijd goed toe te passen, hetgeen in scripties naar voren komt. Het ambitieniveau ligt voor sommige opleidingen te hoog. Zij-instroom Hbo-afgestudeerden die met een schakelprogramma instromen leggen een zware last op de opleidingen. Deze zij-instroom wordt niet verrekend in de staf-student ratio en vergroot de genoemde problemen ten aanzien van de expertise van de docenten. Reflectie versus empirisch onderzoek In sommige opleidingen wordt vooral gereflecteerd over evoluties in de maatschappij op het vakgebied, in andere opleidingen voert men daadwerkelijk empirisch onderzoek uit. Het onderscheid tussen deze twee modellen was niet altijd even duidelijk. Overigens voelden pagina 15 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

16 opleidingen het maken van een keuze hiertussen als ongewenst aan. Het idee heerst dat alles moet (kunnen). Archeologie Resultaten Het subcluster Archeologie heeft hoog gescoord, met de bacheloropleiding in Leiden (voldoende) en de opleidingen van de UvA (bachelor onvoldoende; master voldoende) als uitzonderingen. De vijf overige opleidingen hebben alle goed als eindoordeel. De opleiding van de RUG scoorde een excellent voor standaard 2. Het oordeel onvoldoende voor de bacheloropleiding van de UvA heeft als oorzaak de te hoge becijfering van de eindwerken en onvoldoende bewaking door de examencommissie. Aandachtspunten De commissie geeft aan dat de opleidingen op basis van een algemeen kader werken aan een specifieke profilering, met eigen specialisaties. De archeologieopleidingen bevinden zich allen op het snijvlak van de academische gerichtheid en het werkveld, als gevolg van het Verdrag van Malta (er wordt meermaals verwezen naar de Malta-archeologie ). Dit verdrag bepaalt de manier waarop bij infrastructuurwerken omgegaan dient te worden met mogelijke archeologische resten in de bodem. Dit heeft tot een toename van de commerciële archeologie geleid, waar veel werk in is. Dit zorgt ervoor dat de opleidingen zowel de academische component als de vereisten van de veldarcheologie mee dienen te nemen in hun doelstellingen en programma. Naast de al genoemde tekortkomingen bij de opleiding van de UvA dient ook de examencommissie van de RUG actiever te worden. Geschiedenis Resultaten In het subcluster Geschiedenis en Internationale betrekkingen zijn 26 bachelor- en masteropleidingen beoordeeld van 8 instellingen. Acht opleidingen zijn als onvoldoende beoordeeld. De overige opleidingen zijn als voldoende beoordeeld, behalve een waarvoor nog een aanvullende rapportage wordt afgewacht (joint degree Groningen). Aandachtspunten De aandachtspunten die in de beoordelingen naar voren kwamen zijn reeds onder de algemene bevindingen beschreven: de kwantiteit van de staf ten opzichte van het beoogde intensieve onderwijsconcept; de kwaliteit van de afstudeerwerken en nog niet optimale inrichting van het toezicht op toetskwaliteit en eindniveau door de examencommissie. In dit subcluster zijn relatief veel onvoldoendes gevallen. Het betrof daarbij opleidingen van grote universiteiten met een sterke onderzoekstraditie (Utrecht, Leiden). Vooral de onvoldoende op twee standaarden voor de Leidse bacheloropleiding Geschiedenis trok veel aandacht. Daarnaast waren de onvoldoendes voor de opleidingen van de Universiteit Maastricht opvallend omdat ze samenvielen met onvoldoendes voor opleidingen binnen dezelfde faculteit in andere subclusters. In beide gevallen werd duidelijk dat het zelfbeeld van de opleidingen nogal verschilde van het beeld dat de commissie aantrof. Verbetering zal daarom samen moeten gaan met een meer open en zelfkritische opstelling binnen de betroffen opleidingen. pagina 16 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

17 Kunst en Cultuur Resultaten In het subcluster Kunst en Cultuur zijn 35 bachelor- en masteropleidingen beoordeeld van 10 instellingen. Zes opleidingen zijn als onvoldoende beoordeeld. Er zijn twee opleidingen met een onvoldoende op standaard 2 maar met een eindoordeel voldoende. De wet schrijft hier voor dat de NVAO toch een herstelperiode oplegt. Aandachtspunten De aandachtspunten in deze beoordeling zijn onder de algemene bevindingen al genoemd: de profilering van de brede ( buffet -)opleidingen en de brede masterlabels; de geringe diepgang en het te lage academisch niveau van de programma s; de staf-student ratio die een intensief en persoonsgericht didactisch model onuitvoerbaar maakt; tekortschietende rendementen (veelal niet meer dan 50%); gebrekkige werking van examencommissie en toetsbeleid; tekortschietende eindwerken. Regiostudies Resultaten Het subcluster Regiostudies omvat 38 opleidingen (21 bachelors en 17 masters) van 6 instellingen. Hiervan zijn 13 opleidingen als goed beoordeeld, 24 als voldoende en 1 als onvoldoende. Aandachtspunten In vergelijking met de andere subclusters mag Regiostudies een succesverhaal worden genoemd: 13 van 38 opleidingen zijn als goed beoordeeld en er viel slechts één onvoldoende. Sterke punten De meeste opleidingen kennen unieke, vaak sterk interdisciplinaire profielen die worden vertaald in goede en logisch samenhangende, pittige programma s met heldere leerlijnen. De programma s worden gedragen door een gedreven team docenten met een stevige multidisciplinaire onderzoeksbasis, die naast hun wetenschappelijk werk ook instaan voor een goede begeleiding van de studenten. Dit vertaalt zich in een rijke onderzoeksomgeving, goed aangepaste didactische concepten en een hoge studenttevredenheid. De opleidingen kennen een flinke studielast, van pretstudies is dan ook meestal geen sprake. Het eindniveau is voldoende en vaak hoger. Vooral over het hoge taalbeheersingsniveau en het interdisciplinaire karakter van de eindwerken spreekt de commissie zich meermaals lovend uit. Negatieve bevindingen De meeste aandachtspunten zijn bij de algemene bevindingen genoemd: Bij veel opleidingen is de kwantiteit van de staf precair, met als gevolg een zware werklast. Toch weet men wel op een inventieve wijze degelijke opleidingen in de lucht te houden met een hoge graad van studenttevredenheid. Gevolg van de krappe bestaffing is dat kleine docententeams, met vaak deeltijdse aanstellingen weinig tijd hebben voor onderzoek. Ook is de continuïteit veelal onzeker omdat kernposities niet of tijdelijk worden ingevuld. Verwerving van academische- en onderzoeksvaardigheden is niet overal even sterk ingevuld. pagina 17 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

18 Brede masteropleidingen missen gezamenlijkheid en bevatten weinig gemeenschappelijke componenten in de programma s. Afstudeerwerken laten nogal eens tekorten in taal en schrijfvaardigheid zien. Lange studieduur en lage rendementen, vooral door vertraging bij de scriptie. Examencommissies zijn nog niet overal actief bezig met de bewaking van toetskwaliteit. Profilering Specifiek voor dit subcluster is het feit dat bij veel opleidingen er wel een unieke profilering is, maar dat deze op zichzelf nog vaag en inaccuraat is. Vaak ontbreekt daar een visie op de manier waarop dit profiel vanuit onderzoek moet worden ondersteund. Theologie en Religiewetenschappen Resultaat Het subcluster Theologie en Religiewetenschappen bestaat uit 28 opleidingen van 8 instellingen. Vijf opleidingen zijn als onvoldoende beoordeeld. Aandachtspunten Veel van de aandachtspunten zijn onder de algemene bevindingen genoemd: Door de vele mutaties in het aanbod is het onderwerp van beoordeling vlottend. De onrust lijkt nog niet geheel achter de rug. De KNAW kondigde een nieuwe verkenning aan in het domein. Samenhang in de brede masteropleidingen is wisselend. De kleinschaligheid van sommige opleidingen is een probleem omdat dit leidt tot een dunne bezetting van de staf. Meer aandacht voor het buitensperspectief, de menswetenschappen, methodiek en filosofie in de kleine predikantenopleidingen. Examencommissies zijn veelal laat op gang gekomen met actieve bewaking van toetskwaliteit en eindniveau. Geestelijke Verzorging Bij veel opleidingen wordt een meer op geestelijke verzorging gerichte leerroute aangeboden, waaraan eisen op het gebied van sociaal werk, psychologie en hulpverlening verbonden zijn. Dit blijkt binnen de reguliere studietijd moeilijk in te passen in de eenjarige theologische masteropleidingen. Taal- en Letterkunde Resultaten Van de 55 opleidingen in het subcluster zijn er drie als onvoldoende beoordeeld. Aandachtspunten Voor het merendeel vallen de aandachtspunten samen met de punten die voor andere subclusters zijn benoemd: Samenhang van (master)opleidingen die voorheen apart waren kan sterker. Er ontbreekt vaak een gemeenschappelijke focus en de samenwerking tussen de docenten is ook niet altijd sterk. Kleine instroom leidt soms tot een situatie waarin interactie tussen studenten tekortschiet. Programma s mogen volgens de commissie uitdagender en intensiever zijn, met meer contacturen en een hogere studielast. Ongunstige staf-studentratio s, waardoor veel werkdruk. pagina 18 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

19 Examencommissies zijn veelal laat op gang gekomen met actieve bewaking van toetskwaliteit en eindniveau. Specifieke punten De opleidingen op het gebied van taal- en letterkunde hanteren een gemeenschappelijk referentiekader. Dit referentiekader is adequaat, maar leidt vaak tot een zwakke profilering van de afzonderlijke opleidingen. De opleidingen missen vaak een eigen karakter. pagina 19 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

20 Bijlage 2 Cijfers en tabellen Per instelling Afgehandelde Goed Voldoende Onvoldoende aanvragen UvA LEI RUG UU RU VU* UM UvT EUR TUGKV OU TUA PThU* Totaal 211** % 10% 77% 13% Per subcluster Afgehandelde Goed Voldoende Onvoldoende aanvragen T&L Regio K&C Th&R Gesch CIW/M Arch Eindtotaal 211** * Eén opleiding betreft een joint degree opleiding van de VU en de PThU; deze is eenmaal geteld, bij de VU. ** Op dit moment is nog één aanvraag van de RUG in behandeling. Eindoordeel goed Subcluster Instelling B/M Opleiding Arch LEI M Archaeology Arch RUG B Archeologie Arch RUG M Archeologie Arch VU B Archeologie Arch VU M Archeologie K&C LEI B Kunstgeschiedenis Regio LEI B Chinastudies Regio LEI M Midden-Oosten Studies Regio LEI B Midden-Oostenstudies Regio LEI M Russische en Euraziatische Studies Regio LEI B Russische Studies Regio RUG B American Studies pagina 20 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015

21 Regio RUG M Noord-Amerika Studies Regio UvA B Griekse en Latijnse Taal en Cultuur Regio UvA B Latijnse Taal en Cultuur Regio UvA B Nieuwgriekse Taal en Cultuur Regio UvA M Oudheidstudies Regio VU B Griekse en Latijnse Taal en Cultuur Regio VU M Oudheidstudies T&L UU B Literatuurwetenschap T&L UU B Taalwetenschap Eindoordeel onvoldoende Subcluster Instelling B/M Opleiding Arch UvA B Archeologie en Prehistorie CIW/M EUR M Mediastudies CIW/M UM M Mediastudies CIW/M UU B Communicatie- en Informatiewetenschappen CIW/M UU M Media Studies CIW/M UvA M Mediastudies (90) Gesch LEI B Geschiedenis Gesch RUG B Geschiedenis Gesch RUG M Geschiedenis Internationale Betrekkingen en Internationale RUG B Gesch Organisatie Gesch UM M European Public Affairs Gesch UM B European Studies Gesch UM M Europese Studies Gesch UU B Geschiedenis K&C RU B Algemene Cultuurwetenschappen K&C UM M Kunst- en Cultuurwetenschappen K&C UM B Cultuurwetenschappen K&C UvA B Algemene Cultuurwetenschappen K&C UvA B Theaterwetenschap K&C VU B Media, Kunst, Design en Architectuur T&L LEI B Engelse Taal en Cultuur T&L UU B Keltische Talen en Cultuur T&L VU B Literatuur en Samenleving Regio LEI M African Studies Th&R RUG B Religiewetenschappen Th&R UvT M Theologie & Religiewetenschappen Th&R VU B Religie en Levensbeschouwing Onvoldoende standaard 2 (onderwijsleeromgeving); eindoordeel voldoende Subcluster Instelling B/M Opleiding K&C UvA B Culturele Informatiewetenschap K&C VU M Kunst- en Cultuurwetenschappen pagina 21 NVAO Meta-evaluatie Geesteswetenschappen januari 2015