De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop Pepijn van der Beek

Transcriptie

1 De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Rapport Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop Pepijn van der Beek 10 mei 2017

2 De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Inhoud Pagina Samenvatting 1 1. Inleiding Aanleiding en context Doelstelling van het onderzoek Onze werkwijze Leeswijzer Feitelijke beschrijving van de gemeente Bladel Ontstaan en kenmerken van de gemeente Bladel Toekomstvisie Bladel uit Trends en ontwikkelingen (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Regionaal Raadpleging van de gemeenschap Thema-avond sociaal Thema-avond economie en onderwijs Bewonersconferentie Ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Ambities Opgaven Uitdagingen Bestuur Wat vindt de gemeenteraad? 56

3 Samenvatting Doel van dit rapport is een beschrijving te geven van de uitdagingen en de maatschappelijke opgave die op de gemeente Bladel afkomen. De ambities, opgaven en uitdagingen vormen input voor de volgende fases van Veerkrachtig bestuur, waarbij bestuurlijke scenario s voor Bladel worden ontwikkeld en gewogen die het mogelijk maken optimaal deze opgaven aan te gaan. Uitgangspositie De gemeente Bladel is met inwoners de grootste gemeente in de Kempen. Het is een buitengemeente met vijf kernen, en een relatief lage bevolkingsdichtheid. Bladel kent zowel een relatief hoge groene druk (jongeren) als grijze druk (met op termijn vergrijzing). Er zijn veel (duurdere) koopwoningen. De werkgelegenheid is hoog, mede door de grote economische bedrijvigheid in (maak)industrie (bedrijventerreinen met regiofunctie) en MKB. Bladel heeft primair (ook speciaal) onderwijs en een grote middelbare school (ook hier: regiefunctie). Statistisch scoort Bladel goed in bereikbaarheid (maar in de praktijk zijn hier aandachtspunten), met de nabijheid van de A67 en de N284. Het OV is minder ontwikkeld. De gemeente staat er financieel goed voor en werkt met name samen in de Kempengemeenten en de Metropoolregio Eindhoven Trends en ontwikkelingen Er zijn verschillende trends en ontwikkelingen waar de gemeente Bladel mee te maken heeft of mee te maken zal krijgen. Onder de trends die ook de gemeente Bladel raken, scharen we ten eerste individualisering en de opkomst van nieuwe collectieven. Mensen organiseren zichzelf, ook in Bladel zoals rond energie en glasvezel. Een kans is de maatschappelijke zelfredzaamheid zoals in de (ook kleinere) kernen van de gemeente; een risico ligt in de afname van vrijwilligerswerk en mantelzorg. Het rijke Bladelse verenigingsleven en de zorg voor ouderen kunnen daaronder gaan lijden. Ook staan economische en technologische ontwikkelingen niet stil, ofschoon exacte consequenties daarvan nog lastig zijn te voorspellen. Zonder meer neemt het belang van digitalisering toe. Naast een veranderende (terugtredende en meer regisserende) rol van de overheid, zien we verdere decentralisaties, voortschrijdende bezuinigingen en een groter belastinggebied voor lokale overheden. De overheid opereert op verschillende schalen; het belang van stad en regio neemt toe. Zuidoost Brabant is een sterke economische regio. Binnen die regio en de Kempen in het bijzonder oriënteren gemeenten zich op hun bestuurlijke toekomst. De Kempengemeenten benadrukken alle het belang van samenwerking. In meer of minder vergevorderd stadium zijn zij zelf ook bezig met het bepalen hun bestuurlijke richting. Ambities, Ambities zijn doelstellingen die de gemeente heeft uit eigen kracht. Voor Bladel gaat het daarbij om: Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen Een steeds terugkerende ambitie is het behouden van vitale dorpskernen. Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen, dat is wat de burgers van de gemeente Bladel willen, ook voor de toekomst. Er wordt aandacht voor de kernen gevraagd met betrekking tot: Leefbaarheid en levendigheid, Balans tussen wonen, werken, recreëren en natuur, Reële voorzieningen, en Cultureel erfgoed. De essentie voor de gemeente is de korte lijn tussen gemeenschap en bestuur. 1

4 Economie De gemeente wil werkgelegenheid en ondernemersklimaat behouden en versterken voor de toekomst. Dit is een aanpak met een sterke regionale invalshoek. Drie aspecten van de lokale economie springen er daarbij uit: - Een sterk MKB: de kern Bladel als winkelhart van de Kempen - Hoogwaardige (maak)industrie als bron van innovatie en werkgelegenheid - Ruimte voor de agrarische sector, met aandacht voor gezondheid en duurzaamheid. Recreatie De gemeente Bladel ambieert een aantrekkelijke gemeente te zijn, waar zowel inwoners als gasten een groot aanbod aan recreatiemogelijkheden hebben. Daarmee samen hangt het behoud van de mooie natuur. De gemeente Bladel opereert ook hierbij in regionaal verband. Duurzaamheid Een duurzame gemeente vertaalt zich voor Bladel naar bevordering van energiebesparing, het verduurzamen van (gemeentelijke) panden en woningen, het verduurzamen van de agrarische sector en een verduurzaming van de industrie. Positieve aandacht voor jongeren De gemeente Bladel wil een levendige gemeente zijn met positieve aandacht en voldoende vertier voor jongeren. Opgaven, De gemeente Bladel krijgt ook te maken met een aantal onafwendbare opgaven. Deze zijn: Vergrijzing Uit gegevens en voorspellingen blijkt dat de bevolking van de gemeente Bladel vergrijst. Daarmee komen opgaven als een veranderende woonbehoefte (eenpersoons huishoudens), een grotere zorgvraag, en de opgave om de kernen met voorzieningen vitaal te houden. Digitalisering Het grote en nog toenemende belang van ICT uit zich in de behoefte aan infrastructuur (glasvezel), en digitale dienstverlening door de gemeente zelf. De digitalisering biedt ook kansen, zoals bij domotica. Duurzaam wonen voor jong en oud Er wordt een veranderende woningbehoefte gesignaleerd, voor starters en ouderen. Grotere woningen zijn wel beschikbaar, maar ook kostbaar. De verhouding tussen woonvraag en -aanbod in de gemeente Bladel is een aandachtspunt. Omgevingswet Met de komst van de Omgevingswet wordt de bestuurlijke (lokale) afwegingsruimte voor de fysieke leefomgeving vergroot, en de fysieke leefomgeving samenhangend benaderd. De komst van de Omgevingswet vraagt voorbereiding en implementatie in de organisatie. Criminaliteit en ondermijning Als opgave en risico in het heden en de toekomst worden ook (georganiseerde) criminaliteit en ondermijning genoemd. Dit is een probleem dat ook sterk geldt voor de rest van Brabant. 2

5 en Uitdagingen Uitdagingen zijn (mogelijke) beperkingen om de ambities en opgaven te halen. Dit zijn: Sociale cohesie (saamhorigheid) Sociale cohesie is nodig om de kernen vitaal te houden, verenigingen draaiende te houden, en (burger)participatie vorm te geven. Toekomstige kansen liggen daarbij op het terrein van samenwerking tussen verenigingen, besturen, scholen, andere kernen en de gemeente. Bereikbaarheid De bereikbaarheid van de kernen van Bladel is een aandachtspunt voor wat betreft de vitaliteit, woonkwaliteit, het onderwijs en de economische ontwikkeling inclusief recreatie. Daarbij gaat het om het OV, fiets en auto. Goed geschoold personeel Talent houden (zie de groene druk) en aantrekken vormen een uitdaging om de economische kansen te benutten. Een nauwe samenwerking tussen werkgevers en onderwijs kan daarbij helpen. Bereikbaarheid en goed wonen ook. Uitstraling Een uitdaging ligt verder in het vermarkten van de Kempen: het bieden van een aantrekkelijk perspectief en dat ook effectief uitstralen en communiceren. Deze positionering kan worden opgepakt met (bestuurlijke en andere) partners. En nu verder Op basis van de bovenstaande maatschappelijke ambities, opgaven en uitdagingen (de inhoud) worden bestuurlijke scenario s ontwikkelend en gewogen (de vorm). De gemeenteraad van Bladel heeft daarbij aangegeven welke elementen het belangrijkst zijn. Daarbij was aan dacht voor: mens en maatschappij, milieu en leefomgeving, en de economie. Mens en maatschappij De raad hecht sterk aan de sociale cohesie in de gemeente Bladel. Daaronder vallen het dorpse karakter en het verenigingsleven. In de gemeente Bladel moet het goed wonen zijn. Daar hoort ook bereikbaarheid bij (fysiek en digitaal). Gezondheid en zorg zijn aandachtspunten voor de (oudere) bevolking. Milieu en leefomgeving De gemeente Bladel is een groene plattelandsgemeente en wil dat blijven. Daar hoort ook duurzaamheid bij, en een goede inrichting van het buitengebied. Economie De economie (breed gezien) vormt de motor voor de ontwikkeling van Bladel. Deze economie moet van de raad nadrukkelijk in regionaal verband worden gezien. Het eerder genoemde aspect van (digitale) infrastructuur is ook hier belangrijk. 3

6 Figuur 1: Tijdens de bijeenkomsten werd deelnemers gevraagd in te voeren wat Bladel kenmerkt. Dit is de optelsom van alle woordwolken die ontstonden bij de raadsconferentie, de avonden met stakeholders en de bewonersavond. 4

7 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en context De gemeente Bladel 1 is, net als alle andere gemeenten in Noord-Brabant, door de provincie verzocht om op basis van een inventarisatie van de grote maatschappelijke uitdagingen tot een effectieve, democratisch gelegitimeerde en bestendige bestuurlijke inrichting te komen. Dit in het kader van het thema (Veer)Krachtig Bestuur. Het uiteindelijke doel bij dit thema is om het bestuurlijke handelen van de overheid (en daarmee ook de wijze waarop de overheid zich organiseert) optimaal te laten aansluiten bij de maatschappelijke opgaven. Het gaat daarbij om trends als de open netwerksamenleving en glokalisering, 2 maar ook bijvoorbeeld vergrijzing, ongelijke bevolkingsgroei tussen stad en platteland, en een verschralend winkelaanbod. De provincie stelt vertrouwen in het zelfregulerend vermogen van de gemeenten. De gemeenten zijn zelf aan zet om met een visie op de opgaven te komen en in aansluiting daarop een bestuurlijk toekomstperspectief te schetsen. In eerste instantie hebben de Kempengemeenten gewezen op de samenwerking die zij onderling aan de dag leggen om de maatschappelijke opgaven aan te gaan. Onderdelen daarvan zijn de Kempencommissie en de Gemeenschappelijke Regeling Kempen Gemeenten. Nadere gesprekken met de provincie hebben uitgewezen dat er nog steeds behoefte is aan een inventarisatie van grote maatschappelijke uitdagingen. Het is van belang om dit te doen in samenspraak met inwoners, ondernemers, onderwijs, verenigingen en omliggende gemeenten (de zogeheten 4 O s). De gemeente Bladel heeft Berenschot gevraagd om een onderzoek uit te voeren om de maatschappelijke opgaven samen met de genoemde partners te inventariseren. Berenschot werd eerder al door Bergeijk gevraagd daar een vergelijkbaar traject te begeleiden. 1.2 Doelstelling van het onderzoek Het uiteindelijke doel van het thema (Veer)Krachtig bestuur is om bestuurlijke vormen te kiezen die aansluiten bij de maatschappelijke opgaven. Daarvoor moeten eerst de maatschappelijke ambities, opgaven en uitdagingen duidelijk zijn. Deze worden samen met lokale partners uit het maatschappelijk middenveld in kaart gebracht. Dat is het doel waar het in deze fase om draait. 1 Met de gemeente Bladel bedoelen we in dit rapport het geografisch grondgebied van de gemeente Bladel met haar inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en de gemeentelijke organisatie. 2 Glokalisering wordt door de provincie genoemd als een van de twee voornaamste trends waarmee bestuurlijk Brabant rekening moet houden. Het is de combinatie van globalisering (wereldwijde economische, politieke en culturele integratie), en lokalisering (toenemende gerichtheid op de lokale markt en cultuur). Deze trends grijpen gelijktijdig in op de gemeente. 5

8 Het resultaat moet zijn: Een beschrijving van de uitdagingen en de maatschappelijke opgave die de komende 20 jaar op de gemeente Bladel afkomen, gebaseerd op de algemene landelijke ontwikkelingen, de ontwikkelingen in de regio, de eigen ambities en de verwachtingen van de diverse commerciële en maatschappelijke organisaties in de gemeente. Het gaat in deze fase dus over de inhoud. De vorm, oftewel de bestuurlijke richting die wordt gekozen, is een zaak die later aan de orde komt aan de hand van de geïdentificeerde maatschappelijke opgaven en een aantal mogelijke bestuurlijke en organisatorische scenario s die binnen de gemeentelijke organisatie zelf worden ontwikkeld. 1.3 Onze werkwijze In het onderzoek staat de vraag naar de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel centraal. Ambities gaan over wat je als gemeente wil bereiken in de toekomst, en zijn dus specifieke keuzen voor de gemeente Bladel. Opgaven gaan over de zaken die onvermijdelijk op je afkomen, waaronder (inter)nationale en regionale trends en ontwikkelingen. Uitdagingen, tot slot, zijn de dingen waar je je als gemeente zorgen over maakt: waar liggen de specifieke zorgpunten voor de gemeente Bladel, en om welke Figuur 2: Ambities, opgaven en uitdagingen noodzakelijke veranderingen vraagt dat? Verder brengen we de feiten over de gemeente Bladel in beeld waarmee we een situatieschets geven van de gemeente. De ambities, opgaven en uitdagingen en de situatieschets vormen gekoppeld een goed beeld van de gemeente Bladel, waarmee een weging kan plaatsvinden van de bestuurlijke scenario s die parallel worden ontwikkeld binnen de gemeentelijke organisatie. De ambities, opgaven en uitdagingen van een gemeente zijn deels te identificeren vanuit bestaande beleidsdocumenten en de feitelijke stand van zaken binnen een gemeente (zoals demografische ontwikkelingen, werkgelegenheid en zorggebruik). Anderzijds is het niet los te koppelen van specifieke keuzes die binnen een gemeenschap gemaakt worden: welke ambities koestert men, welke opgaven zijn dan extra relevant en welke uitdagingen vormen mogelijk een belemmering voor het realiseren van de gekozen ambities? Daarom is in dit traject veel aandacht besteed aan het betrekken van de gemeenschap. 6

9 Documentstudie Om een eerste indruk te krijgen van de ambities, opgaven en uitdagingen en de uitgangssituatie van de gemeente Bladel zijn we begonnen met het bestuderen van documenten. 3 In de voorbije jaren zijn reeds een groot aantal rapporten geschreven over de maatschappelijke opgaven, waar de overheid in het algemeen en de omgeving van de gemeente Bladel voor staat. Aanvullend op de meer generieke documenten hebben we beleidsdocumenten (beleidsvisies, programmabegrotingen, etc.) en andere bronnen bestudeerd om een eerste beeld te vormen van de feitelijke uitgangssituatie in de gemeente Bladel. De bevindingen uit deze documentstudie zijn tevens input geweest voor de bijeenkomsten en gesprekken in het vervolg van het traject. Raadsbijeenkomst Figuur 3: processtappen toekomstagenda gemeente Bladel Het traject is afgetrapt met een raadsbijeenkomst waarin zowel wat betreft proces als inhoud de raad direct goed werd aangehaakt. Het hoofddoel van de raadsbijeenkomst was overeenstemming over het proces, waaronder de betrokkenheid van de raad. Daarnaast hebben wij een eerste inhoudelijke stap gezet door te komen tot een gezamenlijke beeldvorming over de ambities, opgaven en uitdagingen. 3 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de bestudeerde documenten. 7

10 Twee bijeenkomsten voor stakeholders Het is goed om organisaties en ondernemers diepgaander te betrekken en te bevragen dan alleen op een grote conferentie. Daartoe zijn twee bijeenkomsten gehouden: een met ondernemers en het onderwijs (economie), en een met verenigingen en welzijnsinstellingen (sociaal). Bij de avond met het thema sociaal waren ongeveer 50 geïnteresseerden aanwezig, en bij de avond economie Figuur 4: Deelnemers aan stakeholders-bijeenkomst ongeveer 40. Daarbij waren zowel mensen die zelf in de gemeente Bladel wonen, als mensen die in een andere gemeente wonen, maar bijvoorbeeld een onderneming hebben in de gemeente Bladel. Tevens was er een aantal raadsleden die meekeken en meeluisterden. Gesprekken met het college en MT Zowel met het College van Burgemeesters en Wethouders als het Management Team zijn gesprekken gevoerd over de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel. Ook is gesproken over de bestuurskracht die er is en nodig is om die ambities, opgaven en uitdagingen waar te kunnen maken. Sessie voor medewerkers De medewerkers van de gemeente Bladel vormen door hun ervaring, kennis en andere aspecten (vele wonen zelf al lang in de gemeente Bladel) een groep die interessant is om te betrekken en te bevragen. Wij hebben voorafgaand aan de bewonersconferentie een (kleinere) conferentie gehouden die vergelijkbaar is met de grote conferentie die diezelfde avond plaats vond. Bewonersbijeenkomst Figuur 5: Deelnemers aan bewonersbijeenkomst Om kansen en mogelijkheden te agenderen is het van belang mensen met elkaar in gesprek te brengen. Dat is het belangrijkste kenmerk van de conferentie die in het kader van dit traject is gehouden op 30 maart. Daarbij maakten we gebruik van elementen die in de eerdere sessies waren opgehaald, maar we lieten mensen verder wel vrij in onderwerpkeuze. 8

11 Er waren twee programmaonderdelen: In een plenaire sessie in de raadzaal verkenden we de belangrijkste elementen van de maatschappelijke opgaven. Wat kenmerkt de gemeente Bladel? Wat speelt in de huidige situatie? Vervolgens praatten de deelnemers in het gemeentehuis rondom zes afgebakende thema s inhoudelijk en meer diepgaand verder over de ambities, opgaven en uitdagingen voor de toekomst. Bij deze bijeenkomst waren ongeveer 50 inwoners aanwezig. Daarnaast was er (wederom) een groot aantal raadsleden aanwezig. Figuur 6: Discussie tijdens bewonersbijeenkomst Figuur 7: Presentatie tijdens bewonersbijeenkomst Over de opkomst van de bijeenkomsten en bruikbaarheid van de uitkomsten De opkomst van de bijeenkomsten voor bewoners en stakeholders roept de vraag op in hoeverre de uitkomsten maatgevend zijn, en daarmee bruikbaar zijn voor het onderzoek. In de eerste plaats zijn de bijeenkomsten niet de enige methode. Zij vormen een onderdeel van het totale onderzoek. De uitkomsten vormen een element. In dit onderzoek waren deze uitkomsten in lijn met de andere bevindingen zonder grote afwijkingen. Er werden geen zaken naar voren gebracht die niet ook in andere bronnen te vinden waren. Deze rapportage geeft opgeteld een compleet beeld. Ten tweede waren de bijeenkomsten niet bedoeld als enquête maar als kwalitatief onderzoek (te vergelijken met bijvoorbeeld merkonderzoek). Alle inbreng telde mee, en droeg bij aan een kwalitatief beeld van de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente. Bij kwantitatief onderzoek tellen percentages; bij kwalitatief onderzoek gaat het meer om de vraag wat er leeft en waarom. Dit komt naar boven door middel van echte interactie, zoals discussies. Nota van bevindingen Onze bevindingen vanuit dit hele traject zijn in eerste instantie verwoord in een nota van bevindingen. Dit betreft een combinatie van feitelijke achtergronden en waarnemingen op basis van publieke data, als ook diverse beleidsdocumenten van de gemeente Bladel. Bovendien hebben de 9

12 bijeenkomsten en gesprekken als input gediend. Uit dit alles hebben we de ambities, opgaven en uitdagingen geïdentificeerd. Dit beeld hebben we in deze nota ingekleurd met datgene wat we gehoord en gezien hebben (citaten, foto s, voorbeelden) in de verschillende bijeenkomsten met raadsleden, vertegenwoordigers van diverse partijen en burgers. De nota van bevindingen is op 11 april besproken met het college van burgemeester en wethouders, en vervolgens op 20 april met de gemeenteraad. Aan de hand van deze besprekingen zijn aanpassingen en verduidelijkingen aangebracht. Ook heeft de raad aangegeven welke ambities, opgaven en uitdagingen in zijn ogen de meeste bestuurlijke aandacht vergen. Eindrapport Voor u ligt het eindrapport dat uiteindelijk is ontstaan uit de hierboven beschreven activiteiten. Het eindrapport dient op zijn beurt weer als input voor de volgende fasen. De gemeente Bladel ontwikkelt een aantal mogelijke bestuurlijke en organisatorische scenario s waarmee de hier beschreven ambities, opgaven en uitdagingen kunnen worden aangegaan. Deze scenario s worden vervolgens gewogen, mede aan de hand van de onderwerpen waarvan de raad heeft aangegeven dat deze nadrukkelijk hierin moeten worden meegenomen, en het evaluatiekader voor Veerkrachtig Bestuur. Het resultaat hiervan wordt voorgelegd aan de gemeenteraad van Bladel. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk twee van dit rapport is een situatieschets van de gemeente Bladel opgenomen. We beschrijven daarin de belangrijkste kenmerken van de gemeente Bladel, als basis voor de verdere uitwerking van de ambities, opgaven en uitdagingen. In hoofdstuk drie beschrijven we de belangrijkste trends en ontwikkelingen, zowel op (inter)nationaal als op regionaal niveau. Deze zijn specifiek van belang voor een goed begrip van de uitdagingen van de gemeente. In hoofdstuk vier geven we een korte sfeerimpressie van de verschillende bijeenkomsten die werden georganiseerd om de inbreng van de gemeenschap mee te nemen in dit traject. In hoofdstuk vijf gaan we vervolgens dieper in op de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel. Deze worden steeds ingekleurd met de opbrengsten van de raadsbijeenkomst, de stakeholderbijeenkomsten en de bewonersconferentie. Ook wordt verdieping aangebracht op basis van beleidsstukken van de afgelopen jaren en overige relevante data. Om de aansluiting met de volgende fasen te vergemakkelijken, is bij iedere ambitie, opgave en uitdaging aangegeven op welke bestuurlijke schaal zich dit afspeelt. Alles dat is opgeschreven met het oog op de bestuurlijke aspecten die in de volgende fase een rol spelen, zijn in blauw weergegeven. Deze teksten horen strikt genomen niet bij de inhoudelijke, maatschappelijke opgaven, maar vormt de verbinding met de (weging van de) bestuurlijke scenario s. 10

13 2. Feitelijke beschrijving van de gemeente Bladel In dit hoofdstuk geven we een feitelijk beeld van de gemeente Bladel, als achtergrond bij de trends en ontwikkelingen en de ambities, opgaven en uitdagingen die in de hierop volgende hoofdstukken beschreven zullen worden. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden over (de gemeenschap van) de gemeente Bladel. De gegevens in voorliggend hoofdstuk zijn (voor het overgrote deel) afkomstig uit de openbare databases van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). We kiezen voor deze databases omdat de cijfers van het CBS objectief worden vastgesteld, omdat de database cijfers over alle Nederlandse gemeenten bevat én omdat het CBS aan betrouwbare kwaliteitsbewaking van haar databases doet. Daarmee verzekeren wij ons van de meest actuele bruikbare getallen en informatie. Dit neemt niet weg dat de informatie soms enigszins gedateerd kan zijn en er altijd met een kritische blik naar de cijfers gekeken dient te worden. We putten uit de databases van het CBS via de website en die op tal van zaken relevant statistisch materiaal ontsluit. Daarbij heeft Berenschot een selectie gemaakt voor het te gebruiken materiaal. Wij hebben gekozen voor die onderwerpen die relevant zijn om een goede situatieschets van de gemeente te kunnen geven. 2.1 Ontstaan en kenmerken van de gemeente Bladel Bladel is een gemeente gelegen in de provincie Noord-Brabant. Bladel wordt ook wel een Kempense gemeente genoemd, omdat de gemeente ligt in de geografische streek Kempen (noordoosten van België en zuidoosten van Noord-Brabant). Bladel ligt in het centrum van het Nederlandse deel van de Kempen. De gemeente Bladel telt inwoners en bestaat uit de kernen Casteren, Bladel, Hapert, Hoogeloon en Netersel. Deze hebben alle hun eigen, specifieke (historische) kenmerken. Kern Bladel Casteren Hapert Hoogeloon Netersel 922 Aantal inwoners Tabel 1: Aantal inwoners per kern (bron: 31 december 2016) Geschiedenis De Kempen vormen een geografische streek ten zuiden van Eindhoven, tot aan het Belgische Hasselt. Hét kenmerk van de Kempen is hun zanderige bodem, waardoor de Kempen tot omstreeks 1860 grotendeels bedekt waren met heide, eikenbos, vennen en veengebieden. In de huidige natuurgebieden zijn deze nog terug te zien. Van oudsher kent de streek een bevolking van agrariërs, ambachtslieden en (reizende) handelaren ( teuten ) in meestal kleine dorpen. De sigarenindustrie en de ontwikkeling van de agrarische sector hebben welvaart gebracht en zijn het fundament geweest voor de andere industriële producenten die Bladel vandaag de dag kent. De huidige gemeente Bladel kent de kernen Bladel, Hapert, Hoogeloon, Casteren en Netersel. De gemeente werd in 1997 gevormd door een fusie uit de vroegere gemeenten Bladel en Netersel en Hoogeloon, Hapert en Casteren (waarvan het gemeentehuis in Hapert stond). 11

14 Figuur 8: Historische kaarten van de toenmalige gemeenten Bladel en Hoogeloon, ca (bron: ) Inwoneraantal Het inwonersaantal is een van de factoren die iets zeggen over de positie die Bladel inneemt in de regio. Met inwoners is de gemeente Bladel qua inwonersaantal net iets groter dan de andere vier Kempengemeenten, waarbij Reusel-De Mierden de kleinste is. Bergeijk (18.253), Eersel (18.551) en Oirschot (18.199) en ook de omliggende gemeente Waalre (17.023) zijn van vergelijkbare grootte. Reusel-De Mierden is de kleinste gemeente in de regio met inwoners terwijl de regiogemeenten Veldhoven (44.317) en Valkenswaard (30.262) meer inwoners hebben. Uiteraard is Eindhoven de grootste gemeente in de regio met meer dan inwoners. Omliggende Belgische gemeenten Lommel (33.744) en Mol (35.382) zijn een stuk groter dan de gemeente Bladel, terwijl Arendonk (12.956) weer een stuk kleiner is. 12

15 Figuur 9: Huidige kaart gemeente Bladel (bron: ) Gemeenten met een lage bevolkingsdichtheid zijn doorgaans landelijk met veel ruimte. De bevolkingsdichtheid van de gemeente Bladel is net als in de andere Kempengemeente relatief laag, al heeft de gemeente Bladel van alle Kempengemeenten wel de hoogste bevolkingsdichtheid. De grootste gemeenten, Eindhoven en Veldhoven, hebben de hoogste bevolkingsdichtheid (Tabel 2) en zijn dus veel stedelijker. De bevolkingsdichtheid is in de Belgische gemeenten Lommel en Mol iets hoger, terwijl die in Arendonk weer iets lager is. 13

16 % Autochtonen (als % van de bevolking) Bevolking totaal [personen] [2016] Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Arendonk (B) Lommel (B) Mol (B) Metropoolregio Eindhoven Nederland Noord-Brabant % Allochtonen, totaal (als % van de bevolking) Bevolkingsdichtheid [pers_km2] [2016] Tabel 2: Bevolking en bevolkingsdichtheid (bron: CBS, 2016) Groene druk (-19 t.o.v jaar) [%] [2016] Bladel 90,6 9,4 38,7 34,4 Bergeijk 90,6 9,4 38,8 36,6 Eersel 91,6 8,4 37,3 36,4 Eindhoven 67,4 32,6 32,1 26,3 Oirschot 93,5 6,5 38,4 34,3 Reusel-De Mierden 92,0 8,0 36,4 28,8 Valkenswaard 86,7 13,3 35,0 42,9 Veldhoven 84,6 15,4 37,2 35,0 Waalre 84,9 15,1 43,4 43,5 Metropoolregio Eindhoven 80,6 19,4 36,6 31,8 Nederland 77,9 22,1 37,9 30,6 Noord-Brabant 82,3 17,7 37,1 32,0 Grijze druk (65+ t.o.v jaar) [%] [2016] Tabel 3: Bevolkingssamenstelling (bron: CBS, 2016) 14

17 2.1.2 Demografische gegevens Een klassieke en stabiele bevolkingsopbouw ziet er uit als een regelmatige piramide van leeftijdscategorieën. In de praktijk is deze opbouw niet stabiel, zeker niet als deze per gemeente wordt bekeken. De verdeling van leeftijdscategorieën zegt iets over heden en toekomst. De groene druk en de grijze druk zijn daarbij belangrijke indicatoren. In het hoofdstuk over de opgaven van Bladel komen we terug op de betekenis van onderstaande cijfers. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 19 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Groene druk is een indicator voor de verhouding tussen de huidige en toekomstige beroepsbevolking. De gemeente Bladel heeft vergeleken met de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant, Nederland en de omliggende (Kempen)gemeenten een relatief hoge groene druk. Alleen Waalre en Bergeijk hebben een hogere groene druk. De gemeente Bladel heeft dus veel potentieel; als het gaat om de toekomstige beroepsbevolking, mits de mensen waar het om gaat ook hier blijven wonen. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. In de gemeente Bladel is de grijze druk hoger dan die van de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland. Vergeleken met andere omliggende (Kempen)gemeenten heeft de gemeente Bladel een gemiddelde grijze druk. Verder ter informatie over het demografische beeld van de gemeente Bladel: de gemeente heeft in vergelijking tot de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland relatief gezien fors meer autochtonen dan allochtonen (Tabel 3). Het percentage is overigens nagenoeg gelijk voor alle Kempengemeenten. De tabel laat zien dat dit percentage hoger ligt in de gemeente Eindhoven en de gemeenten die daaraan grenzen als Waalre en Veldhoven Wonen en woonlasten In de gemeente Bladel staan woningen. De gemiddelde WOZ-waarde van de woningen ligt in de gemeente Bladel fors hoger dan in Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Dit geldt overigens voor alle Kempengemeenten. Ook het percentage koopwoningen ligt in de Kempen fors hoger dan gemiddeld. Dit houdt tegelijkertijd in dat in er de gemeente Bladel beperkt ruimte is voor huurders. Het gemiddeld aantal personen per huishouden is relatief hoog in de gemeente Bladel (Tabel 4). In lijn met de landelijke trend is het aantal personen per huishouden wel dalende. Dat is ook te zien in figuur 10. De afname in de gemeente Bladel is een stuk forser (-12% ten opzichte van 2000) ten opzichte van Nederland (-6% ten opzichte van 2000). De afname is na de gemeente Bladel het sterkste is in de Kempengemeente Reusel-De Mierden (-15% ten opzichte van 2000). Net als in de rest van Nederland is er in de gemeente Bladel in de komende decennia sprake van een groei van het aantal huishoudens en de woningvoorraad. Dit zal vermoedelijk een licht woningentekort tot gevolg hebben gezien de sterkere groei van het aantal huishoudens. Voor de Kempengemeenten is er op dit gebied geen eenduidig beeld te schetsen. In de ene gemeente is er net als in de gemeente Bladel vermoedelijk sprake van een tekort op de woningmarkt (Reusel-De Mierden), terwijl in de andere gemeenten naar verwachting sprake zal zijn van een woningoverschot (Bergeijk, Eersel en Oirschot) (Tabel 4). 15

18 Gemiddelde WOZwaarde woningen [euro] [2016] Gemiddeld aantal personen per huishouden [2016] Koopwoningen (als % van de woningvoorraad) [%] [2015] Verwachte groei woningvoorra ad 2040 t.o.v (%) Bladel , ,5 11,9 Bergeijk , ,2 14,0 Eersel , ,0 5,9 Eindhoven , ,7 12,8 Oirschot , ,9 14,9 Reusel-De Mierden , ,4 20,5 Valkenswaard , ,5 4,9 Veldhoven , ,5 8,1 Waalre , ,6 11,1 Metropoolregio Eindhoven , ,2 12,6 Nederland , ,6 11,9 Noord-Brabant ,2 60,7 14,1 11,9 Verwachte groei huishoudens 2040 t.o.v (%) Tabel 4: Gegevens woningen en prognose groei woningvoorraad en huishoudens (bron: CBS, ABF Research, 2015, 2016 ) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Metropoolregio Eindhoven Noord-Brabant Nederland Figuur 10: gemiddeld aantal personen per huishouden door de jaren heen (bron: CBS) 16

19 2.1.4 Economie en werkgelegenheid De netto arbeidsparticipatie geeft aan hoeveel procent van de beroepsgeschikte bevolking ook daadwerkelijk een betaalde baan heeft. In de gemeente Bladel, en ook in de overige Kempengemeenten, ligt deze netto arbeidsparticipatie relatief hoog. Dit vertaalt zich dan ook in een laag percentage werklozen (Tabel 6). Het aantal banen ligt in de gemeente Bladel opvallend hoog. Dit heeft onder andere te maken met het Kempisch Bedrijvenpark (170 hectare) dat in Hapert is gevestigd, maar ook met andere bedrijfslocaties (33% van alle banen in De Kempen komt van bedrijventerreinen) en het MKB. Binnen de gemeente liggen naast het KBP de bedrijventerreinen De Beemd/Leemskuilen, De Sleutel en Hapert. Sectoren Industrie 27,7 Zakelijke dienstverlening 23,3 Handel 19,7 Collectieve dienstverlening % van vestigingen totaal Er is een grote hoeveelheid banen in de gemeente Bladel door een groot aantal vestigingen van bedrijven. Het aantal ZZP ers in de gemeente is vergelijkbaar met andere gemeenten. Echter, door het grote aantal banen in loondienst in Bladel steken zij daar procentueel iets lager bij af. Daardoor is het percentage ZZP ers ten opzichte van de Kempengemeenten relatief laag. Het aantal bedrijven in de gemeente Bladel ligt boven de gemiddeldes van Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Het aantal bedrijven is gemiddeld ten opzichte van de Kempengemeenten. De meeste van deze bedrijven zijn industrieel van aard of houden zich bezig met de zakelijke dienstverlening. Slechts 1% van de vestigingen bevindt zicht in de sector Recreatie en toerisme (Tabel 5). Daarbij merken we op dat deze sector wel een belangrijke factor is voor de gemeente. Het cijfer vertekent op twee manieren: recreatie straalt ook uit naar andere sectoren zoals horeca (dienstverlening), en bijvoorbeeld het Landalpark Het Vennenbos telt als één vestiging maar heeft een groot economisch belang. Gemiddeld gezien is de beroepsbevolking in de gemeente Bladel middelbaar opgeleid. Daarnaast heeft de gemeente Bladel relatief meer laagopgeleiden en relatief minder hoogopgeleiden vergeleken met Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Dit is ook voor de andere Kempengemeenten het geval. Dit op de gemeente Oirschot na, die een opvallend laag aantal laagopgeleiden kent (Tabel 7). De gemeente Bladel heeft een opvallend hoog aantal leerlingen. Hoger dan het landelijke aantal, maar ook veel hoger dan omliggende (Kempen)gemeenten. Dit is te verklaren door de aanwezigheid van één grote school in de gemeente Bladel, namelijk het Pius X-College. Deze school herbergt zo n 2230 leerlingen. Alle niveaus zijn vertegenwoordigd, van het VWO tot aan het praktijkonderwijs. Veel kinderen uit omliggende gemeenten gaan in de gemeente Bladel naar school. Zelf heeft Bladel 1566 kinderen in de leeftijdscategorie jaar (Tabel 8). 14,1 Landbouw 9,1 Overige dienstverlening 6,1 Recreatie en toerisme 1,1 Tabel 5: Sectoren Bladel (bron: LISA, 2015, 2016) 17

20 Netto arbeidspar ticipatie [%] [2016] Werkloosheids percentage [%] Banen (per inwoners in de leeftijd 15 tot en met 64 jaar) [aantal per inwoners] [2015] Bedrijven (per inwoners in de leeftijd 15 tot en met 64 jaar) [aantal per inwoners] [2015] Bladel 69,5 4,4 1024,6 151,0 10,4 Bergeijk 68,2 4,5 666,8 170,6 20,0 Eersel 68,6 4,3 807,9 159,2 15,0 Eindhoven 65,6 6,8 982,9 129,9 6,1 Oirschot 68,7 4,6 921,9 165,6 11,7 Reusel-De Mierden 69,8 4,0 490,4 151,7 27,4 Valkenswaard 65,3 5,3 683,1 148,9 13,9 Veldhoven 68,3 4,9 1096,5 121,9 7,8 Waalre 66,7 5,1 591,3 157,8 20,9 Metropoolregio Eindhoven 66,7 5,7 812,4 138,8 10,1 Nederland 65,8 6,1 721,7 122,4 11,3 Noord-Brabant 66,9 5,5 749,6 128,6 10,8 Aandeel ZZP ers t.o.v. totaal aantal banen [%] Tabel 6: Participatie, werkgelegenheid en economie (bron: CBS, 2015, 2016) Beroepsbevolking opleiding laag (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] Beroepsbevolking opleiding middelbaar (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Metropoolregio Eindhoven Nederland Noord-Brabant Beroepsbevolking opleiding hoog (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] Tabel 7: Opleidingsniveau beroepsbevolking (bron: CBS, 2016) 18

21 Leerlingen voortgezet onderwijs totaal per inwoners [aantal per inwoners] Leerlingen voortgezet onderwijs totaal [leerlingen] Vestigingen voortgezet onderwijs totaal [scholen] Bladel 115, Bergeijk Eersel 72, Eindhoven 73, Oirschot 64, Reusel-De Mierden Valkenswaard 78, Veldhoven 50, Waalre Metropoolregio Eindhoven 57, Noord-Brabant 58, Nederland 58, Tabel 8: Aantal leerlingen en scholen per gemeente (bron: DUO, 2015) Sociale en maatschappelijke problematiek In de gemeente Bladel zijn er vergeleken met Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven fors minder personen met een bijstandsuitkering. Dit geldt overigens voor alle Kempengemeenten. Het particulier besteedbaar inkomen ligt wat betreft eenpersoonshuishoudens iets lager dan in de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland. Het inkomen van meerpersoonshuishoudens ligt daar net wat boven. Ditzelfde geldt voor de andere Kempengemeenten. Uitschieter in de regio in positieve zin is Waalre. Daar ligt het inkomen fors hoger. Binnen de Kempen ligt dit inkomen het hoogst in Eersel en Oirschot. De cijfers wijzen verder uit dat in de gemeente Bladel en de rest van de Kempen relatief weinig mensen in de armste categorie wonen. Het percentage huishoudens met een inkomen bij de laagste 10% van Nederland ligt in de gemeente Bladel rond de 6%. Het percentage rijken ligt iets hoger dan gemiddeld (zie Tabel 9). 19

22 Personen met bijstandsuitkering en (per dzd. inw. 18 jr en ouder) Particulier besteedbaar eenpersoonshuishoudinkomen [euro] [2014] Particulier besteedbaar meerpersoonshuishoudinkomen [euro] [2014] % huishoudens met inkomen 1e 10%-groep [%] [2014] Bladel 11, ,1 11,0 Bergeijk 13, ,3 12,0 Eersel 11, ,5 13,0 Eindhoven 49, ,5 8,3 Oirschot 12, ,6 15,3 Reusel-De Mierden 10, ,0 12,0 Valkenswaard 27, ,1 8,8 Veldhoven 20, ,3 12,0 Waalre 19, ,6 18,3 Metropoolregio Eindhoven 32, ,9 10,3 Nederland 41, ,0 10,0 Noord-Brabant 31, ,6 10,4 % huishoudens met inkomen 10e 10%-groep [%] [2014] Tabel 9: Financiële situatie inwoners (bron: CBS, 2014) De gemeente Bladel heeft relatief weinig te kampen met jeugdproblematiek. Ook groeien relatief weinig kinderen op in armoede. Dit percentage is het laagste ten opzichte van de gemiddeldes van de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant, Nederland en alle omliggende (Kempen)gemeenten. Ook het percentage jeugdwerkloosheid is relatief gezien laag. Alleen Reusel-De Mierden doet het op dit vlak beter. (Tabel 10). Wat betreft het percentage jongeren in jeugdzorg (tabel 10) ligt het cijfer in de gemeente Bladel iets hoger dan in de andere Kempengemeenten, maar wel lager dan het gemiddelde in de Metropoolregio Eindhoven en in de provincie Noord-Brabant. Onder Jeugdzorg wordt hier het volgende verstaan: het geheel van jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering dat onder verantwoordelijkheid van de gemeente wordt uitgevoerd volgens de Jeugdwet. In Bladel betreft dit voor het overgrote deel jeugdhulp zonder verblijf (85%), dus kinderen die gebruik maken van de een of andere manier van hulp terwijl zij in principe (de rest van de tijd) thuis wonen. Dit is geen zware vorm van jeugdhulp. Sowieso betreft het in deze kolom om kleinere aantallen als het wordt vertaald naar absolute getallen; het procentuele verschil met andere gemeente is van beperkte betekenis. Waar het hier om gaat, is dat Bladel geen bijzonder grote problematiek kent met gevolgen voor de hulpvraag. 20

23 % Kinderen in armoede [%] [2015] % Jeugdwerkloosheid [%] [2015] % achterstandsleerlingen [%] [2012] Bladel 1,99 0,61 7,59 1,56 Bergeijk 2,44 1,29 7,42 1,44 Eersel 3,08 0,64 4,27 1,24 Eindhoven 8,62 2,15 15,15 2,04 Oirschot 2,19 0,63 5,73 0,62 Reusel-De Mierden 3,13 0,51 7,64 1,17 Valkenswaard 4,70 1,80 8,43 1,22 Veldhoven 4,05 0,88 7,16 1,95 Waalre 3,36 0,72 3,73 1,11 Metropool-regio Eindhoven 5,48 1,75 10,73 1,72 % kinderen in jeugdzorg [%] [2012] Nederland 6,58 1,52 11,61 1,49 Noord-Brabant 5,41 1,48 11,25 1,81 Tabel 10: Jeugdproblematiek (bron: VJI, 2012, 2014, 2015) Vergeleken met Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven zijn de misdaadcijfers en de jeugdcriminaliteitscijfers in de gemeente Bladel laag. In vergelijking met omliggende (Kempen)gemeenten doet de gemeente Bladel het gezien het aantal misdrijven minder goed. Daar staat wel tegen over dat de gemeente Bladel relatief gezien de minste jeugdcriminaliteit kent (Tabel 11). Tabel 11: Misdaadcijfers (bron: CBS, 2015) Misdrijven totaal per inwoners [aantal per inwoners] [2015] Bladel 43,4 0,44 Bergeijk 34,9 0,45 Eersel 44,0 0,51 Eindhoven 98,3 1,70 Oirschot 41,6 0,96 Reusel-De Mierden 35,7 0,68 Valkenswaard 50,4 1,12 Veldhoven 42,5 0,62 Waalre 36,5 0,52 Metropoolregio Eindhoven 62,9 1,25 Nederland 61,5 1,45 Noord-Brabant 57,7 1,20 % Jeugdcriminaliteit [%] [2015] 21

24 2.1.6 Duurzaamheid Het landelijke beeld is dat Nederland achterloopt op de Europese doelstellingen voor duurzame energie die zijn gesteld voor Eind 2015 werd in Parijs een klimaatakkoord gesloten met ambitieuze doelstellingen. Ook voor de gemeente Bladel is er nog een hele opgave als het gaat om duurzaamheid, ofschoon het in de officiële duurzaamheidscore relatief ten opzichte ten Nederland niet slecht doet. De totale duurzaamheidsscore van 55 (in % doelbereiking) wordt bepaald aan de hand van de scores van drie kapitalen: het ecologische kapitaal (veerkracht en kwaliteit van de natuur), het sociaal-culturele kapitaal (lichamelijk en geestelijk welzijn van mensen) en het economisch kapitaal (houdbaarheid van de economische productie en consumptie). De scores zijn tot stand gekomen door het meten van 19 thema s die weer onderverdeeld zijn in 105 indicatoren. In de Nationale Monitor 2016 van Telos is de uitgebreide werkwijze te raadplegen. Op alle facetten scoort de gemeente Bladel bovengemiddeld, maar vooral op ecologisch en sociaal-cultureel gebied scoort de gemeente Bladel erg goed. Nogmaals: dit is ten opzichte van de rest van Nederland. Nederland als geheel loopt achter op de doelstellingen; de gemeente Bladel scoort weliswaar 55 maar dat is op een schaal die loopt tot 100. Deze positie komt mede door goede scores op het gebied van economische participatie en het omgaan met hinder en calamiteit (daarbij gaat het om de milieuhandhaving). De positie van Bladel boven het Nederlands gemiddelde neemt niet weg dat er op dit vlak nog grote opgaven liggen. Zo is het gas- en energieverbruik van woningen in Bladel fors hoger dan in andere gemeenten in de regio en ook landelijk gezien scoort de gemeente Bladel slecht op dat vlak (bron: Het percentage hernieuwbare energie is slechts 4,9%, wat een half procent lager is dan het landelijke gemiddelde. Wat betreft de gemeentelijke ambitie om klimaatneutraal te worden (zie ook paragraaf 5.1.4) is er nog een lange weg te gaan. Duurzaamheidscore [0-100] Ecologisch Kapitaal [0-100] Sociaal-Cultureel Kapitaal [0-100] Bladel Metropoolregio Eindhoven Noord-Brabant Nederland Economisch Kapitaal [0-100] Tabel 12: Duurzaamheidsscores (bron: Telos, 2016) Bereikbaarheid Bladel scoort in de officiële statistieken (die uitgaan van geografische kenmerken)vooral goed op bereikbaarheid per auto, dankzij de nabijheid van de A67. Ook de N284 heeft een belangrijke doorgaande functie. Het dichtstbijzijnde treinstation ligt op gemiddeld 20,3 kilometer van de gemeente Bladel, maar op gemiddeld 1,5 kilometer afstand is er een hoofdverkeersader. Vergeleken met de gemiddelde afstanden van Nederland, Noord-Brabant, de Metropoolregio Eindhoven en omliggende gemeenten is ligt het dichtstbijzijnde treinstation relatief ver, maar de dichtstbijzijnde hoofdverkeersader relatief dichtbij. De bereikbaarheid is van belang voor diverse netwerken, zoals sociale en economische. In onderstaande kaart is te zien hoe de dagelijkse verplaatsingen een regionaal netwerk vormen door 22

25 scholieren, forensen, familieleden, vrienden etcetera. Bladel is duidelijk georiënteerd op Eindhoven. Bij uitdagingen komen wij verder terug op de bereikbaarheid. Figuur 11: Gemiddelde dagelijkse verplaatsingen in de regio. (bron: Tordoir, 2014) Financiële positie In de begroting 2017 geeft de gemeente Bladel aan dat het een gezonde financiële huishouding heeft. De meerjarenraming tot en met 2020 betreffende het bestaande beleid sluit met een structureel positief saldo. De huidige cijfers geven aan dat er geen tekorten optreden in het sociaal domein; na de decentralisaties een grote uitgavenpost voor gemeenten. Investeringen liggen in accommodaties (MFA Hapert) en infrastructuur. De begroting geeft aan dat de ambities en opgaven financieel aangegaan kunnen worden. Dit rapport behelst geen financiële analyse. De relevantie voor de ambities, opgaven en uitdagingen ligt in het gegeven dat de financiën geen bovengemiddeld ervaren beletsel vormen. 2.2 De gemeente Bladel en de regio De gemeente Bladel werkt veel met verschillende gemeenten in de regio samen. In deze situatieschets beperken we ons tot een beschrijving van de regionale samenwerking op hoofdlijnen omdat dit iets zegt over de regionale oriëntatie wat betreft gemeentelijke samenwerking. Wat opvalt is dat de gemeente Bladel op verschillende schaalniveaus samenwerkt. Zo is er het niveau van de Kempen waarop met Bergeijk, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden intensief wordt 23

26 samengewerkt. De Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking Kempengemeenten (verder GRSK) is hiervan het bekendste voorbeeld. De GRSK bestaat onder andere uit een Shared service center en een intergemeentelijke sociale dienst. Daarnaast tekent zich een duidelijke scheiding af rond de 21 gemeenten die gezamenlijk de zogenaamde Metropoolregio Eindhoven vormen. Deze 21 gemeenten werken onder andere samen in de Gemeentelijke Gezondheidsdienst, de Veiligheidsregio en de Omgevingsdienst Zuidoost- Brabant. Deze laatstgenoemde samenwerkingsverbanden zijn wettelijk verplicht. De gemeente Bladel werkt ook met samen in het samenwerkingsverband Metropoolregio Eindhoven rond Brainport: een samenwerking gericht op economie, mobiliteit en ruimte. 2.3 Toekomstvisie Bladel uit 2009 In 2009 werd in de gemeente Bladel de Toekomstvisie Bladel 2030 opgesteld. Ook toen werd de gemeenschap daar tijdens verschillende bijeenkomsten intensief bij betrokken. Dit leidde in de gemeente Bladel tot de vraag hoe het huidige traject in het kader van het programma (Veer)krachtig Bestuur, zich verhoudt tot de ambities die de gemeente Bladel in 2009 heeft uitgesproken en sindsdien in diverse beleidsdocumenten verder zijn uitgewerkt. Bij het identificeren en uitwerken van de huidige ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel, willen we de eerder vastgestelde toekomstvisie niet uitvlakken. Dat betekent dat we kennis hebben genomen van de inhoud van de Toekomstvisie, als ook een groot aantal relevante beleidsdocumenten die tussen 2009 en 2016 zijn opgesteld. Maar dat betekent evengoed dat we die plaatsen binnen de veranderde context. Er hebben zich in de tussentijd namelijk tal van relevante ontwikkelingen voorgedaan die consequenties hebben voor de ambities zoals in 2009 geformuleerd. Denk daarbij aan de drie grote decentralisaties, de ontwikkelingen in de zorg en de toenemende aandacht voor duurzaamheid. Figuur 12: Citaten van raadsleden met karakteristiek voorwerp over Bladel 24

27 3. Trends en ontwikkelingen In dit hoofdstuk gaan we in op de verschillende trends en ontwikkelingen waar de gemeente Bladel mee te maken heeft of mee te maken zal krijgen. We maken hierbij onderscheid tussen (inter)nationale trends en ontwikkelingen, en regionale trends en ontwikkelingen. 3.1 (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Individualisering & opkomst nieuwe collectieven In Nederland is de rolverhouding tussen overheid en samenleving aan het verschuiven. Dat gebeurt niet alleen in Nederland; in heel Europa en wereldwijd vindt deze beweging plaats. Belangrijke veranderingen zijn het steeds belangrijker worden van het individu (toegenomen opleidingsniveau, vrijheid, mogelijkheden en welvaart), de nieuwe vormen van maatschappelijke organisatie (revival van coöperaties, opkomst social media) én het toegenomen wantrouwen in de overheid/politiek. Deze toenemende individualisering leidt ook tot een afname van de bereidheid vrijwilligerswerk te doen. Met de decentralisaties in de zorg is daarnaast de vereiste professionaliteit van vrijwilligers toegenomen. Vooralsnog lijkt het er in de gemeente Bladel op dat deze trend daar niet doorzet. Met een bloeiend verenigingsleven en vele actieve vrijwilligers is de gemeenschapszin in de gemeente Bladel groot. Verder zijn er maatschappelijke initiatieven (coöperaties) zoals KempenGlas en KempenEnergie. Tegelijkertijd klonken zowel tijdens de thema-avond sociaal als tijdens de bewonersconferentie bezorgde geluiden: komt er te veel op de schouders van mantelzorgers te liggen, en is de gemeente voor bepaalde essentiële taken volledig afhankelijk van vrijwilligers? Bovendien hebben verenigingen moeite met het vinden van (geschikte) bestuursleden. Nog daargelaten dat veel mensen géén lid zijn van een vereniging of ander sociaal verband Verandering structuur economie Het is de verwachting dat onze economie structureel en ingrijpend zal veranderen. Innovaties als 3D printen, de alsmaar verdergaande digitalisering, de toenemende beschikbaarheid van (steeds meer) informatie en de dalende vervoerskosten leiden ertoe dat er ingrijpende veranderingen op zullen treden in de economie. Dit speelt op globaal, Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. De opkomst van steeds betere computertechnologie maakt dat steeds meer taken door machines kunnen worden opgepakt. We zien robotisering in de productie/maakindustrie al jaren een belangrijke rol spelen (van ASML tot autofabrikanten en computergestuurde metaalbewerking). Maar ook in de zorg (domotica) en bijvoorbeeld in hoger opgeleide maar te standaardiseren beroepsvelden als de accountancy en de advocatuur gaan de ontwikkelingen van robotisering snel. Wat de exacte consequenties gaan zijn is nog lastig te voorspellen, maar met de (hoogwaardige maak)industrie als belangrijke bron van werkgelegenheid zal de gemeente Bladel de ontwikkelingen op dit vlak goed moeten volgen; zowel als kans als bedreigende ontwikkeling 25

28 Als bedreiging, zeker ook voor de detailhandel in de gemeente Bladel, mag ook de toenemende leegstand niet onvermeld blijven. Dit hangt samen met concentratie, en veranderend koopgedrag als gevolg van digitalisering De invloed van genoemde veranderingen op de lokale gemeenschap is in potentie zeer groot. Omvang en structuur van de arbeidsmarkt veranderen, alsook de plek van ZZP ers op deze markt. Daarnaast neemt het belang van onderwijs toe. Transities die een relatie hebben met deze structuurverandering van de economie zijn: Energietransitie en verduurzaming het anders omgaan met en het anders opwekken van energie, circulaire en meer bio-based economie, bewustere omgang met productie (inclusief grootschalige initiatieven) en consumptie voeding, e.d. Vastgoedtransitie het anders denken over bouwen, verbouwen en slopen van vastgoed. Zorgtransitie het opnieuw organiseren van de zorgbehoefte en het zorgaanbod met het oog op betaalbaarheid. Mobiliteitstransitie een andere benadering van vervoer, de relatie tussen OV, auto, fiets en de bereikbaarheid van stad en ommeland Toenemend belang ICT Digitalisering is de afgelopen twee decennia een steeds grotere rol gaan spelen in ons leven. Ook voor Bladel biedt digitalisering legio mogelijkheden, zoals innovatie in dienstverlening aan inwoners en ondernemers, het versterken van de uitvoeringskracht en het verbeteren van samenwerken met ketenpartners (zoals binnen het sociaal of ruimtelijk domein). In 2015 heeft de VNG in opdracht van de gemeenten de Digitale Agenda 2020 opgesteld. Door de inzet in de informatievoorziening op collectiviteit wordt lokaal maatwerk mogelijk gemaakt. Daarnaast nemen veel gemeenten ook lokaal of in regioverband initiatieven om slim gebruik te maken van de mogelijkheden van digitalisering. Binnen de Kempen wordt al samengewerkt op het gebied van ICT. Tegelijkertijd vraagt het toenemend belang van ICT voortdurend om hoogwaardige en nog meer specialistische kennis (bijvoorbeeld op het gebied van privacy, beveiliging en data-gestuurd werken) Opnieuw vormgeven van de rol van de overheid Veranderende maatschappelijke ontwikkelingen én ontwikkelingen binnen het openbaar bestuur brengen een andere rol van de overheid met zich mee. De participatiemaatschappij is zowel een gevolg van grotere mogelijkheden en zelfstandigheid van inwoners (mede door een hoger gemiddeld opleidingsniveau en meer welvaart), als minder geloof in maakbaarheid en afnemende financiële ruimte van de overheid. De opkomst van deze participatiesamenleving, waarbij de overheid niet langer de instantie is die alles regelt in het publieke domein, heeft gevolgen voor de gemeentelijke organisatie. Gemeenten maken steeds meer in samenspraak met andere organisaties en burgers afspraken over het besturen van dit publieke domein. Dat betekent onder meer dat de overheid steeds minder vanuit regelgeving kan opereren, maar meer moet optreden als partner. Dat kan ook als mediator zijn, met bijvoorbeeld een rol als bindend adviseur richting samenwerkende maatschappelijke partijen en/of ondernemers. Aan de andere kant ontstaan binnen gemeentelijke organisaties meer specialismen om aan de specifieke en complexe vraagstukken en vragen uit de samenleving te kunnen voldoen. 26

29 3.1.5 Verdere decentralisatie rijksbeleid Met de Omgevingswet, die naar de huidige verwachting begin 2019 in werking treedt, wordt een kanteling beoogd in het fysieke domein die even ingrijpend zal zijn als de decentralisaties in het sociaal domein. Het stelsel van de nieuwe Omgevingswet stelt de gebruikers (inwoners, ondernemers) centraal. Er wordt meer ruimte gegeven aan initiatief en de procedures zijn korter. Daartoe worden regels uit verschillende wetten samengevoegd en beter op elkaar afgestemd. Er komt daarmee ruimte voor meer lokaal maatwerk. Dit stelt voor de gemeente Bladel onder andere eisen aan de digitale infrastructuur, de ambtelijke organisatie en de omgang met burgers en ondernemers. Er lijkt op dit moment brede politieke steun voor het verder decentraliseren van taken na 2019 naar de lokale overheid. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat met deze trend gebroken gaat worden, noch dat decentralisaties teruggedraaid zullen worden. Dit betekent dat de beleidsagenda van de gemeente Bladel, in elk geval voor de komende 10 à 20 jaar, structureel en fors zwaarder zal worden en blijven. Met de decentralisatieopgave in het sociaal domein heeft de gemeente Bladel laten zien hier, in samenwerking met de Kempen en de brede Metropoolregio, een goed antwoord op te kunnen geven Structurele aard bezuinigingen Ofschoon het moment nadert dat de Rijksfinanciën in evenwicht zijn, is niet de verwachting dat de totale omvang van het beschikbare budget voor de overheid zal toenemen. De nieuwe financiële verhoudingen zijn waarschijnlijk structureel van aard. De recente doorrekeningen van de verkiezingsprogramma s van landelijke politieke partijen laten een overwegend forse apparaatskorting zien voor het openbaar bestuur. Bij gemeenten slaat dat neer op het gemeentefonds. De langjarige trend is die van een terugtredende overheid die zich financieel vertaalt in afnemende budgetten; ook voor de lokale overheid. Voor gemeenten betekent dit dat de huidige bezuinigingen ook structureel geborgd moeten worden. Bovendien worden de komende jaren de middelen ten behoeve van de gedecentraliseerde taken nog verder afgebouwd Groter belastinggebied lokale overheden In het kader van het Belastingplan 2016 zond het kabinet een brief aan de Tweede Kamer met de bouwstenen voor een verruiming en hervorming van het gemeentelijk belastinggebied. Het gaat om een verschuiving van 4 miljard met ingang van Naast gevolgen voor de verdeling tussen de gemeenten, heeft dit consequenties voor het fiscale beleid en de uitvoering binnen de gemeente Bladel. Bovendien heeft het onmiskenbaar grote gevolgen voor de gemeentelijke financiën en de afweging daarbinnen. 27

30 3.2 Regionaal Ontwikkeling stad en platteland Er is sprake van een veranderend landelijk gebied. De provincie heeft daarom als speerpunt van haar beleid benoemd om een balans te zoeken tussen het behouden en verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving in het landelijke gebied en het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden aan agrarische bedrijven. Dit hangt samen met de toenemende druk op het ruimtegebruik van de ondergrond. De provincie zet daarom in op een zo optimaal mogelijk duurzaam gebruik van de ondergrond. Deze balans tussen agrarische bedrijven en het creëren van een optimale leefomgeving is ook een onderwerp dat sterk speelt binnen de Kempen. Binnen de gemeente Bladel is dit een nadrukkelijk thema. Klimaatbestendigheid is een belangrijk thema; zie ook de inzet van de gemeente Bladel op duurzaamheid. Ook water speelt een rol: door de klimaatverandering is een ander waterbeheer nodig waarbij aandacht is voor grote verschillen in aanbod van water: van droogte tot intensieve regenbuien. Dit heeft zijn weerslag op rioleringen (grotere capaciteit, gescheiden afvoer van huizen/bedrijven en hemelwater), oppervlaktewater (kanalen, beken en rivieren) en de behoefte aan waterberging. Noord-Brabant heeft net als andere provincies te maken met een veranderend klimaat. De provincie ziet daarom als opgave om de provincie klimaatbestendig te ontwikkelen. Dit zit hem onder andere in het op duurzame wijze creëren van een aantrekkelijke gezonde woon- en leefomgeving. Het thema duurzaamheid is opgepakt door de Metropoolregio Eindhoven. Wat voorlopig ontbreekt zijn regionale afspraken om daadwerkelijk stappen te zetten. Stedelijkheid en de ruimte van omliggende gebieden zijn complementair en vullen elkaar aan. Dat geldt ook voor de verhouding tussen Eindhoven en de Kempen. Voor wat betreft het buitengebied heeft de gemeente Bladel een rol als hoeder van het buitengebied. Met betrekking tot natuurbeheer, en ook richting agrarische functies. Hier speelt ook vrijval van agrarische bebouwing Multischaligheid Het bestuurlijk landschap verandert. Europa is erbij gekomen als bestuurslaag. Binnen Nederland wringt het traditionele huis van Thorbecke als inrichtingsprincipe voor de Nederlandse overheid door de opkomst van allerlei tussenlagen. Dit leidt tot herbezinning op de taakverdeling tussen bestuurslagen en tot het vraagstuk van de multischaligheid. Maatschappelijke problemen én oplossingen spelen steeds meer op een hoger schaalniveau dan individuele gemeenten. Dit geldt voor grote(re) en kleine gemeenten. Ook de maatschappelijke partners en het bedrijfsleven denken en opereren steeds vaker (minimaal) op regioniveau. Voor de gemeente Bladel is het zaak om aan te sluiten bij deze schaal, maar tegelijkertijd het specifieke karakter te behouden van de lokale overheid die juist het verschil kan maken met maatwerk en kennis van de lokale situatie. Dat geeft de opgave om multischalig te denken: gebruik maken van de voordelen van zowel grootschaligheid én kleinschaligheid en deze slim verbinden. Daarbij is samenwerking binnen het netwerk nodig: door het voortdurend schaken op zoveel verschillende borden, is geen enkele partij in staat om geheel op zichzelf tot oplossingen te komen. Voor 28

31 praktische diensten ontstaat vaak zonder veel moeite een samenwerking, maar op andere terreinen is samenwerking nog wel aan discussie onderhevig. Ook de gemeente Bladel schakelt continu tussen verschillende schaalniveaus. Dit vraagt om een flexibele organisatie en een regionale agenda/strategie (op welke manier draagt de regio bij aan realisering van de doelstellingen van de gemeente Bladel en vice versa) Verstedelijking De trend is en blijft dat steden nog steeds aan kracht en belang winnen. De aanwezigheid van kennis- en onderwijsinstituten, rijke voorzieningen en cultuur, een grote diversiteit aan werk-, woonen verblijfsmilieus hebben een onverminderde aantrekkingskracht. Wereldwijd, in Europa, in Nederland en in Brabant. Het denken in stedelijke agglomeraties of netwerken (stad & ommeland) is hierdoor een belangrijke trendmatige ontwikkeling voor een overheid die haar gebied wil laten meeprofiteren van de krachten van urbanisatie. Dit vraagt ook van de gemeente Bladel een visie op wat het te bieden heeft aan de regio en vice versa. Met de evaluatie van de Metropoolregio Eindhoven en het Stedelijk Gebied Eindhoven en de onlangs afgerond evaluatie van de GRSK gaan deze samenwerkingsverbanden een nieuwe fase in. Voor de gemeente Bladel als gemeente en de Kempen als regio is het daarom van nog groter belang een goed beeld te hebben van haar rol binnen het grotere geheel van de regio Samenstelling bevolking verandert In de afgelopen decennia is de bevolking van Nederland voortdurend gegroeid. Naar verwachting blijft in de toekomst de Nederlandse bevolking groeien, maar het tempo waarin neemt langzaam af. Het Planbureau voor de Leefomgeving voorspelt dat in de periode de meeste gemeenten nog zullen groeien. Na 2030 zal deze groei stabiliseren, of zal lichte krimp optreden. In de gemeente Bladel is een andere trend waarneembaar. Hier zal de bevolking naar verwachting juist gaan krimpen van rond de in 2020 naar rond de in Omliggende Kempengemeenten van vergelijkbare grootte hebben te maken met of een bevolkingsafname (Reusel-De Mierden) of een bevolkingstoename (Bergeijk, Eersel en Oirschot). De verwachte bevolkingskrimp in de gemeente Bladel de komende decennia wordt veroorzaakt door een sterke afname van het aantal mensen in de leeftijdscategorieën 0-19 jaar en jaar. Het aantal 65-plussers zal in de gemeente Bladel echter wel sterk toenemen (figuur 13). Deze veranderende samenstelling van de bevolking vraagt onder andere om regionale afstemming van de woningbehoefte. Het aantal eenpersoonshuishoudens zal immers fors gaan toenemen, hetgeen invloed heeft op de toekomstige woningbehoefte. Verder moet rekening worden gehouden met teruglopende maatschappelijke voorzieningen, ook van voorzieningen die niet onder de verantwoordelijkheid van de gemeente vallen. De kerk in Hapert is hier een voorbeeld van; dit is opgepakt door de gemeente om er een MFA voor in de plaats te realiseren. 29

32 Prognose inwoners 2020 (aantal) Prognose inwoners 2030 (aantal) Prognose inwoners 2040 (aantal) Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie 0-19 jaar (%) Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie jaar (%) Bladel ,6-18,4 46,3 Bergeijk ,7 30,8 Eersel ,4 0,9 33,3 Eindhoven ,7-2,6 47,2 Oirschot ,5-14,2 62,2 Reusel-De Mierden ,3-22,4 65,2 Valkenswaard ,8-20,6 21,6 Veldhoven ,2-6,2 52,1 Waalre ,5-10,9 30,0 Nederland ,6-7,1 52,0 Noord-Brabant ,3-8,1 51,0 Tabel 13: Prognose bevolkingsgroei per leeftijdscategorie (bron: PBL/CBS, 2016) Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie 65+ jaar (%) Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) 0-19 jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) 65+ jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) -30 Figuur 13: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) (bron: PBL/CBS, 2016) 30

33 3.2.5 Economische ontwikkelingen Met een economische groei van 2,0% in 2017 en een daling van de werkloosheid onder de 5% in 2017 doet Noord-Brabant het economisch gezien goed. Vooral sterke sectoren zoals de (hightech) industrie en de zakelijke dienstverlening leveren hier een bijdrage aan. Deze sectoren zorgen ervoor dat de Brabantse economie blijft meedraaien in de economische voorhoede. Een aantal op Nederland gerichte sectoren zoals de bouw, de zakelijke dienstverlening en de horeca groeien in 2017 minder hard. Figuur 14: Kans op werk in Noord-Brabant (bron: Atlas voor gemeenten op basis van CBS, 2015) Binnen de provincie groeit de regio Zuidoost-Brabant het hardst. De gemeente Bladel maakt onderdeel uit van deze regio. Ook de Brabantse werkgelegenheid maakt een groei door, gecombineerd met een lichte stijging van de beroepsbevolking in De werkloosheid daalt naar 4,5% in Er is in de regio Zuidoost-Brabant dus een grote kans op werk, zoals ook aangegeven in figuur 14. De verwachte economische groei in Zuidoost-Brabant is 2,5% tegenover 2,6% voor Amsterdam. Vooral de hightech industrie levert een grote bijdrage aan de economische groei. Daarnaast zorgt ook de politieke erkenning van het nationale belang van de Brainport, voor een gunstig economisch klimaat. De gemeente Bladel en de Kempen liften mee op deze economische ontwikkeling omdat zich daar veel toeleveranciers van de hightech industrie hebben gevestigd. Dit geeft ruimte om flexibel te opereren. Van belang is om, gezien de gedeelde belangen, als Kempen gezamenlijk op te trekken richting de Metropoolregio Eindhoven en Brainport. De Kempische industriële agenda kan 31

34 hiervoor de basis vormen. Daarin wordt de ambitie uitgesproken van de Kempen als Smart manufacturing regio. Voor Bladel geldt dat het economisch volop meedoet in de Brainport-opzet van de regio Eindhoven. Daar ligt vooralsnog een kracht. Aandachtspunt is dat het meedoen niet omslaat in afhankelijkheid van de conjunctuur van de Eindhovense (maak)industrie Regionale bestuurlijk landschap in beweging De provincie Noord-Brabant heeft de ambitie tot de topregio s van Europa te blijven behoren. Om de uitdagingen die daarbij horen de komende jaren goed te kunnen aangaan en de kansen goed te benutten vindt de provincie samenwerking van overheden met burgers, maatschappelijke organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen van belang. Daarnaast hecht de provincie waarde aan de samenwerking tussen overheden onderling. Met deze insteek heeft de provincie aan gemeenten gevraagd een toekomstvisie op te stellen en na te denken over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Dit heeft inmiddels tot veel beweging in Noord-Brabant maar ook binnen de Kempen geleid. Zo heeft Reusel-de Mierden aangegeven te willen fuseren en denken ook andere buur- en Kempengemeenten na over hun toekomst. De keuzes die andere Kempengemeenten maken ten aanzien van hun bestuurlijke toekomst hebben hoe dan ook invloed op de regionale positie van de gemeente Bladel. Daarnaast vinden op dit moment diverse evaluaties plaats, of zijn deze net afgerond, van samenwerkingsverbanden waar de gemeente Bladel in participeert of een belang bij heeft. De evaluatie van de Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking Kempen heeft geleid tot een aantal scenario s voor doorontwikkeling maar nog niet tot een keuze voor een van deze scenario s. Gemeenten staan hier verschillend in. De samenwerking bevindt zich hiermee op een kruispunt. Ook bevindt de evaluatie van de Kempencommissie zich in de afrondende fase. Verder lopen op dit moment de evaluatie van de Metropoolregio Eindhoven en het Stedelijk Gebied Eindhoven. De volgorde is nu, dat de ontwikkeling van deze samenwerkingsverbanden on hold staat totdat de gemeenten individueel hun richting hebben bepaald. In de verdere fasen van dit traject om te komen tot een visie van Bladel binnen veerkrachtig bestuur worden deze elementen verder uitgewerkt. Gesprekken met andere gemeenten In het kader van dit onderzoek zijn gesprekken gevoerd met bestuurders van alle Kempengemeenten. Daaruit kwam in grote lijnen het volgende beeld: Het regionale karakter van de Kempen komt terug bij alle deelnemende gemeenten. Termen als gemoedelijkheid, sociale cohesie, ondernemerschap worden overal genoemd. De ambities, opgaven en uitdagingen die de gemeente Bladel kent, worden onderschreven door de andere Kempengemeenten. In de regio spelen grotendeels dezelfde onderwerpen, zij het per gemeente soms verschillend in intensiteit. 32

35 Wat met name ter sprake kwam in de gesprekken, was de bestuurlijke oriëntatie. Voor wat betreft de bestuurlijke toekomst onderkennen alle gemeenten het belang van samenwerking. De vorm van deze samenwerking in de toekomst is nog vaak onderwerp van gedachtevorming. In de gemeente Bergeijk leeft een groot vertrouwen in de kracht van de gemeenschap en de menselijke maat. Het openbaar bestuur moet daarmee de (directe) verbinding zoeken en onderhouden. Iedere kern heeft een gemeenschapshuis; vaak hebben inwoners zelf meebetaald. Er is een oriëntatie in de regio op Eersel en Eindhoven, maar vooral ook op Bergeijk zelf. De gemeente gaat zelfbewust (en vooralsnog vanuit het perspectief van zelfstandigheid) de toekomst tegemoet. Op dit moment loopt in Bergeijk een vergelijkbaar traject in het kader van Veerkrachtig Bestuur. De gemeente Eersel heeft drie kernambities geformuleerd: Kempisch wonen, Aangesloten zijn op een wereldregio, In een 21e-eeuwse cultuur. Grote uitdaging volgens Eersel is het balanceren tussen de leefwereld van de kern (nabijheid, participatie, etc.) en de systeemwereld van de Kempen (efficiëntie, bedrijvigheid, professionaliteit etc.). De omgeving (inwoners) leggen het accent bij de leefwereld, terwijl overheid, onderwijs en ondernemers de nadruk leggen op de systeemwereld. Alle kernen van Eersel hebben een gemeenschapshuis. De opgave ligt er om de lokale kwaliteit van leven te waarborgen, door inwoners te betrekken, zonder afbreuk te doen aan de bestuurlijke besluitvorming op Kempenniveau. Het coalitieprogramma 2014 kent een passage waarin wordt aangegeven dat verdere samenwerking en fusie moeten worden onderzocht. Onder de noemer Besturen doen we samen heeft Eersel vanaf oktober 2016 het traject van Veerkrachtig bestuur al doorlopen voor wat betreft de inhoudelijke maatschappelijke opgaven. Eersel gaat daarmee nu verder om hieruit bestuurlijke consequenties te destilleren. Ook de gemeente Oirschot is op dit moment bezig met het traject Veerkrachtig Bestuur. Zij ziet daarbij als een van de grootste uitdagingen van de toekomst: hoe organiseren we dat burgers zich meer zelf gaan organiseren? Hoe zorgen we dat dorpen (kernen) een diverse gemeenschap blijven, zodat mensen ook voor elkaar kunnen zorgen? De ambities van de Kempen worden gedeeld, waarbij een meer ambitieuze houding op prijs zou worden gesteld om deze ambities echt onderscheidend op de kaart te zetten. Oirschot heeft in de Kempen een bijzondere positie, omdat het naast een oriëntatie op de Kempen ook een stedelijke oriëntatie kent. Ook de connectie tussen stad en platteland is daarmee een thema dat sterk speelt in Oirschot. De gemeente Reusel-De Mierden laat er geen misverstand over bestaan dat zij aankoerst op een bestuurlijke fusie. Zij wijst op de bestuurlijke drukte en in-zichzelf-gekeerdheid van de huidige samenwerking, die ten koste gaat van de tijd die aan de bevolking kan worden besteed. Verder kan het beleid beter worden als dit wordt gelijkgetrokken binnen de Kempen. De maatschappelijke partijen verwachten een sterke, grote gemeente, zoals zijzelf ook regionaal denken en opereren. Om sterker te zijn en slagkracht te hebben, moet ook worden gekeken naar de ambtelijke organisatie(s). De dienstverlening kan worden verbeterd door samen te gaan. Reusel-De Mierden wil niet jaloers zijn op andere gemeenten in de Kempen, maar juist trots. Men vult elkaar aan. Reusel-De Mierden experimenteert met dorpsraden die een eigen budget krijgen onder de titel Samen doen. 33

36 4. Raadpleging van de gemeenschap Tijdens een viertal avonden is de gemeenschap van de gemeente Bladel betrokken bij het formuleren van de ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel. Allereerst werd een bijeenkomst georganiseerd met de gemeenteraad, waarin zij werden ingelicht over het traject, en daarnaast een inhoudelijke inbreng konden leveren. Daarna volgende twee thema-avonden met diverse stakeholders; een avond rondom het thema sociaal met vertegenwoordigers van verenigingen en welzijnsinstellingen, en een avond rondom het thema economie met ondernemers en vertegenwoordigers vanuit het onderwijs. Tot slot vond op 30 maart een bewonersconferentie plaats. Onderstaand geven we een korte sfeerimpressie van de verschillende bijeenkomsten, en opvallende geluiden die we daar gehoord hebben. Daarnaast is de inbreng van deze avonden meegenomen in het uitwerken van de ambities, opgaven en uitdagingen zoals die in het hierop volgende hoofdstuk zijn beschreven. Figuur 15: Aankondiging 4.1 Thema-avond sociaal De eerste thema-avond vond plaats op 21 maart, en daarvoor waren vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en verenigingen uitgenodigd. Het overkoepelende thema voor deze avond was dan ook sociaal. Er waren ongeveer 50 personen bij deze avond (zonder de aanwezige raadsleden mee te tellen), met ongeveer een gelijke verdeling tussen vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en vertegenwoordigers vanuit het verenigingsleven. Iets minder dan de helft van de aanwezigen woonde in de kern Bladel, ongeveer een kwart was afkomstig uit een van de andere kernen, en de resterende kwart woonde in een andere gemeente. De aanwezigen waren goed te spreken over het actieve verenigingsleven in de gemeente Bladel en de korte lijnen met de gemeente wat een prettige samenwerking mogelijk maakt. Daarnaast werd expliciet gewezen op Bladel als dementie-vriendelijke gemeente en de goede zorg voor ouderen in het algemeen. Als verbeterpunten kwamen de Multifunctionele Accommodaties ter sprake voldoen 34

37 deze nog aan de eisen en wensen van deze tijd?, samenwerking in de Kempenregio en het jongerenwerk. Figuur 16: vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en verenigingen met elkaar in gesprek over de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel 4.2 Thema-avond economie en onderwijs Een tweede thema-avond, op woensdagavond 22 maart, was georganiseerd voor ondernemers uit de gemeente Bladel en vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen. Deze avond had als overkoepelend thema economie en onderwijs. Bij deze avond waren iets meer dan dertig mensen aanwezig (zonder de aanwezige raadsleden mee te tellen). Ondernemers waren duidelijk beter vertegenwoordigd, met 71% van de aanwezigen. Een grote meerderheid van de aanwezigen woont zelf in de gemeente Bladel, en dan specifiek de kern Bladel. Met betrekking tot het onderwijs werd gewezen op de grote mogelijkheden die er op dit moment in Bladel zijn, met het meest in het oog springend het Pius X-college (zie elders in deze nota). De aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven is er wel, maar kan worden versterkt. Kernvraag is hoe talent naar Bladel gehaald kan worden, en/of binnen Bladel kan worden ontwikkeld en versterkt. Stages spelen daarbij een rol. Als uitdaging werd opvallend vaak de infrastructuur (OV) genoemd: om naar school te gaan binnen of juist buiten de gemeente Bladel, en om stage te kunnen lopen. De ondernemers zijn positief over de gemeente Bladel als bruisend winkelhart van de Kempen. Daarnaast is men zeer tevreden over de samenwerking met de gemeente, en de oplossingsgerichte opstelling daarin. Als knelpunt wordt de bereikbaarheid genoemd, waarbij specifiek wordt gewezen op de bereikbaarheid per openbaar vervoer als ook op parkeermogelijkheden. Ook het aanbod op 35

38 de arbeidsmarkt komt aan de orde, waarbij specifiek wordt gewezen op de connectie tussen economie en onderwijs. Een mooie opbrengst van de avond was de conclusie én de intentie dat het belangrijk is dat de drie O s contact houden (onderwijs, ondernemers, overheid/gemeente). Ze kunnen elkaar versterken en veel voor elkaar betekenen. 4.3 Bewonersconferentie Op donderdag 30 maart vond een bewonersconferentie plaats. De uitnodiging voor deze avond was breed uitgezet onder de inwoners van de gemeente. Bij deze avond waren ongeveer vijftig inwoners aanwezig. Een meerderheid van hen (iets minder dan 40%) kwam uit de kern Bladel. Daarnaast waren er vanuit alle andere kernen van de gemeente meerdere personen aanwezig. Slechts vier aanwezigen gaven aan niet in de gemeente Bladel te wonen. Het overgrote deel van de aanwezigen was niet aanwezig bij de thema-avonden die de week ervoor werden georganiseerd. Ongeveer 20% van de aanwezigen bezocht wel een van de thema-avonden. Een enkeling daarvan bezocht zelfs beide thema-avonden. In het eerste deel van de avond ging het gesprek over de huidige gang van zaken in Bladel. De aanwezigen waarderen het levendige verenigingsleven, de gemoedelijkheid en het dorpse karakter (op positieve wijze uitgelegd), als ook de natuurrijke omgeving. Kritische geluiden klonken over de bereikbaarheid, veehouderij, kansen voor jongeren en de samenwerking in de regio. Een aantal aanwezigen benadrukte het belang van een zelfstandige gemeente. Op basis hiervan werden zes thema s geselecteerd die na de pauze in groepjes verder zijn uitgewerkt: Vitale dorpskernen Duurzaamheid Wonen Verenigingsleven Zorg Jongeren Figuur 17: deelnemers aan de bewonersconferentie presenteren hun ideeën aan de andere aanwezigen 36

39 5. Ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel In dit hoofdstuk beschrijven we achtereenvolgens de ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel. Deze zijn gebaseerd op de opbrengsten van de verschillende bijeenkomsten en gesprekken, aangevuld met informatie uit beleidsdocumenten van de gemeente als ook data uit openbare bronnen. 5.1 Ambities Zoals gezegd gaan de ambities over wat je als gemeente zelf wil. Het gaat hier om keuzes voor de gemeente Bladel: wat willen we behouden, en waar kan of moet nog sterker op worden ingezet. Daarbij zien we op hoofdlijnen dat in de gemeente Bladel waarde gehecht wordt aan het dorpse karakter. Voor de inwoners van de gemeente Bladel betekent dat gemoedelijkheid, maar er wordt eveneens gewezen op het belang van de eigen identiteit van de gemeente als geheel, en van de afzonderlijke kernen. Daarnaast wijzen de bewoners op de aantrekkelijke balans van wonen, werken, en recreatie. De natuurrijke omgeving speelt daarbij een belangrijke rol voor Bladel: de inwoners voelen zich er thuis, het maakt de omgeving aantrekkelijk en is een belangrijke factor als het gaat om recreatie en toerisme. Deze elementen moeten behouden blijven in de toekomst Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen Een steeds terugkerende ambitie in beleidsstukken en gesprekken binnen de gemeente is het behouden van vitale dorpskernen. Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen, dat is wat de burgers van de gemeente Bladel willen, ook voor de toekomst. Er wordt aandacht voor de kernen gevraagd met betrekking tot: Leefbaarheid en levendigheid Balans tussen wonen, werken, recreëren en natuur Reële voorzieningen Cultureel erfgoed De essentie voor de gemeente is de korte lijn tussen gemeenschap en bestuur. Een voorbeeld daarvan is de verbinding met de actieve dorpsraden (in de kernen buiten Bladel) waar ook leden van het college van burgemeester en wethouders aanschuiven, als ook in de betrokkenheid van de gemeente (zowel bestuurlijk als ambtelijk) bij het verenigingsleven in de gemeente Bladel. De vertegenwoordigers van verenigingen waarderen de korte lijnen die ze met de gemeente hebben. Onder reële voorzieningen wordt verstaan dat inwoners goed beseffen dat maximale voorzieningen niet (meer) in elke kern houdbaar zijn. Dit ofschoon de gemeente op dit moment investeert in een 37

40 Multi Functionele Accommodatie (MFA) in Hapert. Een reëel minimum aan voorzieningen is echter noodzakelijk om de vitaliteit van de kernen in stand te houden. Daarbij worden onderwijs, cultuur (in brede zin), sport en zorg genoemd als collectieve voorzieningen, en een supermarkt als private voorziening. Hierbij zij nadrukkelijk aangetekend dat de kernen hun eigen identiteit hebben en willen behouden. Eenheid in verscheidenheid geldt tussen de kernen in de gemeente, en overigens ook met betrekking tot de andere gemeenten in de Kempen. Tot slot merken we hier op dat deze ambitie nauw samenhangt met andere ambities. Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen heeft te maken met het voorzieningenniveau, met de bedrijvigheid in de omgeving en met duurzaamheid en een gezonde leefomgeving. Dat betekent dat er dus enige overlap is tussen deze ambitie, en de hierop volgende ambities. De relatie tussen bestuur en gemeenschap is een essentieel vraagstuk in het leefbaar houden van vitale kernen. Vanzelfsprekend speelt hierbij het lokaal bestuur van de eigen gemeente, en zelfs op het niveau daaronder van (in het gemeentebestuur ingebedde) dorpsraden, een essentiële rol. Maar om dienstverlening en andere functies te kunnen vervullen, spelen ook hogere schaalniveau een belangrijke rol Een dynamische economie De gemeente Bladel staat positief op de kaart wat betreft werkgelegenheid en ondernemersklimaat. Als vanzelfsprekend wil de gemeente dit behouden en versterken voor de toekomst. Drie aspecten van de lokale economie springen er daarbij uit: Een sterk MKB: de kern Bladel als winkelhart van de Kempen Hoogwaardige (maak)industrie als bron van innovatie en werkgelegenheid Ruimte voor de agrarische sector, met aandacht voor gezondheid en duurzaamheid 4 Speerpunt bij het MKB (naast dagelijkse voorzieningen in de kleinere kernen) is het versterken van de positie van Bladel als hét funshopcentrum van de regio. Bladel centrum heeft van de Kempen het meest complete en uitgebreide winkelaanbod. Dit wordt versterkt door gezamenlijk te investeren in een consumentengericht aanbod, sfeer en uitstraling en het vergroten van de regionale aantrekkingskracht. Het beoogd resultaat van dit centrummanagement is het versterken van het ondernemersklimaat in het centrum van Bladel, met meer lokale én regionale bezoekers, een langere verblijfsduur en hogere bestedingen tot gevolg. Bladel, dorpse gezelligheid met stadse allure!. Bladel kent een aantal bedrijventerreinen met vaak moderne (maak)industrie; voor de helft in de metaal. De gemeente hanteert samenwerkingsgericht parkmanagement om deze bedrijvenparken te 4 Zie ook paragraaf over duurzaamheid. Figuur 18: Logo Brainport 38

41 faciliteren. De regio De Brabantse Kempen heeft een sterke band met Brainport. Zij wil groeien naar een sterker industrieel profiel door te kiezen voor smart manufacturing. De ambitie is opgenomen in de Kempische Industrie Agenda. De sterke maakindustrie met het accent op innovatie, productie en toelevering speelt hierin een belangrijke rol, waarbij de metaalindustrie sterk is vertegenwoordigd. Kempische producten zijn vaak onderdeel van eindproducten die buiten de regio worden gemaakt. Het betekent dat veel bedrijven toeleveranciers zijn en daarmee sterk zijn gericht op samenwerking, veelal met bedrijven buiten het gebied. Ook een duurzame agrosector maakt onderdeel uit van de economische ambities van Bladel. De gemeente streeft naar een goed (agrarisch) ondernemersklimaat in het buitengebied, zodat een gezonde bedrijfsontwikkeling mogelijk blijft. De innovatie-opgave richt zich op het ontstaan van duurzame ondernemingen in het buitengebied: bedrijven met een gesloten kringloop die ook gebruik maken van duurzame energie. Figuur 19: Aantal banen en vestigingen per 1000 inwoners van de beroepsbevolking in de gemeente Bladel en gemiddeld in gemeenten met minder dan inwoners (bron: waarstaatjegemeente.nl) De gemeente staat er goed op bij ondernemers. De samenwerking met de gemeente wordt positief beoordeeld. Anderzijds kunnen er nog slagen gemaakt worden. Die ligt in de verbinding met het onderwijs (zie boven). Ook wat betreft digitale dienstverlening (zie daarvoor ook paragraaf over digitalisering). Ook de bereikbaarheid met name met het openbaar vervoer wordt als knelpunt ervaren. Dit vormt een belemmering in het trekken van jongeren (voor stages) en nieuwe bedrijven (in het bijzonder start-ups). Om het vestigingsklimaat verder aan te wakkeren wordt verder gewezen op een verbinding tussen sectoren (economische sectoren en onderwijs) en (verdere) vermindering van regels. Bladel en de Kempen liggen in de driehoek Tilburg Eindhoven Antwerpen. De relatie met België is tot nu toe onderbelicht. Er wordt wel in enige mate samengewerkt met naburige gemeenten in België, maar een intensievere samenwerking kan volop kansen bieden voor ondernemers in de regio. Ook over de grens liggen grote bedrijvenparken, en ook de recreatieve functie loopt door over de grens. Deze taak zal echter vooral op bovenlokaal niveau met de andere Kempengemeenten opgepakt moeten worden. De ambities op het vlak van economie hangen nauw samen met de opgaven en uitdagingen op het vlak van bereikbaarheid, digitalisering en in zekere mate ook vergrijzing en jongerenthematiek. Deze opgaven en uitdagingen worden verderop in dit hoofdstuk besproken. Tot slot zijn er 39

42 specifieke zorgen met betrekking tot de agrarische sector; dit komt ook aan bod in paragraaf over duurzaamheid. De economie van Bladel en de Kempen hangt in grote mate samen met die van Brainport. De Metropoolregio Eindhoven organiseert de samenwerking tussen de 21 regiogemeenten op de drie thema's economie, ruimte en mobiliteit. Brainport Regio Eindhoven is het samenwerkingsverband tussen gemeenten in de Metropoolregio Eindhoven, bedrijven en kennisinstellingen die actief zijn in de regio Zuidoost- en Middenoost-Brabant (Metropoolregio Eindhoven en omstreken). Zowel de organisaties van ondernemers als het onderwijs zijn georiënteerd op het niveau van de Kempen. Het Kempisch Ondernemers Platform (KOP) vertegenwoordigt zo n 650 bedrijven aangesloten bij de vier industriële ondernemersverenigingen, waaronder de Ondernemersvereniging Bedrijventerreinen Gemeente Bladel). Ook de meeste besturen zijn vaak al in of voor meerdere Kempengemeenten actief. Het onderwijs overlegt, werkt samen en/of is georganiseerd op Kempenniveau rond basisonderwijs (bv KempenKind, RBOB De Kempen, passend onderwijs, speciaal onderwijs Recreatie De gemeente Bladel ambieert een aantrekkelijke gemeente te zijn, waar zowel inwoners als gasten een groot aanbod aan recreatiemogelijkheden hebben. De gemeente heeft hierin bovendien een regiofunctie. Essentieel hierin is de natuur in de gemeente. Zowel aan de noordzijde als aan de zuidzijde liggen uitgestrekte bossen en heidelandschappen: de Kempische grensbossen ten zuiden van de kernen Hapert en Bladel en de Kempische landgoederen ten noorden van Netersel, Casteren en Hoogeloon. Deze zijn met elkaar verbonden door de beekdalen van de Groote Beerze, Kleine Beerze, Raamsloop en Goorloop. Bladel kent een aantal intensief recreatieve gebieden, die bestaan uit een clustering van intensieve en extensieve, groot- en kleinschalige toeristisch-recreatieve bedrijven en voorzieningen. Grote spelers binnen het verblijfsrecreatieve aanbod zijn een bungalowpark (Landal Greenparcs Het Vennenbos ), camping De Tipmast en recreatiepark de Achterste Hoef. Over de grens ligt onder andere Postel met een 12 e -eeuwse abdij, die is uitgegroeid tot een trekpleister voor toeristen. Recreatie betekent banen en consumptieve bestedingen. Het is bovendien van belang om ook voor de jongere generaties een aantrekkelijke gemeente te blijven. Met name voor tieners is er behoefte aan meer vertier in de gemeente, zoals naar voren kwam tijdens de bewonersconferentie. Bladel, een groene gemeente Bij de verschillende bijeenkomsten die georganiseerd werden in het kader van dit traject, kwam het groene karakter van de gemeente Bladel meerdere malen naar voren. Zo is bij iedere bijeenkomst aan de aanwezigen gevraagd om in één woord samen te vatten wat zij kenmerkend vinden voor de gemeente Bladel. Van deze woorden werd steeds een woordwolk gemaakt, waarin woorden die vaker genoemd worden groter zichtbaar zijn. In de gecombineerde woordwolk van alle bijeenkomsten springt natuur er groot uit. In de gesprekken kwam naar voren dat bewoners de natuur waarderen, en dat ze er groot belang aan hechten dat er een juiste balans blijft tussen stenen en groen. In 2011 was Bladel 2 e in de duurzaamheidsbarometer. 40

43 Recreatie is een ambitie die door Bladel bij voorkeur in regionale samenhang wordt opgepakt met toeristisch-recreatieve ondernemers, andere gemeenten, de VVV en de natuur- en milieuorganisaties. Hier is ook samenhang met België. Figuur 20: Citaat van een raadslid Duurzaamheid Duurzaamheid vertaalt zich naar het oppakken van opgaven maar is hier ook echt een ambitie. In de Toekomstvisie Bladel 2030 die de gemeente in 2009 opstelde, wordt zelfs gesproken over vanzelfsprekend duurzaam. Nieuw is deze ambitie dus zeker niet, maar de ontwikkelingen sinds het opstellen van de toekomstvisie vragen wel om een nieuwe kijk op duurzaamheid. Daarbij onderscheiden we vier verschillende thema s: Bevordering energiebesparing Verduurzamen (gemeentelijke) panden en woningen Verduurzamen agrarische sector Verduurzaming industrie Zowel landbouw als natuur krijgen in toenemende mate ook te maken met de gevolgen van de klimaatverandering. Klimaatverandering zorgt in het stedelijk gebied voor hittestress, achteruitgang van waterkwaliteit (blauwalgen) en wateroverlast bij hevige regenbuien. In het buitengebied ontbreekt het aan adequate aanpassingen en aansluitingen op bebouwde regio s waardoor bij extreme waterval lozing plaatsvindt op beken en riolen. Hierdoor ontstaat schade aan zowel natuur als landbouwgrond. Klimaatadaptatie vraagt om gecoördineerde maatregelen van veel betrokken partijen. 41

44 Bevordering energiebesparing In 2009 hebben de Kempengemeenten zich ten doel gesteld om Klimaatneutraal te zijn in Dit is de Kempische klimaatvisie. In dat jaar zal het energiegebruik door verregaande besparingen en hogere efficiëntie fors gedaald zijn en zal de resterende energievraag geheel uit hernieuwbare bronnen worden voorzien. De Kempen is dan energieneutraal: duurzaam en zelfvoorzienend. Landelijk is het beeld dat de weg naar klimaatneutraliteit waarschijnlijk langer gaat duren dan aanvankelijk werd gedacht. Desalniettemin is de gemeente Bladel goed op weg wat betreft duurzame energievoorziening (zie figuur 21). Zowel wat duurzaamheidsscore als energie-ambitie scoort de gemeente Bladel iets beter dan gemeenten van vergelijkbare grote. Ook is het aantal Figuur 21: Duurzaamheidsscore en energieverbruik van de gemeente Bladel, in vergelijking met andere gemeenten van vergelijkbare grote (bron: waarstaatjegemeente.nl) zonne-energie installaties (als ook het vermogen) groter. Wat wel opvalt, is dat het elektriciteitsgebruik bij woningen nog wel hoger ligt dan bij gemeenten van vergelijkbare grote, hoewel daar de laatste jaren ook een daling in te zien is. Dezelfde conclusies gaan op als de gemeente Bladel wordt vergeleken met andere gemeenten in de provincie Noord-Brabant, of met de gemeenten in de Metropoolregio Eindhoven. Hoe dan ook zal er nog het nodige moeten gebeuren om in 2025 klimaatneutraal te zijn. Zoals ook elders in Nederland zijn er in Bladel en omgeving maatschappelijke initiatieven op energiegebied. KempenEnergie is een energievereniging die zich richt op advies voor energiebesparing, het aanbieden van groene stroom en het zelf lokaal opwekken van duurzame energie in de Kempen. KempenEnergie is een initiatief van een aantal Kempenaren, die streven naar een groene Kempen, met schone energie, voor alle 5 de Kempengemeenten. 42

45 Verduurzamen (gemeentelijke) panden en woningen Duurzaamheid heeft daarnaast te maken met duurzaam wonen. Dat betekent dat nieuwbouw per definitie duurzaam is (of in de woorden van de Toekomstvisie 2030: vanzelfsprekend duurzaam ), maar ook dat bestaande panden en woningen duurzaam worden gemaakt. In het raadsprogramma sprak de gemeente reeds de ambitie uit om het goede voorbeeld te geven wat betreft duurzaam wonen en bouwen. Dat houdt in dat de gemeente de eigen panden verduurzaamt, en daarnaast burgers en ondernemers faciliteert bij het verduurzamen van hun eigen panden. Ook in de in 2016 vastgestelde Woonvisie is aandacht voor duurzaamheid, zowel wat betreft eisen die gelden bij nieuwbouw als het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Daarnaast heeft de gemeente Bladel het convenant GPR-gebouw ondertekend, waarmee de gemeente zich committeert aan duurzame nieuwbouw. 5 Ook scoort de gemeente Bladel als terreinbeheerder goud op de barometer duurzaamheid terreinbeheer. Met het (hoogste) Gouden niveau van de Barometer tonen terreinbeheerders aan dat zij duurzamer beheren op heel veel facetten van hun domeinen. Verduurzamen agrarische sector Figuur 22: Inbreng van bewoners over duurzaamheid De agrarische sector, en dan specifiek de veehouderij, is onderwerp van discussie in de gemeente Bladel. Waar enerzijds de agrarische sector wordt gezien als wezenlijk onderdeel van de gemeentelijke identiteit en een belangrijke bron van werkgelegenheid, wordt anderzijds gewezen op de serieuze risico s voor gezondheid en leefomgeving. Het is de ambitie van de gemeente Bladel om ruimte te blijven bieden aan de agrarische sector. Tegelijkertijd dienen zorgen met betrekking tot gezondheid en leefbaarheid serieus genomen te worden, en moet het gesprek hierover blijvend gevoerd worden. De verduurzaming van de agrarische sector wordt gestimuleerd en gewaardeerd. Zo wordt tijdens de bewonersconferentie op 30 maart met trots verwezen naar de nominatie van Qarc en Melkveebedrijf Van Zuilichem als agrarisch ondernemer van het jaar GPR-gebouw meet op de thema's energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit, toekomstwaarde de prestaties van een gebouwontwerp. De prestatie wordt uitgedrukt in een rapportcijfer. In het convenant is afgesproken dat nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen een gemiddelde GPR-score van tenminste een 7 halen 43

46 Tijdens de bewonersconferentie van 30 maart was duurzaamheid een van de belangrijke thema s. Als een van de onderwerpen kwam daarbij het dilemma van de veehouderij aan de orde. Burgers maken zich zorgen over de gezondheidsrisico s van de intensieve veehouderij, en de verminderde leefbaarheid van het buitengebied. Anderzijds wezen de aanwezige agrarische ondernemers op het belang van hun sector voor de gemeente Bladel en de weide omgeving. Ze gaven daarbij ook aan dat duurzaamheid een belangrijk thema voor hen is, maar dat ze op dat vlak wel gefaciliteerd moeten worden door gemeente en andere samenwerkingsverbanden (zoals de Groene Kempen). Er werd opgeroepen tot een betere verbinding tussen samenleving en agrarische sector. Verduurzaming industrie Overheden en ondernemers in de Brabantse Kempen hebben in 2015 een ambitie geformuleerd voor de toekomst. Een ambitie die moet leiden tot een duurzame economische groei. Daarbij is gekozen om de Brabantse Kempen te versterken als regio die uitblinkt in slimme maakindustrie ofwel smart manufacturing. Duurzaamheid is een onderwerp dat zowel lokaal, regionaal, provinciaal, landelijk, in de EU als mondiaal speelt Positieve aandacht voor jongeren De gemeente Bladel wil een levendige gemeente zijn met positieve aandacht en voldoende vertier voor jongeren. Overlast moet voorkomen worden door preventie, in plaats van enkel te richten op het bestrijden van overlast. De volgende elementen kwamen tijdens de verschillende bijeenkomsten naar voren om jongeren meer aandacht en mogelijkheden te geven: Verbetering van het jongerenwerk. Een groter activiteitenaanbod en uitgaansgelegenheden, met name voor jongeren tussen de 12 en 17 jaar oud, die nu tussen wal en schip belanden. Een nauwere samenwerking tussen onderwijs en ondernemers, om goede aansluiting met bijvoorbeeld stages mogelijk te maken, en jongeren ook te laten profiteren van de bedrijvigheid in de gemeente. Een jeugdraad waar jongeren de gemeente op relevante beleidsterreinen kunnen adviseren, en zelf ideeën kunnen aandragen. Figuur 23: Een van de (weinige) aanwezige jongeren licht zijn inbreng toe De ambitie om jongeren te faciliteren en te betrekken kan lokaal worden vormgegeven. In de institutionele sfeer wordt in jeugdhulp (CJG en HALT) regionaal samengewerkt. 44

47 5.2 Opgaven Vergrijzing Uit gegevens en voorspellingen blijkt dat de bevolking van de gemeente Bladel vergrijst, zoals in hoofdstuk 2 reeds ter sprake kwam. De totale bevolking van de gemeente Bladel krimpt iets, terwijl het aantal 65-plussers juist toeneemt. Dit is een opgave die haar weerslag heeft op de vitaliteit van de gemeente en haar kernen. De vergrijzing heeft namelijk weerslag op de woningbehoefte, de zorgvraag en wensen met betrekking tot leefbaarheid en bereikbaarheid. Woningbehoefte Bij vergrijzing van de gemeente komt er als vanzelfsprekend ook meer behoefte aan seniorenwoningen. Dit is reeds door de gemeente gesignaleerd, en beleid is hierop aangepast zoals blijkt uit het Woningbouwprogramma en de Woonvisie uit De gemeente zet in op het bouwen van nieuwe woningen, ofwel het transformeren van bestaande woningen. Wat dat betreft wordt reeds gewerkt aan het kunnen omgaan met de opgave van de vergrijzing. Zorgvraag Vergrijzing betekent ook dat er in toenemende mate een beroep wordt gedaan op de zorg. De gemeente speelt daar reeds op in (zoals onder andere naar voren komt in het Beleidskader Maatschappelijke Ondersteuning gemeente Bladel). Zo wordt meer en meer ingezet op maatwerk en oplossingen binnen het eigen netwerk van zorgvragers. Verenigingen en vrijwilligersorganisaties spelen hierbij een belangrijke rol. De gemeente stelt hen in staat om laagdrempelige activiteiten te organiseren die bijdragen aan het welzijn binnen de gemeente. Fysieke basisvoorzieningen zoals gemeenschapshuizen spelen daarbij een belangrijke rol. Uit de gegevens van waarstaatjegemeente.nl blijkt verder dat de ervaren kwaliteit van de dienstverlening goed is in Bladel. Zo is in Figuur 24 te zien dat Bladel hoog scoort op tevredenheid bij Wmo-cliënten, en dat die score ook iets hoger ligt dan bij anderen gemeenten van de grootteklasse van Bladel. Datzelfde geldt voor een vergelijking met de Metropoolregio Eindhoven. Daarnaast merken we hier op dat Bladel zich profileert als dementie-vriendelijke gemeente, wat door bewoners meerdere malen positief ter sprake is gebracht bij zowel de avond met verenigingen en zorginstellingen als tijdens de bewonersconferentie. Ook wordt creatief gewerkt binnen het sociaal domein, waarbij zorgen (bijvoorbeeld eenzaamheid) en de inzet van de samenleving (in dit voorbeeld buurtpreventieteams) worden gecombineerd. Bladel is een dementie-vriendelijke gemeente, met een actief Netwerk Dementievriendelijke Gemeente Bladel waarin alle partijen die binnen de gemeente actief zijn in zorg en welzijn voor dementerenden bij elkaar aan tafel zijn gebracht. Wijkleerbedrijf Lokaal+ is een ontmoetingsruimte voor buurtbewoners. Studenten van het Summa College doen hier praktijkervaring op in het organiseren en begeleiden van activiteiten. Onlangs is een nieuw wijkleerbedrijf gestart bij het Pius X College. Daarbij wordt samengewerkt met het Summacollege afdeling Zorg, de Regionale Stichting Zorgcentra de Kempen en de gemeente Bladel als belangrijkste partners. 45

48 In het kader van de vergrijzing en toenemende zorgbehoefte, willen we hier specifiek het belang van vrijwilligers en mantelzorgers benoemen. In de gemeente Bladel is een hoge mate van betrokkenheid en inzet van vrijwilligers, zoals ook bleek tijdens de verschillende avonden met stakeholders en de bewonersconferentie. Tegelijkertijd werden zorgen geuit over de toenemende last die op hun schouders valt. De gemeente zal in de toekomst moeten opletten dat mantelzorgers en vrijwilligers niet overbelast worden, en zal goede regelingen moeten treffen om ook in de toekomst het eigen netwerk van zorgvragers effectief en realistisch in te kunnen zetten. Waardering voor mantelzorgers en vrijwilligers is van Figuur 24: Cliëntervaring WMO in de gemeente Bladel, vergeleken met andere gemeenten binnen dezelfde grootteklasse cruciaal belang om deze belangrijke groep burgers betrokken en gemotiveerd te houden. In bovengenoemd beleidskader erkent de gemeente dat die waardering er tot nu toe te weinig was. Leefbaarheid en bereikbaarheid De meeste mensen worden met het ouder worden ook minder mobiel; men is niet meer in staat om zelf auto te rijden, fietsen wordt lastiger en het lopen van lange afstanden is ook niet meer mogelijk. Dat betekent dat ouderen vaker zijn aangewezen op het openbaar vervoer of andere (op maat aangeboden) vervoersdiensten. Tevens spelen de voorzieningen in de eigen woonomgeving een steeds belangrijkere rol. Om het voor de inwoners van de gemeente Bladel mogelijk te maken om prettig oud te worden in hun eigen woonomgeving, zal de gemeente met het volgende rekening moeten houden: In iedere kern zal een realistisch voorzieningenniveau in stand gehouden moeten worden, dusdanig dat senioren voor hun dagelijkse boodschappen, hun zorg en medicijnen, en het contact met de gemeente in hun eigen kern terecht kunnen. De kernen binnen de gemeente Bladel moeten onderling goed verbonden zijn met het openbaar vervoer, en ook buurgemeenten en grote steden in de omtrek moeten goed bereikbaar blijven. Hierin kan gezocht worden naar oplossingen die recht doen aan de behoefte in de afzonderlijke kernen (zoals de inzet van de buurtbus). Aandacht voor de jeugd Tot slot merken we in het kader van de vergrijzing ook op dat de gemeente zich niet alleen moet focussen op de groeiende groep ouderen, maar juist ook rekening moet houden met de jeugd. Want 46

49 als de vergrijzing toeneemt, is het van extra belang om ook voor jonge mensen een aantrekkelijke gemeente te blijven, en de jeugd actief betrokken te houden bij de samenleving. De opgave om met een veranderende bevolkingssamenstelling om te gaan, moet bestuurlijk zowel lokaal als op een hoger bestuurlijk niveau worden aangevlogen. De vitaliteit van kernen, sociale cohesie, stimuleren van mantelzorg zijn uitdagingen die een overheid dichtbij vergen. Het leveren van goede zorg is een uitdaging die regionaal wordt georganiseerd: de Intergemeentelijke Sociale Dienst (ISD) voert voor de vijf Kempengemeenten taken uit op het gebied van werk, inkomen en zorg. Aanvullende en intensieve ondersteuning is in samenwerking met andere gemeenten en/of in een centrumconstructie vormgegeven. De gemeente Bladel kent wel een eigen loket Digitalisering Naast smart cities zijn er ook smart villages : uitdagingen en kansen die plattelandsregio s hebben op het gebied van economische groei, duurzaamheid, ontgroening en vergrijzing en de nieuwe mogelijkheden die worden gecreëerd door (meer) gebruik te maken van digitale toepassingen en breedbandtechnologie. Digitale infrastructuur. De vraag om snelle internetverbindingen (glasvezel) is evident. Dit is een randvoorwaarde om de gemeente en kernen vitaal te houden en ondernemers te faciliteren. Tijdens de bijeenkomst met ondernemers en onderwijsvertegenwoordigers kwam dit thema meerdere malen terug. Zo werd aandacht gevraagd voor glasvezelkabels in het buitengebied. Een goede digitale infrastructuur wordt als essentieel bestempeld voor een goed ondernemersklimaat. KempenGlas is het grootste burgerinitiatief van de Kempen en bestaat uit de coöperaties BladelGlas, MoergestelGlas, OirschotGlas en Reusel-DeMierdenGlas. Het doel is de leefbaarheid van het buitengebied veilig te stellen voor de toekomst door een betaalbaar glasvezelnetwerk aan te leggen en te beheren. KempenGlas doet dit op coöperatieve basis, zodat iedereen in het buitengebied bij de start tegen gelijke kosten kan meedoen. In februari 2017 werd de 1000 ste aansluiting gerealiseerd. In de loop van 2017 is het hele buitengebied van de gemeente Bladel verglasd en kan in principe iedereen worden aangesloten op glasvezel. Kansen van de digitalisering Digitalisering en de technologische ontwikkelingen worden ook als kans aangeduid. Zo werd bijvoorbeeld gewezen op domotica, waardoor zorgbehoevenden (langer) thuis kunnen blijven wonen. In De Kempen werd in april een Europese conferentie georganiseerd over rurale gebieden. De Kempen is genomineerd als een van de slimste rurale gebieden ter wereld. 47

50 Digitale dienstverlening van de gemeente Bladel Digitale dienstverlening vanuit de gemeente richting ondernemers laat nog te wensen over in de gemeente Bladel. Zo scoort de gemeente volgens waarstaatjegemeente.nl iets meer dan 43 punten Figuur 25: Digitale volwassenheid van de gemeente Bladel (bron: waarstaatjegemeente.nl) op een schaal van 100 als het gaat om digitale volwassenheid, wat lager is dan de gemiddelde score bij twee referentiegroepen (zie figuur 25). Dit komt vooral door het feit dat bepaalde aanvragen (vergunningen, ontheffingen, etc.) nog niet volledig digitaal afgehandeld kunnen worden, terwijl zowel ondernemers als burger dit wel van de gemeente verwachten. Voor inwoners ligt de score overigens hoger en is het verschil met de referentiegroepen kleiner, maar nog altijd lager. Tegelijkertijd hechten burgers er waarde aan dat de gemeente ook fysiek benaderbaar blijft. Het contact met de gemeente mag niet volledig worden vervangen door digitale dienstverlening. Binnen het Shared Service Center Kempengemeenten ofwel SSC de Kempen delen de Kempengemeenten kennis en kunde op het gebied van automatisering, informatisering en gegevensbeheer. Zij richten zich op continuïteit, hogere kwaliteit en beperking van de ICT-kosten Wonen Met de veranderende bevolkingssamenstelling staat de gemeente Bladel ook voor een opgave wat betreft het woningaanbod. Er zijn ruim voldoende gezinswoningen, maar door de vergrijzing en verandering in gezinssamenstelling is een breder aanbod nodig. Op korte termijn is er vooral behoefte aan starterswoningen, op langere termijn zal ook steeds meer behoefte zijn aan (gekoppelde) woonvoorzieningen voor ouderen (eenpersoons huishoudens) en hulpbehoevenden. In Bladel en kleinere kernen. Het huidige woonbehoefte-onderzoek geeft aan dat er voor 51% behoefte is aan goedkope en middeldure grondgebonden huurwoningen. Grotere woningen (waar nu een overschot van ontstaat) zijn minder goed verkoopbaar; dit vergt een inventieve oplossing. Er wordt al geëxperimenteerd met het opdelen van woningen en andere panden te transformeren naar woningen die geschikt zijn voor één- of tweepersoons huishoudens. 48

51 In het voorjaar van 2005 zijn in Casteren 34 starterswoningen in collectief particulier opdrachtgeverschap (CPO) opgeleverd. Jongeren uit het dorp bouwden met dit project maar liefst 40% onder de marktwaarde. Collectief aanbesteden in plaats van individueel is de sleutel geweest tot het financiële succes. De 34 woningen zijn ontworpen door een architect, aangevraagd als één bouwvergunning en uitbesteed als één bouwopdracht. Onder andere uit de Woonvisie blijkt dat de gemeente Bladel deze opgave onderkent en er reeds stappen worden gezet om met het woningaanbod in de behoefte van de inwoners van Bladel te blijven voorzien. Figuur 26: Percentage scheefwoners in de gemeente Bladel, vergeleken met de Metropoolregio Eindhoven (bron: waarstaatjegemeente.nl) Een specifiek thema dat mogelijk nog onderbelicht is, is het scheefwonen. Waar veel gemeenten kampen met het probleem dat mensen met een hoger inkomen niet doorstromen naar duurdere (huur)woningen, lijkt het probleem in de gemeente Bladel juist andersom te zijn. Het percentage dure scheefwoners ligt hoger dan het percentage goedkope scheefwoners. De categorie dure scheefwoners betreft huishoudens die tot de doelgroep huurtoeslag behoren, maar een woning huren met een huurprijs boven de aftoppingsgrens. Dit is een indicatie dat er een tekort is aan goedkope huurwoningen in de gemeente Bladel. Het percentage dure scheefwoners ligt 6% hoger dan in de Metropoolregio Eindhoven. Als we de gemeente Bladel op dit punt vergelijken met andere gemeenten van vergelijkbare grote, is eenzelfde beeld te zien. 49

52 Figuur 27: Uitslag Mentimeter tijdens de bewonersconferentie op de vraag hoe het gesteld is met de woningvoorraad in de gemeente Bladel Duurzaam wonen voor jong en oud Ook de bewoners van Bladel zien de veranderende woningbehoefte, en de mismatch die er ontstaat tussen vraag en aanbod in de gemeente Bladel. Dat kwam duidelijk naar voren tijdens de bewonersconferentie van 30 maart, waar aan één tafel het thema wonen werd uitgediept. De deelnemers kwamen met verschillende ambities om aan de veranderende vraag tegemoet te zien: Woningen moeten levensloopbestendig zijn, waarbij duurzaamheid een belangrijke rol speelt. De woning moet kunnen meegroeien met de behoeften van de bewoners. Woningen moeten enkel naar behoefte worden bijgebouwd, dus niet omwille van de groei. Gezinswoningen zijn er inmiddels ruim voldoende in de gemeente Bladel, de voornaamste behoefte ligt nu bij geschikte woningen voor één- en tweepersoons huishoudens. Er is behoefte aan woningen én mogelijkheden voor starters. De starterslening wordt als belangrijk instrument genoemd om jongeren de kans te geven in te stromen op de woningmarkt. De Verordening Ruimte geeft aan dat jaarlijks afspraken moeten worden gemaakt in het RRO (Regionaal Ruimtelijk Overleg) over het woningbouwprogramma voor de eerste tienjarenperiode. Daarbij spelen de bevolkings- en woningbehoefteprognoses Noord-Brabant een belangrijke, bindende rol. Naast de kwantitatieve afstemming worden nog verdere kwalitatieve afspraken gemaakt over (sub)regionale afstemming. 50