De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Nota van bevindingen. Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop

Transcriptie

1 De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Nota van bevindingen Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop 14 april 2017

2 De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Nota van bevindingen Inhoud Pagina 1. Inleiding Aanleiding en context Doelstelling van het onderzoek Onze werkwijze Leeswijzer 5 2. Feitelijke beschrijving van de gemeente Bladel Ontstaan en kenmerken van de gemeente Bladel Toekomstvisie Bladel uit Trends en ontwikkelingen (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Regionaal Raadpleging van de gemeenschap Thema-avond sociaal Thema-avond economie en onderwijs Bewonersconferentie Ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel Ambities Opgaven Uitdagingen 40

3 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en context De gemeente Bladel is, net als alle andere gemeenten in Noord-Brabant, door de provincie verzocht om op basis van een inventarisatie van de grote maatschappelijke uitdagingen tot een effectieve, democratisch gelegitimeerde en bestendige bestuurlijke inrichting te komen. Dit in het kader van het thema (Veer)Krachtig Bestuur. Het uiteindelijke doel bij dit thema is om het bestuurlijke handelen van de overheid (en daarmee ook de wijze waarop de overheid zich organiseert) optimaal te laten aansluiten bij de maatschappelijke opgaven. Het gaat daarbij om trends als de open netwerksamenleving en glokalisering, 1 maar ook bijvoorbeeld vergrijzing, ongelijke bevolkingsgroei tussen stad en platteland, en een verschralend winkelaanbod. De provincie stelt vertrouwen in het zelfregulerend vermogen van de gemeenten. De gemeenten zijn zelf aan zet om met een visie op de opgaven te komen en in aansluiting daarop een bestuurlijk toekomstperspectief te schetsen. In eerste instantie hebben de Kempengemeenten gewezen op de samenwerking die zij onderling aan de dag leggen om de maatschappelijke opgaven aan te gaan. Onderdelen daarvan zijn de Kempencommissie en de Gemeenschappelijke Regeling Kempen Gemeenten. Nadere gesprekken met de provincie hebben uitgewezen dat er nog steeds behoefte is aan een inventarisatie van grote maatschappelijke uitdagingen. Het is van belang om dit te doen in samenspraak met inwoners, ondernemers, onderwijs, verenigingen en omliggende gemeenten (de zogeheten 4 O s). De gemeente Bladel heeft Berenschot gevraagd om een onderzoek uit te voeren om de maatschappelijke opgaven samen met de genoemde partners te inventariseren. Berenschot werd eerder al door Bergeijk gevraagd daar een vergelijkbaar traject te begeleiden. 1.2 Doelstelling van het onderzoek Het uiteindelijke doel van het thema (Veer)Krachtig bestuur is om bestuurlijke vormen te kiezen die aansluiten bij de maatschappelijke opgaven. Daarvoor moeten eerst de maatschappelijke ambities, opgaven en uitdagingen duidelijk zijn. Deze worden samen met lokale partners uit het maatschappelijk middenveld in kaart gebracht. Dat is het doel waar het in deze fase om draait. Het resultaat moet zijn: 1 Glokalisering wordt door de provincie genoemd als een van de twee voornaamste trends waarmee bestuurlijk Brabant rekening moet houden. Het is de combinatie van globalisering (wereldwijde economische, politieke en culturele integratie), en lokalisering (toenemende gerichtheid op de lokale markt en cultuur). Deze trends grijpen gelijktijdig in op de gemeente. 1

4 Een beschrijving van de uitdagingen en de maatschappelijke opgave die de komende 20 jaar op de gemeente Bladel afkomen, gebaseerd op de algemene landelijke ontwikkelingen, de ontwikkelingen in de regio, de eigen ambities en de verwachtingen van de diverse commerciële en maatschappelijke organisaties in de gemeente. Het gaat in deze fase dus over de inhoud. De vorm, oftewel de bestuurlijke richting die wordt gekozen, is een zaak die later aan de orde komt aan de hand van de geïdentificeerde maatschappelijke opgaven en een aantal mogelijke bestuurlijke en organisatorische scenario s die binnen de gemeentelijke organisatie zelf worden ontwikkeld. 1.3 Onze werkwijze In het onderzoek staat de vraag naar de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel centraal. Ambities gaan over wat je als gemeente wil bereiken in de toekomst, en zijn dus specifieke keuzen voor de gemeente Bladel. Opgaven gaan over de zaken die onvermijdelijk op je afkomen, waaronder (inter)nationale en regionale trends en ontwikkelingen. Uitdagingen, tot slot, zijn de dingen waar je je als gemeente zorgen over maakt: waar liggen de specifieke zorgpunten voor de gemeente Bladel, en om welke Figuur 1: Ambities, opgaven en uitdagingen noodzakelijke veranderingen vraagt dat? Verder brengen we de feiten over de gemeente Bladel in beeld waarmee we een situatieschets geven van de gemeente. De ambities, opgaven en uitdagingen en de situatieschets vormen gekoppeld een goed beeld van de gemeente Bladel, waarmee een weging kan plaatsvinden van de bestuurlijke scenario s die parallel worden ontwikkeld binnen de gemeentelijke organisatie. De ambities, opgaven en uitdagingen van een gemeente zijn deels te identificeren vanuit bestaande beleidsdocumenten en de feitelijke stand van zaken binnen een gemeente (zoals demografische ontwikkelingen, werkgelegenheid en zorggebruik). Anderzijds is het niet los te koppelen van specifieke keuzes die binnen een gemeenschap gemaakt worden: welke ambities koestert men, welke opgaven zijn dan extra relevant en welke uitdagingen vormen mogelijk een belemmering voor het realiseren van de gekozen ambities? Daarom is in dit traject veel aandacht besteed aan het betrekken van de gemeenschap. 2

5 Documentstudie Om een eerste indruk te krijgen van de ambities, opgaven en uitdagingen en de uitgangssituatie van de gemeente Bladel zijn we begonnen met het bestuderen van documenten. 2 In de voorbije jaren zijn reeds een groot aantal rapporten geschreven over de maatschappelijke opgaven, waar de overheid in het algemeen en de omgeving van de gemeente Bladel voor staat. Aanvullend op de meer generieke documenten hebben we beleidsdocumenten (beleidsvisies, programmabegrotingen, etc.) en andere bronnen bestudeerd om een eerste beeld te vormen van de feitelijke uitgangssituatie in de gemeente Bladel. De bevindingen uit deze documentstudie zijn tevens input geweest voor de bijeenkomsten en gesprekken in het vervolg van het traject. Raadsbijeenkomst Figuur 2: processtappen toekomstagenda gemeente Bladel Het traject is afgetrapt met een raadsbijeenkomst waarin zowel wat betreft proces als inhoud de raad direct goed werd aangehaakt. Het hoofddoel van de raadsbijenkomst was overeenstemming over het proces, waaronder de betrokkenheid van de raad. Daarnaast hebben wij een eerste inhoudelijke stap gezet door te komen tot een gezamenlijke beeldvorming over de ambities, opgaven en uitdagingen. Twee bijeenkomsten voor stakeholders 2 Zie bijlage 1 voor een overzicht van de bestudeerde documenten. 3

6 Het is goed om organisaties en ondernemers diepgaander te betrekken en te bevragen dan alleen op een grote conferentie. Daartoe zijn twee bijeenkomsten gehouden: een met ondernemers en het onderwijs (economie), en een met verenigingen en welzijnsinstellingen (sociaal). Bij de avond met het thema sociaal waren ongeveer 50 geïnteresseerden aanwezig, en bij de avond economie ongeveer 40. Daarbij waren zowel mensen die zelf in de gemeente Bladel wonen, als mensen die in een andere gemeente wonen, maar bijvoorbeeld een onderneming hebben in de gemeente Bladel. Tevens was er een aantal raadsleden die meekeken en meeluisterden. Gesprekken met het college en MT Zowel met het College van Burgemeesters en Wethouders als het Management Team zijn gesprekken gevoerd over de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel. Ook is gesproken over de bestuurskracht die er is en nodig is om die ambities, opgaven en uitdagingen waar te kunnen maken. Sessie voor medewerkers De medewerkers van de gemeente Bladel vormen door hun ervaring, kennis en andere aspecten (vele wonen zelf al lang in de gemeente Bladel) een groep die interessant is om te betrekken en te bevragen. Wij hebben voorafgaand aan de bewonersconferentie een (kleinere) conferentie gehouden die vergelijkbaar is met de grote conferentie die diezelfde avond plaats vond. Bewonersbijeenkomst Om kansen en mogelijkheden te agenderen is het van belang mensen met elkaar in gesprek te brengen. Dat is het belangrijkste kenmerk van de conferentie die in het kader van dit traject is gehouden op 30 maart. Daarbij maakten we gebruik van elementen die in de eerdere sessies waren opgehaald, maar we lieten mensen verder wel vrij in onderwerpkeuze. Er waren twee programmaonderdelen: In een plenaire sessie in de raadzaal verkenden we de belangrijkste elementen van de maatschappelijke opgaven. Wat kenmerkt de gemeente Bladel? Wat speelt in de huidige situatie? Vervolgens praatten de deelnemers in het gemeentehuis rondom zes afgebakende thema s inhoudelijk en meer diepgaand verder over de ambities, opgaven en uitdagingen voor de toekomst. Bij deze bijeenkomst waren ongeveer 50 burgers aanwezig. Daarnaast was er (wederom) een groot aantal raadsleden aanwezig. Nota van bevindingen Tot slot hebben we onze bevindingen vanuit dit hele traject verwoord in deze nota. Dit betreft een combinatie van feitelijke achtergronden en waarnemingen op basis van publieke data, als ook diverse beleidsdocumenten van de gemeente Bladel. Bovendien hebben de bijeenkomsten en gesprekken als input gediend. Uit dit alles hebben we de ambities, opgaven en uitdagingen geïdentificeerd. Dit beeld hebben we in deze nota ingekleurd met datgene wat we gehoord en gezien hebben (citaten, foto s, voorbeelden) in de verschillende bijeenkomsten met raadsleden, vertegenwoordigers van diverse partijen en burgers. 4

7 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk twee van deze nota van bevindingen is een situatieschets van de gemeente Bladel opgenomen. We beschrijven daarin de belangrijkste kenmerken van de gemeente Bladel, als basis voor de verdere uitwerking van de ambities, opgaven en uitdagingen. In hoofdstuk drie beschrijven we de belangrijkste trends en ontwikkelingen, zowel op (inter)nationaal als op regionaal niveau. Deze zijn specifiek van belang voor een goed begrip van de uitdagingen van de gemeente. In hoofdstuk vier geven we een korte sfeerimpressie van de verschillende bijeenkomsten die werden georganiseerd om de inbreng van de gemeenschap mee te nemen in dit traject. In hoofdstuk vijf gaan we vervolgens dieper in op de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel. Deze worden steeds ingekleurd met de opbrengsten van de raadsbijeenkomst, de stakeholderbijeenkomsten en de bewonersconferentie. Ook wordt verdieping aangebracht op basis van beleidsstukken van de afgelopen jaren en overige relevante data. 5

8 2. Feitelijke beschrijving van de gemeente Bladel In dit hoofdstuk geven we een feitelijk beeld van de gemeente Bladel, als achtergrond bij de trends en ontwikkelingen en de ambities, opgaven en uitdagingen die in de hierop volgende hoofdstukken beschreven zullen worden. Deze situatieschets is een combinatie van feiten en achtergronden over (de gemeenschap van) de gemeente Bladel. De gegevens in voorliggend hoofdstuk zijn (voor het overgrote deel) afkomstig uit de openbare databases van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). We kiezen voor deze databases omdat de cijfers van het CBS objectief worden vastgesteld, omdat de database cijfers over alle Nederlandse gemeenten bevat én omdat het CBS aan betrouwbare kwaliteitsbewaking van haar databases doet. Daarmee verzekeren wij ons van de meest actuele bruikbare getallen en informatie. Dit neemt niet weg dat de informatie soms enigszins gedateerd kan zijn en er altijd met een kritische blik naar de cijfers gekeken dient te worden. We putten uit de databases van het CBS via de website en die op tal van zaken relevant statistisch materiaal ontsluit. Daarbij heeft Berenschot een selectie gemaakt voor het te gebruiken materiaal. Wij hebben gekozen voor die onderwerpen die relevant zijn om een goede situatieschets van de gemeente te kunnen geven. 2.1 Ontstaan en kenmerken van de gemeente Bladel Bladel is een gemeente gelegen in de provincie Noord-Brabant. Bladel wordt ook wel een Kempense gemeente genoemd, omdat de gemeente ligt in de geografische streek Kempen (noordoosten van België en zuidoosten van Noord-Brabant). De gemeente Bladel telt inwoners en bestaat uit de kernen Casteren, Bladel, Hapert, Hoogeloon en Netersel Inwoneraantal Het inwonersaantal is een van de factoren die iets zeggen over de positie die Bladel inneemt in de regio. Met inwoners is de gemeente Bladel qua inwonersaantal net iets groter dan de andere vier Kempengemeenten, waarbij Reusel-De Mierden de kleinste is. Bergeijk (18.253), Eersel (18.551) en Oirschot (18.199) en ook de omliggende gemeente Waalre (17.023) zijn van vergelijkbare grootte. Reusel-De Mierden is de kleinste gemeente in de regio met inwoners terwijl buurgemeenten Veldhoven (44.317) en Valkenswaard (30.262) meer inwoners hebben. Uiteraard is Eindhoven de grootste gemeente in de regio met meer dan inwoners. Omliggende Belgische gemeenten Lommel (33.744) en Mol (35.382) zijn een stuk groter dan de gemeente Bladel, terwijl Arendonk (12.956) weer een stuk kleiner is. Kern Bladel Casteren Hapert Hoogeloon Netersel 922 Aantal inwoners Tabel 1: Aantal inwoners per kern (bron: 31 december 2016) 6

9 Gemeenten met een lage bevolkingsdichtheid zijn doorgaans landelijk met veel ruimte. De bevolkingsdichtheid van de gemeente Bladel is net als in de andere Kempengemeente relatief laag. Al heeft de gemeente Bladel van alle Kempengemeenten wel de hoogste bevolkingsdichtheid. De grootste gemeenten, Eindhoven en Veldhoven, hebben de hoogste bevolkingsdichtheid (Tabel 2) en dus veel stedelijker. De bevolkingsdichtheid is in de Belgische gemeenten Lommel en Mol iets hoger, terwijl die in Arendonk weer iets lager is. % Autochtonen (als % van de bevolking) Bevolking totaal [personen] [2016] Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Arendonk (B) Lommel (B) Mol (B) Metropoolregio Eindhoven Nederland Noord-Brabant % Allochtonen, totaal (als % van de bevolking) Groene druk (-19 t.o.v jaar) [%] [2016] Bladel 90,6 9,4 38,7 34,4 Bergeijk 90,6 9,4 38,8 36,6 Eersel 91,6 8,4 37,3 36,4 Eindhoven 67,4 32,6 32,1 26,3 Oirschot 93,5 6,5 38,4 34,3 Reusel-De Mierden 92,0 8,0 36,4 28,8 Valkenswaard 86,7 13,3 35,0 42,9 Veldhoven 84,6 15,4 37,2 35,0 Waalre 84,9 15,1 43,4 43,5 Metropoolregio Eindhoven 80,6 19,4 36,6 31,8 Nederland 77,9 22,1 37,9 30,6 Noord-Brabant 82,3 17,7 37,1 32,0 Tabel 3: Bevolkingssamenstelling (bron: CBS, 2016) Bevolkingsdichtheid [pers_km2] [2016] Tabel 2: Bevolking en bevolkingsdichtheid (bron: CBS, 2016) Grijze druk (65+ t.o.v jaar) [%] [2016] 7

10 2.1.2 Demografische gegevens Een klassieke en stabiele bevolkingsopbouw ziet er uit als een regelmatige piramide van leeftijdscategorieën. In de praktijk is de opbouw niet stabiel, zeker niet als deze per gemeente wordt bekeken. De verdeling van leeftijdscategorieën zegt iets over heden en toekomst. De groene druk en de grijze druk zijn daarbij belangrijke indicatoren. In het hoofdstuk over de opgaven van Bladel komen we terug op de betekenis van onderstaande cijfers. De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 19 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. Groene druk is een indicator voor de verhouding tussen de huidige en toekomstige beroepsbevolking. De gemeente Bladel heeft vergeleken met de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant, Nederland en de omliggende (Kempen)gemeenten een relatief hoge groene druk. Alleen Waalre en Bergeijk hebben een hogere groene druk. De grijze druk is de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder en het aantal personen van 20 tot 65 jaar. In de gemeente Bladel is de grijze druk hoger dan die van de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland. Vergeleken met andere omliggende (Kempen)gemeenten heeft de gemeente Bladel een gemiddelde grijze druk. De gemeente Bladel heeft in vergelijking tot de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland relatief gezien fors meer autochtonen dan allochtonen (Tabel 3). Het percentage is overigens nagenoeg gelijk voor alle Kempengemeenten. Onderstaande tabel laat zien dat dit percentage hoger ligt in de gemeente Eindhoven en de gemeenten die daaraan grenzen als Waalre en Veldhoven Wonen en woonlasten In de gemeente Bladel staan woningen. De gemiddelde WOZ-waarde van de woningen ligt in de gemeente Bladel fors hoger dan in Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Dit geldt overigens voor alle Kempengemeenten. Ook het percentage koopwoningen ligt in de Kempen fors hoger dan gemiddeld. Dit houdt tegelijkertijd in dat in er de gemeente Bladel beperkt ruimte is voor huurders. Het gemiddeld aantal personen per huishouden is relatief hoog in de gemeente Bladel (Tabel 4). In lijn met de landelijke trend is het aantal personen per huishouden wel dalende. Dat is ook te zien in figuur 3. De afname in de gemeente Bladel is een stuk forser (-12% ten opzichte van 2000) ten opzichte van Nederland (-6% ten opzichte van 2000). De afname is na de gemeente Bladel het sterkste is in de Kempengemeente Reusel-De Mierden (-15% ten opzichte van 2000). Net als in de rest van Nederland is er in de gemeente Bladel in de komende decennia sprake van een groei van het aantal huishoudens en de woningvoorraad. Dit zal vermoedelijk een licht woningentekort tot gevolg hebben gezien de sterkere groei van het aantal huishoudens. Voor de Kempengemeenten is er op dit gebied geen eenduidig beeld te schetsen. In de ene gemeente is er net als in de gemeente Bladel vermoedelijk sprake van een tekort op de woningmarkt (Reusel-De Mierden), terwijl in de andere gemeenten naar verwachting sprake zal zijn van een woningoverschot (Bergeijk, Eersel en Oirschot) (Tabel 4). 8

11 Gemiddelde WOZwaarde woningen [euro] [2016] Gemiddeld aantal personen per huishouden [2016] Koopwoningen (als % van de woningvoorraad) [%] [2015] Verwachte groei woningvoorra ad 2040 t.o.v (%) Bladel , ,5 11,9 Bergeijk , ,2 14,0 Eersel , ,0 5,9 Eindhoven , ,7 12,8 Oirschot , ,9 14,9 Reusel-De Mierden , ,4 20,5 Valkenswaard , ,5 4,9 Veldhoven , ,5 8,1 Waalre , ,6 11,1 Metropoolregio Eindhoven , ,2 12,6 Nederland , ,6 11,9 Noord-Brabant ,2 60,7 14,1 11,9 Verwachte groei huishoudens 2040 t.o.v (%) Tabel 4: Gegevens woningen en prognose groei woningvoorraad en huishoudens (bron: CBS, ABF Research, 2015, 2016 ) 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Metropoolregio Eindhoven Noord-Brabant Nederland Figuur 3: gemiddeld aantal personen per huishouden door de jaren heen (bron: CBS) 9

12 2.1.4 Economie en werkgelegenheid De netto arbeidsparticipatie geeft aan hoeveel procent van de beroepsgeschikte bevolking ook daadwerkelijk een betaalde baan heeft. In de gemeente Bladel, en ook in de overige Kempengemeenten, ligt deze netto arbeidsparticipatie relatief hoog. Dit vertaalt zich dan ook in een laag percentage werklozen (Tabel 7). Het aantal banen ligt in de gemeente Bladel opvallend hoog. Dit is ook in Veldhoven het geval. Dit heeft onder andere te maken met het Kempisch Bedrijvenpark (170 hectare) dat in Hapert is gevestigd, maar ook met andere bedrijfslocaties en het MKB. Binnen de gemeente liggen naast het KBP de bedrijventerreinen De Beemd/Leemskuilen, De Sleutel en Hapert. Sectoren Industrie 27,7 Zakelijke dienstverlening 23,3 Handel 19,7 Collectieve dienstverlening % van vestigingen totaal Er is een grote hoeveelheid banen in de gemeente Bladel door een groot aantal vestigingen van bedrijven. Het aantal ZZP ers in de gemeente is vergelijkbaar met andere gemeenten. Echter, door het grote aantal banen in loondienst in Bladel steken zij daar procentueel iets lager bij af. Daardoor is het percentage ZZp ers ten opzichte van de Kempengemeenten relatief laag. Het aantal bedrijven in de gemeente Bladel ligt boven de gemiddeldes van Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Het aantal bedrijven is gemiddeld ten opzichte van de Kempengemeenten. De meeste van deze bedrijven zijn industrieel van aard of houden zich bezig met de zakelijke dienstverlening. Slechts 1% van de vestigingen bevindt zicht in de sector Recreatie en toerisme (Tabel 6 en 7). Daarbij merken we op dat deze sector wel een belangrijke factor is voor de gemeente. Gemiddeld gezien is de beroepsbevolking in de gemeente Bladel middelbaar opgeleid. Daarnaast heeft de gemeente Bladel relatief meer laagopgeleiden en relatief minder hoogopgeleiden vergeleken met Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven. Dit is ook voor de andere Kempengemeenten het geval. Dit op de gemeente Oirschot na, die een opvallend laag aantal laagopgeleiden kent (Tabel 8). De gemeente Bladel heeft een opvallend hoog aantal leerlingen. Hoger dan het landelijke aantal, maar ook veel hoger dan omliggende (Kempen)gemeenten. Dit is te verklaren door de aanwezigheid van één grote school in de gemeente Bladel, namelijk het Pius X-College. Deze school herbergt zo n 2230 leerlingen. Alle niveaus zijn vertegenwoordigd, van het VWO tot aan het praktijkonderwijs. Veel kinderen uit omliggende gemeenten gaan in de gemeente Bladel naar school. Zelf heeft Bladel 1566 kinderen in de leeftijdscategorie jaar (Tabel 9). 14,1 Landbouw 9,1 Overige dienstverlening 6,1 Recreatie en toerisme 1,1 Tabel 5: Sectoren Bladel (bron: LISA, 2015, 2016) 10

13 Netto arbeidsparticipatie [%] [2016] Werkloosheidspercentage [%] Tabel 6: Participatie, werkgelegenheid en economie (bron: CBS, 2015, 2016) Beroepsbevolking opleiding laag (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] Banen (per inwoners in de leeftijd 15 tot en met 64 jaar) [aantal per inwoners] [2015] Beroepsbevolking opleiding middelbaar (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] Bladel Bergeijk Eersel Eindhoven Oirschot Reusel-De Mierden Valkenswaard Veldhoven Waalre Metropoolregio Eindhoven Nederland Noord-Brabant Tabel 7: Opleidingsniveau beroepsbevolking (bron: CBS, 2016) Bedrijven (per inwoners in de leeftijd 15 tot en met 64 jaar) [aantal per inwoners] [2015] Bladel 69,5 4,4 1024,6 151,0 10,4 Bergeijk 68,2 4,5 666,8 170,6 20,0 Eersel 68,6 4,3 807,9 159,2 15,0 Eindhoven 65,6 6,8 982,9 129,9 6,1 Oirschot 68,7 4,6 921,9 165,6 11,7 Reusel-De Mierden 69,8 4,0 490,4 151,7 27,4 Valkenswaard 65,3 5,3 683,1 148,9 13,9 Veldhoven 68,3 4,9 1096,5 121,9 7,8 Waalre 66,7 5,1 591,3 157,8 20,9 Metropoolregio Eindhoven 66,7 5,7 812,4 138,8 10,1 Nederland 65,8 6,1 721,7 122,4 11,3 Noord-Brabant 66,9 5,5 749,6 128,6 10,8 Aandeel zzp'ers t.o.v. totaal aantal banen [%] Beroepsbevolking opleiding hoog (per inwoners jaar) [aantal per inwoners] [2016] 11

14 Leerlingen voortgezet onderwijs totaal per inwoners [aantal per inwoners] Leerlingen voortgezet onderwijs totaal [leerlingen] Vestigingen voortgezet onderwijs totaal [scholen] Bladel 115, Bergeijk Eersel 72, Eindhoven 73, Oirschot 64, Reusel-De Mierden Valkenswaard 78, Veldhoven 50, Waalre Metropoolregio Eindhoven 57, Noord-Brabant 58, Nederland 58, Tabel 8: Aantal leerlingen en scholen per gemeente (bron: DUO, 2015) Sociale en maatschappelijke problematiek In de gemeente Bladel zijn er vergeleken met Nederland, Noord-Brabant en de Metropoolregio Eindhoven fors minder personen met een bijstandsuitkering. Dit geldt overigens voor alle Kempengemeenten. Het particulier besteedbaar inkomen ligt wat betreft eenpersoonshuishoudens iets lager dan in de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant en Nederland. Het inkomen van meerpersoonshuishoudens ligt daar net wat boven. Ditzelfde geldt voor de andere Kempengemeenten. Uitschieter in de regio in positieve zin is Waalre. Daar ligt het inkomen fors hoger. Binnen de Kempen ligt dit inkomen het hoogst in Eersel en Oirschot. De cijfers wijzen verder uit dat in de gemeente Bladel en de rest van de Kempen relatief weinig armen wonen. Het percentage huishoudens met een inkomen bij de laagste 10% van Nederland ligt in de gemeente Bladel rond de 6%. Het percentage rijken ligt iets hoger dan gemiddeld (zie Tabel 10). 12

15 Personen met bijstandsuitkeringen (per dzd. inw. 18 jr en ouder) Particulier besteedbaar eenpersoonshuishoudinkomen [euro] [2014] Particulier besteedbaar meerpersoonshuishoudinkomen [euro] [2014] % huishoudens met inkomen 1e 10%-groep [%] [2014] Bladel 11, ,1 11,0 Bergeijk 13, ,3 12,0 Eersel 11, ,5 13,0 Eindhoven 49, ,5 8,3 Oirschot 12, ,6 15,3 Reusel-De Mierden 10, ,0 12,0 Valkenswaard 27, ,1 8,8 Veldhoven 20, ,3 12,0 Waalre 19, ,6 18,3 Metropoolregio Eindhoven 32, ,9 10,3 Nederland 41, ,0 10,0 Noord-Brabant 31, ,6 10,4 % huishoudens met inkomen 10e 10%-groep [%] [2014] Tabel 9: Financiële situatie (bron: CBS, 2014) De gemeente Bladel heeft relatief weinig te kampen met jeugdproblematiek. Ook groeien relatief weinig kinderen op in armoede. Dit percentage is het laagste ten opzichte van de gemiddeldes van de Metropoolregio Eindhoven, Noord-Brabant, Nederland en alle omliggende (Kempen)gemeenten. Ook het percentage jeugdwerkloosheid is relatief gezien laag. Alleen Reusel-De Mierden doet het op dit vlak beter. (Tabel 11). 13

16 % Kinderen in armoede [%] [2015] % Jeugdwerkloosheid [%] [2015] % achterstandsleerlingen [%] [2012] Bladel 1,99 0,61 7,59 1,56 Bergeijk 2,44 1,29 7,42 1,44 Eersel 3,08 0,64 4,27 1,24 Eindhoven 8,62 2,15 15,15 2,04 Oirschot 2,19 0,63 5,73 0,62 Reusel-De Mierden 3,13 0,51 7,64 1,17 Valkens-waard 4,70 1,80 8,43 1,22 Veldhoven 4,05 0,88 7,16 1,95 Waalre 3,36 0,72 3,73 1,11 Metropool-regio Eindhoven 5,48 1,75 10,73 1,72 % kinderen in jeugdzorg [%] [2012] Nederland 6,58 1,52 11,61 1,49 Noord-Brabant 5,41 1,48 11,25 1,81 Tabel 10: Jeugdproblematiek (bron: VJI, 2012, 2014, 2015) Vergeleken met Nederland, Noord- Brabant en de Metropoolregio Eindhoven zijn de misdaadcijfers en de jeugdcriminaliteitscijfers in de gemeente Bladel laag. In vergelijking met omliggende (Kempen)gemeenten doet de gemeente Bladel het gezien het aantal misdrijven minder goed. Daar staat wel tegen over dat de gemeente Bladel relatief gezien de minste jeugdcriminaliteit kent (Tabel 12). Tegelijkertijd valt wel het grote aantal doorverwijzingen naar Bureau Halt in de leeftijdscategorie jaar op dit ligt hoger dan in de regio, en ook hoger dan het gemiddelde bij andere gemeenten van dezelfde grootteklasse. Tabel 11: Misdaadcijfers (bron: CBS, 2015) Misdrijven totaal per inwoners [aantal per inwoners] [2015] Bladel 43,4 0,44 Bergeijk 34,9 0,45 Eersel 44,0 0,51 Eindhoven 98,3 1,70 Oirschot 41,6 0,96 Reusel-De Mierden 35,7 0,68 Valkenswaard 50,4 1,12 Veldhoven 42,5 0,62 Waalre 36,5 0,52 Metropoolregio Eindhoven 62,9 1,25 Nederland 61,5 1,45 Noord-Brabant 57,7 1,20 % Jeugdcriminaliteit [%] [2015] 14

17 2.1.6 Duurzaamheid Het landelijke beeld is dat Nederland achterloopt op de Europese doelstellingen voor duurzame energie die zijn gesteld voor Eind 2015 werd in Parijs een klimaatakkoord gesloten met ambitieuze doelstellingen. De gemeente Bladel staat er op het gebied van duurzaamheid erg goed voor, gerelateerd aan de positie van (de rest van) Nederland. De totale duurzaamheidsscore van 55 (in % doelbereiking) wordt bepaald aan de hand van de scores van drie kapitalen: het ecologische kapitaal (veerkracht en kwaliteit van de natuur), het sociaal-culturele kapitaal (lichamelijk en geestelijk welzijn van mensen) en het economisch kapitaal (houdbaarheid van de economische productie en consumptie). De scores zijn tot stand gekomen door het meten van 19 thema s die weer onderverdeeld zijn in 105 indicatoren. In de Nationale Monitor 2016 van Telos is de uitgebreide werkwijze te raadplegen. Op alle facetten scoort de gemeente Bladel bovengemiddeld, maar vooral op ecologisch en sociaalcultureel gebied scoort de gemeente Bladel erg goed. Dit komt mede door goede scores op het gebied van economische participatie en het omgaan met hinder en calamiteit (daarbij gaat het om de milieuhandhaving). Ook op economisch gebied doet de gemeente Bladel het goed. Dit komt mede door een hoge score op het gebied van ruimtelijke vestigingsvoorwaarden. Duurzaamheidscore [0-100] Ecologisch Kapitaal [0-100] Sociaal-Cultureel Kapitaal [0-100] Bladel Metropoolregio Eindhoven Noord-Brabant Nederland Tabel 12: Duurzaamheidsscores (bron: Telos, 2016) Bereikbaarheid Economisch Kapitaal [0-100] Bladel scoort vooral goed op bereikbaarheid per auto, dankzij de nabijheid van de A67. Ook de N284 heeft een belangrijke doorgaande functie. Het dichtstbijzijnde treinstation ligt op gemiddeld 20,3 kilometer van de gemeente Bladel, maar op gemiddeld 1,5 kilometer afstand is er een hoofdverkeersader. Vergeleken met de gemiddelde afstanden van Nederland, Noord-Brabant, de Metropoolregio Eindhoven en omliggende gemeenten is ligt het dichtstbijzijnde treinstation relatief ver, maar de dichtstbijzijnde hoofdverkeersader relatief dichtbij. De bereikbaarheid is van belang voor diverse netwerken, zoals sociale en economische. In onderstaande kaart is te zien hoe de dagelijkse verplaatsingen een regionaal netwerk vormen door scholieren, forensen, familieleden, vrienden etcetera. Bladel is duidelijk georiënteerd op Eindhoven. Bij uitdagingen komen wij verder terug op de bereikbaarheid. 15

18 2.1.8 Financiële positie In de begroting 2017 geeft de gemeente Bladel aan dat het een gezonde financiële huishouding heeft. De meerjarenraming tot en met 2020 betreffende het bestaande beleid sluit met een structureel positief saldo. De huidige cijfers geven aan dat er geen tekorten optreden in het sociaal domein; na de decentralisaties een grote uitgavenpost voor gemeenten. Investeringen liggen in accommodaties (MFA Hapert) en infrastructuur. De begroting geeft aan dat de ambities en opgaven financieel aangegaan kunnen worden. Deze nota van bevindingen behelst geen financiële analyse. De relevantie voor de ambities, opgaven en uitdagingen ligt in het gegeven dat de financiën geen bovengemiddeld ervaren beletsel vormen. 2.2 De gemeente Bladel en de regio De gemeente Bladel werkt veel met verschillende gemeenten in de regio samen. In deze situatieschets beperken we ons tot een beschrijving van de regionale samenwerking op hoofdlijnen omdat dit iets zegt over de regionale oriëntatie wat betreft gemeentelijke samenwerking. Wat opvalt is dat de gemeente Bladel op verschillende schaalniveaus samenwerkt. Zo is er het niveau van de Kempen waarop met Bergeijk, Eersel, Oirschot en Reusel-De Mierden intensief wordt samengewerkt. De Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking Kempengemeenten (verder GRSK) is hiervan het bekendste voorbeeld. De GRSK bestaat onder andere uit een Shared service center en een intergemeentelijke sociale dienst. Daarnaast tekent zich een duidelijke scheiding af rond de 21 gemeenten die gezamenlijk de zogenaamde Metropoolregio Eindhoven vormen. Deze 21 gemeenten werken onder andere samen in de Gemeentelijke Gezondheidsdienst, de Veiligheidsregio en de Omgevingsdienst Zuidoost- Brabant. Deze laatstgenoemde samenwerkingsverbanden zijn wettelijk verplicht. De gemeente Figuur 4: Regionale samenwerking Bladel (bron: regioatlas.nl) 16

19 Bladel werkt ook met deze 21 gemeenten samen in het samenwerkingsverband Metropoolregio Eindhoven. Een samenwerking gericht op economie, mobiliteit en ruimte. 2.3 Toekomstvisie Bladel uit 2009 In 2009 werd in de gemeente Bladel de Toekomstvisie Bladel 2030 opgesteld. Ook toen werd de gemeenschap daar tijdens verschillende bijeenkomsten intensief bij betrokken. Dit leidde in de gemeente Bladel tot de vraag hoe het huidige traject in het kader van het programma (Veer)krachtig Bestuur, zich verhoudt tot de ambities die de gemeente Bladel in 2009 heeft uitgesproken en sindsdien in diverse beleidsdocumenten verder zijn uitgewerkt. Bij het identificeren en uitwerken van de huidige ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel, willen we de eerder vastgestelde toekomstvisie niet uitvlakken. Dat betekent dat we kennis hebben genomen van de inhoud van de Toekomstvisie, als ook een groot aantal relevante beleidsdocumenten die tussen 2009 en 2016 zijn opgesteld. Maar dat betekent evengoed dat we die plaatsen binnen de veranderde context. Er hebben zich in de tussentijd namelijk tal van relevante ontwikkelingen voorgedaan die consequenties hebben voor de ambities zoals in 2009 geformuleerd. Denk daarbij aan de drie grote decentralisaties, de ontwikkelingen in de zorg en de toenemende aandacht voor duurzaamheid. 17

20 3. Trends en ontwikkelingen In dit hoofdstuk gaan we in op de verschillende trends en ontwikkelingen waar de gemeente Bladel mee te maken heeft of mee te maken zal krijgen. We maken hierbij onderscheid tussen (inter)nationale trends en ontwikkelingen, en regionale trends en ontwikkelingen. 3.1 (Inter)nationale trends en ontwikkelingen Individualisering & opkomst nieuwe collectieven In Nederland is de rolverhouding tussen overheid en samenleving aan het verschuiven. Dat gebeurt niet alleen in Nederland; in heel Europa en wereldwijd vindt deze beweging plaats. Belangrijke veranderingen zijn het steeds belangrijker worden van het individu (toegenomen opleidingsniveau, vrijheid, mogelijkheden en welvaart), de nieuwe vormen van maatschappelijke organisatie (revival van coöperaties, opkomst social media) én het toegenomen wantrouwen in de overheid/politiek. Deze toenemende individualisering leidt ook tot een afname van de bereidheid vrijwilligerswerk te doen. Met de decentralisaties in de zorg is daarnaast de vereiste professionaliteit van vrijwilligers toegenomen. Vooralsnog lijkt het er in de gemeente Bladel op dat deze trend daar niet doorzet. Met een bloeiend verenigingsleven en vele actieve vrijwilligers is de gemeenschapszin in de gemeente Bladel groot. Tegelijkertijd klonken zowel tijdens de thema-avond sociaal als tijdens de bewonersconferentie bezorgde geluiden: komt er te veel op de schouders van mantelzorgers te liggen, en is de gemeente voor bepaalde essentiële taken volledig afhankelijk van vrijwilligers? Bovendien hebben verenigingen moeite met het vinden van (geschikte) bestuursleden Verandering structuur economie Het is de verwachting dat onze economie structureel en ingrijpend zal veranderen. Innovaties als 3D printen, de alsmaar verdergaande digitalisering, de toenemende beschikbaarheid van (steeds meer) informatie en de dalende vervoerskosten leiden ertoe dat er ingrijpende veranderingen op zullen treden in de economie. Dit speelt op globaal, Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau. De opkomst van steeds betere computertechnologie maakt dat steeds meer taken door machines kunnen worden opgepakt. We zien robotisering in de productie/maakindustrie al jaren een belangrijke rol spelen (van ASML tot autofabrikanten en computergestuurde metaalbewerking). Maar ook in de zorg (domotica) en bijvoorbeeld in hoger opgeleide maar te standaardiseren beroepsvelden als de accountancy en de advocatuur gaan de ontwikkelingen van robotisering snel. Wat de exacte consequenties gaan zijn is nog lastig te voorspellen, maar met de (maak)industrie als belangrijke bron van werkgelegenheid zal de gemeente Bladel de ontwikkelingen op dit vlak goed moeten volgen. 18

21 De invloed van genoemde veranderingen op de lokale gemeenschap is in potentie zeer groot. Omvang en structuur van de arbeidsmarkt veranderen, alsook de plek van ZZP ers op deze markt. Daarnaast neemt het belang van onderwijs toe. Transities die een relatie hebben met deze structuurverandering van de economie zijn: Energietransitie en verduurzaming het anders omgaan met en het anders opwekken van energie, circulaire en meer bio-based economie, bewustere omgang met productie (inclusief grootschalige initiatieven) en consumptie voeding, e.d. Vastgoedtransitie het anders denken over bouwen, verbouwen en slopen van vastgoed. Zorgtransitie het opnieuw organiseren van de zorgbehoefte en het zorgaanbod met het oog op betaalbaarheid. Mobiliteitstransitie een andere benadering van vervoer, de relatie tussen OV, auto, fiets en de bereikbaarheid van stad en ommeland Toenemend belang ICT Digitalisering is de afgelopen twee decennia een steeds grotere rol gaan spelen in ons leven. Ook voor Bladel biedt digitalisering legio mogelijkheden, zoals innovatie in dienstverlening aan inwoners en ondernemers, het versterken van de uitvoeringskracht en het verbeteren van samenwerken met ketenpartners (zoals binnen het sociaal of ruimtelijk domein). In 2015 heeft de VNG in opdracht van de gemeenten de Digitale Agenda 2020 opgesteld. Door de inzet in de informatievoorziening op collectiviteit wordt lokaal maatwerk mogelijk gemaakt. Daarnaast nemen veel gemeenten ook lokaal of in regioverband initiatieven om slim gebruik te maken van de mogelijkheden van digitalisering. Binnen de Kempen wordt al samengewerkt op het gebied van ICT. Tegelijkertijd vraagt het toenemend belang van ICT ook om hoogwaardige en specialistische kennis (bijvoorbeeld op het gebied van privacy, beveiliging en data-gestuurd werken) Verdere decentralisatie rijksbeleid Met de Omgevingswet, die naar de huidige verwachting begin 2019 in werking treedt, wordt een kanteling beoogd in het fysieke domein die even ingrijpend zal zijn als de decentralisaties in het sociaal domein. Het stelsel van de nieuwe Omgevingswet stelt de gebruikers (inwoners, ondernemers) centraal. Er wordt meer ruimte gegeven aan initiatief en de procedures zijn korter. Daartoe worden regels uit verschillende wetten samengevoegd en beter op elkaar afgestemd. Er komt daarmee ruimte voor meer lokaal maatwerk. Dit stelt voor de gemeente Bladel onder andere eisen aan de digitale infrastructuur, de ambtelijke organisatie en de omgang met burgers en ondernemers. Er lijkt op dit moment brede politieke steun voor het verder decentraliseren van taken na 2019 naar de lokale overheid. Er is geen aanleiding om te veronderstellen dat met deze trend gebroken gaat worden, noch dat decentralisaties teruggedraaid zullen worden. Dit betekent dat de beleidsagenda van de gemeente Bladel, in elk geval voor de komende 10 à 20 jaar, structureel en fors zwaarder 19

22 zal worden en blijven. Met de decentralisatieopgave in het sociaal domein heeft de gemeente Bladel laten zien hier, in samenwerking met de Kempen en de brede Metropoolregio, een goed antwoord op te kunnen geven Opnieuw vormgeven van de rol van de overheid Veranderende maatschappelijke ontwikkelingen én ontwikkelingen binnen het openbaar bestuur brengen een andere rol van de overheid met zich mee. De participatiemaatschappij is zowel een gevolg van grotere mogelijkheden en zelfstandigheid van inwoners (mede door een hoger gemiddeld opleidingsniveau en meer welvaart), als minder geloof in maakbaarheid en afnemende financiële ruimte van de overheid. De opkomst van deze participatiesamenleving, waarbij de overheid niet langer de instantie is die alles regelt in het publieke domein, heeft gevolgen voor de gemeentelijke organisatie. Gemeenten maken steeds meer in samenspraak met andere organisaties en burgers afspraken over het besturen van dit publieke domein. Dat betekent onder meer dat de overheid steeds minder vanuit regelgeving kan opereren, maar meer moet optreden als partner. Aan de andere kant ontstaan binnen gemeentelijke organisaties meer specialismen om aan de specifieke en complexe vraagstukken en vragen uit de samenleving te kunnen voldoen Structurele aard bezuinigingen Ofschoon het moment nadert dat de Rijksfinanciën in evenwicht zijn, is niet de verwachting dat de totale omvang van het beschikbare budget voor de overheid zal toenemen. De nieuwe financiële verhoudingen zijn waarschijnlijk structureel van aard. De recente doorrekeningen van de verkiezingsprogramma s van landelijke politieke partijen laten een overwegend forse apparaatskorting zien voor het openbaar bestuur. Bij gemeenten slaat dat neer op het gemeentefonds. De langjarige trend is die van een terugtredende overheid die zich financieel vertaalt in afnemende budgetten; ook voor de lokale overheid. Voor gemeenten betekent dit dat de huidige bezuinigingen ook structureel geborgd moeten worden. Bovendien worden de komende jaren de middelen ten behoeve van de gedecentraliseerde taken nog verder afgebouwd Groter belastinggebied lokale overheden In het kader van het Belastingplan 2016 zond het kabinet een brief aan de Tweede Kamer met de bouwstenen voor een verruiming en hervorming van het gemeentelijk belastinggebied. Het gaat om een verschuiving van 4 miljard met ingang van Naast gevolgen voor de verdeling tussen de gemeenten, heeft dit consequenties voor het fiscale beleid en de uitvoering binnen de gemeente Bladel. Bovendien heeft het onmiskenbaar grote gevolgen voor de gemeentelijke financiën en de afweging daarbinnen. 20

23 3.2 Regionaal Ontwikkeling stad en platteland Er is sprake van een veranderend landelijk gebied. De provincie heeft daarom als speerpunt van haar beleid benoemd om een balans te zoeken tussen het behouden en verbeteren van de kwaliteit van de leefomgeving in het landelijke gebied en het bieden van ontwikkelingsmogelijkheden aan agrarische bedrijven. Dit hangt samen met de toenemende druk op het ruimtegebruik van de ondergrond. De provincie zet daarom in op een zo optimaal mogelijk duurzaam gebruik van de ondergrond. Deze balans tussen agrarische bedrijven en het creëren van een optimale leefomgeving is ook een thema dat sterk speelt binnen de Kempen. Binnen de gemeente Bladel is dit een nadrukkelijk thema. Klimaatbestendigheid is een belangrijk thema; zie ook de inzet op duurzaamheid. Ook water speelt een rol: door de klimaatverandering is een ander waterbeheer nodig waarbij aandacht is voor grote verschillen in aanbod van water: van droogte tot intensieve regenbuien. Dit heeft zijn weerslag op rioleringen (grotere capaciteit, gescheiden afvoer van huizen/bedrijven en hemelwater), oppervlaktewater (kanalen, beken en rivieren) en de behoefte aan waterberging. Noord-Brabant heeft net als andere provincies te maken met een veranderend klimaat. De provincie ziet daarom als opgave om de provincie klimaatbestendig te ontwikkelen. Dit zit hem onder andere in het op duurzame wijze creëren van een aantrekkelijke gezonde woon- en leefomgeving. Het thema duurzaamheid is opgepakt door de Metropoolregio Eindhoven. Wat voorlopig ontbreekt zijn regionale afspraken om daadwerkelijk stappen te zetten. Stedelijkheid en de ruimte van omliggende gebieden zijn complementair en vullen elkaar aan. Dat geldt ook voor de verhouding tussen Eindhoven en de Kempen. Voor wat betreft het buitengebied heeft de gemeente Bladel een rol als hoeder van het buitengebied. Met betrekking tot natuurbeheer, en ook richting agrarische functies. Hier speelt ook vrijval van agrarische bebouwing Multischaligheid Het bestuurlijk landschap verandert. Europa is erbij gekomen als bestuurslaag. Binnen Nederland wringt het traditionele huis van Thorbecke als inrichtingsprincipe voor de Nederlandse overheid door de opkomst van allerlei tussenlagen. Dit leidt tot herbezinning op de taakverdeling tussen bestuurslagen en tot het vraagstuk van de multischaligheid. Maatschappelijke problemen én oplossingen spelen steeds meer op een hoger schaalniveau dan individuele gemeenten. Dit geldt voor grote(re) en kleine gemeenten. Ook de maatschappelijke partners en het bedrijfsleven denken en opereren steeds vaker (minimaal) op regioniveau. Voor de gemeente Bladel is het zaak om aan te sluiten bij deze schaal, maar tegelijkertijd het specifieke karakter te behouden van de lokale overheid die juist het verschil kan maken met maatwerk en kennis van de lokale situatie. Dat geeft de opgave om multischalig te denken: gebruik maken van de voordelen van zowel grootschaligheid én kleinschaligheid en deze slim verbinden. Daarbij is samenwerking binnen het netwerk nodig: door het voortdurend schaken op zoveel verschillende borden, is geen enkele partij in staat om geheel op zichzelf tot oplossingen te komen. Voor praktische diensten ontstaat vaak zonder veel moeite een samenwerking, maar op andere terreinen is samenwerking nog wel aan discussie onderhevig. 21

24 Ook de gemeente Bladel schakelt continu tussen verschillende schaalniveaus. Dit vraagt om een flexibele organisatie en een regionale agenda/strategie (op welke manier draagt de regio bij aan realisering van de doelstellingen van de gemeente Bladel en vice versa) Verstedelijking De trend is en blijft dat steden nog steeds aan kracht en belang winnen. De aanwezigheid van kennis- en onderwijsinstituten, rijke voorzieningen en cultuur, een grote diversiteit aan werk-, woonen verblijfsmilieus hebben een onverminderde aantrekkingskracht. Wereldwijd, in Europa, in Nederland en in Brabant. Het denken in stedelijke agglomeraties of netwerken (stad & ommeland) is hierdoor een belangrijke trendmatige ontwikkeling voor een overheid die haar gebied wil laten meeprofiteren van de krachten van urbanisatie. Dit vraagt ook van de gemeente Bladel een visie op wat het te bieden heeft aan de regio en vice versa. Met de evaluatie van de Metropoolregio Eindhoven en het Stedelijk Gebied Eindhoven en de onlangs afgerond evaluatie van de GRSK gaan deze samenwerkingsverbanden een nieuwe fase in. Voor de gemeente Bladel als gemeente en de Kempen als regio is het daarom van nog groter belang een goed beeld te hebben van haar rol binnen het grotere geheel van de regio Samenstelling bevolking verandert In de afgelopen decennia is de bevolking van Nederland voortdurend gegroeid. Naar verwachting blijft in de toekomst de Nederlandse bevolking groeien, maar het tempo waarin neemt langzaam af. Het Planbureau voor de Leefomgeving voorspelt dat in de periode de meeste gemeenten nog zullen groeien. Na 2030 zal deze groei stabiliseren, of zal lichte krimp optreden. In de gemeente Bladel is een andere trend waarneembaar. Hier zal de bevolking naar verwachting juist gaan krimpen van rond de in 2020 naar rond de in Omliggende Kempengemeenten van vergelijkbare grootte hebben te maken met of een bevolkingsafname (Reusel-De Mierden) of een bevolkingstoename (Bergeijk, Eersel en Oirschot). De verwachte bevolkingskrimp in de gemeente Bladel de komende decennia wordt veroorzaakt door een sterke afname van het aantal mensen in de leeftijdscategorieën 0-19 jaar en jaar. Het aantal 65-plussers zal in de gemeente Bladel daarentegen wel sterk toenemen (Tabel 15). Deze veranderende samenstelling van de bevolking vraagt onder andere om regionale afstemming van de woningbehoefte. Het aantal eenpersoonshuishoudens zal immers fors gaan toenemen, hetgeen invloed heeft op de toekomstige woningbehoefte Economische ontwikkelingen Met een economische groei van 2,0% in 2017 en een daling van de werkloosheid onder de 5% in 2017 doet Noord-Brabant het economisch gezien goed. Vooral sterke sectoren zoals de (hightech) industrie en de zakelijke dienstverlening leveren hier een bijdrage aan. Deze sectoren zorgen ervoor dat de Brabantse economie blijft meedraaien in de economische voorhoede. Een aantal op 22

25 Nederland gerichte sectoren zoals de bouw, de zakelijke dienstverlening en de horeca groeien in 2017 minder hard. Prognose inwoners 2020 (aantal) Prognose inwoners 2030 (aantal) Prognose inwoners 2040 (aantal) Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie 0-19 jaar (%) Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie jaar (%) Bladel ,6-18,4 46,3 Bergeijk ,7 30,8 Eersel ,4 0,9 33,3 Eindhoven ,7-2,6 47,2 Oirschot ,5-14,2 62,2 Reusel-De Mierden ,3-22,4 65,2 Valkenswaard ,8-20,6 21,6 Veldhoven ,2-6,2 52,1 Waalre ,5-10,9 30,0 Nederland ,6-7,1 52,0 Noord-Brabant ,3-8,1 51,0 Tabel 13: Prognose bevolkingsgroei per leeftijdscategorie (bron: PBL/CBS, 2016) 70 Verwachte bevolkingsgroei 2040 t.o.v. 2017, categorie 65+ jaar (%) Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) 0-19 jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) 65+ jaar: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) -30 Figuur 5: Verwachte bevolkingsgroei 2040 tov 2017 (%) (bron: PBL/CBS, 2016) 23

26 Figuur 6: Kans op werk in Noord-Brabant (bron: Atlas voor gemeenten op basis van CBS, 2015) Binnen de provincie groeit Zuidoost-Brabant het hardst. De gemeente Bladel maakt onderdeel uit van deze regio. Ook de Brabantse werkgelegenheid maakt een groei door vanwege een lichte stijging van de beroepsbevolking in Hierdoor daalt de werkloosheid naar 4,5% in Er is in de regio Zuidoost-Brabant dus een grote kans op werk, dit blijkt ook wel uit figuur 7. De verwachte economische groei in Zuidoost-Brabant is 2,5% tegenover 2,6% voor Amsterdam. Vooral de hightech industrie levert een grote bijdrage aan de economische groei. Daarnaast zorgt ook de politieke erkenning van het nationale belang van de Brainport, voor een gunstig economisch klimaat. De gemeente Bladel en de Kempen liften mee op deze economische ontwikkeling omdat daar veel toeleveranciers van de hightech industrie zich hebben gevestigd. Dit geeft ruimte om flexibel te opereren. Van belang is om, gezien de gedeelde belangen, als Kempen gezamenlijk op te trekken richting de Metropoolregio Eindhoven en Brainport. De Kempische industriële agenda kan hiervoor de basis vormen. Daarin wordt de ambitie uitgesproken van de Kempen als Smart manufacturing regio. Voor Bladel geldt dat het economisch volop meedoet in de Brainport-opzet van de regio Eindhoven. Daar ligt vooralsnog een kracht. Aandachtspunt is dat het meedoen niet omslaat in afhankelijkheid van de conjunctuur van de Eindhovense (maak)industrie Regionale bestuurlijk landschap in beweging De provincie Noord-Brabant heeft de ambitie tot de topregio s van Europa te blijven behoren. Om de uitdagingen die daarbij horen de komende jaren goed te kunnen aangaan en de kansen goed te benutten vindt de provincie samenwerking van overheden met burgers, maatschappelijke 24

27 organisaties, bedrijfsleven en kennisinstellingen van belang. Daarnaast hecht de provincie waarde aan de samenwerking tussen overheden onderling. Met deze insteek heeft de provincie aan gemeenten gevraagd een toekomstvisie op te stellen en na te denken over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. Dit heeft inmiddels tot veel beweging in Noord-Brabant maar ook binnen de Kempen geleid. Zo heeft Reusel-de Mierden aangegeven te willen fuseren en denken andere buur- en Kempengemeenten na over hun toekomst. De keuzes die andere Kempengemeenten maken ten aanzien van hun bestuurlijke toekomst hebben hoe dan ook invloed op de regionale positie van de gemeente Bladel. Daarnaast vinden op dit moment diverse evaluaties plaats, of zijn deze net afgerond, van samenwerkingsverbanden waar de gemeente Bladel in participeert of een belang bij heeft. De evaluatie van de Gemeenschappelijke Regeling Samenwerking Kempen heeft geleid tot een aantal scenario s voor doorontwikkeling maar nog niet tot een keuze voor een van deze scenario s. Gemeenten staan hier verschillend in. De samenwerking bevindt zich hiermee op een kruispunt. Ook bevindt de evaluatie van de Kempencommissie zich in de afrondende fase. Verder lopen op dit moment de evaluatie van de Metropoolregio Eindhoven en het Stedelijk Gebied Eindhoven. De volgorde is nu, dat de ontwikkeling van deze samenwerkingsverbanden on hold staat totdat de gemeenten individueel hun richting hebben bepaald. In de verdere fasen van dit traject om te komen tot een visie van Bladel binnen veerkrachtig bestuur worden deze elementen verder uitgewerkt. 25

28 4. Raadpleging van de gemeenschap Tijdens een viertal avonden is de gemeenschap van de gemeente Bladel betrokken bij het formuleren van de ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel. Allereerst werd een bijeenkomst georganiseerd met de gemeenteraad, waarin zij werden ingelicht over het traject, en daarnaast een inhoudelijke inbreng konden leveren. Daarna volgende twee thema-avonden met diverse stakeholders; een avond rondom het thema sociaal met vertegenwoordigers van verenigingen en welzijnsinstellingen, en een avond rondom het thema economie met ondernemers en vertegenwoordigers vanuit het onderwijs. Tot slot vond op 30 maart een bewonersconferentie plaats. Onderstaand geven we een korte sfeerimpressie van de verschillende bijeenkomsten, en opvallende geluiden die we daar gehoord hebben. Daarnaast is de inbreng van deze avonden meegenomen in het uitwerken van de ambities, opgaven en uitdagingen zoals die in het hierop volgende hoofdstuk zijn beschreven. 4.1 Thema-avond sociaal De eerste thema-avond vond plaats op 21 maart, en daarvoor waren vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en verenigingen uitgenodigd. Het overkoepelende thema voor deze avond was dan ook sociaal. Er waren ongeveer veertig personen bij deze avond (zonder de aanwezige raadsleden mee te tellen), met ongeveer een gelijke verdeling tussen vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en vertegenwoordigers vanuit het verenigingsleven. Iets minder dan de helft van de aanwezigen woonde in de kern Bladel, ongeveer een kwart was afkomstig uit een van de andere kernen, en de resterende kwart woonde in een andere gemeente. De aanwezigen waren goed te spreken over het actieve verenigingsleven in de gemeente Bladel en de korte lijnen met de gemeente wat een prettige samenwerking mogelijk maakt. Daarnaast werd expliciet gewezen op Bladel als dementie-vriendelijke gemeente en de goede zorg voor ouderen in het algemeen. Als verbeterpunten kwamen de Multifunctionele Accommodaties ter sprake voldoen deze nog aan de eisen en wensen van deze tijd? en samenwerking in de Kempenregio. 26

29 Figuur 7: vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en verenigingen met elkaar in gesprek over de ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel 4.2 Thema-avond economie en onderwijs Een tweede thema-avond, op woensdagavond 22 maart, was georganiseerd voor ondernemers uit de gemeente Bladel en vertegenwoordigers van onderwijsinstellingen. Deze avond had als overkoepelend thema economie en onderwijs. Bij deze avond waren iets meer dan dertig mensen aanwezig (zonder de aanwezige raadsleden mee te tellen). Ondernemers waren duidelijk beter vertegenwoordigd, met 71% van de aanwezigen. Een grote meerderheid van de aanwezigen woont zelf in de gemeente Bladel, en dan specifiek de kern Bladel. Met betrekking tot het onderwijs werd gewezen op de grote mogelijkheden die er op dit moment in Bladel zijn, met het meest in het oog springend de Pius X (zie elders in deze nota). De aansluiting tussen onderwijs en bedrijfsleven is er wel, maar kan worden versterkt. Kernvraag is hoe talent naar Bladel gehaald kan worden, en/of binnen Bladel kan worden ontwikkeld en versterkt. Stages spelen daarbij een rol. Als uitdaging werd opvallend vaak de infrastructuur (OV) genoemd: om naar school te gaan binnen of juist buiten de gemeente Bladel, en om stage te kunnen lopen. De ondernemers zijn positief over de gemeente Bladel als bruisend winkelhart van de Kempen. Daarnaast is men zeer tevreden over de samenwerking met de gemeente, en de oplossingsgerichte opstelling daarin. Als knelpunt wordt de bereikbaarheid genoemd, waarbij specifiek wordt gewezen op de bereikbaarheid per openbaar vervoer als ook op parkeermogelijkheden. Ook het aanbod op de arbeidsmarkt komt aan de orde, waarbij specifiek wordt gewezen op de connectie tussen economie en onderwijs. 27

30 Een mooie opbrengst van de avond was de conclusie én de intentie dat het belangrijk is dat de drie O s contact houden (onderwijs, ondernemers, overheid/gemeente). Ze kunnen elkaar versterken en veel voor elkaar betekenen. 4.3 Bewonersconferentie Op donderdag 30 maart vond een bewonersconferentie plaats. De uitnodiging voor deze avond was breed uitgezet onder de inwoners van de gemeente. Bij deze avond waren ongeveer vijftig inwoners aanwezig. Een meerderheid van hen (iets minder dan 40%) kwam uit de kern Bladel. Daarnaast waren er vanuit alle andere kernen van de gemeente meerdere personen aanwezig. Slechts vier aanwezigen gaven aan niet in de gemeente Bladel te wonen. Het overgrote deel van de aanwezigen was niet aanwezig bij de thema-avonden die de week ervoor werden georganiseerd. Ongeveer 20% van de aanwezigen bezocht wel een van de thema-avonden. Een enkeling daarvan bezocht zelfs beide thema-avonden. In het eerste deel van de avond ging het gesprek over de huidige gang van zaken in Bladel. De aanwezigen waarderen het levendige verenigingsleven, de gemoedelijkheid en het dorpse karakter (op positieve wijze uitgelegd), als ook de natuurrijke omgeving. Kritische geluiden klonken over de bereikbaarheid, veehouderij, kansen voor jongeren en de samenwerking in de regio. Een aantal aanwezigen benadrukte het belang van een zelfstandige gemeente. Op basis hiervan werden zes thema s geselecteerd die na de pauze in groepjes verder zijn uitgewerkt: Vitale dorpskernen Duurzaamheid Wonen Verenigingsleven Zorg Jongeren Figuur 8: deelnemers aan de bewonersconferentie presenteren hun ideeën aan de andere aanwezigen 28

31 5. Ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel In dit hoofdstuk beschrijven we achtereenvolgens de ambities, opgaven en uitdagingen voor de gemeente Bladel. Deze zijn gebaseerd op de opbrengsten van de verschillende bijeenkomsten en gesprekken, aangevuld met informatie uit beleidsdocumenten van de gemeente als ook data uit openbare bronnen. 5.1 Ambities Zoals gezegd gaan de ambities over wat je als gemeente zelf wil. Het gaat hier om keuzes voor de gemeente Bladel: wat willen we behouden, en waar kan of moet nog sterker op worden ingezet. Daarbij zien we op hoofdlijnen dat in de gemeente Bladel waarde gehecht wordt aan het dorpse karakter. Voor de inwoners van de gemeente Bladel betekent dat gemoedelijkheid, maar er wordt eveneens gewezen op het belang van de eigen identiteit van de gemeente als geheel, en van de afzonderlijke kernen. Daarnaast wijzen de bewoners op de aantrekkelijke balans van wonen, werken, en recreatie. De natuurrijke omgeving speelt daarbij een belangrijke rol voor Bladel: de inwoners voelen zich er thuis, het maakt de omgeving aantrekkelijk en is een belangrijke factor als het gaat om recreatie en toerisme. Deze elementen moeten behouden blijven in de toekomst Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen Een steeds terugkerende ambitie in beleidsstukken en gesprekken binnen de gemeente is het behouden van vitale dorpskernen. Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen, dat is wat de burgers van de gemeente Bladel willen, ook voor de toekomst. Er wordt aandacht voor de kernen gevraagd met betrekking tot: Leefbaarheid en levendigheid Balans tussen wonen, werken, recreëren en natuur Reële voorzieningen Cultureel erfgoed De essentie voor de gemeente is de korte lijn tussen gemeenschap en bestuur. Een voorbeeld daarvan is de verbinding met de actieve dorpsraden (in de kernen buiten Bladel) waar ook leden van het college van burgemeester en wethouders aanschuiven, als ook in de betrokkenheid van de gemeente (zowel bestuurlijk als ambtelijk) bij het verenigingsleven in de gemeente Bladel. De vertegenwoordigers van verenigingen waarderen de korte lijnen die ze met de gemeente hebben. Hierbij zij nadrukkelijk aangetekend dat de kernen hun eigen identiteit hebben en willen behouden. Eenheid in verscheidenheid geldt tussen de kernen in de gemeente, en overigens ook met betrekking tot de andere gemeenten in de Kempen. 29

32 Tot slot merken we hier op dat deze ambitie nauw samenhangt met andere ambities. Aantrekkelijk wonen en leven in vitale kernen heeft te maken met het voorzieningenniveau, met de bedrijvigheid in de omgeving en met duurzaamheid en een gezonde leefomgeving. Dat betekent dat er dus enige overlap is tussen deze ambitie, en de hierop volgende ambities Een dynamische economie De gemeente Bladel staat positief op de kaart wat betreft werkgelegenheid en ondernemersklimaat. Als vanzelfsprekend wil de gemeente dit behouden en versterken voor de toekomst. Drie aspecten van de lokale economie springen er daarbij uit: Een sterk MKB: de kern Bladel als winkelhart van de Kempen Hoogwaardige (maak)industrie als bron van innovatie en werkgelegenheid Ruimte voor de agrarische sector, met aandacht voor gezondheid en duurzaamheid 3 De gemeente staat er goed op bij ondernemers. De samenwerking met de gemeente wordt positief beoordeeld. Anderzijds kunnen er nog slagen gemaakt worden. Die ligt in de verbinding met het onderwijs (zie boven). Ook wat betreft digitale dienstverlening (zie daarvoor ook paragraaf over digitalisering). Ook de bereikbaarheid met name met het openbaar vervoer wordt als knelpunt ervaren. Dit vormt een belemmering in het trekken van jongeren (voor stages) en nieuwe Figuur 9: Aantal banen en vestigingen per 1000 inwoners van de beroepsbevolking in de gemeente Bladel en gemiddeld in gemeenten met minder dan inwoners (bron: waarstaatjegemeente.nl) bedrijven (in het bijzonder start-ups). Om het vestigingsklimaat verder aan te wakkeren wordt verder gewezen op een verbinding tussen sectoren (economische sectoren en onderwijs) en (verdere) vermindering van regels. Bladel en de Kempen liggen in de driehoek Tilburg Eindhoven Antwerpen. De relatie met België is tot nu toe onderbelicht. Er wordt wel in enige mate samengewerkt met naburige gemeenten in België, maar een intensievere samenwerking kan volop kansen bieden voor ondernemers in de regio. Deze taak zal echter vooral op bovenlokaal niveau met de andere Kempengemeenten opgepakt moeten worden. 3 Zie ook paragraaf over duurzaamheid. 30

33 De ambities op het vlak van economie hangen nauw samen met de opgaven en uitdagingen op het vlak van bereikbaarheid, digitalisering en in zekere mate ook vergrijzing en jongerenthematiek. Deze opgaven en uitdagingen worden verderop in dit hoofdstuk besproken. Tot slot zijn er specifieke zorgen met betrekking tot de agrarische sector; dit komt ook aan bod in paragraaf over duurzaamheid Recreatie De gemeente Bladel ambieert een aantrekkelijke gemeente te zijn, waar zowel inwoners als gasten een groot aanbod aan recreatiemogelijkheden hebben. De gemeente heeft hierin bovendien een regiofunctie. Essentieel hierin is de natuur in de gemeente. Recreatie is bovendien van belang om ook voor de jongere generaties een aantrekkelijke gemeente te blijven. Met name voor tieners is er behoefte aan meer vertier in de gemeente, zoals naar voren kwam tijdens de bewonersconferentie. Bladel, een groene gemeente Bij de verschillende bijeenkomsten die georganiseerd werden in het kader van dit traject, kwam het groene karakter van de gemeente Bladel meerdere malen naar voren. Zo is bij iedere bijeenkomst aan de aanwezigen gevraagd om in één woord samen te vatten wat zij kenmerkend vinden voor de gemeente Bladel. Van deze woorden werd steeds een woordwolk gemaakt, waarin woorden die vaker genoemd worden groter zichtbaar zijn. In de gecombineerde woordwolk van alle bijeenkomsten springt natuur er groot uit. In de gesprekken kwam naar voren dat bewoners de natuur waarderen, en dat ze er groot belang aan hechten dat er een juiste balans blijft tussen stenen en groen. In 2011 was Bladel 2 e in de duurzaamheidsbarometer Duurzaamheid Duurzaamheid vertaalt zich naar het oppakken van opgaven maar is hier ook echt een ambitie. In de Toekomstvisie Bladel 2030 die de gemeente in 2009 opstelde, wordt zelfs gesproken over vanzelfsprekend duurzaam. Nieuw is deze ambitie dus zeker niet, maar de ontwikkelingen sinds 31

34 het opstellen van de toekomstvisie vragen wel om een nieuwe kijk op duurzaamheid. Daarbij onderscheiden we drie verschillende thema s: Bevordering energiebesparing Verduurzamen (gemeentelijke) panden en woningen Verduurzamen agrarische sector Verduurzaming industrie Bevordering energiebesparing In 2009 hebben de Kempengemeenten zich ten doel gesteld om Klimaatneutraal te zijn in Landelijk is het beeld dat de weg naar klimaatneutraliteit waarschijnlijk langer gaat duren dan aanvankelijk werd gedacht. Desalniettemin is de gemeente Bladel goed op weg wat betreft duurzame energievoorziening (zie figuur 11). Zowel wat duurzaamheidsscore als energie-ambitie scoort de gemeente Bladel iets beter dan gemeenten van vergelijkbare grote. Ook is het aantal zonne-energie installaties (als ook het vermogen) groter. Wat wel opvalt is dat het elektriciteitsgebruik bij woningen nog wel hoger ligt dan bij gemeenten van vergelijkbare grote, hoewel daar de laatste jaren ook een daling in te zien is. Dezelfde conclusies gaan op als de Figuur 10: Duurzaamheidsscore en energieverbruik van de gemeente Bladel, in vergelijking met andere gemeenten van vergelijkbare grote (bron: waarstaatjegemeente.nl) gemeente Bladel wordt vergeleken met andere gemeenten in de provincie Noord-Brabant, of met de gemeenten in de Metropoolregio Eindhoven. Hoe dan ook zal er nog het nodige moeten gebeuren om in 2025 klimaatneutraal te zijn. 32

35 Verduurzamen (gemeentelijke) panden en woningen Duurzaamheid heeft daarnaast te maken met duurzaam wonen. Dat betekent dat nieuwbouw per definitie duurzaam is (of in de woorden van de Toekomstvisie 2030: vanzelfsprekend duurzaam ), maar ook dat bestaande panden en woningen duurzaam worden gemaakt. In het raadsprogramma sprak de gemeente reeds de ambitie uit om het goede voorbeeld te geven wat betreft duurzaam wonen en bouwen. Dat houdt in dat de gemeente de eigen panden verduurzaamt, en daarnaast burgers en ondernemers faciliteert bij het verduurzamen van hun eigen panden. Ook in de in 2016 vastgestelde Woonvisie is aandacht voor duurzaamheid, zowel wat betreft eisen die gelden bij nieuwbouw als het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Daarnaast heeft de gemeente Bladel het convenant GPR-gebouw ondertekend, waarmee de gemeente zich committeert aan duurzame nieuwbouw. 4 Verduurzamen agrarische sector De agrarische sector, en dan specifiek de veehouderij, is onderwerp van discussie in de gemeente Bladel. Waar enerzijds de agrarische sector wordt gezien als wezenlijk onderdeel van de gemeentelijke identiteit en een belangrijke bron van werkgelegenheid, wordt anderzijds gewezen op de serieuze risico s voor gezondheid en leefomgeving. Het is de ambitie van de gemeente Bladel om ruimte te blijven bieden aan de agrarische sector. Tegelijkertijd dienen zorgen met betrekking tot gezondheid en leefbaarheid serieus genomen te worden, en moet het gesprek hierover blijvend gevoerd worden. De verduurzaming van de agrarische sector wordt gestimuleerd en gewaardeerd. Zo wordt tijdens de bewonersconferentie op 30 maart met trots verwezen naar de nominatie van Qarc en Melkveebedrijf Van Zuilichem als agrarisch ondernemer van het jaar Tijdens de bewonersconferentie van 30 maart was duurzaamheid een van de thema s die als extra belangrijk werden aangemerkt. Daarbij viel op dat bij de verdiepende gesprekken gedurende het tweede deel van de avond vooral werd stilgestaan bij de agrarische sector. Burgers maken zich zorgen over de gezondheidsrisico s van de intensieve veehouderij, en de verminderde leefbaarheid van het buitengebied. Anderzijds wezen de aanwezige agrarische ondernemers op het belang van hun sector voor de gemeente Bladel en de weide omgeving. Ze gaven daarbij ook aan dat duurzaamheid een belangrijk thema voor hen is, maar dat ze op dat vlak wel gefaciliteerd moeten worden door gemeente en andere samenwerkingsverbanden (zoals de Groene Kempen). Er werd opgeroepen tot een betere verbinding tussen samenleving en agrarische sector. 4 GPR-gebouw meet op de thema's energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit, toekomstwaarde de prestaties van een gebouwontwerp. De prestatie wordt uitgedrukt in een rapportcijfer. In het convenant is afgesproken dat nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen een gemiddelde GPR-score van tenminste een 7 halen 33

36 5.1.5 Positieve aandacht voor jongeren De gemeente Bladel wil een levendige gemeente zijn met positieve aandacht en voldoende vertier voor jongeren. Overlast moet voorkomen worden door preventie, in plaats van enkel te richten op het bestrijden van overlast. De volgende elementen kwamen tijdens de verschillende bijeenkomsten naar voren om jongeren meer aandacht en mogelijkheden te geven: Een groter activiteitenaanbod en uitgaansgelegenheden, met name voor jongeren tussen de 12 en 17 jaar oud, die nu tussen wal en schip belanden. Een nauwere samenwerking tussen onderwijs en ondernemers, om goede aansluiting met Figuur 11: Een van de (weinige) aanwezige jongeren bij de bewonersconferentie presenteert de ideeën bij het thema jeugd bijvoorbeeld stages mogelijk te maken, en jongeren ook te laten profiteren van de bedrijvigheid in de gemeente. Een jeugdraad waar jongeren de gemeente op relevante beleidsterreinen kunnen adviseren, en zelf ideeën kunnen aandragen. 5.2 Opgaven Vergrijzing Uit gegevens en voorspellingen blijkt dat de bevolking van de gemeente Bladel vergrijst, zoals in hoofdstuk 2 reeds ter sprake kwam. De totale bevolking van de gemeente Bladel krimpt iets, terwijl het aantal 65-plussers juist toeneemt. Dit is een opgave die haar weerslag heeft op de vitaliteit van de gemeente en haar kernen. De vergrijzing heeft namelijk weerslag op de woningbehoefte, de zorgvraag en wensen met betrekking tot leefbaarheid en bereikbaarheid. We benoemen een aantal specifieke aspecten die hier van belang zijn. 34

37 Woningbehoefte Bij vergrijzing van de gemeente komt er als vanzelfsprekend ook meer behoefte aan seniorenwoningen. Dit is reeds door de gemeente gesignaleerd, en beleid is hierop aangepast zoals blijkt uit het Woningbouwprogramma en de Woonvisie uit De gemeente zet in op het bouwen van nieuwe woningen, ofwel het transformeren van bestaande woningen. Wat dat betreft wordt reeds gewerkt aan het kunnen omgaan met de opgave van de vergrijzing. Zie verder ook paragraaf over wonen. Zorgvraag Vergrijzing betekent ook dat er in toenemende mate een beroep wordt gedaan op de zorg. De gemeente speelt daar reeds op in (zoals onder andere naar voren komt in het Beleidskader Maatschappelijke Ondersteuning gemeente Bladel). Zo wordt meer en meer ingezet op maatwerk en oplossingen binnen het eigen netwerk van zorgvragers. Verenigingen en vrijwilligersorganisaties spelen hierbij een belangrijke rol. De gemeente stelt hen in staat om laagdrempelige activiteiten te organiseren die bijdragen aan het welzijn binnen de gemeente. Fysieke basisvoorzieningen zoals gemeenschapshuizen spelen daarbij een belangrijke rol. Uit de gegevens van waarstaatjegemeente.nl blijkt verder dat de ervaren kwaliteit van de dienstverlening goed is in Bladel. Zo is in Figuur 13 te zien dat Bladel hoog scoort op tevredenheid bij Wmo-cliënten, en dat die score ook iets hoger ligt dan bij anderen gemeenten van de grootteklasse van Bladel. Datzelfde geldt voor een vergelijking met de Metropoolregio Eindhoven. Daarnaast merken we hier op dat Bladel zich profileert als dementie-vriendelijke gemeente, wat door bewoners meerdere malen positief ter sprake is gebracht bij zowel de avond met verenigingen en zorginstellingen als tijdens de bewonersconferentie. Ook wordt creatief gewerkt binnen het sociaal domein, waarbij zorgen (bijvoorbeeld eenzaamheid) en de inzet van de samenleving (in dit voorbeeld buurtpreventieteams) worden gecombineerd. In het kader van de vergrijzing en toenemende zorgbehoefte, willen we hier specifiek het belang van vrijwilligers en mantelzorgers benoemen. In de gemeente Bladel is een hoge mate van betrokkenheid en inzet van vrijwilligers, zoals ook bleek tijdens de verschillende avonden met stakeholders en de bewonersconferentie. Tegelijkertijd werden zorgen geuit over de toenemende last die op hun schouders valt. De gemeente zal in de toekomst moeten opletten dat mantelzorgers en vrijwilligers niet overbelast worden, en zal goede regelingen moeten treffen om ook in de toekomst het eigen netwerk van zorgvragers effectief en realistisch in te kunnen zetten. Waardering voor Figuur 12: Cliëntervaring WMO in de gemeente Bladel, vergeleken met andere gemeenten binnen dezelfde grootteklasse 35

38 mantelzorgers en vrijwilligers is van cruciaal belang om deze belangrijke groep burgers betrokken en gemotiveerd te houden. In bovengenoemd beleidskader erkent de gemeente dat die waardering er tot nu toe te weinig was. Leefbaarheid en bereikbaarheid De meeste mensen worden met het ouder worden ook minder mobiel; men is niet meer in staat om zelf auto te rijden, fietsen wordt lastiger en het lopen van lange afstanden is ook niet meer mogelijk. Dat betekent dat ouderen vaker zijn aangewezen op het openbaar vervoer of andere (op maat aangeboden) vervoersdiensten. Tevens spelen de voorzieningen in de eigen woonomgeving een steeds belangrijkere rol. Om het voor de inwoners van de gemeente Bladel mogelijk te maken om prettig oud te worden in hun eigen woonomgeving, zal de gemeente met het volgende rekening moeten houden: In iedere kern zal een realistisch voorzieningenniveau in stand gehouden moeten worden, dusdanig dat senioren voor hun dagelijkse boodschappen, hun zorg en medicijnen, en het contact met de gemeente in hun eigen kern terecht kunnen. De kernen binnen de gemeente Bladel moeten onderling goed verbonden zijn met het openbaar vervoer, en ook buurgemeenten en grote steden in de omtrek moeten goed bereikbaar blijven. Hierin kan gezocht worden naar oplossingen die recht doen aan de behoefte in de afzonderlijke kernen (zoals de inzet van de buurtbus). Aandacht voor de jeugd Tot slot merken we in het kader van de vergrijzing ook op dat de gemeente zich niet alleen moet focussen op de groeiende groep ouderen, maar juist ook rekening moet houden met de jeugd. Want als de vergrijzing toeneemt, is het van extra belang om ook voor jonge mensen een aantrekkelijke gemeente te blijven, en de jeugd actief betrokken te houden bij de samenleving Digitalisering Digitale infrastructuur. De vraag om snelle internetverbindingen (glasvezel) is evident. Dit is een randvoorwaarde om de gemeente en kernen vitaal te houden en ondernemers te faciliteren. Tijdens de bijeenkomst met ondernemers en onderwijsvertegenwoordigers kwam dit thema meerdere malen terug. Zo werd gevraagd om glasvezelkabels in het buitengebied. Een goede digitale infrastructuur wordt als essentieel bestempeld voor een goed ondernemersklimaat. Kansen van de digitalisering Digitalisering en de technologische ontwikkelingen worden ook als kans aangeduid. Zo werd bijvoorbeeld gewezen op domotica, waardoor zorgbehoevenden (langer) thuis kunnen blijven wonen. 36

39 Digitale dienstverlening van de gemeente Bladel Digitale dienstverlening vanuit de gemeente richting ondernemers laat nog te wensen over in de gemeente Bladel. Zo scoort de gemeente volgens waarstaatjegemeente.nl iets meer dan 43 punten op een schaal van 100 als het gaat om digitale volwassenheid, wat lager is dan de gemiddelde score bij twee referentiegroepen (zie figuur 14). Dit komt vooral door het feit dat bepaalde aanvragen (vergunningen, ontheffingen, etc.) nog niet volledig digitaal afgehandeld kunnen worden, terwijl zowel ondernemers als burger dit wel van de gemeente verwachten. Voor inwoners ligt de score overigens hoger en is het verschil met de referentiegroepen kleiner, maar nog altijd lager. Tegelijkertijd hechten burgers er waarde aan dat de gemeente ook fysiek benaderbaar blijft. Het contact met de gemeente mag niet volledig worden vervangen door digitale dienstverlening. Figuur 13: Digitale volwassenheid van de gemeente Bladel (bron: waarstaatjegemeente.nl) Wonen Met de veranderende bevolkingssamenstelling staat de gemeente Bladel ook voor een opgave wat betreft het woningaanbod. Er zijn ruim voldoende gezinswoningen, maar door de vergrijzing en verandering in gezinssamenstelling is een breder aanbod nodig. Op korte termijn is er vooral behoefte aan starterswoningen, op langere termijn zal ook steeds meer behoefte zijn aan (gekoppelde) woonvoorzieningen voor ouderen (eenpersoons huishoudens) en hulpbehoevenden. In Bladel en kleinere kernen. Grotere woningen (waar nu een overschot van ontstaat) zijn minder goed verkoopbaar; dit vergt een inventieve oplossing. Er wordt al geëxperimenteerd met het opdelen van woningen en andere panden te transformeren naar woningen die geschikt zijn voor één- of tweepersoons huishoudens. 37

40 Onder andere uit de Woonvisie blijkt dat de gemeente Bladel deze opgave onderkent en er reeds stappen worden gezet om met het woningaanbod in de behoefte van de inwoners van Bladel te blijven voorzien. Figuur 14: Percentage scheefwoners in de gemeente Bladel, vergeleken met de Metropoolregio Eindhoven (bron: waarstaatjegemeente.nl) Een specifiek thema dat mogelijk nog onderbelicht is, is het scheefwonen. Waar veel gemeenten kampen met het probleem dat mensen met een hoger inkomen niet doorstromen naar duurdere (huur)woningen, lijkt het probleem in de gemeente Bladel juist andersom te zijn. Het percentage dure scheefwoners ligt hoger dan het percentage goedkope scheefwoners. De categorie dure scheefwoners betreft huishoudens die tot de doelgroep huurtoeslag behoren, maar een woning huren met een huurprijs boven de aftoppingsgrens. Dit is een indicatie dat er een tekort is aan goedkope huurwoningen in de gemeente Bladel. Het percentage dure scheefwoners ligt 6% hoger dan in de Metropoolregio Eindhoven. Als we de gemeente Bladel op dit punt vergelijken met andere gemeenten van vergelijkbare grote, is eenzelfde beeld te zien. Figuur 15: Uitslag Mentimeter tijdens de bewonersconferentie op de vraag hoe het gesteld is met de woningvoorraad in de gemeente Bladel 38

41 Duurzaam wonen voor jong en oud Ook de bewoners van Bladel zien de veranderende woningbehoefte, en de mismatch die er ontstaat tussen vraag en aanbod in de gemeente Bladel. Dat kwam duidelijk naar voren tijdens de bewonersconferentie van 30 maart, waar aan één tafel het thema wonen werd uitgediept. De deelnemers kwamen met verschillende ambities om aan de veranderende vraag tegemoet te zien: Woningen moeten levensloopbestendig zijn, waarbij duurzaamheid een belangrijke rol speelt. De woning moet kunnen meegroeien met de behoeften van de bewoners. Woningen moeten enkel naar behoefte worden bijgebouwd, dus niet omwille van de groei. Gezinswoningen zijn er inmiddels ruim voldoende in de gemeente Bladel, de voornaamste behoeft ligt nu bij geschikte woningen voor één- en tweepersoons huishoudens. Er is behoefte aan woningen én mogelijkheden voor starters. De starterslening wordt als belangrijk instrument genoemd om jongeren de kans te geven in te stromen op de woningmarkt Omgevingswet Met de komst van de Omgevingswet wordt de bestuurlijke (lokale) afwegingsruimte voor de fysieke leefomgeving vergroot, en de fysieke leefomgeving samenhangend benaderd. Daartoe moet de gemeente onder meer een integrale Omgevingsvisie vaststellen, die wordt vertaald in omgevingsplannen. De komst van de Omgevingswet vraagt voorbereiding en implementatie in de organisatie. Daarvoor zijn capaciteit, kennis en middelen nodig. Dit is enerzijds afhankelijk van het bestuurlijke ambitieniveau, anderzijds zijn er wettelijke verplichtingen en verwachtingen van inwoners en ondernemers. Ook stelt de Omgevingswet eisen aan de digitale infrastructuur en kennis op het gebied van ICT Criminaliteit en ondermijning Als opgave en risico in het heden en de toekomst worden ook (georganiseerde) criminaliteit en ondermijning genoemd. Ofschoon de harde cijfers hierover voor Bladel geen krachtig negatief beeld geven, is dit wel degelijk een aandachtspunt dat moet worden genoemd. Literatuur en recente onderzoeken geven aan dat in de provincie Brabant sprake is van (drugs)criminaliteit en een verwevenheid van boven- en onderwereld. Per definitie komt dit niet vaak openlijk aan het licht. Er is geen reden te veronderstellen dat Bladel hier minder dan andere Brabantse gemeenten mee te maken heeft. 39