VOEDING OP MAAT OPLOSSINGSFICHE

Transcriptie

1 VOEDING OP MAAT OPLOSSINGSFICHE Het is zeer moeilijk standaardantwoorden te formuleren bij de opdrachten van deze themales. De meeste opdrachten vragen actieve inbreng van de leerlingen en worden dan ook door hun antwoorden gestuurd. Een week op voorhand krijgen leerlingen de taak om gedurende de hele week zo nauwkeurig mogelijk bij te houden wat ze gegeten hebben. Dit kan genoteerd worden op het blanco weekschema dat in bijlage meegegeven wordt. Leerlingen hebben deze notities bij zich bij aanvang van de themales. LES 1 Opdracht 1 De eerste opdracht is afhankelijk van de input van de leerlingen. Allereerst kan men klassikaal de ontbijtgewoonten van de leerlingen overlopen. Vervolgens kunnen de leerlingen in groepjes van twee deze cijfergegevens omzetten in percenten en graden ter voorbereiding van het cirkeldiagram. (Men kan de klas eventueel in twee delen, waarbij de ene helft de percenten berekent en de andere helft de graden voor zijn rekening neemt.) Elke leerling gaat vervolgens individueel aan de slag om deze verwerkte gegevens om te zetten in een cirkeldiagram. Opdracht 2 Werken in groepjes van twee is ook hier een aangewezen methode. Leerlingen gaan aan de slag met de actieve voedingsdriehoek van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG) en stellen een gezond en gevarieerd dagmenu op volgens de richtlijnen van deze voedingsdriehoek. Wie de leerlingen nog gedetailleerdere informatie wil verschaffen, kan de referentiecijfers van de Nubel voedingsmiddelentabel als leidraad laten gebruiken. Aangezien voedingsdeskundigen 6 eetmomenten per dag voorzien, 3 hoofdmaaltijden en 3 tussendoortjes, wordt die indeling hier overgenomen. Opdracht 3 Bij de derde opdracht starten de leerlingen individueel. Ze analyseren het eigen weekmenu en gaan na welke deelgroepen van de actieve voedingsdriehoek over- of ondervertegenwoordigd zijn. En of zij veel of weinig gebruik maken van functionele voedingsmiddelen. Als zij op die manier de zwakke schakels in hun eetpatroon blootgelegd hebben, kunnen zij vervolgens voor zichzelf een aantal adviezen 1

2 formuleren die helpen om de voedingsgewoonten in de toekomst bij te sturen. Als afsluiter kunnen deze richtlijnen klassikaal uitgewisseld en besproken worden. Een gedetailleerder beeld krijgen leerlingen als zij de test driehoek in actie: test jezelf invullen op de website Als alle gegevens ingevuld zijn, worden deze via een computerprogramma omgezet in een gepersonaliseerde en vertekende voedingsdriehoek. Zo worden leerlingen onmiddellijk met de neus op de feiten gedrukt. Opdracht 4 Leerlingen lezen aandachtig de tekst Voeding op maat door en gaan na waarom groenten en fruit ook kunnen beschouwd worden als functionele producten. Zij kunnen hiervoor twee argumenten halen uit de lestekst. Zij baseren zich hierbij op de definitie van functionele voeding die in de tekst aan bod komt. Groenten en fruit zijn functionele voedingsmiddelen: Reden 1: Functionele voedingsmiddelen zijn voedingsmiddelen die door hun samenstelling een positief effect hebben op het functioneren van ons lichaam en onze gezondheid bevorderen. Aangezien groenten en fruit boordevol bio-actieve stoffen zoals antioxidanten en vitaminen zitten, helpen zij ons te beschermen tegen hart- en vaatziekten en kanker. Wanneer wij voldoende groenten en fruit eten, zal ook onze immuniteit voor ziekten versterkt worden. Op deze manier dragen groenten en fruit bij tot het goed functioneren van ons lichaam en helpen zij onze gezondheid te bevorderen. Reden 2: Als men uitgaat van de gedachte dat aan functionele voeding bepaalde gezondheidsbevorderende eigenschappen toegevoegd zijn, kan men verwijzen naar recent wetenschappelijk onderzoek dat de natuurlijke hoeveelheid bio-actieve stoffen in groenten en fruit tracht te verhogen. Via klassieke veredeling en gespecialiseerde teeltmethoden, maar ook door genetische modificatie, slaagt men erin soorten te creëren die nog meer bio-actieve stoffen bevatten. Opdracht 5 Op het einde van de eerste les kunnen leerlingen de opdracht meekrijgen om tegen volgende les een aantal reclamespotjes en advertenties te bekijken die betrekking hebben op functionele voedingsmiddelen. Aan de hand van de vragen die opgenomen zijn in de opdrachtenfiche, kunnen zij vier reclameboodschappen inventariseren. De analyse van deze reclameboodschappen op p. 8 van de opdrachtenfiche, kan eerst individueel ingevuld en daarna klassikaal besproken worden. Het is belangrijk de leerlingen te wijzen op het nut van argumenten om hun standpunten te onderbouwen. Zo leren leerlingen bepaalde redeneringen helder en duidelijk te verwoorden. 2

3 Opdracht 6 Voor deze opdracht worden de leerlingen in 8 groepjes verdeeld. Elk groepje kiest een categorie van voedingsmiddelen zoals die in de voedingsdriehoek voorkomt. Vervolgens gaan zij na of er voor deze categorie functionele voedingsmiddelen voor handen zijn. Een belangrijk uitgangspunt voor deze opdracht is dat leerlingen toegang hebben tot internet. Indien mogelijk, kan men aan deze oefening een zoekopdracht in de bibliotheek koppelen. Als leerlingen functionele voedingsmiddelen gevonden hebben die deel uitmaken van hun levensmiddelencategorie, lijsten ze deze op. Vervolgens gaan ze na welke bioactieve stoffen in deze voedingsmiddelen aanwezig zijn en welke werking ze hebben in ons lichaam. Ook hier is het onmogelijk het volledige antwoord mee te geven. Een algemene leidraad vindt u hieronder. Overzicht Voedingsmiddelencategorie Functionele voedingsmiddelen Restgroep Acticoa, chocolade met extra polyfenolen Smeer- en bereidingsvetten Becel Pro Activ, Vitelma Progress, Alpro minarine Vlees, vis, eieren, Omega-3 eieren vervangproducten Melkproducten en calcium- Yacult, Actimel, Benecol, Danacol, Alpro dessert verrijkte sojaproducten Fruit Fruit zit boordevol anti-oxidanten, bv. vitamine C, bèta-caroteen Groenten Groenten zitten boordevol anti-oxidanten, bv. vitamine C, lycopeen, bèta-caroteen, glucosinolaten, fyto-oestrogenen Graanproducten en aardappelen Vezels en prebiotica Water Sportdranken Werking van bio-actieve stoffen in het lichaam 1 Polyfenolen Polyfenolen zijn anti-oxidanten die schadelijke radicalen in het lichaam aan zich binden en zo kankerwerende eigenschappen bezitten. Van nature is dit bestanddeel aanwezig in chocolade. Sterolen en stanolen Beide bio-actieve stoffen helpen de cholesterol in het lichaam te verlagen. Op deze manier dragen zij bij aan de preventie van hart- en vaatziekten. Deze stoffen worden aan bepaalde producten toegevoegd zoals Benecol, Becel Pro Activ, Danacol, 3

4 Omega-3 vetzuren Omega-3 of n-3 vetzuren, soms ook vitamine F genoemd, zijn meervoudig onverzadigde vetzuren. Het zijn essentiële vetzuren, wat betekent dat ons lichaam ze nodig heeft, maar ze niet zelf kan aanmaken en dus uit de voeding moet halen. Deze essentiële vetzuren hebben een belangrijk effect op onze gezondheid. Ze helpen immers de bloeddruk en het cholesterolgehalte te verlagen en gaan ontstekingsziektes tegen. Omega-3 vetzuren kunnen toegevoegd worden aan verschillende voedingsmiddelen zoals melk, margarine en kaas. Via een speciale voeding voor kippen wordt ook het omega- 3 vetzuurgehalte in eieren verhoogd. Probiotica Probiotica zijn levende micro-organismen die de maag en dunne darm overleven, en die selectief en gunstig inwerken op de darmflora en/of de darmfunctie. Voorbeelden van probiotica zijn Bifidusbacteriën en Lactobacillus soorten die gebruikt worden in gefermenteerde zuivelproducten zoals Yakult, Actimel,. Deze goede bacteriën spelen een belangrijke rol in onze vertering. Ze elimineren toxische stoffen en slechte bacteriën en beschermen op die manier onze darmflora tegen schadelijke microorganismen. Zo helpen ze de natuurlijke weerstand van het lichaam te verhogen. Isoflavonen uit soja Sojabonen zijn een rijke, natuurlijke bron van isoflavonen. Deze isoflavonen blijken een beschermende invloed te hebben bij het voorkomen van hormoonafhankelijke kankers zoals borstkanker. Isoflavonen hebben een gelijkaardige structuur als die van de het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Isoflavonen kunnen de werking van oestrogenen verzwakken door te binden op de oestrogeen receptorplaatsen. Sommige risico's verbonden met een hoog oestrogeengehalte, zoals borstkanker, kunnen op deze manier worden verminderd. Anderzijds kunnen isoflavonen de werking van oestrogenen deels compenseren. Zo daalt tijdens de menopauze het gehalte van oestrogeen sterk, isoflavonen vangen dit op door zich aan de oestrogeen receptorplaatsen te binden en een zwakke oestrogene werking uit te voeren, met als resultaat een verlichting van de menopauze symptomen. Ook kunnen zij osteoporose helpen voorkomen. Daarnaast verkleinen isoflavonen de aderverkalking waardoor de kans op een hartaanval verkleind wordt. Anti-oxidanten Bij stofwisselingsprocessen in de cel wordt zuurstof verbruikt en ontstaan er schadelijke stoffen waaronder vrije radicalen. Deze radicalen zijn reactief, ze binden met andere woorden graag met andere moleculen. Daardoor zijn ze nefast voor ons organisme aangezien ze verschillende celorganellen en moleculen in de cel kunnen beschadigen, waaronder het DNA. Veranderingen in de structuur en het DNA van een cel kunnen gevaarlijk zijn en aanleiding geven tot het ontwikkelen van kanker. Een antioxidant is een molecule dat vrije radicalen in het lichaam bindt en omzet in onschadelijke stoffen. Anti-oxidanten komen van nature voor in groenten en fruit. Bepaalde soorten bevatten echter meer van deze bio-actieve stoffen dan andere. Zo zijn citrusvruchten en blauwe bessen heel rijk aan vitamine C, worteltjes en abrikozen bevatten dan weer veel bètacaroteen. Tomaten zijn de koplopers wat betreft de bio-actieve stof lycopeen. 4

5 Voedingsvezels en Prebiotica Met vezels bedoelt men een mengsel van meestal complexe koolhydraten die niet kunnen verteerd worden in de dunne darm, maar die ter hoogte van de dikke darm door bacteriën gefermenteerd worden. Omwille van het bifidogeen effect, dit wil zeggen de stimulering van Bifidusbacteriën in de darm, worden deze vezels ook wel prebiotica genoemd. Prebiotica zijn dus bestanddelen in de voeding die resistent zijn tegen menselijke verteringsenzymen en die selectief en positief de groei en/of de activiteit van microorganismen in de dikke darm beïnvloeden. Voorbeelden van prebiotica zijn o.a. inuline, oligofructose, en lactulose. Sportdranken Wie langer dan één uur intensief sport, kan vaak zijn vocht- en energieverlies niet voldoende compenseren met gewoon water. Daarom werden functionele dranken ontwikkeld waaraan men bepaalde stoffen toegevoegd heeft zodat het lichaam ook tijdens zware en langdurige sportinspanningen voldoende voedingsstoffen kan opnemen. Onder deze speciaal samengestelde dranken vallen de rehydraterende sportdranken, of dorstlessers. Deze bevatten een beperkte hoeveelheid koolhydraten, zodat de glycogeenreserves van het lichaam gespaard worden en de bloedglucosespiegel op peil blijft. Dit is belangrijk (vooral voor inspanningen die langer dan één uur duren) omdat glycogeen en glucose de belangrijkste energieleveranciers zijn. Een tekort aan koolhydraten heeft onvermijdelijk een negatieve weerslag op de prestaties. Deze dranken bevatten ook mineralen (elektrolyten) zoals natrium, kalium, magnesium en chloor, waardoor het vocht sneller in het bloed opgenomen wordt dan bij gewoon water. Ook het bloedvolume blijft hierdoor beter gehandhaafd. Vooral dat laatste is belangrijk bij langdurige inspanningen die gepaard gaan met veel vochtverlies. Andere substanties zoals citroenzuur worden vaak toegevoegd, maar dat is hoofdzakelijk om de smaak van de drank of de houdbaarheid te verbeteren. In een volgende onderdeel wordt gepeild naar de gezondheidsclaim die verbonden is aan de werking van de functionele voedingsmiddelen. Deels is het antwoord op deze vraag opgenomen in bovenstaande uitleg. De laatste vraag blijft stilstaan bij de mening van de leerlingen zelf. Zijn zij overtuigd van het nut van dergelijke functionele voedingsmiddelen? Anderzijds is het de bedoeling dat zij nagaan welke doelgroepen specifiek baat hebben bij het gebruik van deze verrijkte voeding. Ook dit antwoord vindt men deels terug in de bovenstaande uitleg. Bij de werking van de verschillende bio-actieve stoffen wordt meestal aangegeven voor welke doelgroep deze voeding extra voordelen biedt