Handreiking voor de verzorging van oudere migranten in de laatste levensfase

Transcriptie

1 Handreiking voor de verzorging van oudere migranten in de laatste levensfase Algemene aandachtspunten Bij de verzorging van oudere migranten speelt een aantal algemene aandachtspunten een rol. Speciaal bij een naderend overlijden is het goed hier rekening mee te houden. Omgang met de bewoner Vraag de bewoner naar zijn of haar wensen. Neem de tijd voor contact. Praat niet te snel. Realiseer je dat mensen tijd nodig hebben om moeilijke woorden te begrijpen en na te denken over het antwoord. Vertel hetzelfde op verschillende manieren. Kom er eventueel later weer op terug. Eén gesprek is waarschijnlijk niet genoeg. Houd er rekening mee dat oudere migranten vaak weinig kennis hebben hoe het lichaam in elkaar zit. Ga na of je elkaar over en weer goed begrepen hebt ( check en dubbelcheck ). Realiseer je dat oudere migranten vaak andere opvattingen hebben over gezondheid en ziekte, leven en dood, die haaks staan op het westers-medisch denken. Weeg je woordkeuze af. Heeft de bewoner behoefte om van alles over zijn of haar ziekte te weten, of juist niet? Wees terughoudend met het rechtstreeks benoemen van het naderende einde of de ernst van de ziekte. Andere uitdrukkingen werken soms beter, zoals: Het is in de hand van God, Wij zullen alles voor u doen wat we kunnen. Bij migrantenfamilies is het vaak gebruikelijk dat besluiten over de toekomst in familieverband genomen worden. In Nederland is het gangbaar dat afspraken gemaakt worden met de persoon in kwestie zelf. Je zult vaak merken dat zo n individueel gesprek niet tot afspraken leidt. De bewoner zal eerst willen overleggen met de kinderen of andere familieleden. Of de bewoner zegt ronduit: Vraag het maar aan. Wees je ervan bewust dat men vaak een begrip als euthanasie niet kent. Als men het al kent, staat men er doorgaans afwijzend tegenover. Een begrip als palliatieve sedatie is, net als overigens bij veel bewoners van Nederlandse herkomst, al helemaal niet bekend. Er zijn veel vragen. Pijnbestrijding die leidt tot verminderd bewustzijn kan afgewezen worden. In veel culturen en religies is het belangrijk dat men afscheid komt nemen van de stervende. Dat is voor de nabestaanden van belang, maar zeker ook voor de stervende zelf. Omgang met de familie/gemeenschap Omdat er steeds zo veel bezoek is, is het als medewerker ingewikkeld om je rol te bepalen. Wat wordt van je verwacht en wat juist niet. Observeer goed. Het kan zijn dat er wel veel mensen komen en gaan, maar de zorg zal meestal uitgevoerd worden door één of twee vrouwelijke familieleden. Zij kunnen ongemerkt zwaar overbelast raken. Trek je niet te gemakkelijk terug, maar overleg juist met hen wat jouw taak is/kan zijn. Vaak zijn er veel familieleden betrokken bij de bewoner. Dat is voor de organisatie en voor jou als verzorgende soms ingewikkeld. Het is goed om afspraken te maken over een 1

2 vaste contactpersoon. Vaak zal het verstandig zijn dat de leidinggevende die afspraken maakt. Blijf tegelijkertijd de dagelijkse praktijk goed observeren. Het kan zijn dat andere familieleden veel dichter bij de bewoner staan, maar dat zij niet de status hebben om op te treden als contactpersoon. Als verzorgende kun je wel heel goed met zo iemand van gedachten wisselen. Vaak zal het daarbij gaan om één of twee vrouwelijke familieleden. Het kan heel druk zijn rond het sterfbed. Familie, vrienden en leden van de gemeenschap komen van heinde en ver. Vaak ook mensen die je in al de jaren ervoor nog nooit gezien hebt. Als verzorgende heb je misschien de behoefte om meer rust te creëren, maar wellicht staat dat haaks op de behoefte van de bewoner en de familie. Maar het kan ook zijn dat men opgelucht is dat je het initiatief neemt om wat rust te brengen. Het is goed om dit punt bespreekbaar te maken en in overleg met de betrokkenen te handelen. Het is prettig en belangrijk om het de bewoner en zijn of haar familie zo veel mogelijk naar de zin te maken in de laatste levensfase. Maar soms moet ook een evenwicht gezocht worden tussen de toeloop bij die ene bewoner en de rust voor andere bewoners. Dat kan je gerust bespreekbaar maken. Kies daarbij voor de insteek: Ik wil het u graag naar de zin maken, in plaats van Zo doen we dat hier niet. Omgang met jezelf Je krijgt te maken met steeds meer mensen van uiteenlopende culturele en religieuze achtergronden. Dat kan interessant zijn, maar soms ook confronterend. Je bewust zijn van je eigen opvattingen en wensen is belangrijk om je werk goed te kunnen doen. Een open houding helpt om mensen zo goed mogelijk te begeleiden in hun laatste levensfase. Maar het kan zijn dat je persoonlijk moeite hebt met de opvattingen of wensen van een bewoner. Mocht je het gevoel hebben dat je daarbij over je eigen grenzen moet gaan, maak dat dan bespreekbaar met je leidinggevende. Je hoeft niet altijd iets te dóen. Soms is het voldoende om er alleen maar te zijn. 2

3 Aandachtspunten voor het contact met Surinaamse Creolen Familie, vrienden en leden van de gemeenschap komen in grote getale. Men wil nog van alles bespreken en eventueel rechtzetten, goedmaken. De familie zingt, bidt en eet met elkaar. Het sterven is voor Creolen een aangelegenheid waarbij de familie en de gemeenschap nauw betrokken zijn. Het kan zijn dat Surinaamse Creolen ervoor kiezen om in een ziekenhuis te sterven, of in ieder geval níet ervoor kiezen om thuis te sterven. Wellicht speelt dan de gedachte mee dat de geest van een overledene in een huis kan blijven hangen. Surinaamse Creolen spreken over het algemeen relatief gemakkelijk over de dood. Men zal echter niet gemakkelijk met anderen spreken over specifieke zorgen die voortkomen uit het wintigeloof. Als buitenstaander past een terughoudende opstelling. Maar als je merkt dat deze elementen meespelen dan kan je vragen naar speciale religieuze en culturele wensen. Veel Creolen in onze regio zijn aangesloten bij de Evangelische Broeder Gemeente, maar wellicht heeft men ook nog andere wensen met betrekking tot de geestelijke verzorging. Een ritueel reinigingsbad kan belangrijk zijn in de laatste levensfase. De wassing maakt rein. De geest van de stervende kan rust en vrede vinden om te gaan vertrekken. Respecteer hierbij de wensen van de familie en wees eventueel behulpzaam om dit mogelijk te maken. Rond het sterfbed wordt veel gehuild en men uit zijn emoties in het zingen van liederen. Deze liederen doen de ziel uitgeleide; de overledene is een reiziger, onderweg naar zijn thuis. Als je hier nog nooit mee te maken hebt gehad kun je daar in eerste instantie misschien van schrikken. Maar als je iets meer weet over de achtergronden dan kun je je collega s daarover informeren. De luidruchtige uitingen kunnen wellicht overlast geven voor andere bewoners. Ook hier is het belangrijk als je wat uitleg kunt geven. Het is prettig als de Surinaams Creoolse familie de eigen gebruiken kan volgen, maar zij zullen aan de andere kant ook zeker begrip hebben voor de gevoelens van anderen. Wanneer de patiënt is overleden, is het goed om met de familie te overleggen wat de wensen zijn ten aanzien van de verzorging van de overledene. De familie zal meestal een beroep doen op een speciale aflegvereniging, die de overledene komt verzorgen. 3

4 Aandachtspunten voor het contact met Kaapverdianen Houdt er rekening mee dat Kaapverdianen, met name de oudere generaties, niet mondig zijn. Als je een voorstel doet, zijn zij wellicht snel bereid, vanuit een autoriteitsgevoeligheid, akkoord te gaan. Probeer goed te luisteren en neem de tijd om na te gaan of een gemaakte afspraak ook inderdaad aansluit bij de wensen van de bewoner. Spreken over het sterven dient met respect en omzichtigheid te gebeuren als teken van respect voor het leven van de bewoner. Men kan wel bijvoorbeeld vragen: Wilt u erover praten wat gaat komen, wat er gaat gebeuren?. Het benoemen van dood en ziekte vindt men moeilijk, hoewel de jongere generatie daar wat mondiger in wordt. Naast stilte kan ook bidden met de stervende om kracht, om Gods bijstand, zeer troostend en rustgevend zijn. Het draaien van muziek kan ook rust geven. Vraag eventueel aan de familie wat de bewoner graag wil horen. Geloof geeft houvast, zeker in deze laatste levensfase. Men zal prijs stellen op een kruisbeeld en Bijbel op de kamer. Het is belangrijk dat een stervende vrij van zonden kan sterven. Daarom zal men behoefte hebben aan een priester om te biechten en de Rooms-katholieke ziekenzalving te ontvangen. In de stervensfase deelt de familie en de gemeenschap in vreugde en verdriet. Het familiegevoel is sterk. Uiting van emoties en verdriet dient ook om te laten zien dat iemand iets voor je heeft betekend. Mensen uit de gemeenschap komen om de familie te ondersteunen in hun verdriet. Men spreekt tegenover de stervende uit wat men nog had willen doen, had willen bespreken. Het is belangrijk om dit mogelijk te maken. Het zal de stervende steunen in zijn afscheid als hij voelt dat velen met hem meeleven en hem waarderen. Het kan zijn dat er behoefte is aan een ruimte voor ontvangst van bezoek, als dit enigszins mogelijk is, zodat men aan zijn verdriet uiting kan geven op zijn eigen manier. Men wil de zieke graag goede voeding geven. Soms zie je als verzorgende dat de zieke het niet meer kan eten. Neem het aan voor straks als de patiënt trek heeft en laat de familie het niet weer mee naar huis nemen. Bespreek met de contactpersoon wat er aan de hand is en zeg bijvoorbeeld dat je een klein gedeelte aan de zieke zult geven en dat ook de medewerkers er wat van zullen nemen. Men zal dit prettig vinden, want degene die helpt wordt dan ook geholpen. De eigen gebruiken en zorgzaamheid worden op deze manier gerespecteerd en niet afgewezen, hetgeen zeer belangrijk is. Overleg met de familie over de wensen ten aanzien van de verzorging na het overlijden. Vaak zal de familie zelf voor de overledene willen zorgen, soms vindt men het ook prettig om het samen met de verzorgenden te doen. Het rouwen is zeer intens en hevig. Ontlading van verdriet is belangrijk. Men huilt om de overledene, maar ook om eerder gestorven dierbaren. Spreek eventueel met andere mensen van de afdeling hierover, zodat het begrepen kan worden. Om rust en stilte te brengen kan men ook met de mensen bidden of met iemand van de kerk bellen, als de familie het daarmee eens is. Het is niet ongepast als je als medewerker laat zien dat je zelf ook geraakt bent. Sterker nog, men zal het op prijsstellen als je laat zien dat je getroffen bent door het verlies (dat hoeft uiteraard niet!). 4

5 Aandachtspunten voor het contact met Hindoestanen met het hindoegeloof Vaak willen hindoes in de stervensfase zich voorbereiden door vegetarisch te eten. Overleg met de bewoner over zijn of haar wensen in deze. Hindoes zullen vaak afbeeldingen van God of boekjes met heilige teksten in de buurt van het bed willen hebben om te bidden. Bij de hulp aan en verzorging van de zieke is het beter de afbeeldingen of boekjes niet aan te raken. Je kunt vlees, vis, eieren of alcohol gebruikt hebben en dat geldt als onrein. Vraag in ieder geval toestemming, als het nodig zou zijn iets te verplaatsen. Voor hindoes zijn licht en vuur belangrijk. Daarom zal men bij de stervende graag een dyaa (een stenen bakje met geklaarde boter en een watje als lontje) aansteken. Ook wierook hoort erbij om te zorgen voor de verspreiding van een goede geur in de kamer van de zieke. Dat kan op problemen stuiten vanwege de brandmelder. Het wordt zeer op prijs gesteld als toch op enige manier tegemoet gekomen kan worden aan deze wensen. Als dat heel moeilijk is kan een waxinelichtje op batterij misschien uitkomst bieden. Oudere Hindoestanen zullen het op prijs stellen als mannen de mannen verzorgen, en vrouwen de vrouwen. Uiteraard binnen de mogelijkheden die er zijn. Als het einde nadert, wil de hele familie de stervende nog eenmaal zien en nog iets zeggen. Dit laatste afscheid is van groot belang. Soms is dit moeilijk voor de zieke omdat deze rust nodig heeft. Er wordt dan veel tact van de verzorgenden gevraagd om toch voor rust te zorgen voor de zieke. Een gesprek met een contactpersoon van de familie kan wederzijds begrip bevorderen. Voor de inzet van de verzorgenden zal men zeker zeer erkentelijk zijn. Een Hindoestaanse familie heeft vaak behoefte aan een eigen priester (pandit), die bij de stervende komt bidden. Het is goed om even samen te overleggen hoe dat in goede banen geleid kan worden. Misschien is er ook een grotere ruimte beschikbaar. Wanneer de patiënt is overleden zal de familie er vaak voor kiezen de dode zelf te wassen. In andere gevallen kiest men ervoor dit aan de verzorgenden of de uitvaartondernemer over te laten. Vrouwen worden door vrouwen gewassen, mannen door mannen. Hulp wordt vaak zeer op prijs gesteld. Voor de verzorging gelden geen religieuze rituele voorschriften. 5

6 Aandachtspunten voor het contact met moslims Moslims zullen vaak behoefte hebben om de stervende op zijn rechterzijde met het gezicht naar Mekka neer te leggen. Help eventueel om de kamer zo in te richten dat dit mogelijk is. Het is aan te raden terughoudend te zijn bij het spreken over de naderende dood. Moslims hebben de plicht om tot het einde toe hoopvol te zijn en vertrouwen te stellen in Allah en een mogelijke genezing, indien dat Zijn wil is. Mocht je als verzorgende zien dat de stervende bijvoorbeeld werkelijk geen eten of drinken meer kan verdragen, dan is dat het moment om met een contactpersoon van de familie hierover het gesprek aan te gaan. In overleg met deze persoon kan gezocht worden naar een acceptabele oplossing die recht doet aan het geloof en aan de mogelijkheden van de bewoner. Licht na een overlijden zo snel mogelijk de familie in, mocht deze op dat moment niet aanwezig zijn. Men zal waarschijnlijk haast willen maken met het regelen van de rituele wassing en dergelijke om ervoor te zorgen dat de overledene zo snel mogelijk begraven kan worden. Stel je zeer terughoudend op ten aanzien van de verzorging van de overledene. Voor moslims is het belangrijk dat moslims daarvoor zorgen. Bij een overlijden zal je doorgaans geen luidruchtige rouwuitingen kunnen verwachten. Zoals aangegeven is dat volgens de Koran niet toegestaan. Maar in sommige bevolkingsgroepen kan dat toch wel gebeuren. Daar spelen culturele tradities een rol. Het kan zijn dat familieleden elkaar aanspreken en aangeven dat huilen niet is toegestaan. Heb begrip voor deze opvatting, die veelal geuit wordt vanuit een oprecht geloof. Wellicht is het voor jou als verzorgende mogelijk om een nabestaande apart wel de ruimte te geven om het verdriet te laten gaan. Maar houd er rekening mee dat een boodschap van jou ( Huil maar, dat is goed voor u ) haaks kan staan op de boodschap van de rest van de familie ( Je mag niet huilen. Allah heeft besloten dat zijn tijd is gekomen ). Focuscultura Yvonne Heygele Januari 2015 T: / E: y.heygele@focuscultura.nl W: 6