Ondernemend vermogen. De Nederlandse private equity-markt in 2005

Transcriptie

1 Ondernemend vermogen De Nederlandse private equity-markt in 2005 april 2006

2 ISBN-10: ISBN-13: NVP Overname is, met bronvermelding, toegestaan. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s) geen aansprakelijkheid.

3 1 Inhoud 02 Toelichting op veranderingen in methode 03 Voorwoord 04 Samenvatting en conclusies 04 Grote buyoutfondsen zorgen voor records 04 Verdere groei expansiefinancieringen 04 Seed- en startfinancieringen minimaal, enig herstel in zicht 04 Gezonde portefeuilles, goed exitklimaat 05 Succes in fondsenwerving 05 Ook in Europa hoge groeicijfers 05 Private equity: factor van groot sociaal-economisch belang 05 Private equity: meer dan kapitaal 05 Vooruitblik Algemene ontwikkelingen 07 Investeringen en desinvesteringen gestegen 08 Vermogen onder beheer gestegen 08 Herkomst van middelen wisselt van jaar tot jaar 09 Private equity bekend en ingezet bij grote en kleine ondernemingen 09 Buitenlandse investeerders spelen hoofdrol in mega-deals 10 2 Ontwikkelingen per financieringsfase 10 Hoofdrol voor buyouts 11 Expansiefinanciering met name voor groeiende bedrijven 12 Nauwelijks seed- en startfinancieringen 12 7 nieuwe fondsen opgericht voor seed- en startkapitaal 13 3 Ontwikkelingen per bedrijfssector 13 Meeste kapitaal naar productiebedrijven 13 Forse stijging investeringen in ICT-bedrijven 15 4 Ontwikkelingen in desinvesteringen 15 Secondary buyouts drijven desinvesteringen op 16 Faillissementen en voorzieningen laag 16 Verdere opmars van de secondary buyout 17 5 Vooruitblik 17 Private equity in het centrum van de belangstelling 17 Buyoutmarkt groeit verder 17 Buitenlandse investeerders actief in top van de markt 17 Voorzichtig herstel seed- en startfinanciering 17 Goed klimaat voor exits 18 Bijlage 1 Methode van onderzoek 19 Bijlage 2 Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen 20 Bijlage 3 Begrippenlijst

4 2 Ondernemend vermogen 2005 Toelichting op veranderingen in methode De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) onderzoekt samen met het Corporate Finance team van PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. jaarlijks de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse private equity-markt. Private equity en venture capital De term private equity wordt gebruikt voor investeringen in niet-beursgenoteerde ondernemingen. Private equity omvat zowel investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)bedrijven - ook wel aangeduid als venture capital - als investeringen in volwassen bedrijven. De Nederlandse markt wordt daarbij afgebakend volgens de definitie van de European Private Equity & Venture Capital Association (EVCA): zij omvat de investerings- en desinvesteringsactiviteiten van private equity-huizen die in Nederland hun hoofdkantoor hebben. In het onderhavige onderzoek werd door middel van een enquête tot nu toe ongeveer 80% van de investeringen van de Nederlandse private equity-huizen in kaart gebracht. Overigens vindt ongeveer 20% van de investeringen van deze partijen plaats in het buitenland (veelal Europa). De laatste jaren worden buitenlandse investeerders steeds actiever in de Nederlandse markt. Sommige doen incidenteel een grote transactie, maar kunnen niet tot de Nederlandse private equity-huizen gerekend worden. Hun investeringen worden, waar relevant, apart in het onderzoek vermeld. Andere buitenlandse partijen hebben kantoren in Nederland en kunnen wél als Nederlandse spelers betiteld worden. Omdat deze partijen niet altijd deelnamen aan de enquête, varieerde de representativiteit enigszins. Bovendien weken de resultaten van het onderzoek soms af van het EVCA-onderzoek, dat over deze partijen publieke informatie opneemt. Om het beeld van de Nederlandse markt zo compleet mogelijk te maken heeft ook de NVP besloten om de enquêtes aan te vullen met publieke informatie over het kleine aantal partijen dat door ons tot de Nederlandse private equity-huizen gerekend wordt, maar helaas nog niet deelneemt aan de enquête. Doordat deze partijen grote buyouts doen, heeft deze uitbreiding ertoe geleid dat ons onderzoek over % van de investeringen door Nederlandse participatiemaatschappijen dekt. Als gevolg daarvan zijn de cijfers eenmalig moeilijker te vergelijken met die van het voorgaande jaar. Tenslotte is het bij de interpretatie van de cijfers van belang te weten dat de vermelde (des)investeringen alleen de (des)investeringen van participatiemaatschappijen in private equity betreffen. De bankleningen die gebruikt worden om de transacties mede te financieren zijn buiten beschouwing gelaten. Metingen in andere onderzoeken betreffen vaak de totale transactiewaarde van participaties, die een veelvoud van de investering in private equity kan bedragen. De manier waarop de investeringen en desinvesteringen gemeten worden is verder toegelicht in Bijlage 1. In Bijlage 3 is een begrippenlijst opgenomen. Effecten nieuwe methode in cijfers In 2005 is in Nederland ongeveer 4 mrd geïnvesteerd in private equity. 1 Daarvan werd grofweg 1,3 mrd geïnvesteerd in vijf zeer grote buyouts, die werden uitgevoerd door buitenlandse private equity-spelers die incidenteel een transactie in Nederland doen (voor meer informatie: zie Samenvatting en conclusies). Van het resterende geïnvesteerde vermogen is 95%, ofwel 2,6 mrd, vertegenwoordigd in het onderzoek. 2,2 mrd aan investeringen is gemeten door middel van een enquête; 0,4 mrd is toegevoegd op basis van publieke informatie. Samengevat zijn de effecten op de cijfers als volgt. De door de enquête gemeten investeringen stegen in 2005 van 1,7 mrd tot 2,2 mrd, een stijging van 30%. Inclusief aanvullingen uit publieke informatiebronnen werd voor een bedrag van 2,6 mrd geïnvesteerd. De desinvesteringen stegen van 1,2 mrd tot ruim 1,4 mrd, een stijging van 17%. Inclusief de transacties die zijn ontleend aan publieke informatie bedroegen de desinvesteringen 1,5 mrd. Het totale vermogen onder beheer dat gemeten is in de enquête, steeg in 2005 van 8,4 mrd tot 11,3 mrd. Inclusief publieke informatie over een aantal grote buyoutfondsen bedroeg het vermogen onder beheer 13,5 mrd. Uitspraken over procentuele groei hebben in dit rapport altijd betrekking op de waarnemingen die in de enquête zijn gedaan. Daardoor wordt een reëel beeld gegeven van de trends in de markt. Procentuele verdelingen, bijvoorbeeld van de totale investeringen over verschillende financieringsfases, hebben steeds betrekking op de enquêteresultaten aangevuld met de publieke informatie. 1 Bron: NVP-analyse

5 3 Voorwoord Participatiemaatschappijen staan momenteel volop in de belangstelling. De meeste ondernemers hebben van private equity gehoord en weten als daartoe aanleiding is via hun bank of adviseur contact te leggen met onze leden. Voor de 8e keer in successie onderzocht de Corporate Finance groep van PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. in samenwerking met de NVP en haar leden de Nederlandse private equity-markt. Er is in 2005 sprake van een sterke stijging van het geïnvesteerd vermogen. Participatiemaatschappijen vervullen een belangrijke rol in de Nederlandse economie. Ongeveer duizend grote en kleine bedrijven zijn gefinancierd met private equity. Hun producten en diensten worden dagelijks door elke Nederlander gebruikt: brillen, keukenboilers, buitensportartikelen, fitness centra en vakantiehuisjes worden geleverd door bedrijven die werken met private equity. Het toegenomen economische belang van private equity roept bij buitenstaanders wel eens vragen op over de werkwijze van participatiemaatschappijen en over de manier waarop zij risico s beheersen. De participatiesector heeft in de kwart eeuw van haar bestaan in Nederland een schat aan ervaring opgebouwd in het ondernemingsbestuur van niet-beursgenoteerde bedrijven. Afspraken over het ondernemingsplan, de financiering, de uitwisseling van informatie en de wijze waarop aandeelhouders, commissarissen en management met elkaar samenwerken zijn altijd gedetailleerd vastgelegd. De stakeholders van deze bedrijven, van aandeelhouders, tot managers tot medewerkers zijn daar meestal zeer tevreden mee. Bovendien groeien omzet, winst en werkgelegenheid van deze bedrijven gemiddeld sneller dan bij andere bedrijven. Deze feiten zouden meer vertrouwen moeten bieden dan welke regulering ook. De NVP verwacht dat de private equity-markt verder zal groeien. Beleggers kijken met belangstelling en met kennis van zaken naar de beleggingsmogelijkheden die onze sector biedt. De ruime beschikbaarheid van private equity biedt ondernemers en ondernemende managers een goed alternatief voor de beurs! André Olijslager Voorzitter NVP Vorig jaar meldden wij twee opvallende trends: de toenemende activiteit door Angelsaksische huizen in Nederland alsmede de terugkomst van corporates op de M&A-markt. Voor 2006 verwachten wij dat deze bewegingen zich doorzetten. De grote transacties begin 2006 zijn een eerste voorbode, er is momenteel sprake van diverse de-listings (bijvoorbeeld McGregor en Stork) en een openbaar bod op VNU van 7 mrd. De kranten staan vol over private equity. Daarin wordt de industrie regelmatig getypeerd als barbarians at the gate. Diverse Raden van Bestuur hebben zich in de pers afgezet tegen de private investeerders, maar realiseren zich tegelijkertijd dat ze niet meer om het fenomeen heen kunnen. Tevens zien wij dat vooral Angelsaksische partijen salonfähig worden door zich te laten ondersteunen door prominente adviseurs. Mede daardoor openen de bestuurskamerdeuren zich eenvoudiger. Private equity heeft een dominante (volwassen?) plaats verworven op de M&A markt. Wel zijn wij benieuwd hoe de gevestigde Nederlandse investeerders gaan reageren op toenemende belangstelling van Angelsaksische huizen voor de Nederlandse markt en de terugkeer van corporates in de M&A-markt. Het realiseren van het beoogde rendement in een dergelijk klimaat vereist van managementteams een nog betere post deal performance en van private equity-investeerders een entrepreneurial mindset en een hands-on approach..of toch ook misschien een bijstelling naar een lager, maar nog steeds zeer aanvaardbaar, rendement?... Menno van der Meer Partner Corporate Finance bij PricewaterhouseCoopers Advisory N.V..

6 4 Ondernemend vermogen 2005 Samenvatting en conclusies In 2005 zijn de investeringen in private equity door Nederlandse participatiemaatschappijen sterk toegenomen van 1,7 mrd naar 2,2 mrd, een stijging van 30%. Inclusief publieke informatie over enkele grote buyoutfondsen, die niet hebben deelgenomen aan de enquête, bedragen de totale investeringen 2,6 mrd. De groei van de investeringen werd gedreven door de toename van grote buyouts, secondary buyouts en expansiefinancieringen. Het goede exitklimaat zorgde in 2005 voor een stijging van de desinvesteringen tot ruim 1,4 mrd ( 1,2 mrd in 2004). Inclusief publieke informatie over de genoemde grote buyoutfondsen bedroegen de desinvesteringen 1,5 mrd. De beschikbare hoeveelheid kapitaal voor investeringen in private equity nam sterk toe. In 2005 werd voor 2,4 mrd aan nieuwe fondsen geworven. Het vermogen onder beheer van de Nederlandse participatiemaatschappijen bedraagt inmiddels 13,5 mrd. Grote buyoutfondsen zorgen voor records Het gezicht van de Nederlandse markt werd in 2005 opnieuw bepaald door het buyoutsegment. De investeringen in buyouts en secondary buyouts stegen met een derde tot een recordhoogte van bijna 1,6 mrd. Inclusief de aanvullende publieke gegevens over een paar grote buyoutfondsen bedroegen de totale investeringen in buyouts bijna 2,0 mrd. De gemiddelde private equity-investering steeg van 12,1 naar 20,8 mln. Deze stijging werd grotendeels veroorzaakt door een klein aantal zeer grote transacties. Voor het tweede achtereenvolgende jaar vonden in Nederland meer dan honderd buyouts plaats. Dit komt doordat ondernemend Nederland inmiddels zeer vertrouwd is met private equity. Bovendien is er veel kapitaal beschikbaar in de buyoutfondsen en zijn banken zeer bereidwillig om deze transacties te financieren. Angelsaksische partijen, die niet zijn opgenomen in het cijfer van 2,0 mrd, deden in 2005 vijf zeer grote buyouts in Nederland: Yellow Brick Road Group (telefoongidsbedrijven), Petroplus (oliebedrijf, dat van de beurs ging), Multikabel (kabeldiensten), Polyconcept (promotieartikelen) en Wehkamp (postorderbedrijf). Daarbij investeerden zij naar schatting 1,3 mrd in private equity. Verdere groei expansiefinancieringen De expansiefinancieringen zijn in 2005 verder gegroeid tot 385 mln. Opvallend was dat het aantal expansiefinancieringen fors afnam, terwijl het gemiddelde financieringsbedrag bijna verdrievoudigde. Dit kan mogelijk verklaard worden door het feit dat volwassen ondernemingen in een aantrekkende economie hun groei meestal uit eigen middelen of met bancair krediet financieren in plaats van met private equity. In deze categorie bleven dus twee soorten financieringen over: bedrijven die zo hard groeien dat ze toch private equity nodig hebben en technologiebedrijven, die expansiekapitaal aantrokken. Seed- en startfinancieringen minimaal, enig herstel in zicht In 2005 zijn de investeringen in seed- en startkapitaal verder gedaald tot 24 mln. De bestaande Nederlandse technologiefondsen hebben hun aandacht verlegd naar expansiefinancieringen. In de loop van het jaar is met hulp van de TechnoPartner Seedfaciliteit technostarters een zevental nieuwe fondsen opgericht (met een gezamenlijke vermogen van 41 mln) die zich uitsluitend op dit segment gaan richten. Daarom is in 2006 enig herstel ter verwachten. Gezonde portefeuilles, goed exitklimaat De Nederlandse participatiemaatschappijen hebben in 2005 voor 1,5 mrd (op basis van kostprijs) gedesinvesteerd. Het exitklimaat voor private equity-investeringen was goed. Tweevijfde van de gedesinvesteerde bedragen vond plaats in de vorm van een secondary buyout, ofwel verkoop aan een andere participatiemaatschappij. Multinationals en andere strategische partijen zijn terug op de kopersmarkt. Zij hebben weer geld in kas om acquisities te doen en namen een vijfde van de desinvesteringen op. Een aantal participatiemaatschappijen heeft kleine belangen in beursgenoteerde bedrijven afgestoten, maar verder speelde de openbare kapitaalmarkt als exitkanaal nauwelijks een rol. De private equity-huizen hebben gezonde portefeuilles: terwijl de desinvesteringen groeiden bleef het aandeel voorzieningen en faillissementen met 9% ongeveer op het niveau van 2004.

7 5 Succes in fondsenwerving Nederlandse participatiemaatschappijen hebben in ,4 mrd aan nieuwe fondsen geworven, een stijging van 26% ten opzichte van Binnen veel banken en pensioenfondsen is private equity inmiddels een bekende asset class geworden. Ongeveer driekwart van de geworven fondsen werd door deze partijen geleverd. Vooral buyoutfondsen hebben volop ruimte voor nieuwe investeringen. Ook in Europa hoge groeicijfers De Nederlandse markt volgt min of meer de ontwikkelingen in Europa. Voorlopige cijfers van EVCA 1 geven aan dat ook in Europa de investeringen aanzienlijk stegen, met 16% van 36,9 mrd tot 43 mrd. Net als in Nederland werden de investeringen gedomineerd door het buyoutsegment (70% in Europa versus 76% in Nederland). Het bedrag aan desinvesteringen in Europa nam met 22% toe van 19,6 mrd tot 24,0 mrd. De meeste desinvesteringen vonden plaats door middel van verkoop aan strategische partijen (25%) en secondary buyouts (24%). In Europa was het verlies door faillissementen laag (5%). De voorlopige cijfers geven aan dat in Europa 60 mrd aan nieuwe fondsen geworven zijn, ruim een verdubbeling ten opzichte van de bedragen die in de drie jaren daarvoor gebruikelijk waren. Driekwart van de geworven fondsen is bestemd voor buyouts. 1 European Private Equity & Venture Capital Association 2 Bron: NVP, PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. 3 Bron: Studie naar de economische en sociale effecten van buyouts in Nederland. Inzicht in de versnelde ontwikkeling van ondernemingen na een private equity-investering. NVP, Private equity: factor van groot sociaal-economisch belang Het vermogen dat participatiemaatschappijen investeren in Nederlandse ondernemingen is een factor van grote economische betekenis. Ultimo 2005 hadden de Nederlandse participatiemaatschappijen een bedrag van 13,5 mrd onder beheer. Dit vermogen was geïnvesteerd in ruim bedrijven die voor het overgrote deel (ongeveer 80%) in Nederland gevestigd zijn. De groep Nederlandse bedrijven die door private equity wordt ondersteund heeft een gezamenlijke omzet van 66,5 mrd, circa 15% van het bruto binnenlands product. Deze ondernemingen tellen gezamenlijk bijna werknemers. Dit vertegenwoordigt ongeveer 8% van de werkgelegenheid in de Nederlandse particuliere sector. 2 De private equity-huizen spelen een belangrijke rol bij groei en innovatie. Zij verschaffen een aanzienlijke hoeveelheid risicodragend vermogen aan middelgrote en kleine bedrijven, die dit kapitaal niet op de beurs of van een bank krijgen. Bovendien zijn zij zeer actieve en betrokken aandeelhouders die groei en waardecreatie in hun bedrijven voorop stellen. Gemiddeld zijn zij vijf jaar bij een bedrijf betrokken. Private equity: meer dan kapitaal Participatiemaatschappijen nemen actief deel aan de ontwikkeling van strategie en beleid in hun portefeuillebedrijven en zij stellen hun uitgebreide kennis- en relatienetwerk ter beschikking. Om dat goed te kunnen doen zijn zij gespecialiseerd in bepaalde financieringsfases en sectoren. Voordeel hiervan is dat specifieke ervaring en deskundigheid wordt opgebouwd. Deze wordt niet alleen ingezet bij de investeringsselectie, maar ook bij de begeleiding van portefeuillebedrijven. Veel participatiemaatschappijen zijn niet alleen als aandeelhouder betrokken bij hun portefeuillebedrijven, maar leveren ook een lid van de raad van commissarissen. Onderzoek toont aan dat ondernemingen na een buyout vaak sneller groeien en hun winstgevendheid verbeteren. Tegelijkertijd gaan deze bedrijven meestal meer investeren in marketing, R&D en opleidingen en groeit hun aantal werknemers. 3 Vooruitblik 2006 Steeds grotere fondsen doen steeds meer en grotere transacties Ondernemers en hun adviseurs steeds meer vertrouwd met private equity Beleggers geïnteresseerd in private equity als asset class Banken bekend met financiering van buyouts Buitenlandse investeerders doen grote deals, al dan niet samen met Nederlandse partijen Voorzichtig herstel seed- en startfinancieringen Goed exitklimaat doordat zowel strategische als financiële partijen middelen beschikbaar hebben

8

9 7 1 Algemene ontwikkelingen Investeringen en desinvesteringen gestegen 1.1 Investeringen - desinvesteringen * De investeringen in private equity door Nederlandse participatiemaatschappijen zijn in 2005 gestegen van 1,7 mrd naar 2,2 mrd, een stijging van 30%. Inclusief publieke informatie over enkele grote in Nederland gevestigde buyoutfondsen, die niet deelnemen aan de enquête, bedragen de totale investeringen 2,6 mrd. De groei van de investeringen werd gedreven door de toename van grote buyouts, secondary buyouts en expansiefinancieringen. In 2005 is voor 1,4 mrd gedesinvesteerd, een stijging met 17% ten opzichte van Inclusief publieke informatie over de genoemde grote buyoutfondsen bedroegen de desinvesteringen 1,5 mrd. Het aantal ondernemingen dat private equity wist aan te trekken daalde in 2005 van 468 tot 345. Het aantal bedrijven dat voor het eerst private equity aantrok bleef constant, maar het aantal dat vervolgfinanciering kreeg daalde met een derde. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door het feit dat groei en acquisities momenteel goed bancair gefinancierd kunnen worden, waardoor een vervolgfinanciering met private equity kan uitblijven. Bovendien hebben in verband met het aantrekkende economische klimaat minder portefeuillebedrijven aanvullend eigen vermogen nodig. Het gemiddelde bedrag voor nieuwe investeringen lag zeer hoog, op 13,9 mln (tegen 7,3 mln in 2004). Daarvoor zijn twee redenen aan te wijzen. Driekwart van de nieuwe investeringen bestond uit buyouts, die over het algemeen met grotere investeringen gepaard gaan. Daarnaast vond een zestal buyouts plaats met een transactiewaarde hoger dan 100 mln (de bijbehorende private equity-investering bedraagt grofweg een derde). Vervolginvesteringen bedroegen gemiddeld ongeveer 2,8 mln per onderneming. Bij tweederde van de 345 ondernemingen waarin een private equity-financiering plaatsvond, bedroeg de investering minder dan 5 mln. * In tegenstelling tot eerdere jaren is de enquête over 2005 aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina Geïnvesteerd bedrag versus aantal ondernemingen Geïnvesteerd bedrag (in mln) Nieuwe investeringen Uitbreidingsinvesteringen Totaal aantal ondernemingen Vermogen onder beheer gestegen In 2005 bedroeg het totale vermogen onder beheer van de Nederlandse participatiemaatschappijen 13,5 mrd. De stijging van meer dan 60% ten opzichte van 2004 wordt voor een aanzienlijk deel verklaard doordat in 2005 schattingen zijn opgenomen op basis van publieke informatie over een aantal grote in Nederland gevestigde buyoutfondsen, die niet deelnemen aan de enquête. Zonder deze toevoegingen bedroeg het totale vermogen onder beheer 11,3 mrd. Desalniettemin wordt duidelijk dat de groei van het totale vermogen onder beheer nog steeds voortduurt. De omvang van de individuele private equity-fondsen neemt onmiskenbaar toe. De grootste 9 fondsen beheren bijna 75% van het totale vermogen. Daarmee volgt Nederland de internationale trend dat grote fondsen steeds groter worden. Echter, een veel groter aantal

10 8 Ondernemend vermogen 2005 middelgrote en kleine fondsen wordt door deze ontwikkeling nauwelijks geraakt. Deze groep fondsen verkrijgen haar middelen niet alleen van banken en pensioenfondsen, maar ook van grote bedrijven (corporate venturers), informal investors, vermogende particulieren en overheden. Het totale bedrag onder beheer is geïnvesteerd in ruim bedrijven, waarvan ongeveer duizend in Nederland gevestigd zijn. 1.3 Totale vermogen onder beheer * Herkomst van middelen wisselt van jaar tot jaar Het totaal aan nieuw aangetrokken middelen bedroeg in ,4 mrd, een stijging van 26% ten opzichte van 2004 ( 1,9 mrd). Zowel grote als kleinere buyoutfondsen hebben succesvol fondsen geworven. Daarnaast is een aantal kleine technostartersfondsen opgezet, dat voor de helft van haar fondsen toezeggingen heeft in de vorm van achtergestelde leningen van de Nederlandse staat. De gemiddelde omvang van de nieuw geworven fondsen neemt de laatste jaren toe. Doordat slechts een beperkt aantal spelers per jaar nieuwe fondsen werft, is de herkomst van de middelen sterk afhankelijk van de profielen van de wervende partijen. Dit leidt van jaar tot jaar tot grote schommelingen in de herkomst van de middelen. Dit is duidelijk te zien in tabel 1.4. De in 2005 geworven fondsen zijn vooral bestemd voor buyout- en expansiefinancieringen. * In tegenstelling tot eerdere jaren is de enquête over 2005 aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina Herkomst verworven fondsen in Gemiddeld mln mln mln mln Banken % % % % Pensioenfondsen % % % % Kapitaalmarkt 0 0% 13 1% % 56 3% Verzekeringsmaatschappijen 192 8% 117 6% % 152 8% Niet-financiële instellingen 180 8% 17 1% 92 7% 96 5% Fonds-in-fonds 9 0% % 55 4% 112 6% Publieke sector 21 1% 10 1% 49 4% 27 1% Privé personen 184 8% 36 2% 24 2% 81 4% Overige 32 1% 33 2% 83 7% 49 3% Totaal % % % %

11 9 Private equity bekend en ingezet bij grote en kleine ondernemingen Private equity is een wijd verbreide en algemeen geaccepteerde financieringsvorm geworden. Enerzijds waren er in Nederland het afgelopen jaar elf buyouts met een transactiewaarde 1 van 100 mln of hoger. 2 Daarnaast waren er ook heel veel kleine transacties, waarin minder dan 5 mln aan private equity werd geïnvesteerd. Vanwege de aantrekkende economie achtte een aantal Nederlandse en buitenlandse concerns de tijd rijp om niet-kernactiviteiten in Nederland te verkopen aan het management en een participatiemaatschappij. Bij zes van de elf mega-buyouts was dit het geval. Ook bij middelgrote en kleinere buyouts is in ongeveer de helft van de gevallen sprake van verzelfstandiging van een bedrijfsonderdeel. Verkoop van niet-kernactiviteiten levert het concern kasgeld op om de kern van het bedrijf te versterken. De met behulp van private equity verzelfstandigde bedrijfsonderdelen maken vaak een versnelde omzet- en winstgroei door, omdat zij meer managementaandacht en focus krijgen en toegang tot kapitaal. Bij vier van de elf grote buyouts was sprake van verkoop aan een andere participatiemaatschappij. De zogenaamde secondary buyout is binnen een paar jaar sterk opgekomen, zowel bij grote als middelgrote ondernemingen. In Hoofdstuk 4 wordt dieper ingegaan op de redenen waarom secondary buyouts plaatsvinden. Eén grote buyout betrof de beëindiging van een beursnotering. De-listings door private equity-partijen zijn in Nederland nog tamelijk uitzonderlijk. Tussen 2000 en 2005 heeft een viertal ondernemingen de openbare kapitaalmarkt verruild voor private equity: Norit (2000), Delft Instruments en Vendex/KBB (2004) en Petroplus (2005). Middelgrote bedrijven worden vaak minder goed gewaardeerd en zijn minder liquide, als gevolg waarvan zij via de beurs niet aan groei- en innovatiekapitaal kunnen komen. Bovendien brengt de notering hoge lasten en veel corporate governance- en boekhoudregels met zich mee, die niet noodzakelijkerwijs leiden tot beter ondernemingbestuur en bruikbaarder rapportages voor stakeholders. Ook familiebedrijven en privé-personen benaderden participatiemaatschappijen voor de financiering van een buyout danwel een groeitraject. Met deze transacties gaan bedragen gepaard vanaf enkele honderdduizenden tot enkele tientallen miljoenen euro s. De investeringen in seed- en startkapitaal namen nog verder af. Dit tekent de positie waarin veel investeerders verkeren. De meeste Nederlandse technologiefondsen zijn min of meer gestopt met investeren in seed- en startkapitaal. Deze vormen van private equity worden alleen nog maar verstrekt door kleine gespecialiseerde investeerders en door informal investors, die zich zeer intensief met hun participaties bemoeien. Een aantal van deze partijen heeft inmiddels kleine nieuwe fondsen opgezet met steun van de TechnoPartner Seed-faciliteit. 1 De transactiewaarde omvat de private equity-investering en de bijbehorende bancaire financiering. 2 Vijf van deze mega-buyouts werden uitgevoerd door buitenlandse investeerders die niet deelnemen aan de enquête. 3 Niet opgenomen in het onderzoek, zie Toelichting op pagina 2. Buitenlandse investeerders spelen hoofdrol in mega-deals De buyoutmarkt wordt gedreven door herstructureringen van grote, vaak multinationale concerns. Dergelijke partijen verkopen hun niet tot de kern behorende activiteiten liever niet rechtstreeks aan een concurrent. Een zelfstandige beursgang van een bedrijfsonderdeel was in de afgelopen jaren vrijwel onmogelijk. De verkoop aan het management en een participatiemaatschappij vormt dan een goed alternatief. Net als in andere Europese landen worden in Nederland vrijwel alle middelgrote buyouts gedaan door lokale partijen. Daarnaast ontstaat steeds meer een Europees speelveld voor grote buyouts. In dat kader zijn buitenlandse buyoutfondsen geïnteresseerd in de Nederlandse markt. In vergelijking met andere Europese landen werpt de wet- en regelgeving in ons land weinig barrières op voor buitenlandse partijen. Bovendien hebben veel Nederlandse ondernemingen ervaring met buitenlandse relaties. In een vijftal zeer grote buyouts, met transactiewaardes variërend van ongeveer 400 mln tot 2 mrd, werd naar schatting 1,3 mrd aan private equity geïnvesteerd. 3

12 10 Ondernemend vermogen Ontwikkelingen per financieringsfase Ondernemers kunnen op diverse momenten in de ontwikkeling van hun bedrijf een beroep doen op private equity-verschaffers. Technologisch georiënteerde bedrijven hebben vaak in de vroege financieringsfase behoefte aan risicodragend vermogen, omdat zij nog geen omzet (laat staan winst of een positieve kasstroom) hebben, maar wel veel kapitaal nodig hebben voor onderzoek en ontwikkeling van hun product. Seedkapitaal wordt verstrekt aan beginnende ondernemers die onderzoek doen gericht op de ontwikkeling van een eerste productconcept. Startfinanciering is bedoeld voor verdere productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten. Ondernemingen die deze fasen met succes doorlopen hebben, zoeken vaak vervolgfinanciering in de vorm van expansiefinanciering om productie en verkoop verder te commercialiseren. Ook ondernemers in productie-, handels- en dienstverleningssectoren werken samen met participatiemaatschappijen. In deze gevallen gaat het meestal om latefase financieringen: buyout- of expansiefinanciering van volwassen bedrijven met een bewezen trackrecord. Wanneer een buyout gepaard gaat met een reorganisatie en een extra financiering dan is sprake van een turn-aroundfinanciering. De laatste jaren heeft het buyoutsegment een zeer snelle groei doorgemaakt, terwijl veel investeerders zich juist hebben teruggetrokken uit de vroege-fase financieringen. Financieringsfasen Vroege-fase financiering: Seedfinanciering Startfinanciering Overige vroege-fase financiering Expansiefinanciering Late-fase financiering Buyoutfinanciering Turn-aroundfinanciering Hoofdrol voor buyouts In 2005 domineerden buyouts en andere late-fase investeringen de private equity-markt. Samen maakten deze categorieën bijna 85% van de 2,6 mrd aan private equity-investeringen uit. Voor het eerst vonden in Nederland meer dan tien buyouts plaats met een transactiewaarde van 100 mln of hoger. Zes van deze transacties werden gedaan door in Nederland gevestigde partijen (en werden opgenomen in het onderzoek), vijf van de elf staan in de boeken van buitenlandse partijen. De investeringen van Nederlandse participatiemaatschappijen in buyouts, zoals gemeten in de enquête, stegen met ruim 30% van 1,2 mrd tot bijna 1,6 mrd. Inclusief de aanvullende publieke gegevens over een paar grote buyoutfondsen bedroegen de totale investeringen in buyouts bijna 2,0 mrd. Net als in 2004 werden ruim honderd buyouts opgetekend. Meer dan 10% van het aantal, en een nog groter deel van de geïnvesteerde bedragen, had betrekking op secondary 2.1 Investeringen naar financieringsfase % van totale % van totale aantal investeringsbedrag ondernemingen 2005* Seed 0,0 0,1 1,0 0,5 0,7 3,1 Start/vroege-fase 0,9 2,1 6,4 9,6 9,3 20,9 Expansie / Brugfinanciering** 14,9 15,1 18,8 27,3 38,0 31,6 Buyout 75,6 71,4 54,5 27,1 29,5 19,5 Overige*** 8,6 11,3 19,2 35,5 22,5 24,9 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 * 100% = 2,6 mrd, dat wil zeggen enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina 2. ** Brugfinanciering: expansiefinanciering voorafgaand aan een beursgang *** Turn-around, herfinanciering van bankschuld

13 11 buyouts. De gemiddelde private equity-investering in buyouts steeg in 2005 fors tot 20,8 mln per onderneming. Deze stijging werd veroorzaakt doordat er meer grote buyouts plaatsvonden. 2.2 Aantal nieuwe buyouts versus bedrag per buyout * In turn-arounds, herfinancieringen van bankleningen en overige late-fase financieringen werd 220 mln geïnvesteerd, 16% meer dan in Het feit dat dit type financieringen minder snel groeide dan de rest van de markt geeft aan dat de portefeuillebedrijven in 2005 over het algemeen goede resultaten hebben behaald. Expansiefinanciering met name voor groeiende bedrijven In expansiefinancieringen werd ruim 385 mln geïnvesteerd, ofwel 15% van het in private equity geïnvesteerde vermogen. Opvallend was dat het aantal bedrijven dat expansiefinanciering kreeg ongeveer halveerde terwijl het gemiddeld geïnvesteerde bedrag bijna verdriedubbelde tot 4 mln per onderneming. In het recente verleden werden regelmatig vervolgfinancieringen gegeven aan portefeuillebedrijven die vanwege het slechte economische klimaat niet verkocht konden worden, maar die wel nieuw kapitaal nodig hadden. Nu de economie aantrekt komt dit minder voor. Gezonde volwassen bedrijven kunnen hun groei vaak uit hun eigen kasstroom of met bancair krediet financieren. De bedrijven die wél expansiefinanciering aantrekken zijn doorgaans groeiende kleine en middelgrote ondernemingen, die daarvoor niet op de beurs, maar wel bij een participatiemaatschappij terecht kunnen. Het gaat hierbij ook om bedrijven in de ICT en biotechnologie, die de startfase voorbij zijn. * In 2005 zijn de enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina Ontwikkeling vroege-fase financiering

14 12 Ondernemend vermogen 2005 Nauwelijks seed- en startfinancieringen In 2005 investeerden participatiemaatschappijen niet of nauwelijks in seedkapitaal. Er werd slechts 24 mln in startende ondernemingen geïnvesteerd (2004: 35 mln). De investeringen in deze zogenaamde vroege-fase financieringen bedroegen samen minder dan 1% van het in 2005 geïnvesteerde vermogen. Ter vergelijking: in 1999 en 2000 was 20% van de geïnvesteerde bedragen bestemd voor deze groep. Het gemiddelde geïnvesteerde bedrag per starter daalde licht tot 0,7 mln. 7 nieuwe fondsen opgericht voor seed- en startkapitaal De TechnoPartner Seed-faciliteit (Regeling Seed Capital Technostarters) heeft als doel de onderkant van de Nederlandse risicokapitaalmarkt te stimuleren en te mobiliseren, zodat meer technostarters in hun kapitaalbehoefte kunnen voorzien. Venture capitalfondsen kunnen zich kwalificeren voor de Seed-faciliteit en een achtergestelde lening aanvragen bij TechnoPartner. De lening is maximaal even groot als het private inlegbedrag van het fonds en bedraagt maximaal 4 mln. De Seed-faciliteit heeft in fondsaanvragen opgeleverd. Hiervan zijn zeven fondsen gehonoreerd met een totale omvang van 41,2 mln. Hiervoor wordt door TechnoPartner 20,6 mln bijgedragen. De fondsen die in 2005 bijeengebracht zijn leiden waarschijnlijk tot 10 à 15 mln aan seed- en startfinancieringen in de komende drie tot vier jaar. De investeringsfondsen die de komende jaren nog onder de regeling worden opgericht (met een totale omvang van maximaal 48 mln per jaar) zouden deze bedragen moeten verveelvoudigen.

15 13 3 Ontwikkelingen per bedrijfssector Meeste kapitaal naar productiebedrijven Productiebedrijven hebben in 2005 bijna 60% van het geïnvesteerde vermogen van Nederlandse participatiemaatschappijen weten aan te trekken. De private equity-investeringen in industriële en consumentengerelateerde productiebedrijven, chemische industrie, elektronicabedrijven en overige fabricagebedrijven stegen met 80% van 820 mln tot 1,5 mrd. Ook deze toename wordt voor de helft verklaard door de toevoeging van publieke informatie aan het onderzoek. Daarnaast is echter duidelijk de trend waarneembaar dat participatiemaatschappijen zich meer en meer richtten op buyouts. Dit type financiering bestaat naast aandelenkapitaal voor een aanzienlijk deel uit leningen, hetgeen van de onderneming een stabiele kasstroom en een tamelijk voorspelbaar investeringspatroon vereist. 1 Omdat veel productiebedrijven aan deze voorwaarden kunnen voldoen ligt het voor de hand dat buyouts voornamelijk in dit segment plaatsvinden. Forse stijging investeringen in ICT-bedrijven De private equity-investeringen in ICT stegen in 2005 van 50 mln naar 150 mln. De investeringen liggen daarmee een kwart onder het niveau van de periode en op de helft van recordjaar Bovendien is de samenstelling van de investeringen geheel anders. Ging het een aantal jaren geleden om financiering van de meest risicovolle fasen van ondernemingen, inmiddels hebben de meeste technologiefondsen hun aandacht verlegd naar de uitbouw van ondernemingen die hun bestaansrecht bewezen hebben. De investeringen in biotechnologie bedroegen 75 mln, ongeveer 10% minder dan in Ook hier betrof het met name expansiefinancieringen aan technologiebedrijven die de seed- en startfasen achter de rug hadden. 3.1 Investeringen naar bedrijfssectoren Investeringen, rente en aflossing op de leningen moeten worden betaald uit de kasstroom. 2 Handel & Dienstverlening = Financiële dienstverlening, transport, handel en distributie, overige dienstverlening Productie = Industriële productie, consumenten gerelateerd, chemische industrie, elektronica en andere fabricage Overige = Bouw, landbouw, bosbouw, energie en mijnbouw, industriële automatisering, overige. * In 2005 zijn de enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina 2.

16 14 Ondernemend vermogen Investeringen naar bedrijfssectoren in procenten 2005* Consumenten gerelateerd 30,0 14,9 25,6 11,1 18,4 16,0 Industriële producten 15,7 22,9 20,5 15,6 14,1 15,5 Biotechnologie 2,9 5,1 8,8 14,3 4,9 5,7 Overige dienstverlening 9,5 9,7 6,5 8,0 7,4 7,2 ICT 5,8 2,5 5,9 13,3 14,8 16,3 Bouw 1,3 0,6 5,8 1,4 5,1 2,0 Andere fabricage 11,3 10,4 4,4 2,9 11,7 3,6 Communicatie / uitgeverijen 3,3 7,7 1,7 2,0 1,0 15,0 Chemische industrie 9,2 1,5 1,6 0,2 6,1 1,2 Landbouw, bosbouw, visserij 0,6 0,3 1,1 0,7 0,1 1,1 Transport, handel, distributie 1,1 0,1 0,7 1,4 2,5 3,3 Elektronica 3,0 0,1 0,5 0,1 0,7 0,9 Financiële dienstverlening 1,8 3,3 0,4 5,1 2,6 1,0 Energie en mijnbouw 0,7 0,0 0,3 0,0 0,5 0,6 Industriële automatisering 0,6 1,4 0,2 2,7 0,1 0,0 Overige/Niet gespecificeerd 3,2 19,5 16,0 21,1 9,9 10,6 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 * 100% = 2,6 mrd, dat wil zeggen enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina 2.

17 15 4 Ontwikkelingen in desinvesteringen Het exitklimaat was in 2005 goed. De Nederlandse participatiemaatschappijen hebben voor een bedrag van 1,5 mrd (berekend op basis van de kostprijs) gedesinvesteerd. Wanneer informatie uit publieke bronnen buiten beschouwing gelaten wordt, werd voor 1,4 mrd gedesinvesteerd. Dit is een stijging van 17% ten opzichte van Ontwikkeling desinvesteringen * Secondary buyouts drijven desinvesteringen op 40% van de desinvesteringen vond plaats door middel van een secondary buyout, dat wil zeggen desinvestering door verkoop aan een andere participatiemaatschappij. In 2005 werd op deze manier voor een bedrag van 550 mln aan portefeuillebedrijven verkocht (50% meer dan in 2004: 360 mln). De stijging werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door een klein aantal grote secondaries. Daarnaast zijn de strategische partijen, vaak multinationale concerns, teruggekeerd als kopers van portefeuillebedrijven. Desinvesteringen langs deze weg stegen met tweederde tot 340 mln. Veel bedrijven in de portefeuilles van private equity-huizen waren in staat om aandelen terug te kopen en (achtergestelde) leningen terug te betalen aan hun aandeelhouders. De ruime mogelijkheden om bancaire financiering aan te trekken en het gunstige renteklimaat zorgden ervoor dat ondernemingen hun financieringsstructuur konden optimaliseren. *In 2005 zijn de enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina 2. **Doorgaans verkoop aan strategische partijen *** Zowel beursintroductie als verhandeling van stukken na beursintroductie **** Zowel verkoop aan andere participatiemaatschappij alswel aan een financiële instelling Door middel van de inkoop van eigen aandelen en terugbetalingen aan aandeelhouders werd ongeveer 280 mln gedesinvesteerd. Tenslotte heeft een aantal participatiemaatschappijen kleine belangen in beursgenoteerde bedrijven afgestoten. Verder speelde de openbare kapitaalmarkt als exitkanaal nauwelijks een rol. 4.2 Methode van desinvesteringen * mln % mln % mln % mln % Verkoop aan derden** Verhandeling via effectenmarkt*** Verkoop aan andere beleggers**** (Terug)verkoop aan aandeelhouders (incl. aflossing leningen) Faillissement / voorzieningen Overige/Niet gespecificeerd Totaal * 100% = 1,5 mrd, dat wil zeggen enquêteresultaten aangevuld met publieke informatie. Zie Toelichting op pagina 2. ** Doorgaans verkoop aan strategische partijen *** Zowel beursintroductie als verhandeling van stukken na beursintroductie **** Zowel verkoop aan andere participatiemaatschappij alswel aan een financiële instelling

18 16 Ondernemend vermogen 2005 Faillissementen en voorzieningen laag De private equity-huizen hebben gezonde portefeuilles. In de afgelopen jaren hebben de participatiemaatschappijen hun portefeuilles gesaneerd, zowel in de vroege-fase investeringen als in het buyoutsegment. Dankzij de aantrekkende economie bleef het aandeel voorzieningen en faillissementen met 9% ongeveer op het niveau van Verdere opmars van de secondary buyout De secondary buyout is niet meer weg te denken als exitmethode. Bij een secondary buyout neemt een participatiemaatschappij een of meerdere participaties over van een andere participatiemaatschappij. Dit is een optie als èn het rendement voor de uitstappende partijen èn het voorspelde rendement voor de instappende partijen voldoende zijn het verschijnsel dat zich dagelijks op de openbare kapitaalmarkt voordoet. Secondary buyouts vinden om verschillende redenen plaats. Het gebeurt regelmatig dat een onderneming groeiplannen heeft of een overname wil plegen waarvoor bij de huidige participatiemaatschappij(en) onvoldoende middelen beschikbaar zijn. Het komt ook voor dat een onderneming aanvankelijk door meerdere participatiemaatschappijen gefinancierd is, maar de voorkeur geeft aan één partij die de totale private equity-financiering voor haar rekening kan nemen. Ook kan het eenvoudigweg zijn dat het plan waarop de participatiemaatschappij geïnvesteerd heeft, is uitgevoerd, waarna de investeerder ervoor kiest om zijn rendement te realiseren in plaats van een volgend avontuur aan te gaan: de eerste participatiemaatschappij begeleidt bijvoorbeeld de verzelfstandiging uit een concern, de tweede investeert in internationalisering. Tenslotte komt het voor dat fondsen met een beperkte levensduur (normaliter tien jaar) tegen het einde van de looptijd nog bedrijven in portefeuille hebben. Deze portefeuilles worden in hun geheel of in delen verkocht aan andere participatiemaatschappijen. Vaak biedt een secondary buyout kansen voor nieuwe of recent aangetrokken managers om alsnog een aandeel in het bedrijf te nemen of om dat uit te breiden. Bovendien kan een secondary buyout de mogelijkheid bieden om de onderneming optimaal te (her)financieren.

19 17 5 Vooruitblik In 2006 zal de buyoutmarkt verder groeien, mede onder invloed van steeds grotere transacties. Een eventuele stijging van de rente kan de financieringsmogelijkheden enigszins beperken, waardoor de groei licht getemperd zou kunnen worden. Voor ondernemingen in de seed- en startfase verwacht de NVP een voorzichtig herstel van de venture capital-financieringen. Private equity in het centrum van de belangstelling Spraakmakende deals, waarbij bedrijven de beurs verlaten of bekende Nederlandse merken als zelfstandig bedrijf verder gaan, zullen de aandacht van het grote publiek trekken. Daardoor wordt wel eens vergeten dat althans wat aantallen investeringen betreft het merendeel van de private equity-investeringen betrekking heeft op middelgrote en kleine bedrijven. Tegelijkertijd biedt de grotere aandacht voor private equity een uitgelezen kans om meer bekendheid te geven aan de rol van private equity bij groei en innovatie in het Nederlandse bedrijfsleven. En aan de ruime ervaring die participatiemaatschappijen in de afgelopen 25 jaar hebben opgedaan in verbetering van het ondernemingsbestuur van niet-beursgenoteerde ondernemingen. Buyoutmarkt groeit verder Private equity-huizen nemen inmiddels ongeveer een derde van de fusies en overnames in Nederland voor hun rekening. 1 Algemeen wordt verwacht dat de fusieen overnamemarkt in 2006 verder zal groeien. Beursgenoteerde bedrijven zullen doorgaan met het verzelfstandigen van bedrijfsonderdelen die strategisch of geografisch niet tot hun kern behoren. In een groot aantal familiebedrijven zal bedrijfsoverdracht plaatsvinden, vaak aan partijen buiten de familie. Buyouts met private equity zullen daarbij een belangrijke rol blijven spelen. Tenslotte verwacht de NVP dat een aantal bedrijven de beurs zal verlaten met behulp van private equity. De notering brengt hoge lasten en veel corporate governance- en boekhoudregels met zich mee. Inmiddels heeft een reeks midcap bedrijven het voornemen geuit om de beurs te willen verlaten. Private equity speelde daarbij tot nu toe slechts enkele malen een rol. Er is een gerede kans dat dit in 2006 vaker het geval zal zijn. Zowel binnen private equityfondsen als bij banken is veel kapitaal beschikbaar voor buyouts. Buitenlandse investeerders actief in top van de markt Buitenlandse kapitaalverstrekkers, met name Amerikaanse en Britse, zijn inmiddels goed bekend met de Nederlandse markt. Zij zullen waarschijnlijk ook in 2006 een aantal grote transacties doen, soms in samenwerking met Nederlandse partijen. Incidenteel kunnen daarmee zeer grote bedragen gemoeid zijn. Het merendeel van de transacties zal echter in handen blijven van Nederlandse participatiemaatschappijen. Voorzichtig herstel seed- en startfinanciering Voor 2006 wordt enig herstel van de vroege-fase financieringen verwacht. Internationaal is de fondsenwerving voor dit segment inmiddels weer op gang gekomen. In Europa werd afgelopen jaar zo n 3,6 mrd (6% van de totale fondsenwerving) opgehaald voor high-tech seed- en startfondsen. In Nederland moeten de fondsen onder de Technopartner Seed-faciliteit een eerste herstel brengen van financieringsmogelijkheden in dit segment. Daarvoor is echter ook een betere kennisexploitatie door universiteiten en andere kennisinstellingen nodig. Goed klimaat voor exits Beursgenoteerde bedrijven zullen door het economische herstel geld in kas hebben om bedrijven over te nemen uit de portefeuilles van participatiemaatschappijen. Daarnaast zal minstens een even groot bedrag als vorig jaar aan secondary buyouts plaatsvinden. Enig herstel van de beurskoersen en nieuwe noteringsvormen in binnen- en buitenland zullen nieuwe exitmogelijkheden kunnen bieden. Vooralsnog bieden de financiële markten echter voldoende mogelijkheden voor bancaire herfinanciering, zonder dat sprake hoeft te zijn van verkoop van de onderneming. 1 O.a. Competing for Growth. The Annual Review of Mergers & Acquisitions in the Netherlands. KPMG, 2006.

20 18 Ondernemend vermogen 2005 Bijlage 1 Opzet van het onderzoek Doel Het onderzoek is uitgevoerd door Pricewaterhouse- Coopers Advisory N.V. Corporate Finance en Thomson Ventures Economics in opdracht van de NVP en de European Private Equity & Venture Capital Association (EVCA). Doel is inzicht geven in de geworven fondsen, de investeringen en de desinvesteringen van in Nederland actieve participatiemaatschappijen. In alle landen van Europa wordt deze enquête op dezelfde wijze uitgevoerd. Aanpak In januari 2006 zijn enquêteformulieren toegezonden aan 61 in Nederland actieve participatiemaatschappijen. Het betreft met name participatiemaatschappijen die in Nederland hun hoofdkantoor hebben. Een klein aantal buitenlandse partijen met een Nederlands kantoor is toegevoegd om het beeld van de Nederlandse markt te completeren. 47 partijen hebben de formulieren ingevuld geretourneerd (responspercentage 77%). De respondenten vertegenwoordigen samen 11,3 mrd aan vermogen onder beheer. Aangezien het overgrote deel (ongeveer 85%) van het geïnvesteerde vermogen van in Nederland actieve participatiemaatschappijen in het onderzoek is vertegenwoordigd, geeft het een representatief beeld van de ontwikkelingen in de Nederlandse markt. De enquête bestond uit twee delen. Deel A verzamelde informatie over: het profiel van de participatiemaatschappij, het aantal investment professionals, het type participatiemaatschappij (zelfstandig of captive); geworven fondsen in 2005 (omvang, herkomst en verwachte besteding); investeringen in 2005 (totale omvang, aantal ondernemingen en aantal investeringen, splitsingen naar financieringsfase, land en bedrijfssector); desinvesteringen in 2005 (totale omvang, aantal ondernemingen en aantal desinvesteringen, splitsing naar methode van desinvestering). Deel B verzamelde gedetailleerde informatie over de individuele portefeuillebedrijven en de afzonderlijke investeringen en desinvesteringen. Aan de enquête is een begrippenlijst toegevoegd om ervoor te zorgen dat alle respondenten de vragen op dezelfde manier invullen. De verzamelde data zijn door PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. Corporate Finance verwerkt en op consistentie getoetst. Waar nodig is bij de respondenten navraag gedaan om de juistheid en compleetheid van de gegevens te waarborgen. Naast de enquête is samen met de NVP publieke informatie verzameld over een klein aantal grote buyoutfondsen die in Nederland gevestigd zijn (Nederlandse partijen en Nederlandse vestigingen van buitenlandse partijen). Meetmethode Van participatiemaatschappijen met een Nederlands hoofdkantoor worden alle geworven fondsen, investeringen en desinvesteringen gemeten. Ongeveer 20% van de (des)investeringsbedragen heeft betrekking op buitenlandse, veelal Europese participaties. Van Nederlandse kantoren van buitenlandse private equityhuizen worden alleen de Nederlandse activiteiten in ogenschouw genomen. Bij geworven fondsen is gemeten hoeveel nieuw kapitaal de participatiemaatschappijen hebben aangetrokken. Voor onafhankelijke participatiemaatschappijen zijn alle nieuw aangetrokken middelen geteld. Voor captives zijn zowel de door het moederbedrijf gedurende 2005 gefinancierde investeringen geteld als eventueel door de captive extern aangetrokken middelen. De omvang van de (des)investeringen heeft slechts betrekking op de investeringen in private equity. Alle leningen waar zekerheden tegenover staan, zijn buiten beschouwing gelaten. Metingen in andere onderzoeken betreffen vaak de totale transactiewaarde van participaties, die een veelvoud van de investering in private equity kan bedragen. De transactiewaarde omvat de waarde van 100% van de aandelen en de schulden van de onderneming. De omvang van de desinvesteringen en het vermogen onder beheer zijn eveneens weergegeven tegen de kostprijs van de oorspronkelijke investeringen.

21 19 Bijlage 2 Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) behartigt de belangen van de participatiemaatschappijen in Nederland. De doelen van de NVP zijn: Samen met de overheid werken aan adequate regelgeving voor de private equity-sector en haar klanten Beleggers informeren over de kenmerken van private equity als asset class Ondernemers informeren over de mogelijkheden van private equity voor ondernemingsfinanciering De bekendheid en het imago van private equity verbeteren om bovengenoemde doelen te bereiken Bijdragen aan verdere professionalisering van de private equity sector De NVP heeft ongeveer vijftig leden. De leden zijn participatiemaatschappijen die als hoofdactiviteit hebben het verstrekken van risicodragend vermogen aan nietbeursgenoteerde vennootschappen. De investeringsactiviteiten van de NVP-leden strekken zich uit van financiering van de seed- en startfase, tot expansiefinanciering, tot financiering van buyouts en andere late-fase financieringen. Een aantal leden is onderdeel van een bank, verzekeraar of pensioenfonds. Anderen zijn onafhankelijk. Ook regionale ontwikkelingsmaatschappijen zijn aangesloten bij de NVP. 95% van het aantal private equity-investeringen en ongeveer 80% van de in Nederland geïnvesteerde bedragen komt voor rekening van leden van de NVP. Meer informatie over de activiteiten van de NVP en haar leden is te vinden op

22 20 Ondernemend vermogen 2005 Bijlage 3 Begrippenlijst Brugfinanciering Investeringen om de groei die voorafgaat aan een beursintroductie te financieren. Buyoutfinanciering Financiering van overnames waarbij een deel van de aandelen geplaatst wordt bij het zittende management (management buyout, MBO) of bij nieuw management (buy-in). Captive (fonds) Dochter van bank of verzekeraar of soms van een institutionele belegger. Een van de kenmerken van een captive fonds kan zijn dat het financieel een beroep doet op de moeder op het moment dat de captive een aantrekkelijk participatievoorstel heeft. Als gevolg hiervan is de omvang van het beschikbare vermogen bij deze fondsen niet altijd goed meetbaar. Desinvesteringen Gehele of gedeeltelijk afstand nemen van een participatie, door verkoop aan andere aandeelhouders of derden, danwel (terug)betaling van leningen, interest en dividend, danwel afschrijving op een participatie vanwege afwaardering of faillissement. EVCA European Private Equity & Venture Capital Association. De Europese brancheorganisatie voor private equity en venture capital. Exit Type desinvestering, namelijk verkoop van een participatie in een onderneming. Expansiefinanciering Financiering voor het verder commercialiseren van productie en verkoop bij ondernemingen die hun productontwikkeling voltooid hebben, maar nog geen winst genereren. Ook gebruikt voor groeifinanciering in volwassen bedrijven. Financieringsfase De fase waarin een onderneming zich bevindt, op het moment dat kapitaal verstrekt wordt. De volgende financieringsfasen worden onderscheiden: seed, start, expansie, buyout en overig (turn-around en herfinancieringen). Fund-in-fund Fonds dat in andere participatiefondsen deelneemt en derhalve indirect participeert. Investor buyout (IBO) Verkoop van een bedrijf of bedrijfsonderdelen aan een participatiemaatschappij. Late-fase financiering Verzamelnaam voor buyoutfinanciering en overige financiering voor volwassen ondernemingen. Management buyout (MBO) Verkoop van een bedrijf of bedrijfsonderdelen aan het zittende management. Bij grotere buyouts wordt vaak een deel van de aandelen door een participatiemaatschappij gekocht, die samenwerkt met het management. Marktkapitalisatie De waarde van het totale in aandelen geïnvesteerde vermogen. Private equity Investeringen in niet ter beurze genoteerde ondernemingen. Private equity omvat zowel investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)bedrijven - ook wel aangeduid als venture capital - als investeringen in volwassen bedrijven. Private equity-huis Participatiemaatschappij. Secondary buyout Buyout waarbij de participatie wordt overgenomen door een andere participatiemaatschappij. Seedfinanciering/-kapitaal Financiering voor onderzoek, bepaling en ontwikkeling van het initiële concept voordat de start-upfase wordt bereikt. Startfinanciering/-kapitaal Financiering voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten van beginnende ondernemingen. Turn-aroundfinanciering Investering in een bedrijf dat verlies lijdt en waarvan de continuïteit zonder extern vermogen niet is gewaarborgd. Door middel van een investering en een reorganisatie kan de onderneming weer levensvatbaar worden. Venture capital Investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)-bedrijven, waaraan relatief hoge risico s verbonden zijn. Vroege-fase financiering Verzamelnaam voor seeden startkapitaal en overige financiering voor de eerste groeifasen van beginnende ondernemingen.

23

24 NVP Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen Breitnerstraat BL Amsterdam Postbus AC Amsterdam T +31 (020) F +31 (020) E info@nvp.nl