Ondernemend vermogen. De Nederlandse private equity-markt in 2004

Transcriptie

1 Ondernemend vermogen De Nederlandse private equity-markt in 2004 april 2005

2 ISBN NVP Overname is, met bronvermelding, toegestaan. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de grootst mogelijke zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s) geen aansprakelijkheid.

3 1 Inhoud 02 Toelichting 03 Voorwoord 04 Samenvatting en conclusies 04 Hoofdrol voor buyouts 04 Herstel expansiefinancieringen 04 Nauwelijks seed- en startfinancieringen 04 Gezonde portefeuilles, goed exitklimaat 04 Succes in fondsenwerving 04 Nederland volgt Europese trends 05 Private equity: factor van groot sociaal-economisch belang 05 Private equity: meer dan kapitaal alleen 05 Vooruitblik Algemene ontwikkelingen 07 Investeringen en desinvesteringen gestegen 08 Omvang portefeuille gestegen 09 Herkomst van middelen wisselt van jaar tot jaar 10 Goed klimaat voor buyouts, weinig kansen voor starters 11 2 Ontwikkelingen per financieringsfase 11 Hoofdrol voor buyouts 12 Expansiefinanciering uit het dal 12 Nauwelijks seed- en startkapitaal 12 Europese markt voor grootste buyouts, meeste deals door Nederlandse spelers 13 3 Ontwikkelingen per bedrijfssector 13 Meeste kapitaal naar productiebedrijven 13 Steeds minder investeringen in technologie 14 Terughoudendheid bij investeerders in biotechnologie 15 4 Ontwikkelingen desinvesteringen 15 Goede exitmogelijkheden 16 Faillissementen en voorzieningen drastisch gedaald 16 Secondary buyout: veel gekozen exitstrategie 17 5 Vooruitblik 17 Groei buyoutmarkt zet door 17 Opkomst nieuwe fondsen voor expansiefinanciering 17 Nauwelijks herstel seed- en startfinanciering 17 Buitenlandse kapitaalverstrekkers blijvend actief 17 Verdere verbetering exitklimaat 18 Bijlage 1 Methode van onderzoek 19 Bijlage 2 Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen 20 Bijlage 3 Begrippenlijst

4 2 Ondernemend vermogen 2004 Toelichting De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) onderzoekt samen met het Corporate Finance team van PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. jaarlijks de belangrijkste ontwikkelingen in de Nederlandse private equity-markt. Private equity en venture capital De term private equity wordt gebruikt voor investeringen in niet-beursgenoteerde ondernemingen. Private equity omvat zowel investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)bedrijven - ook wel aangeduid als venture capital - als investeringen in volwassen bedrijven. financieren zijn buiten beschouwing gelaten. Metingen in andere onderzoeken betreffen vaak de totale transactiewaarde van participaties, die een veelvoud van de investering in private equity kan bedragen. De transactiewaarde omvat de waarde van 100% van de aandelen en de schulden van de onderneming. In Bijlage 3 is een begrippenlijst opgenomen waarin de meest voorkomende private equity-termen worden toegelicht. De Nederlandse markt wordt daarbij in eerste instantie afgebakend volgens de definitie van de European Private Equity & Venture Capital Association (EVCA): zij omvat de investerings- en desinvesteringsactiviteiten van private equity-huizen die in Nederland hun hoofdkantoor hebben. Het gevolg van deze aanpak is dat ongeveer 20% van de beschreven activiteiten betrekking heeft op buitenlandse (veelal Europese) participaties. Om het beeld van de Nederlandse markt zo compleet mogelijk te maken heeft de NVP besloten om een aantal buitenlandse partijen met zelfstandig opererende Nederlandse kantoren, die zich alleen met Nederlandse participaties bezighouden, ook op te nemen in het onderzoek. De manier waarop de investeringen en desinvesteringen gemeten worden is verder toegelicht in Bijlage 1. In 2004 is in Nederland ongeveer 3,5 mrd geïnvesteerd in private equity. 1 Daarvan werd grofweg 1,5 mrd geïnvesteerd in vier à vijf zeer grote buyouts 2, die werden uitgevoerd door buitenlandse private equity-spelers die niet deelnemen aan de Nederlandse enquête (voor meer informatie: zie Hoofdstuk 2, pagina 12). Van het resterende geïnvesteerde vermogen is ongeveer 80%, ofwel 1,7 mrd, vertegenwoordigd in de enquête. Daarmee geven de resultaten een representatief beeld van de Nederlandse private equity-markt. Tenslotte is het bij de interpretatie van de cijfers van belang te weten dat de vermelde (des)investeringen alleen de (des)investeringen van participatiemaatschappijen in private equity betreffen. De bankleningen die gebruikt worden om de transacties mede te 1 Bron: NVP-analyse 2 Buyouts zijn (vaak omvangrijke) overnamefinancieringen, waarbij het management van een onderneming samen met een participatiemaatschappij de aandelen verwerft.

5 3 Voorwoord Participatiemaatschappijen verschaffen private equity, ofwel risicodragend vermogen. Voorbeelden zijn groeifinanciering voor innovatieve ondernemingen en overnamefinanciering voor managers die een bedrijfsonderdeel verzelfstandigen of een directeur-grootaandeelhouder opvolgen. Private equity geeft hen ruimte om te ondernemen. Alweer voor de 7e maal presenteert de NVP in samenwerking met Corporate Finance van Pricewaterhouse- Coopers Advisory N.V. de uitkomsten van het investerings- en desinvesteringsonderzoek. Het succesvol afronden van een dergelijk omvangrijk onderzoek is niet mogelijk zonder een goede samenwerking met de NVP en de brede medewerking van haar leden. Participatiemaatschappijen staan normaliter niet in de schijnwerpers, maar zij vervullen een belangrijke rol in de Nederlandse economie. Ongeveer duizend grote en kleine bedrijven zijn gefinancierd met private equity. Hun producten en diensten worden dagelijks door elke Nederlander gebruikt: brood en banket, fietsen, keukentrappen, kinderkleding, telefoongidsen, salarisstroken, cadeauartikelen en vakantiereizen worden geleverd door bedrijven die voor kortere of langere tijd gesteund zijn door private equity. Dit onderzoek geeft een gedetailleerd beeld van de actuele ontwikkelingen in onze sector, die in toenemende mate beheerst wordt door investeringen in volwassen bedrijven. Er zijn nog maar zeer weinig participatiemaatschappijen die investeren in jonge, innovatieve bedrijven. Wij hopen dat de recent door het Ministerie van Economische Zaken gelanceerde Regeling seed capital technostarters, die private equity-huizen, corporate venturers en informal investors stimuleert om privaat kapitaal te mobiliseren voor dit segment, een herstel zal bespoedigen. Robert Schipper Voorzitter NVP In onze dagelijkse praktijk hebben wij vaak contact met de NVP-leden. Maar, karakteriserend voor de Nederlandse markt, hebben wij in toenemende mate contact met Angelsaksische huizen die hun vizier richten op de Benelux, een groeimarkt waar nog deals met aantrekkelijke rendementen te vinden zijn. De Angelsaksische investeerders zijn langer gewend aan zeer competitieve auctions resulterend in hoge prijzen welke vervolgens zoveel mogelijk bancair gefinancierd worden. Wij verwachten dat zij de Nederlandse private equity-markt nog competitiever zullen maken. Bij PwC Corporate Finance verwachten wij tevens dat 2005 een opleving zal geven in corporate M&A activiteiten. Redenen daarvoor: een combinatie van gezonde balansverhoudingen (veelal gerealiseerd door verkoop van niet-kernactiviteiten), goede bedrijfsresultaten (veelal gerealiseerd door kostenverlagingen), gewenste omzetgroei, lage rente en gestegen vertrouwen. Private equity speelt een hoofdrol in de Nederlandse M&A markt. Professionaliteit en snelheid, geholpen door lage rente en goede fundingsmogelijkheden vormen de basis voor een volwaardige industrie. Menno van der Meer Partner Corporate Finance bij PricewaterhouseCoopers Advisory N.V.

6 4 Ondernemend vermogen 2004 Samenvatting en conclusies In 2004 zijn de investeringen in private equity door Nederlandse participatiemaatschappijen toegenomen van 1,1 mrd naar 1,7 mrd, een forse stijging van bijna 60%. De groei van de investeringen werd gedreven door de toename van grote buyouts en andere late-fase financieringen. Het verbeterde exitklimaat leidde in 2004 eveneens tot een stijging van de desinvesteringen, tot 1,2 mrd ( 965 mln in 2003). Faillissementen kwamen in 2004 weinig voor, omdat veel participatiemaatschappijen hun portefeuilles in 2002 en 2003 hadden geschoond. De beschikbare hoeveelheid kapitaal voor investeringen in private equity nam sterk toe. In 2004 werd voor 1,9 mrd aan nieuwe fondsen geworven. Dit betekent dat private equity een steeds belangrijkere rol gaat spelen in de Nederlandse economie. Hoofdrol voor buyouts De Nederlandse participatiemaatschappijen verschaften in 2004 overwegend late-fase financieringen. Buyouts, herplaatsingen, turn-arounds en andere financieringen van volwassen bedrijven stegen met ruim 75% tot een recordhoogte van 1,4 mrd. Voor het eerst vonden in Nederland meer dan honderd buyouts plaats. Daarbij ging het niet alleen om bedrijfsopvolging en verzelfstandiging van bedrijfsonderdelen, maar ook om de overname van portefeuillebedrijven van andere participatiemaatschappijen, zogenaamde secondary buyouts. Angelsaksische partijen, die niet deelnamen aan deze enquête, deden in 2004 enkele zeer grote buyouts in Nederland, zoals Gouden Gids, Vendex KBB en PCM Uitgevers. Daarbij investeerden zij naar schatting 1,5 mrd in private equity. Herstel expansiefinancieringen Na een scherpe daling in 2003 trad in 2004 een herstel op in de expansiefinancieringen. Groeiende ondernemingen wisten afgelopen jaar een bedrag van 256 mln aan te trekken, bijna 30% meer dan in Gunstiger economische verwachtingen spelen hierbij waarschijnlijk een belangrijke rol. 1 European Private Equity & Venture Capital Association Nauwelijks seed- en startfinancieringen In 2004 zijn de investeringen in seed- en startkapitaal gehalveerd, tot 37 mln, het niveau van begin jaren negentig. Deze daling werd veroorzaakt doordat weinig kapitaal beschikbaar was voor investeringen in deze segmenten. Een aantal fondsen heeft zich teruggetrokken uit de markt. Andere fondsen waren bijna volledig geïnvesteerd en hielden het resterende kapitaal beschikbaar voor de bestaande portefeuille. Participatiemaatschappijen die wel kapitaal beschikbaar hadden voor seed- en startfinancieringen investeerden nog steeds zeer voorzichtig, met teleurstellende resultaten uit het recente verleden nog in het achterhoofd. Gezonde portefeuilles, goed exitklimaat De Nederlandse participatiemaatschappijen hebben in 2004 voor 1,2 mrd (op basis van kostprijs) gedesinvesteerd, een stijging van ongeveer 25% ten opzichte van Het exitklimaat voor private equityinvesteringen is verder verbeterd. De secondary buyout, ofwel verkoop aan een andere participatiemaatschappij, vormde een van de belangrijkste desinvesteringsmethodes. De openbare kapitaalmarkt speelde als exitkanaal nauwelijks een rol. De participatiemaatschappijen hebben in de voorbije jaren hun portefeuilles geschoond: het aandeel voorzieningen en faillissementen daalde naar 8% (tegen ruim 30% in 2003). Succes in fondsenwerving Participatiemaatschappijen hebben in ,9 mrd aan nieuwe fondsen geworven, bijna de helft meer dan in Dit succes in fondsenwerving onderstreept het vertrouwen in de Nederlandse private equity-markt. Vooral buyoutfondsen hebben volop ruimte voor nieuwe investeringen. Nederland volgt Europese trends De Nederlandse markt volgt min of meer de ontwikkelingen in Europa. Voorlopige cijfers van EVCA 1 geven aan dat ook in Europa de investeringen stegen, zij het met slechts 5% van 29,1 mrd tot 30,6 mrd. Net als in Nederland werden de investeringen gedomineerd

7 5 door het buyoutsegment (68% in Europa versus 71% in Nederland). Het bedrag aan desinvesteringen in Europa nam toe van 13,6 mrd tot 14,1 mrd. De meeste desinvesteringen vonden plaats door middel van verkoop aan strategische partijen en secondary buyouts. Ook in Europa daalde het verlies door faillissementen sterk. De fondsenwerving in Europa nam licht af, van 27 mrd tot minder dan 25 mrd. Driekwart van de geworven fondsen was bestemd voor buyouts. Private equity: factor van groot sociaal-economisch belang Het vermogen dat participatiemaatschappijen investeren in Nederlandse ondernemingen is een factor van grote economische betekenis. Ultimo 2004 hadden de Nederlandse participatiemaatschappijen een bedrag van 8,4 mrd onder beheer. Dit vermogen was geïnvesteerd in ruim bedrijven die voor het overgrote deel (ongeveer 80%) in Nederland gevestigd zijn. De groep Nederlandse bedrijven die door private equity wordt ondersteund heeft een gezamenlijke omzet van 66,5 mrd, circa 15% van het bruto binnenlands product. Deze ondernemingen tellen gezamenlijk bijna werknemers. Dit vertegenwoordigt ongeveer 8% van de werkgelegenheid in de Nederlandse particuliere sector. 1 Private equity: meer dan kapitaal alleen Participatiemaatschappijen staan de ondernemingen waarin zij deelnemen bij met raad en daad en stellen hun uitgebreide kennis- en relatienetwerk ter beschikking. Om dat goed te kunnen doen hebben participatiemaatschappijen verschillende specialisaties, richten zich op verschillende financieringsfases en sectoren, onderscheiden zich qua gemiddeld geïnvesteerd bedrag en qua grootte van de onderneming waarin zij investeren en verschillen in de eisen die zij stellen aan hun betrokkenheid bij ondernemingen. Voordeel van deze specialisatie is dat specifieke ervaring en deskundigheid wordt opgebouwd. Deze wordt niet alleen ingezet bij de investeringsselectie, maar sorteert vooral ook effect in de betrokkenheid bij en begeleiding van portefeuillebedrijven. Recent onderzoek toont aan dat ondernemingen na een buyout vaak sneller groeien en hun winstgevendheid zien verbeteren. Tegelijkertijd gaan deze bedrijven meestal meer investeren in marketing, R&D en opleidingen en groeit hun aantal werknemers. 2 Vooruitblik Bron: NVP, PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. 2 Bron: Studie naar de economische en sociale effecten van buyouts in Nederland. Inzicht in de versnelde ontwikkeling van ondernemingen na een private equity-investering. NVP, Voor buyouts nog volop fondsen beschikbaar Opkomst nieuwe fondsen voor expansiefinanciering Nauwelijks kapitaal voor starters Buitenlandse investeerders gaan voor grote deals, al of niet samen met Nederlandse partijen Verbetering exitklimaat door terugkomst strategische partijen en via secondary buyouts

8

9 7 1 Algemene ontwikkelingen Investeringen en desinvesteringen gestegen 1.1 Investeringen - desinvesteringen De investeringen in private equity door Nederlandse participatiemaatschappijen zijn in 2004 gestegen van 1,1 mrd naar 1,7 mrd, een forse stijging van bijna 60%. De groei werd vooral gedreven door de ontwikkelingen in de buyoutmarkt. Zowel het aantal buyouts als het gemiddeld geïnvesteerde bedrag per buyout namen sterk toe. In 2004 is voor 1,2 mrd gedesinvesteerd, een stijging met een kwart ten opzichte van Indien desinvesteringen in de vorm van faillissementen en voorzieningen buiten beschouwing worden gelaten, was er zelfs sprake van een stijging van 70%. Het aantal ondernemingen dat private equity wist aan te trekken steeg in 2004 van 402 tot 468. Dit werd met name veroorzaakt door een sterke stijging van het aantal bedrijven waarin voor het eerst een private equity-investering plaatsvond. Veel participatiemaatschappijen hebben zich een aantal jaren beziggehouden met sanering en versterking van hun portefeuillebedrijven, maar in 2004 was er weer volop ruimte om nieuwe investeringen te doen. 1.2 Geïnvesteerd bedrag versus aantal ondernemingen Geïnvesteerd bedrag (in mln) Aantal ondernemingen Bij ruim 80% van de 468 ondernemingen waarin een private equity-financiering plaatsvond, bedroeg de investering minder dan 5 mln. Het gemiddelde bedrag voor nieuwe investeringen lag hoog, op ruim 7 mln, omdat driekwart van de nieuwe investeringen uit buyouts bestond. Vervolginvesteringen bedroegen gemiddeld ongeveer 2 mln per onderneming.

10 8 Ondernemend vermogen 2004 Omvang portefeuille gestegen In 2004 bedroeg het totale vermogen onder beheer van de Nederlandse participatiemaatschappijen 8,4 mld. Dit is een stijging met 8% ten opzichte van Zo wordt duidelijk dat de groei van het totale vermogen onder beheer sinds de tweede helft van de jaren negentig, ondanks een lichte terugval in 2001, nog steeds voortduurt. Private equity gaat daarmee een steeds belangrijkere rol spelen in de financiering van ondernemingen. Het totale bedrag onder beheer is geïnvesteerd in ruim bedrijven, waarvan ongeveer duizend in Nederland gevestigd zijn. 1.3 Totale vermogen onder beheer

11 9 Herkomst van middelen wisselt van jaar tot jaar Het totaal aan nieuw aangetrokken middelen bedroeg in ,9 mrd, een stijging van bijna 50% ten opzichte van 2003 ( 1,3 mrd). De gemiddelde omvang van de nieuw geworven fondsen neemt de laatste jaren toe. Doordat slechts een beperkt aantal spelers per jaar nieuwe fondsen werft, is de herkomst van de middelen sterk afhankelijk van de profielen van de wervende partijen. Dit leidt van jaar tot jaar tot grote schommelingen in de herkomst van de middelen. Dit is duidelijk te zien in tabel 1.4. De in 2004 geworven fondsen zijn vooral bestemd voor buyout- en expansiefinancieringen. De onafhankelijke participatiemaatschappijen hebben in 2004 nauwelijks nieuwe fondsen geworven. Dit gold in het bijzonder voor investeerders in biotechnologie en ICT. Een aantal institutionele beleggers is terughoudend met het verstrekken van nieuwe fondsen aan zogenaamde vroege-fase investeerders, omdat zij teleurstellende ervaringen hebben opgedaan toen zij in de periode 1999 tot 2001 voor het eerst in venture capital investeerden. 1.4 Herkomst verworven fondsen in Gemiddeld mln mln mln mln Banken % % % % Pensioenfondsen % % % % Kapitaalmarkt 13 1% % 0 0% 56 4% Verzekeringsmaatschappijen 117 6% % 0 0% 88 7% Niet-financiële instellingen 17 1% 92 7% 38 4% 49 4% Fonds-in-fonds % 55 4% 40 5% 122 9% Publieke sector 10 1% 49 4% 2 0% 20 2% Privé personen 36 2% 24 2% 35 4% 32 2% Overige 33 2% 83 7% 19 2% 45 3% Totaal % % % %

12 10 Ondernemend vermogen 2004 Goed klimaat voor buyouts, weinig kansen voor starters Het buyoutsegment is in 2004 verder gegroeid. In 2003 was de aandacht nog hoofdzakelijk gericht op de bestaande portefeuilles en deden zich weinig nieuwe investeringsmogelijkheden voor. Omdat er bovendien weinig exitmogelijkheden waren vonden veel uitbreidingsinvesteringen plaats in portefeuillebedrijven, vaak in de vorm van expansiefinanciering. Vanaf eind 2003 kregen participatiemaatschappijen weer meer aantrekkelijke investeringsvoorstellen aangeboden. Vanwege de aantrekkende economie achtte een aantal concerns de tijd rijp om goed lopende niet-kernactiviteiten te verkopen. Deze trend heeft in 2004 doorgezet. Het aantal ondernemingen dat voor het eerst private equity aantrok, steeg sterk en bereikte bijna het niveau van Driekwart van deze nieuwe investeringen betrof buyouts. maar verstrekt door kleine gespecialiseerde investeerders, die zich zeer intensief met hun participaties bemoeien. Als gevolg van deze ontwikkelingen hadden nieuwe en uitbreidingsinvesteringen in 2004 vooral betrekking op groei en verzelfstandiging van volwassen bedrijven. Het investeringsklimaat in de vroege-fase segmenten was zeer terughoudend. Het aantal investeringen in seed- en startkapitaal werd gehalveerd, terwijl de gemiddelde omvang van de verstrekte financieringen ongeveer gelijk bleef. Dit tekent de positie waarin veel investeerders verkeren. Fondsen die bijna volledig geïnvesteerd zijn, maar nog niet veel successen hebben behaald, bewaren hun laatste kapitaal voor de echt kansrijke investeringen die het rendement van hun fonds moeten bepalen. Fondsen die nog wel over een ruime hoeveelheid kapitaal beschikken, hebben voorzichtig geïnvesteerd en hun eisen aan investeringsplan, managementteam en prijs verscherpt. Sommige fondsen zijn zelfs gestopt met investeren en hebben het resterende kapitaal teruggestort aan hun fondsverstrekkers. Seed- en startkapitaal worden alleen nog 1.5 Aantal ondernemingen waarin nieuwe en uitbreidingsinvesteringen zijn gedaan Nieuwe investeringen Uitbreidingsinvesteringen Totaal

13 11 2 Ontwikkelingen per financieringsfase Ondernemers kunnen op diverse momenten in de ontwikkeling van hun bedrijf een beroep doen op private equity-verschaffers. Technologisch georiënteerde bedrijven hebben vaak in de vroege financieringsfase behoefte aan risicodragend vermogen, omdat zij nog geen omzet (laat staan winst of een positieve kasstroom) hebben, maar wel veel kapitaal nodig hebben voor onderzoek en ontwikkeling van hun product. Seedkapitaal wordt verstrekt aan beginnende ondernemers die onderzoek doen gericht op de ontwikkeling van een eerste productconcept. Startfinanciering is bedoeld voor verdere productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten. Ondernemingen die deze fasen met succes doorlopen hebben, zoeken vaak vervolgfinanciering in de vorm van expansiefinanciering om productie en verkoop verder te commercialiseren. Financieringsfasen Vroege-fase financiering: Seedfinanciering Startfinanciering Overige vroege-fase financiering Expansiefinanciering Late-fase financiering Buyoutfinanciering Turn-aroundfinanciering Hoofdrol voor buyouts In 2004 domineerden buyouts en andere late-fase investeringen de private equity-markt. Samen maakten deze categorieën ruim 80% van de totale private equity investeringen uit. Ook ondernemers in productie-, handels- en dienstverleningssectoren werken samen met participatiemaatschappijen. In deze gevallen gaat het meestal om late-fase financieringen: buyout- of expansiefinanciering van volwassen bedrijven met een bewezen trackrecord. Wanneer een buyout gepaard gaat met een reorganisatie en een extra financiering dan is sprake van een turn-aroundfinanciering. De ontwikkelingen in de vroege- en de late-fase financieringen lopen de laatste jaren zeer sterk uiteen. De investeringen van Nederlandse participatiemaatschappijen in buyouts verdubbelden van 578 mln tot 1,2 mrd. Voor het eerst werden meer dan honderd buyouts opgetekend. De gemiddelde private equity-investering in buyouts steeg in 2004 fors tot 12,1 mln per onderneming. In turn-arounds, herfinancieringen, en overige latefase financieringen werd 190 mln geïnvesteerd, ongeveer evenveel als in Secondary buyouts spelen een belangrijke rol in dit segment. 2.1 Investeringen naar financieringsfase % van totale % van totale aantal investeringsbedrag ondernemingen Seed 0,1 1,0 2,7 0,8 0,7 3,1 5,1 2,0 Start/vroege fase 2,1 6,4 11,7 8,5 9,3 20,9 16,4 18,0 Expansie/Brugfinanciering* 15,1 18,8 42,8 34,4 38,0 31,6 64,0 50,0 Buyout 71,4 54,5 31,6 46,5 29,5 19,5 10,5 12,0 Overige** 11,3 19,2 11,2 9,9 22,4 24,9 4,0 18,0 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 * Brugfinanciering: expansiefinanciering voorafgaand aan een beursgang ** Turn-around, herfinanciering van bankschuld, financiering van secondary buyouts

14 12 Ondernemend vermogen Aantal nieuwe buyouts versus bedrag per buyout Expansiefinanciering uit het dal In expansiefinancieringen werd ruim 256 mln geïnvesteerd, ofwel 15% van het in private equity geïnvesteerde vermogen. Zowel het bedrag als het aantal ondernemingen dat expansiefinanciering ontving stegen aanzienlijk. Veel ondernemingen hadden weer (meer) vertrouwen in de toekomst en trokken expansiefinanciering aan voor groei, opzet van nieuwe activiteiten of overnames. Middelgrote ondernemingen kunnen daarvoor niet op de beurs terecht, maar wel bij een participatiemaatschappij. Nauwelijks seed- en startkapitaal 2.3 Ontwikkeling vroege-fase financiering In 2004 investeerden participatiemaatschappijen niet of nauwelijks in seedkapitaal en werd slechts 35 mln in startende ondernemingen geïnvesteerd (2003: respectievelijk 11 mln en 68 mln). De investeringen in deze zogenaamde vroege-fase financieringen bedroegen samen slechts 2% van het in 2004 geïnvesteerde vermogen. Ter vergelijking: in 1999 en 2000 was 20% van de geïnvesteerde bedragen bestemd voor deze groep. Het aantal bedrijven dat seedkapitaal wist aan te trekken van een Nederlandse participatiemaatschappij was de laatste jaren steeds zeer gering (tussen de tien en vijftien per jaar), maar daalde nu tot drie. Opvallend was dat nu ook het aantal bedrijven dat startkapitaal aantrok halveerde tot 44. Het gemiddelde geïnvesteerde bedrag ligt rond de 0,8 mln. Europese markt voor grootste buyouts, meeste deals door Nederlandse spelers De buyoutmarkt wordt gedreven door herstructureringen van grote, vaak multinationale concerns als CSM, DSM, Vendex KBB en VNU. Dergelijke partijen verkopen hun niet tot de kern behorende activiteiten liever niet rechtstreeks aan een concurrent. Een zelfstandige beursgang van een bedrijfsonderdeel was in de afgelopen jaren vrijwel onmogelijk. De verkoop aan het management en een participatiemaatschappij vormt dan een goed alternatief. Net als in andere Europese landen worden vrijwel alle middelgrote buyouts gedaan door locale, Nederlandse partijen. Daarnaast ontstaat steeds meer een Europees speelveld voor grote en zeer grote buyouts. In dat kader zijn buitenlandse buyoutfondsen zeer geïnteresseerd in de Nederlandse markt. In vergelijking met andere Europese landen werpt de wet- en regelgeving in ons land weinig barrières op voor overnemende partijen uit het buitenland. Bovendien hebben veel Nederlandse ondernemingen ervaring met buitenlandse relaties. In een viertal zeer grote buyouts, met transactiewaardes variërend van ruim 650 mln tot meer dan 2 mrd, werd naar schatting bijna 1,5 mrd aan private equity geïnvesteerd. 1 Nederlandse private equity-huizen waren ook geïnteresseerd in deze transacties, maar bleken vaak niet bereid om de hoge biedingen van buitenlandse concurrenten te overtreffen. 1 Niet opgenomen in het onderzoek, zie Toelichting op pagina 2.

15 13 3 Ontwikkelingen per bedrijfssector Meeste kapitaal naar productiebedrijven 3.1 Investeringen naar bedrijfssectoren Productiebedrijven hebben in 2004 de helft van het geïnvesteerde vermogen van Nederlandse participatiemaatschappijen weten aan te trekken. De private equity-investeringen in industriële en consumentengerelateerde productiebedrijven, chemische industrie, elektronicabedrijven en overige fabricagebedrijven stegen met 47% van 560 mln tot 820 mln. Deze toename is het gevolg van het feit dat participatiemaatschappijen zich meer en meer richtten op latefase financieringen, met name buyouts. Dit type financiering bestaat naast aandelenkapitaal voor een aanzienlijk deel uit leningen, wat van de onderneming een stabiele kasstroom en een tamelijk voorspelbaar investeringspatroon vereist. 1 Omdat veel productiebedrijven aan deze voorwaarde kunnen voldoen ligt het voor de hand dat buyouts voornamelijk in dit segment plaatsvinden. Steeds minder investeringen in technologie De private equity-investeringen in ICT en biotechnologie daalden in 2004 met 20% tot 130 mln. Deze daling werd vooral veroorzaakt doordat er nauwelijks nieuwe investeringen werden gedaan in bedrijven in de seeden startfase. In technologie gespecialiseerde participatiemaatschappijen hebben vooral in hun bestaande portefeuille geïnvesteerd. 1 Investeringen, rente en aflossing op de leningen moeten worden betaald uit de kasstroom. 2 ICT = ICT en industriële automatisering Handel & Dienstverlening = Financiële dienstverlening, transport, handel en distributie, overige dienstverlening Productie = Industriële productie, consumenten gerelateerd, chemische industrie, elektronica en andere fabricage Overige = Bouw, landbouw, bosbouw, energie en mijnbouw, overige.

16 14 Ondernemend vermogen Investeringen naar bedrijfssectoren in procenten Consumenten gerelateerd 14,9 25,6 11,1 18,4 16,0 7,0 Industriële producten 22,9 20,5 15,6 14,1 15,5 9,0 Biotechnologie 5,1 8,8 14,3 4,9 5,7 4,0 Overige dienstverlening 9,7 6,5 8,0 7,4 7,2 11,5 ICT 2,5 5,9 13,3 14,8 16,3 21,0 Bouw 0,6 5,8 1,4 5,1 2,0 3,0 Andere fabricage 10,4 4,4 2,9 11,7 3,6 8,5 Communicatie / uitgeverijen 7,7 1,7 2,0 1,0 15,0 7,0 Chemische industrie 1,5 1,6 0,2 6,1 1,2 2,0 Landbouw, bosbouw, visserij 0,3 1,1 0,7 0,1 1,1 1,0 Transport, handel, distributie 0,1 0,7 1,4 2,5 3,3 6,5 Elektronica 0,1 0,5 0,1 0,7 0,9 2,5 Financiële dienstverlening 3,3 0,4 5,1 2,6 1,0 4,5 Energie en mijnbouw 0,0 0,3 0,0 0,5 0,6 0,0 Industriële automatisering 1,4 0,2 2,7 0,1 0,0 1,0 Overige/Niet gespecificeerd 19,7 16,0 21,1 9,9 10,6 11,5 Totaal 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Terughoudendheid bij investeerders in biotechnologie Investeringen in biotechnologie betreffen veelal startkapitaal en vroege-fase financiering. Investeringen in deze sector vergen een lange adem, aangezien de ontwikkeling van nieuwe producten en technieken veel tijd en geld kosten. Over het algemeen moet dus een groot aantal jaren in een onderneming geïnvesteerd worden, voordat duidelijk is of die succesvol zal zijn. Het niveau van investeringen is tussen 2002 en 2004 gedaald van bijna 190 mln tot 90 mln. Investeerders in biotechnologie kijken kritischer naar de waardering van ondernemingen en stellen hogere eisen aan investeringsvoorstellen.

17 15 4 Ontwikkelingen desinvesteringen In 2004 hebben de Nederlandse participatiemaatschappijen voor een bedrag van 1,2 mrd (berekend op basis van de kostprijs) gedesinvesteerd. Dit is een stijging van 26%. Wanneer desinvesteringen in de vorm van faillissementen en voorzieningen buiten beschouwing blijven, was er zelfs sprake van een stijging van 70%. 4.1 Ontwikkeling desinvesteringen Goede exitmogelijkheden In 2004 verbeterde het exitklimaat. De secondary buyout, dat wil zeggen desinvestering door verkoop aan een andere participatiemaatschappij, is niet meer weg te denken als exitkanaal. In 2004 werd op deze manier voor een bedrag van 360 mln gedesinvesteerd (drie maal zoveel als in 2003: 117 mln). Daarnaast waren veel bedrijven in de portefeuilles van private equity-huizen in staat om aandelen terug te kopen en (achtergestelde) leningen terug te betalen aan hun aandeelhouders. De ruimere mogelijkheden om bancaire financiering aan te trekken en het gunstige renteklimaat zorgden ervoor dat ondernemingen hun financieringsstructuur konden optimaliseren. Door middel van de inkoop van eigen aandelen en terugbetalingen aan aandeelhouders werd ongeveer 400 mln gedesinvesteerd. De verkoop van portefeuillebedrijven aan strategische partijen, vaak multinationale concerns, steeg met 15%. Evenals in andere Europese landen speelde de openbare kapitaalmarkt als desinvesteringskanaal geen rol van betekenis. * Doorgaans verkoop aan strategische partijen ** Zowel beursintroductie als verhandeling van stukken na beursintroductie *** Zowel verkoop aan andere participatiemaatschappij alswel aan een financiële instelling 4.2 Methode van desinvesteringen mln mln mln mln Verkoop aan derden* 206,4 17,0% 180,0 18,7% 64,7 17,2% 121,2 18,0% Verhandeling via effectenmarkt** 100,6 8,3% 27,5 2,9% 22,9 6,1% 69,2 10,3% Verkoop aan andere beleggers*** 360,9 29,8% 116,7 12,1% 6,6 1,8% 16,8 2,5% (Terug) verkoop aan aandeelhouders (incl. aflossing leningen) 399,9 33,0% 170,4 17,7% 52,2 13,8% 66,6 9,9% Faillissement / voorzieningen 94,1 7,8% 315,2 32,7% 230,4 61,1% 197,0 29,3% Overige/Niet gespecificeerd 51,1 4,2% 155,1 16,1% 0,0 0,0% 201,2 30,0% Totaal 1.213,0 100,0% 964,8 100,0% 376,8 100,0% 672,0 100,0% * Doorgaans verkoop aan strategische partijen ** Zowel beursintroductie als verhandeling van stukken na beursintroductie *** Zowel verkoop aan andere participatiemaatschappij alswel aan een financiële instelling

18 16 Ondernemend vermogen 2004 Faillissementen en voorzieningen drastisch gedaald In de afgelopen jaren hebben de participatiemaatschappijen hun portefeuilles gesaneerd, zowel in vroege-fase investeringen als in het buyoutsegment. Als gevolg daarvan en in combinatie met de aantrekkende economie zijn de afschrijvingen door faillissementen en voorzieningen gedaald tot minder dan 8% van de desinvesteringen ( 94 mln). Secondary buyout: veel gekozen exitstrategie De secondary buyout is doorgebroken als nieuwe exitmethode in een periode waarin alternatieven schaars waren. Inmiddels is deze desinvesteringsmethode in heel Europa een bekend verschijnsel geworden. Bij een secondary buyout neemt een participatiemaatschappij een of meerdere participaties over van een andere participatiemaatschappij. Dit is een optie als èn het rendement voor de uitstappende partijen èn het voorspelde rendement voor de instappende partijen voldoende zijn. Een secondary buyout is bijvoorbeeld een mogelijkheid als een onderneming groeiplannen heeft of een overname wil plegen waarvoor bij de huidige participatiemaatschappij(en) onvoldoende middelen in de fondsen beschikbaar zijn. Het komt ook voor dat een onderneming aanvankelijk door meerdere participatiemaatschappijen gefinancierd is, maar de voorkeur geeft aan één partij die de totale private equity-financiering voor haar rekening kan nemen. In een aantal gevallen biedt een secondary buyout kansen voor nieuwe of recent aangetrokken managers om alsnog een aandeel in het bedrijf te nemen of om dat uit te breiden. Tenslotte kan een secondary buyout de mogelijkheid bieden om de onderneming optimaler te (her)financieren.

19 17 5 Vooruitblik De NVP verwacht voor 2005 een aanhoudende groei van de buyoutmarkt, waarbij grotere transacties een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Ondernemingen in de seed- en startfase zullen blijvend geconfronteerd worden met krappe financieringsmogelijkheden. Groei buyoutmarkt zet door Algemeen wordt een voortgaande groei van het aandeel buyouts verwacht. Er is vooralsnog geen gebrek aan fondsen voor dit segment. Multinationals kunnen in een aantrekkende economie aanleiding vinden om niet-kernactiviteiten af te stoten. Kleinere beursgenoteerde bedrijven raken steeds meer geïnteresseerd in het alternatief dat financiering met private equity hen kan bieden. In beide gevallen kan een buyout een goede oplossing vormen. Opkomst nieuwe fondsen voor expansiefinanciering De NVP voorziet een verdere groei van de expansiefinancieringen. Momenteel wordt een aantal fondsen opgezet die zich op de financiering van sterk groeiende, volwassen ondernemingen zullen richten. Omdat aan dergelijke investeringen hogere risico s verbonden zijn dan aan buyouts, liggen de verwachte en vereiste rendementen navenant hoger. Later in 2005 zullen deze fondsen actief worden. Nauwelijks herstel seed- en startfinanciering Voor 2005 wordt nog nauwelijks herstel van de vroegefase financieringen verwacht. Internationaal wordt de verwachting uitgesproken dat na de technologie-hype van eind negentiger jaren juist in de komende jaren de prijs-kwaliteit verhouding van de proposities goed zal zijn. Daardoor zal achteraf bezien deze investeringsperiode tot de betere rendementen leiden. In Nederland is het aantal actieve investeerders in dit segment momenteel echter zeer klein. Een aantal heeft zijn aandachtsgebied verschoven naar tweede- en derde-ronde expansiefinancieringen. Anderen moeten eerst nieuw kapitaal aantrekken voordat zij tot nieuwe investeringen kunnen overgaan. De NVP verwacht dat de recent door het Ministerie van Economische Zaken gepubliceerde stimuleringsmaatregelen het mogelijk zullen maken om nieuwe, kleine, investeringsfondsen voor technostarters op te zetten. De NVP hoopt dat deze fondsen zullen bijdragen aan het herstel van de financieringsmogelijkheden voor ondernemingen in de seed- en startfase. Nieuwe financieringsmogelijkheden zullen gepaard moeten gaan met stimulering van kennisexploitatie door universiteiten en andere kennisinstellingen. Buitenlandse kapitaalverstrekkers blijvend actief Buitenlandse, met name Amerikaanse en Britse, kapitaalverstrekkers zullen actief blijven in de Nederlandse markt. Het gaat daarbij om buitenlandse private equity-huizen die soms in samenwerking met binnenlandse partijen in grote Nederlandse ondernemingen willen investeren. Incidenteel kunnen daarmee zeer grote bedragen gemoeid zijn. Het merendeel van de transacties zal echter in handen blijven van Nederlandse participatiemaatschappijen. Verdere verbetering exitklimaat Als de betere economische vooruitzichten werkelijkheid worden dan zal de verkoop van portefeuillebedrijven aan strategische partijen weer toenemen. Daarnaast zal de secondary buyout zich als exitmethode handhaven. Enig herstel van de beurskoersen zal kunnen leiden tot nieuwe exitmogelijkheden waarbij portefeuillebedrijven door middel van een beursgang nieuw risicodragend vermogen ophalen. Vooralsnog biedt de lage rentestand echter voldoende mogelijkheden voor bancaire herfinanciering.

20 18 Ondernemend vermogen 2004 Bijlage 1 Opzet van het onderzoek Doel Het onderzoek is uitgevoerd door Pricewaterhouse- Coopers Advisory N.V. (PwC) en Thomson Ventures Economics in opdracht van de NVP en de European Private Equity & Venture Capital Association (EVCA). Doel is inzicht geven in de geworven fondsen, de investeringen en de desinvesteringen van in Nederland actieve participatiemaatschappijen. De rentabiliteit van de investeringen wordt afzonderlijk onderzocht. Aanpak In januari 2005 zijn enquêteformulieren toegezonden aan 51 in Nederland actieve participatiemaatschappijen. Het betreft met name participatiemaatschappijen die in Nederland hun hoofdkantoor hebben. Een klein aantal buitenlandse partijen met een Nederlands kantoor is toegevoegd om het beeld van de Nederlandse markt te completeren. 36 partijen hebben de formulieren ingevuld geretourneerd (responspercentage 77%). 4 fondsen bleken niet meer actief te zijn. De respondenten vertegenwoordigen samen 8,4 mrd aan vermogen onder beheer. Aangezien het overgrote deel (ongeveer 80%) van het door Nederlandse participatiemaatschappijen geïnvesteerde vermogen in het onderzoek is vertegenwoordigd, geeft het een representatief beeld van de hoogte en samenstelling van de verworven fondsen, investeringen en desinvesteringen in De enquête bestond uit twee delen. Deel A verzamelde informatie over: het profiel van de participatiemaatschappij, het aantal investment professionals, het type participatiemaatschappij (zelfstandig of captive); geworven fondsen in 2004 (omvang, herkomst en verwachte besteding); investeringen in 2004 (totale omvang, aantal ondernemingen en aantal investeringen, splitsingen naar financieringsfase, land en bedrijfssector); desinvesteringen in 2004 (totale omvang, aantal ondernemingen en aantal desinvesteringen, splitsing naar methode van desinvestering). Aan de enquête is een begrippenlijst toegevoegd om ervoor te zorgen dat alle respondenten de vragen op dezelfde manier invullen. De verzamelde data zijn door PwC verwerkt en op consistentie getoetst. Waar nodig is bij de respondenten navraag gedaan om de juistheid en compleetheid van de gegevens te waarborgen. Meetmethode Van participatiemaatschappijen met een Nederlands hoofdkantoor worden alle geworven fondsen, investeringen en desinvesteringen gemeten. Ongeveer 20% van de (des)investeringsbedragen heeft betrekking op buitenlandse, veelal Europese participaties. Van Nederlandse kantoren van buitenlandse private equityhuizen worden alleen de Nederlandse activiteiten gemeten. Bij geworven fondsen is gemeten hoeveel nieuw kapitaal de participatiemaatschappijen hebben aangetrokken. Voor onafhankelijke participatiemaatschappijen zijn alle nieuw aangetrokken middelen geteld. Voor captives zijn zowel de door het moederbedrijf gedurende 2004 gefinancierde investeringen geteld als eventueel door de captive extern aangetrokken middelen. De omvang van de investeringen heeft slechts betrekking op de investeringen in private equity. Alle leningen waar zekerheden tegenover staan, zijn buiten beschouwing gelaten. Metingen in andere onderzoeken betreffen vaak de totale transactiewaarde van participaties, die een veelvoud van de investering in private equity kan bedragen. De transactiewaarde omvat de waarde van 100% van de aandelen en de schulden van de onderneming. De omvang van de desinvesteringen heeft eveneens alleen betrekking op de investeringen in private equity. De desinvesteringen worden weergegeven tegen de kostprijs van de oorspronkelijke investeringen. De daadwerkelijk gerealiseerde rendementen worden gepubliceerd in het rentabiliteitsonderzoek. Deel B verzamelde gedetailleerde informatie over de individuele portefeuillebedrijven en de afzonderlijke investeringen en desinvesteringen. Het vermogen onder beheer is weergegeven tegen de kostprijs van de oorspronkelijke investeringen.

21 19 Bijlage 2 Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen De Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen (NVP) behartigt de belangen van de participatiemaatschappijen in Nederland. De doelen van de NVP zijn: Samen met de overheid werken aan adequate regelgeving voor de private equity sector en haar klanten Beleggers informeren over de kenmerken van private equity als asset class Ondernemers informeren over de mogelijkheden van private equity voor ondernemingsfinanciering De bekendheid en het imago van private equity verbeteren om bovengenoemde doelen te bereiken Bijdragen aan verdere professionalisering van de private equity-sector De NVP heeft ongeveer vijftig leden. De leden zijn participatiemaatschappijen die als hoofdactiviteit hebben het verstrekken van risicodragend vermogen aan niet-beursgenoteerde vennootschappen. De investeringsactiviteiten van de NVP-leden strekken zich uit van financiering van de seed- en startfase, tot expansiefinanciering, tot financiering van buyouts en andere late-fase financieringen. Een aantal leden is onderdeel van een bank, verzekeraar of pensioenfonds. Anderen zijn onafhankelijk. Ook regionale ontwikkelingsmaatschappijen zijn aangesloten bij de NVP. 95% van het aantal private equity-investeringen en ongeveer 80% van de in Nederland geïnvesteerde bedragen komt voor rekening van leden van de NVP. Meer informatie over de activiteiten van de NVP en haar leden is te vinden op

22 20 Ondernemend vermogen 2004 Bijlage 3 Begrippenlijst Brugfinanciering Investeringen om de groei die voorafgaat aan een beursintroductie te financieren. Buyoutfinanciering Financiering van overnames waarbij een deel van de aandelen geplaatst wordt bij het zittende management (management buyout, MBO) of bij nieuw management (buy-in). Captive (fonds) Dochter van bank of verzekeraar of soms van een institutionele belegger. Een van de kenmerken van een captive fonds kan zijn dat het financieel een beroep doet op de moeder op het moment dat de captive een aantrekkelijk participatievoorstel heeft. Als gevolg hiervan is de omvang van het beschikbare vermogen bij deze fondsen niet altijd goed meetbaar. Desinvesteringen Gehele of gedeeltelijk afstand nemen van een participatie, door verkoop aan andere aandeelhouders of derden, danwel (terug)betaling van leningen, interest en dividend, danwel afschrijving op een participatie vanwege afwaardering of faillissement. EVCA European Private Equity & Venture Capital Association. De Europese brancheorganisatie voor private equity en venture capital. Exit Type desinvestering, namelijk verkoop van een participatie in een onderneming. Expansiefinanciering Financiering voor het verder commercialiseren van productie en verkoop bij ondernemingen die hun productontwikkeling voltooid hebben, maar nog geen winst genereren. Ook gebruikt voor groeifinanciering in volwassen bedrijven. Financieringsfase De fase waarin een onderneming zich bevindt, op het moment dat kapitaal verstrekt wordt. De volgende financieringsfasen worden onderscheiden: seed, start, expansie, buyout en overig (turn-around en herfinancieringen). Fonds-in-fonds Fonds dat in andere participatiefondsen deelneemt en derhalve indirect participeert. Investor buyout (IBO) Verkoop van een bedrijf of bedrijfsonderdelen aan een participatiemaatschappij. Late-fase financiering Verzamelnaam voor buyoutfinanciering en overige financiering voor volwassen ondernemingen. Management buyout (MBO) Verkoop van een bedrijf of bedrijfsonderdelen aan het zittende management. Bij grotere buyouts wordt vaak een deel van de aandelen door een participatiemaatschappij gekocht, die samenwerkt met het management. Marktkapitalisatie De waarde van het totale in aandelen geïnvesteerde vermogen. Private equity Investeringen in niet ter beurze genoteerde ondernemingen. Private equity omvat zowel investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)bedrijven - ook wel aangeduid als venture capital - als investeringen in volwassen bedrijven. Private equity-huis Participatiemaatschappij. Secondary buyout Buyout waarbij de participatie wordt overgenomen door een andere participatiemaatschappij. Seedfinanciering/-kapitaal Financiering voor onderzoek, bepaling en ontwikkeling van het initiële concept voordat de start-upfase wordt bereikt. Startfinanciering/-kapitaal Financiering voor productontwikkeling en initiële marketingactiviteiten van beginnende ondernemingen. Turn-aroundfinanciering Investering in een bedrijf dat verlies lijdt en waarvan de continuïteit zonder extern vermogen niet is gewaarborgd. Door middel van een investering en een reorganisatie kan de onderneming weer levensvatbaar worden. Venture capital Investeringen in jonge, snel groeiende (technologie)-bedrijven, waaraan relatief hoge risico s verbonden zijn. Vroege-fase financiering Verzamelnaam voor seeden startkapitaal en overige financiering voor de eerste groeifasen van beginnende ondernemingen.

23

24 NVP Nederlandse Vereniging van Participatiemaatschappijen Breitnerstraat BL Amsterdam Postbus AC Amsterdam T +31 (020) F +31 (020) E info@nvp.nl