ActueelNetwerkdag Water

Transcriptie

1 ActueelNetwerkdag Water Risicobewustzijn en SAMENredzaamheid Wat doe jij bij een ramp? Deelnemers aan de Netwerkdag water 2016, die bij aankomst even lekker onderuit wilden genieten van de eerste presentaties, kwamen bedrogen uit. Er was werk aan de winkel, buiten, in het veld. Op vier locaties werden opdrachten uitgevoerd die te maken hadden met een dreigende overstroming: de burger-experience. De deelnemers moesten zelf naar de opgegeven locatie lopen en hun buddies vinden. Daar wachtten ook enkele leden van het Korps Nationale Reserve (NatRes) met opdrachten in de sfeer van een hoogwater en overstroming. Hoe is het om als burger terecht te komen in een aanstormende ramp, zoals een overstroming? Wat doe je dan, wat weet je zelf, welke informatie heb je nodig, welke risico s zijn er en wat verwacht je eigenlijk van de overheid? En natuurlijk: hoe kom je samen met anderen in veilig gebied? Dit waren de achterliggende vragen voor enkele opdrachten die de deelnemers kregen tijdens de ontvangst op de velden A, B, C en D rondom congrescentrum MooiRivier. Donderdag 13 oktober 2016 Congrescentrum MooiRivier, Dalfsen Risicobewustzijn en SAMENredzaamheid De jaarlijkse Netwerkdag Water is bedoeld om rondom het thema waterveiligheid inhoud, kennis en ervaringen met elkaar te delen, samenwerking te intensiveren en netwerken te onderhouden en uit te bouwen. Een gezamenlijk initiatief van UvW, het Veiligheidsberaad, Rijkswaterstaat en DCC-IenM. Brillen op! Om de deelnemers niet meteen als professionals te laten denken, werd hen gevraagd letterlijk door de bril van de burger te kijken. Het draaide om voorbereiding, samenwerking, kennis delen en teamwork, en dat bleek in de praktijk nog niet zo makkelijk, zelfs bij ogenschijnlijk eenvoudige opdrachten. Maar soms is het ook simpel. Toen bij de vraag: Wie kent de site Overstroomik.nl slechts één persoon in het Nee-vak stond, was dat snel geregeld. Een collega liet haar de app zien en in no time was die gedownload Probleem opgelost!

2 Dingen doen in het bos Dagvoorzitter Eva Kuit ontving begeleiders en deelnemers na hun buiten-burger-ervaringen met koffie en prangende vragen. Wat heb je geleerd? Heb je het overleefd? De deelnemers deden enorm hun best, ondanks de verrassingselement en de vroege (frisse) ochtend, volgens de NatRes-soldaten. De mensen waren eerst wat afwachtend, maar deden na de opwarming lekker mee, aldus sergeant Schoolen van de NatRes. Mensen in de zaal gaven aan dat ze verrast waren, maar dat ze uiteindelijk blij waren dat ze mee hebben gedaan. Het geeft wel het belang aan van voorbereiding, teamwork en samenwerking bij rampen. Dat klopt, beaamde de sergeant: Het gaat in dit soort situaties om eerlijkheid, elkaar helpen en hulp durven te vragen als dat nodig is. En af en toe wat eigenwijsheid kan geen kwaad. Veerkracht van een samenleving De Chief Resilience Officer van de gemeente Rotterdam, Arnoud Molenaar, nam de deelnemers mee naar de meest veerkrachtige stad van Nederland: Rotterdam. Weerbaar en veerkrachtig, dat is in het kort de betekenis van resilience, ofwel: het nieuwe robuust. Ontwikkelingen zoals klimaatverandering, digitalisering, de nieuwe economie en globalisering brengen nieuwe kansen en risico s. Een veerkrachtige stad kan na een incident, crisis of tegenslag snel herstellen én sterker weer verder. Veerkracht is voor een delta- en havenstad als Rotterdam dan ook van essentieel belang. Resilience is het nieuwe robuust Zandzakken voor het Noordereiland Molenaar: Het gaat bij resilience om het samenspel tussen burger en overheid: een stad of een land kan alleen veerkrachtig zijn als de inwoners dat zijn. Het gaat snel om zelfredzaamheid van de burger, zowel bij rampen als in algemene zin. De basis is bewustwording en dus informatievoorziening. Dat kan passief, zoals via het Rotterdamse Waterloket, waar men alle informatie op het gebied van water kan vinden. Maar een overheid moet ook actief informeren, zowel preventief als bij of na een ramp. Zo brengen wij inwoners die buitendijks wonen op de hoogte van dat feit en reiken hen handelingsperspectieven aan, en zelfs alvast (lege) zandzakken voor het geval dat, zoals gisteren op het Noordereiland in Rotterdam. Rotterdam ontvangt vrijwel wekelijks internationale delegaties die komen kijken hoe inventief wij hier omgaan met dijkbeheer, watermanagement, regenopvang en bodem- en drinkwatergebruik. We leiden ze langs ondergrondse parkeergarages met regenopvangbekkens, een roeibaan die ook dienst doet als waterbuffer, multifunctionele dijken. We laten ze experimenten met drijvend bouwen zien, en het internetsysteem waarmee we in de hele stad het grondwater monitoren Nog afgelopen dinsdag openden wij een nieuw waterplein, tot stand gekomen in nauwe samenwerking met buurtbewoners en kinderen. Want de bewustwording kan niet vroeg genoeg beginnen! Molenaar sloot af met een oproep: Blijf creatief; soms is de oplossing simpel!

3 Overstroming verhindert spreker Lennart Lindahl, die namens het South Florida Water Management District zou komen praten over de uitdagingen bij integraal watermanagement in een drukbevolkte delta, kon als gevolg van de evacuatie in Florida door orkaan Matthew niet komen. Nederland als inspiratiebron voor de wereld Watergezant Henk Ovink was zo veerkrachtig om in plaats van de verhinderde Lennart Lindahl iets meer te vertellen over wat ons land op het gebied van voorbereiden op en handelen bij overstromingen kan leren van andere landen. En natuurlijk wat andere landen van ons kunnen leren. De Watergezant versterkt in zijn rol als thematisch ambassadeur de internationale waterambitie van Nederland; hij draagt bij aan het nog beter internationaal vermarkten van de Nederlandse kennis en kunde. Ovink had een sombere, maar uiteindelijk hoopvolle boodschap: De situatie op het gebied van water is wereldwijd al niet best, maar het wordt nog erger. Van alle rampen ter wereld is 90% watergerelateerd. Daarbij gaat het lang niet altijd om klimaatproblematiek: veel problemen zijn het gevolg van menselijk handelen en mismanagement. Water is schaars en staat bovenaan allerlei lijstjes van problemen en potentiële crises. Nederland heeft jaar ervaring in het managen van water en kan andere landen daarbij helpen. Daarbij moet blauwdrukdenken worden vermijd, want de situatie is overal anders, en dat begint al in België. Er is mondiaal een totaal andere aanpak nodig, waarbij korte en lange termijn worden gekoppeld. Zo n aanpak moet transparant zijn, inclusief en accountable. Het wordt alleen maar erger

4 Risicobewustzijn en samenwerking: Hoe zit het met uw eigen waterbewustzijn? Kijkt u wel eens op overstroomik.nl? En, woont u veilig? Dagvoorzitter Eva Kuit ging in gesprek met vier waterprofessionals over risicobewustzijn en samenwerking bij (dreigende) overstromingen. Kuit had een aantal prangende vragen voor haar gesprekspartners: Antoin Scholten (portefeuillehouder crisisbeheersing binnen het Veiligheidsberaad, voorzitter veiligheidsregio Limburg Noord, burgemeester van Venlo); Hans Oosters (voorzitter van het Dagelijks bestuur van de Unie van Waterschappen, dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard); Watergezant Henk Ovink. Jade Wissink (communications manager IenM, MT-lid Ruimte voor de Rivier) werd meteen gevraagd bij elk onderwerp te interveniëren met hands-on advies over hoe we de inwoners van Nederland hierbij kunnen betrekken. Nederland kan pilot-land zijn Het risicobewustzijn van de Nederlanders moet dus hoger, maar hoe doe je dat? Pak de momenten, aldus communicatie manager Wissink. Een herdenking van een eerdere overstroming kun je gebruiken voor persaandacht of het lanceren van een (lokale) social media-campagne. Ook een oefening kan zo n moment zijn. Scholten: Wij hebben in Venlo de meerdaagse, grootschalige hoogwateroefening Waterkracht georganiseerd: een gesimuleerde hoogwatersituatie van de Maas in de regio Limburg-Noord. Onderdelen van de oefening waren onder meer het evacueren van een deel van de binnenstad en het ziekenhuis, maar ook het opbouwen van Henk Ovink Watergezant Nederland Hans Oosters Voorzitter Unie van Waterschappen

5 internationaal, nationaal en regionaal Waterveiligheid níet beschouwen als project demontabele keringen en het dichten van een gat in deze kering. Aan de oefening namen ruim 20 partijen deel, waaronder de Landmacht. Dat kreeg veel aandacht in de pers en bij de inwoners, en vormde een prima moment om te communiceren over de gevaren van een overstroming. Belangrijk, want het is eerder gezegd: het bewustzijn bij de Nederlander is laag, aldus Oosters: Die vertrouwt erop dat de overheid de veiligheid geregeld heeft. Het risicobewustzijn en inzichten in handelingsperspectief van de burger ten tijde van een crisis moet beter. Daarom zijn we gezamenlijk gestart met publieksaanpak Ons Water die gericht is op het vergroten van het waterbewustzijn. Je kunt met die bewustwording niet vroeg genoeg beginnen, dus we hebben bijvoorbeeld een nieuwe editie van Droppie Water laten maken, Droppie water en het klimaat, die verspreid wordt bij basisscholen. De waterschappen vormen een mooi voorbeeld van de continuïteit waarmee Nederland waterproblemen al eeuwen aanpakt, vult Ovink aan. Maar we moeten ook voortdurend innoveren. Het is levensgevaarlijk om waterveiligheid als project te beschouwen. Dit houdt nooit meer op, en de enige manier om het te winnen van het water is: krachten bundelen. Internationaal kan Nederland fungeren als inspiratiebron en pilot-land. Jade Wissink Communications manager IenM Antoin Scholten Veiligheidsberaad

6 Hoe betrek je bewoners in je (risico) communicatie? Hoe vertel je een ingewikkelde boodschap over een dreigende ramp of een groot project op een eenvoudig manier? Via vroegtijdige communicatie in 2 richtingen leer je wat mensen willen. Ga naar ze toe en luister. Zo weet je waar zij zelf de risico s in het gebied zien, kun je draagvlak vergroten en ben je als overheid beter voorbereid. Zet social media in om in gesprek te komen. Draai de rollen om: Overheid wordt onderheid, en onderdanen worden bovendanen. De kracht van overheidscommunicatie is face-to-face contact met je stakeholders, om te overbruggen en te verbinden. En ook: Laat anderen je verhaal vertellen!. De omgeving centraal: bewoners betrekken in (risico)communicatie Handen uit de mouwen Na de plenaire onderdelen konden de deelnemers kiezen voor één van de zes parallelle workshops: Risico-communicatie, Project Bølgen, Best Practice Marken, Duits-Nederlandse hoogwateroefening, Water en evacuatie en tot slot een hands-on workshop in de buitenlucht, over leiderschap in crises. Aan de slag dus, het is niet voor niets Week van Ons Water! In het Europese samenwerkingsproject i.o. Bølgen Noors voor golf staat centraal hoe de Noordzee-landen zich beter kunnen voorbereiden op handelen bij (dreigende) overstromingen of wateroverlast. De focus ligt daarbij op innovatie en communicatie: een beter beeld krijgen van de situatie, betere risico- en crisiscommunicatie, meer bewustzijn bij inwoners en bedrijven, en meer tweerichtingsverkeer in de communicatie. Via een simulatie met Lego leerden de deelnemers meer over dit project en konden ze aangeven hoe zijzelf konden meebouwen aan dit project. Op welke manier kunt en wilt u en uw achterban een rol spelen in het project? Hoe kunnen we heel Nederland de ervaringen uit dit project laten benutten? Project Bølgen: are you ready to act? Meerlaagse veiligheid is op Marken een zaak van de professionals (Rijkswaterstaat, provincie, gemeente, veiligheidsregio, hoogheemraadschap) én de bewoners. Samen met de eilanders is gekeken naar de opties voor dijkverbetering, ruimtelijke inrichting en rampenbestrijding om voorbereid te zijn op overstromingen. Daarbij bleek de betrokkenheid en de zelfredzaamheid van de inwoners enorm groot: de meeste mensen kiezen voor verticale evacuatie omdat ze simpelweg niet van het eiland af willen! In de workshop simuleerden de deelnemers de rampenoefening Waterwolf, die begin november in Marken op grote schaal wordt uitgevoerd. Hierbij draaide het om vragen zoals: Wat voor informatie heb je nodig en van wie, wat kun je met die informatie en welke acties onderneem je? Best Practice Marken: betrokken eilanders

7 De workshops Bij een hoogwateroefening zoals eind september tussen Nederlandse en Duitse waterbeheerders en rampenbeheersers is een gemeenschappelijk beeld essentieel. En dus ook bij een echte ramp. Naast een taalbarrière is ook de beeldtaal in elk land anders. Tussen Nederland en Duitsland is nu software in gebruik die afhankelijk van context en gebruikersprofiel de voor dat land juiste symbolen en termen laat zien. Dit bevordert gemeenschappelijk inzicht in de context en voorkomt verwarring. Aanbevelingen vanuit de oefening waren o.a.: nóg intensiever samen opleiden, trainen en oefenen, zowel intersectoraal als internationaal. En besef dat kaarten en scenario s benaderingen zijn: modellen van wat er kán gebeuren, en niet per se de manier waaróp het gebeurt. Gezond boerenverstand blijft dan ook onmisbaar! Klaar voor hoogwater in Nederland en Duitsland? Over 5 dagen overstroomt Dijkring 15: kom binnen die tijd voor nu even gelijkgesteld aan een uur! - met een evacuatiestrategie, een impact-analyse en een communicatieaanpak, dat was kort de opdracht bij deze workshop. Bij een dreigende watercrisis is het meest primaire én complexe handelingsperspectief: Wegwezen hier! De impact van evacuatie is enorm; het betekent de stekker trekken uit de (lokale of regionale) samenleving, met alle mogelijke gevolgen. Geen wonder dat het project Water en evacuatie één van de zes strategische agendaprojecten is van het Veiligheidsberaad. De workshop nam de deelnemers mee langs de diverse crisisstadia. Aan bod kwamen vragen als: Wat kun je wanneer (nog) evacueren, wat zijn alternatieven en wat zijn de afwegingen om wel/niet te evacueren? Deze aspecten worden t.z.t. opgenomen in een handreiking Evacuatiestrategie. Water en evacuatie: Maak dat je wegkomt Het ontbreekt in ons waterlandje niet aan plannen en beleid, en ook niet aan intenties en goede voornemens. Maar hoe geven wij leiding als er écht leiderschap van ons wordt verlangd? Hebben wij ons voorbereid op die rol, en zo ja: hoe dan? Adjudant Richard nam de deelnemers mee het veld in, langs de piketpalen van leiderschap in een crisissituatie: wederzijds vertrouwen en begrip, besluitvorming onder extreme omstandigheden, en het belang van team-optreden. Vanuit zijn praktijkinzichten wees hij op zaken die logisch lijken, maar in de praktijk meer aandacht mogen krijgen. Geef acht! : Leiderschap bij crises

8 De rol van de gekke mier Parttime boswachter en verhalenverteller Arjan Postma nam vergezeld van hond Skipper de deelnemers mee het bos in. Want van de natuur kunnen mensen veel leren ook waterprofessionals. De natuur zit vaak anders in elkaar dan wij denken. En meestal heeft dat te maken met de manier waarop wij daarnaar kijken: ons eigen perspectief. Vaak spelen vage containerbegrippen daarbij een rol, zoals natuurlijk evenwicht. Alsof er zoiets is als een moment waarop alles in evenwicht is en niet verandert. De wereld verandert continu en die verandering kun je juist gebruiken als kracht, ook in je werk. Een beetje meebewegen en iets van een andere kant bekijken of van meerdere kanten kan enorm helpen om een probleem aan te vliegen. Verrassing! Postma gebruikte de analogie van de gekke mier om het belang te onderstrepen van dwarse denkers en trendsetters die zorgen voor nieuwe richtingen en ontwikkelingen. Een samenleving kan niet zonder een paar creatieve geesten, om anderen te stimuleren nieuwe richtingen in te slaan. Bekijk het eens van een andere kant After Action Review Hoofd Rob Hagman van DCC-IenM vatte de dag als volgt samen: Het lijkt weer gelukt om veel mensen uit de waterwereld bij elkaar te brengen en ze een paar eye-openers mee te geven. Rob en Eva liepen samen door een paar quotes van deelnemers en workshopleiders: Durf inwoners een stem te geven Communicatie draait om Fun, Facts, Fear : wees helder over de dreiging, breng de boodschap opgewekt, onderbouw het met feiten. Project is een knoop in een network Vertrouwen is geven en nemen Leidinggeven gaat twee kanten op; naar boven en beneden Niet hoe, maar wat Cultuur- en organisatieverschillen overbruggen met gemeenschappelijk taal en symbolen Ik snap nu wat er op ons afkomt bij een dreigende watersnood Samenwerken en elkaar kennen is belangrijk Van rol wisselen werkt! Tot slot bedankte Rob de organisatie en alle deelnemers, en sprak de hoop uit iedereen opnieuw te zien op de volgende Netwerkdag Water, op 5 oktober