Coöperatief Leren op. Basisschool De Lier. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

Transcriptie

1 Coöperatief Leren op Basisschool De Lier Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

2 Inhoudsopgave 1. Voorwoord. 2. Het doel van Coöperatief Leren. 3. Wat is Coöperatief Leren? Argumenten voor Coöperatief Leren Effecten van Coöperatief Leren Voordelen van Coöperatief Leren 4. Succesindicatoren 5. De zes sleutels van Coöperatief Leren. 6. De zeven basisstructuren. 7. Domeinen. 8. Routines. 9. Schoolafspraken. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

3 1. Voorwoord. De snelle maatschappelijke ontwikkelingen hebben tot gevolg gehad dat zowel de algemene kennistoename als de hoeveelheid leerstof in de school is toegenomen. We willen daarom leren anders om te gaan met de beschikbare kennis en de overdracht daarvan. Voor alle sectoren in de maatschappij geldt dat teamwork hoog scoort in de rangorde van kwaliteitseisen. We zien in de maatschappij een verruiming van productgericht denken naar meer aandacht voor het proces, inclusief de talenten en kwaliteiten van de mensen/kinderen. De communicatief sociale vaardigheden die volwassenen nodig hebben om zich op een prettige wijze staande te houden in hun maatschappelijke positie worden spelenderwijs geoefend bij het coöperatief leren in de klas. Het gaat daarbij om vaardigheden als leiding geven en aanvaarden, beurt afwachten en opeisen, hulp bieden en ontvangen, afspraken maken en nakomen, taak verdelen en uitvoeren, anderen corrigeren en bemoedigen. Door het invoeren en oefenen van nieuwe vormen van samenwerkend leren wordt het handelingsrepertoire van de leerkrachten verdiept en uitgebreid. Wij, het team van BS. De Lier, vinden het belangrijk dat kinderen goed leren samenwerken. Daarnaast zoeken wij voortdurend naar manieren om het onderwijs aan kinderen te verbeteren. We willen als leerkrachten leren van elkaar en vinden dat kinderen ook veel van elkaar kunnen leren. Om het onderwijs op onze school te verbeteren willen we graag gebruik maken van nieuwe onderwijskundige inzichten. In het schooljaar hebben we als team besloten om Coöperatief Leren in te voeren in ons onderwijs. Coöperatief leren wordt toegepast bij de vakken waar het mogelijk is en waar het een meerwaarde heeft. Leerlingen met een beperking in de eerste instantie mee laten doen, lukt het echt niet, dan kan de leerkracht zelf een alternatief voor deze leerlingen zoeken. 2. Het doel. Het doel van deze onderwijskundige vernieuwing is uiteindelijk verbetering van de kwaliteit van het onderwijs. Hierbij is sprake van een harmonieus proces. De school groeit verder in haar ontwikkeling en de kinderen en leerkrachten groeien mee. Iedere leerkracht en leerling is verschillend en heeft daardoor zijn eigen (on)mogelijkheden en capaciteiten. Door te leren van elkaar kunnen we gebruik maken van elkaars talenten, zijn we samen slimmer en kunnen we dus mee bereiken. Het uiteindelijke doel is het Coöperatief Leren een blijvende plaats te geven in de praktijk van alle groepen. Bekende effecten vanuit onderzoeken: Coöperatief Leren heeft een positieve invloed op het zelfvertrouwen. Coöperatief Leren heeft een positieve invloed op de sociale vaardigheden van kinderen. Coöperatief Leren heeft een positieve invloed op de communicatieve vaardigheden. Het geven van uitleg en het ontvangen van uitleg levert een krachtige bijdrage aan de leerprestaties van de kinderen. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

4 3. Wat is en waarom Coöperatief Leren? Coöperatief Leren (Kagan & Kagan) is een onderwijsmethode die gebaseerd is op samenwerking. Coöperatief Leren is altijd interactief en leidt tot leren. Coöperatief Leren is een aanvulling op de praktijk van alledag. Het vraagt niet om een totaal nieuwe werkwijze van de leerkracht, maar heeft een belangrijke plaats naast individuele en klassikale werkvormen. Argumenten voor het inzetten Coöperatief Leren. Het is een vorm van actief en constructief leren. Interactie staat voorop. Betrokkenheid wordt verhoogd. Sociale vaardigheden worden geoefend. Doen en denken gaan in elkaar over. Effecten van Coöperatief Leren: Stimuleert de individuele verantwoordelijkheid. Verhoogt zelfkennis en zelfvertrouwen. Mits effectief toegepast heeft het een positief effect op leerprestaties. Bevordert de sociale en communicatieve vaardigheden. Voordelen van Coöperatief Leren: Meer kinderen zijn tegelijkertijd in teams actief. Kinderen leren meer door onderlinge coaching. (twee weten meer dan één, laat staan vier!) De ontwikkeling van sociale vaardigheden verloopt heel natuurlijk; veelvuldig binnen de normale leermomenten. De relaties tussen leerlingen verbeteren en daarmee ook de sfeer in de groep. De werkvormen motiveren de kinderen om met veel plezier en inzet aan de slag te gaan. Het is een effectieve vorm van klassenmanagement voor alle groepen. Succesindicatoren: We zijn succesvol als alle leerkrachten op de kijkwijzer een 3 of 4 score aangeven. Indien een item in de kijkwijzer nog als actiepunt wordt genoteerd, zal het actiepunt moeten worden omgezet in een PAP (Persoonlijk Actie Plan). We zijn succesvol als er een doorgaande en opbouwende lijn binnen de school zichtbaar is van de groepen 1 t/m 8. Punten waarin we ons gezamenlijk verder in hebben ontwikkeld zijn: Werken met routines Laat kinderen van elkaar leren Het werken in teams Vertrouwen Stimuleert de interactie tussen leerlingen Hoge verwachtingen van leerlingen hebben Meer durven loslaten Reflecteren met kinderen Onbewust / bewust lessen omzetten in coöperatief leren Meer variatie Betrekken kinderen meer bij het proces Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

5 4.Toetsing succesindicatoren: Jaarlijks is tijdens enkele bouwvergadering coöperatief leren een vast agendapunt. De kijkwijzer zal jaarlijks kort worden besproken. Terugkoppeling gebeurt in het MToverleg. Coöperatief leren wordt standaard opgenomen in de weekplanning. Coöperatief leren is een vast onderdeel geworden van onze werkwijze. Jaarlijks worden de didactische structuren geregeld centraal gesteld in de groepen. Het kwaliteitsdocument is in de groepklapper opgenomen. Bijlage: Kijkwijzer Coöperatief Leren Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

6 KIJKWIJZER COÖPERATIEF LEREN BASISSCHOOL DE LIER MERSELO Scoor de onderstaande items door een kruisje te zetten in het vakje dat het meest overeenkomt met de situatie in je eigen klas. 1 = komt nooit voor 2 = komt af en toe voor / 1 keer per week 3 = komt vaak voor / meerdere keren per week / meer dan 1 keer per week 4 = dat is standaard / dat is altijd zo / elke dag Indien het item voor jezelf een actiepunt is, zet je een kruisje in het vakje van de laatste kolom. Observeerbaar gedrag A P 1. De leerkracht gebruikt werkvormen van coöperatief leren, die voldoen aan GIPS Groep 1-2: Mix en koppel,hoeken, Mix tweetal gesprek, In de rij, Tweetal coach. Groep 3-4:Rondpraat,Tafelrondje,Zoek de valse, Zoek iemand die,mix en ruil Groep 5-6:Team interview, Keuze interview,genummerde koppen. Groep 7-8: Ik ook groepen,schud en pak, Doe mee en vertel. 2. De leerkracht leert coöperatieve werkvormen structureel aan. ( doen zoals het bedoeld is, GIPS) 3. Bij de lesvoorbereiding zoekt de leerkracht actief naar mogelijkheden om coöperatieve werkvormen te gebruiken. Het is opgenomen in de weekplanning. Minimaal 5 x per week 4. De leerkracht varieert regelmatig in de werkvormen/de structuren waarbinnen kinderen leren samenwerken. (minimaal 5 verschillende werkvormen /structuren ) 5. In de beginfase geeft de leerkracht precies aan welke stappen de kinderen binnen iedere structuur (telkens)moeten zetten; op den duur kan hij met enkele aanwijzingen volstaan. 6. De leerkracht geeft duidelijk en voor de kinderen herkenbaar de kaders en de structuren aan waarbinnen de kinderen leren samen te werken.( maakt gebruik van de routines, stilteteken, denktijd, stemvolumes, oog- en schoudermaatjes ) 7. De leerkracht bespreekt samenwerkingsactiviteiten na met de kinderen qua proces met behulp van de geformuleerde vragen. (hoe heb je de ander kunnen coachen? wat doe je de volgende keer anders? etc. ) Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

7 8. De leerkracht bespreekt samenwerkingsactiviteiten na met de kinderen, qua product. Observeerbaar gedrag A P 9. De leerkracht benadrukt bij samenwerkingsonderdelen het belang van sociale vaardigheden.( domein klas en teambouwer )(begroeten, bedanken en een actieve luisterhouding ) 10. Binnen coöperatieve werkvormen worden zes domeinen onderscheiden; de leerkracht zet de werkvormen bewust in, zodat ze passen binnen de domeinen (klasbouwer, teambouwer, denkvaardigheid, communicatievaardigheid, informatieuitwisseling en beheersing) 11. De kinderen worden op een positieve manier door de leerkracht benaderd; zo leren ze ook elkaar op een positieve manier te benaderen( we benoemen wat we willen zien en horen bij de kinderen en niet wat we niet willen zien en horen ) 12. De leerkracht in groep 1-2 gebruikt coöperatieve werkvormen in de grote kring. 13. De leerkracht van de groepen 3-4 gebruikt regelmatig coöperatieve werkvormen bij de zaakvakken, rekenen, taal en begrijpend lezen. En om vorm te geven aan een positief klasklimaat. 14. De leerkracht van de groepen 5-6 gebruikt regelmatig coöperatieve werkvormen bij de zaakvakken, rekenen,taal en begrijpend lezen. En om vorm te geven aan een positief klasklimaat. 15. De leerkracht van de groepen 7-8 gebruikt regelmatig coöperatieve werkvormen bij de zaakvakken, rekenen, taal en begrijpend lezen. En om vorm te geven aan een positief klasklimaat. Formeren van teams/klassenorganisatie ( groep 3 t/m 8 ) 1. De leerkracht beïnvloedt de samenstelling van de groepjes die samenwerken (leren door interactie met de ander en verschillen tussen kinderen benutten ). 2. De leerkracht deelt de teams heterogeen in: we streven hierbij naar jongens en meisjes; oudere en jongere kinderen, cognitief sterke en minder sterke kinderen. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

8 5. De 6 sleutels van Coöperatief Leren: 1. Teams : kinderen zitten in teams van meestal 4, waardoor de leerkracht zonder organisatie kinderen op elk moment kan laten samenwerken. 2. Klassenmanagement :Binnen Coöperatief Leren zijn een aantal zichtbare managementaspecten ingevoerd, die afwijken van klassenmanagement in de traditionele klas. 3. Motivatie : De wil van kinderen om samen te werken wordt bevorderd door hieraan systematisch te werken. 4. Sociale vaardigheden : Samenwerken veronderstelt een aantal sociale vaardigheden van kinderen. Hieraan wordt systematisch gewerkt in functionele situaties. Het is geïntegreerd opgenomen in het Coöperatief Leren. 5. GIPS : 6. Didactische structuren : Door didactische structuren dagelijks in de klas te gebruiken bewerkstelligt de leerkracht Coöperatief Leren bij de kinderen. Een didactische structuur is een werkvorm om een lesactiviteit te maken tot een coöperatieve activiteit. De te hanteren werkvorm dient bij de activiteit te passen. Deze werkvorm dient aangeleerd te worden. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

9 6. De zeven basisstructuren: De leerkrachten van onze school zetten in op de volgende structuren: Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

10 Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

11 7. Domeinen De verschillende domeinen binnen het Coöperatief Leren: Klasbouwers Teambouwers Beheersing Denkvaardigheid Informatie uitwisseling Communicatievaardigheid Klasbouwers: Je herkent een Klasbouwer aan de vorm: de kinderen moeten van hun stoel af om hun klasgenoten te ontmoeten. De relaties tussen klasgenoten worden verstevigd. Er vinden veel wisselende contacten plaats. Iedereen kan mee doen omdat het niet gekoppeld is aan de leerstof Doel: Versterking en saamhorigheid als klas. Uitwisseling tussen alle leerlingen. Iedereen in de klas mag het weten. Minimaal 1x per week. De klas blijft een langere periode hetzelfde. Bronnenboek: Bouwen aan een klasklimaat door Miquel Kagan-Laurie Kagan-Spencer Kagan Dook Kopmels Uitg. Bazalt Teambouwers: De kinderen (gr. 3 t/m 8) zitten in alle groepen in teams. Een team bestaat meestal uit 4 personen. De leerlingen die direct naast elkaar zitten zijn de schoudermaatjes en de leerlingen die tegenover elkaar zitten worden de oogmaatjes genoemd. Waarom teams? omdat: Twee meer weten dan één en twee ook meer kunnen dan één. Je in een team gebruik kunt maken van elkaars sterke kanten. Je daar zelfvertrouwen van krijgt. Je in een team goed leert samenwerken. Je door die ervaringen steeds meer gemotiveerd raakt. Je in een kleiner groepje je vaak veiliger voelt. Doel: Versterking van de band tussen 4 leerlingen. Heterogeen van samenstelling. Intimiteit in het team. Persoonlijke vragen. Minimaal 2x per week. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

12 Team wisselt ongeveer iedere 6 weken.(na vakantie) Schoudermaatje/oogmaatje Bronnenboek:Teambouwers door Miquel Kagan-Laurie Kagan-Spencer Kagan Dook Kopmels Uitg. RPCZ educatieve uitgaven Beheersing: Het leren van feiten, parate kennis is een manier van leren die door ons geassocieerd wordt met stampen : eindeloze rijen woorden leren, jaartallen van buiten leren, met topografie (ligging van plaatsen automatiseren). In het dagelijks leven is het handig en vaak ook noodzakelijk om bepaalde kennis paraat te hebben. Deze kennis behoort vaak tot de basiskennis, tot onze algemene ontwikkeling. Om vlot over deze kennis te kunnen beschikken is het noodzakelijk dat we op school tijd besteden aan het inprenten, aan het memoriseren. Deze lesstof moeten de kinderen uiteindelijk kunnen reproduceren en vlot uit hun geheugen kunnen uitdiepen. Denkvaardigheid: Een deel van het leren op school omvat feitenkennis (beheersingsleren). Leren op school is echter meer: we verwachten groter effect als kinderen kunnen analyseren, combineren, categoriseren, toepassen van kennis op andere gebieden. Dit zijn denkvaardigheden. Het is een algemene vaardigheid: als je op deze wijze kunt denken,kun je dit toepassen op alle informatie die je onder ogen krijgt. Het is dus van belang dat kinderen leren te denken, dat kinderen leren informatie te verwerken. Denkvaardigheid kan op verschillende niveau s worden geoefend: * kennis niveau : noemen van kenmerken. * begrips niveau : leg uit wat betekent. * toepassings niveau : ben je wel eens in de dierentuin geweest en vertel welke zoogdieren je daar hebt gezien? * analyse niveau : welke van deze dieren zijn zoogdieren en welke niet? * synthese niveau : kun je uit deze beschrijving opmaken over welk dier het gaat? * evaluatie niveau : wat heb je geleerd van deze les, wat is je mening over? Informatie-uitwisseling: Wij leven in een informatiemaatschappij. Dat betekent dat zowel in het dagelijks leven als op het werk informatie een belangrijke plaats inneemt. We wisselen kennis over bepaalde zaken uit, we praten over onze ideeën, we discussiëren over wat we lezen in de krant of horen op het nieuws. Bij het uitwisselen van informatie is de inhoud voor de spreker bekend: het gaat om vertellen wat je al weet, wat je hebt ervaren, hoe je ergens over denkt. Dit deel je met de ander(en). De spreker moet zijn gedachten helder onder woorden brengen, doelgericht spreken, afstemmen op de luisteraar. De luisteraar moet filteren, analyseren en informatie zó ordenen, dat deze opgenomen kan worden in het geheugen en er adequaat op gereageerd kan worden. Communicatievaardigheid: Het vermogen om adequaat te kunnen communiceren is bepalend voor ieder mens in het leven. Samenleven wordt gekenmerkt door interactie; samen werken eveneens. Maatschappelijk, sociaal, collegiaal, overal wordt tussenmenselijk verkeer gekenmerkt door communicatie. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

13 Communicatie is te leren. De vaardigheden op dit gebied zijn te verwerven door gericht te oefenen en te reflecteren op de deelname in het communicatieproces. Onmiddellijke feedback leert kinderen waar ze fouten maken. Ze kunnen de fouten ook direct herstellen en dit geeft inzicht in hun eigen kunnen en bouwt aan het zelfvertrouwen. 8. Routines De leerkrachten gebruiken in hun klas de volgende routines: het stilteteken denktijd gebruik van stemvolumes zitten in teams werken met een oog- en schoudermaatje breinpauze T- schema Teambak Leerlingkiezer Het stilteteken. In alle groepen gebruiken we het stiltesignaal: de leerkracht staat met de hand omhoog en de leerlingen volgen zijn/haar voorbeeld. 1. hand omhoog stop met praten stop met doen 2. waarschuw anderen (zonder te praten) 3. kijk 4. luister Denk Tijd: Na het stellen van een vraag wordt 3 tot 10 seconden stilte in acht genomen. Iedereen kan nu nadenken over de vraag (alvorens te reageren). Gebruik van stemvolumes: De groepsstem : is in de hele klas te verstaan. De teamstem: is verstaanbaar in het team, maar niet daarbuiten. De liniaalstem: is verstaanbaar op 30 cm. Afstand en niet daarbuiten Zitten in teams: 4 kinderen per groep (voor zover dit mogelijk is). Een veilige plek voor elk kind. Door teambouwers een team smeden en teamgeest onderhouden. Bij de vorming van teams houden we rekening met prestatieniveau (++ +/- --), jongen/meisje) We werken met genummerde plaatsen Werken met een oog- en schoudermaatje: Je werkt samen met de leerling die tegenover je zit (oogmaatje) of met de leerling die naast je zit(schoudermaatje). Breinpauze: Een korte activiteit tussen andere activiteiten door. Individueel of samen. Hoe werkt het? Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

14 afwisseling door gerichtheid op lichaam/spel meer zuurstof naar de hersenen vorming serotine samenwerkende hersenhelften Effecten: nieuwe energie ontspannen / vrolijke sfeer meer concentratie na overgang naar de volgende taak T-schema: De leerkracht geeft hierin aan wat hij wil zien en horen tijdens het coöperatief werken, geformuleerd in positieve termen. Kinderen weten hierdoor wat er van hen verwacht wordt en krijgen richtlijnen voor feedback. Wat zie ik Wat hoor ik Iedereen werkt in tweetallen Fluisterstem Je maakt om de beurt een som Verwoorden van de aanpak Iedereen noteert de uitkomst Bevestiging, compliment, correctie Teambak. Materialenbakje voor 4 leerlingen met bijv.: Markeerstiften Puntenslijper Memoblokje Leerlingkiezer Plakband Stopwatch Teambordje. Leerlingkiezer. Hulpmiddel om beurten te bepalen. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier

15 9. Op schoolniveau: Afspraken: 1. De leerkrachten gebruiken minimaal 3x per week een coöperatieve werkvorm in de groep. 2. De groepen 1 en 2 gebruiken 3 structuren, de volgende groepen breiden dit uit met 1 à 2 structuren per leerjaar. 3. De leerkrachten volgen hun eigen ontwikkelingsproces via de KIJKWIJZER. 4. De leerkrachten gebruiken minimaal 5 verschillende werkvormen gericht op diverse domeinen. 5. De leerkrachten gebruiken in hun groep de volgende routines: stilteteken, denktijd, gebruik van stemvolumes, zitten in teams en werken met oog- en schoudermaatje, breinpauze, T-schema, teambak, leerlingkiezer. 6. De leerkrachten gebruiken voor de werkvormen dezelfde benaming om de Doorgaande Lijn te waarborgen. 7. Tijdens de teamvergaderingen is het Coöperatief leren een vast agendapunt om ervaringen uit te wisselen. De domeinen worden centraal gesteld. 8. Coöperatief Leren opnemen in de planning. 9. Beleidsplan opstellen voor de borging. 10. Ouders informeren tijdens een ouderavond en/of via de website. Kwaliteitsdocument Coöperatief Leren Bs. De Lier