Klimaatverandering, water en ruimte: Uitdagingen voor de Nederlandse Delta

Transcriptie

1 Klimaatverandering, water en ruimte: Uitdagingen voor de Nederlandse Delta Prof Dr Pavel Kabat Wageningen UR 1 Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 2 1

2 Overstromingsgebied bij NAP -5.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 3 Overstromingsgebied bij NAP -4.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 4 2

3 Overstromingsgebied bij NAP -3.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 5 Overstromingsgebied bij NAP -2.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 6 3

4 Overstromingsgebied bij NAP -1.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 7 Overstromingsgebied bij NAP Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 8 4

5 Overstromingsgebied bij NAP +0.5 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 9 Overstromingsgebied bij NAP +1.0 m Waddenzee A9 Markermeer A7 Amsterdam Haarlem A6 A2 Utrecht Noordwijk A4 M t.o.v. NAP Noordzee A12 + 5m Druk op de toetsen 0 m Den Haag Delft A13-5 m 10 5

6 Ameland, 9 november Ameland, 9 november 2007 Vlieland, 9 november

7 Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 Noordwijk, Vlieland, november 99 Katwijk, 2007 november november Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 Noordwijk, Texel, 9 november 9 november Katwijk, 2007 november november

8 Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 november Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 november Katwijk, november

9 Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 Noordwijk, november 9 Katwijk, 2007 november 2007 november Zandvoort, Breskens, 9 november 2007 Vlieland, 9 Noordwijk, november 9 Katwijk, 2007 november 2007 november

10 toegenomen aandacht 19 Een perspectief uit de politiek. Het klimaat verandert en we moeten Nederland klimaatbestendig maken. Niet alleen de overheid, maar samen met wetenschap en maatschappij Jan-Peter Balkenende -, november 2005 Wetenschap - beleid interactie 20 10

11 Klimaatverandering? 21 Broeikaseffect Zonnestraling warmt de Aarde op De Aarde zendt (o.a.) de langgolvige straling terug naar de atmosfeer Broeikasgassen zoals CO 2 (maar ook bvb H 2 O) absorberen deze langgolvige straling Temperatuur van het Aardoppervlak is daardoor nu +15 C i.p.v. -18 C 22 11

12 Svante Arrhenius (1896) Broeikasgassen warmen het klimaat op Arrhenius quantifies in 1896 the changes in surface temperature (approx. 5 C) to be expected from a doubling in CO 2, based on the concept of glass bowl effect introduced in 1824 by Joseph Fourier 23 Veranderingen in koolstofdioxide concentraties tijdens IJstijden (boringen) en laatste honderd jaar (mondiale metingen) The past 100 years 350 Last Interglacial Carbon Dioxide Amount (ppmv) Last Ice Age x Years Before Present Source: IPCC,

13 25 Gemiddelde jaartemperatuur Significante stijging gemiddelde temperatuur voor de meeste Europese stations Grotere jaar-op-jaar variatie voor een regio dan op wereldschaal Wereld Nederland 26 13

14 Neerslag in Nederland Toename jaarneerslag door toename in herfst, winter en lente Gemiddelde 13 stations in Nederland 27 Zeespiegel wereldwijd 20 e eeuw wereldwijd: ca. 1,7 mm/jaar Tussen : ca. 3 mm/jaar Nederland 20 e eeuw: ca. 2 mm/jaar 28 Bron: Leuliette et al,

15 Wat zijn klimaatscenario s? Consistente beelden van een mogelijk toekomstig klimaat. Ze geven aan hoe groot de veranderingen kunnen zijn voor o.a. temperatuur, neerslag, verdamping, wind en zeespiegel Mogelijke toekomstbeelden t.b.v. aanpassingen in: waterbeheer, kustverdediging, landbouw, energie, ecologie, natuurbeheer, sport en toerisme, etc. 29 IPCC klimaatscenario s +6,4 C Toekomst 2 typen onzekerheden: Soc.-econ. ontwikkelingen Klimaatsysteem +1,1 C IPCC,

16 Indeling van de scenario s 31 Algemeen beeld Kenmerken alle KNMI 06 scenario s: Opwarming zet door Winters gemiddeld natter Heviger extreme zomerbuien Veranderingen in het windklimaat klein Zeespiegel blijft stijgen 32 16

17 Zomerse dagen rond 2050 Grootste toename in W+ door verandering luchtstroming De Bilt G G+ W W+ Parijs Max. temp. zomer ( C) Zomerse dagen Tropische dagen ,7 22,6 23,1 23,5 24,6 23,9 Meer buitenrecreatie Probleem: meer blauwalgen, meer teken, meer hittestress Bron: 34 17

18 Klimaatverandering: effecten droge zomers Veiligheid 35 Klimaatverandering: effecten droge zomers Nutsvoorzieningen Afname rivierafvoer, hogere watertemp. Elektriciteitsvoorziening: Aug code rood Schiphol; Noodaggregaten Extreem hoge stroomprijzen Consumenten moeten stroomverbruik minderen Somber scenario 2050: ongeveer 30 % minder capaciteit beschikbaar dan in Behoefte aan koelwater neemt toe. Kosten voor in 2030: circa M per jaar Drinkwater: risico s verzilting en leidingbreuk 36 18

19 Klimaatverandering: effecten droge zomers Natuur, landbouw, bebouwing, waterbeheer Laag water: risico op verzakking, inklinking bodem en wegrotten funderingen Inlaten brak water leidt tot problemen in de landbouw Omkeren waterlopen hoge kosten Mogelijk betere marktpositie tov Z-Europa 37 Klimaatverandering: effecten droge zomers Beperkingen scheepvaart Geschatte schade: 200 miljoen euro 38 19

20 Klimaatverandering: effecten droge zomers Toerisme en recreatie Toename water-recreatie en toerisme Blauwalgen in meren, teken in bossen 39 Wateroverlast Toename intensiteit neerslag in de winter en zomer Winter: 10- daagse neerslagsom eens per 10 jaar Zomer: dagsom eens per 10 jaar G G+ W W+ +4% +6% +8% +12% +13% +5% +27% +10% Egmond augustus 2006 (P. de Graaff) Toename lokale wateroverlast 40 20

21 Delta Commissie Klimaatscenario s Update met laatste kennis op het gebied van: de expansie van het water door stijgende temperatuur, het smelten van sneeuw en gletsjers, het smelten van ijskappen op Groenland en Antarctica. gravitatie-effecten, gerelateerd aan het smelten van de grotere ijskappen. 41 Zeespiegelstijging rond 2050: 40 centimeter rond 2100: 65 tot 130 centimeter rond 2200: 2 tot 4 meter 42 21

22 KNMI klimaatscenario s kans G G+ W W+ WB21 midden WB21 hoog WB21 laag klimaatverandering 43 Rivierafvoeren Zomer: van 1700 m3/s nu naar 700 m3/s in 2100 Winter: van m3/s nu naar m3/s in

23 Rivieren: stroomgebiedsbenadering, (Europese) richtlijn sept Het Advies Zeespiegelstijging, wisselwerking tussen die stijging en rivierafvoer en andere klimatologische en maatschappelijke ontwikkelingen tot Gevolgen van deze ontwikkelingen voor de delta. Wenselijkheid en haalbaarheid van deze strategieën, inclusief de maatschappelijke meerwaarde

24 Samen werken met water 47 De leden van de Staatscommissie voor Duurzame Kustontwikkeling De heer prof. dr. C.P. Veerman Mevrouw ir. I.M. Bakker De heer dr. J.J. van Duijn De heer ir. A.P. Heidema Mevrouw prof. dr. ir. L.O. Fresco De heer prof. dr. P. Kabat Mevrouw T. Metz De heer Ing. Jac.G. van Oord MBA De heer prof. dr. ir. M.J.F. Stive De heer ir. B.W.A.H. Parmet 48 24

25 Urgentie (1) 2/3 land overstroombaar, 9 miljoen mensen, 65% BNP, 1800 miljard geïnvesteerd vermogen Achterstand veiligheid waterkeringen 49 RIVM,

26 Normen Waterveiligheid Sinds de jaren zestig: is de economie met een factor 6 gegroeid is de bevolking met ongeveer 50 % toegenomen 51 Urgentie (2) Achterstand veiligheid waterkeringen Normen zijn achterhaald Klimaat verandert 52 26

27 Veiligheid voorop Beschermingsniveau baseren op: kans voor individu op overlijden door overstroming; kans op grote aantallen slachtoffers in één keer door overstroming; potentiële schade, meer dan alleen economische schade Kans op slachtoffers moet kleiner worden; vergelijkbaar met andere veiligheidsrisico s. Daarom veiligheidsniveau met minimaal factor 10 verbeteren. 53 Bouwen met de Natuur aanpassen aan veranderende omstandigheden en vooruitzichten op termijn de minste kosten mogelijkheden voor de multifunctionele en integrale aanpak 54 27

28 Deltadijken Dijken die door hoogte, breedte of interne constructie praktisch doorbraakbestendig zijn. De uitvoering vereist plaatselijk maatwerk. 55 In vogelvlucht Noordzeekust Waddengebied d Zuidwestelijke delta Rivierengebied Rijnmond IJsselmeergebied 56 28

29 Noordzeekust bouwen met de natuur optimaal in de vorm van zandsuppleties geleidelijk met de zeespiegel meestijgen kustuitbreiding mogelijk

30 De kust erodeert, waardoor niet? De golven: Bij storm slaan de golven zand van strand en duin weg. Bij rustig weer brengen de golven dat zand terug. Op langere termijn is er evenwicht. Wegspoelen naar de diepere zee. Op de grens van kust en diepere zee (NAP 20m) is er op langere termijn evenwicht. Waterdienst De kust erodeert, waardoor dan wel? Voor evenwicht moet het hele kustfundament 1) even snel omhoog groeien als de zeespiegel: 7 Mln m 3 2) Bodem Waddenzee idem: 5 Mln m 3 2) Vullingsgeulen van Zuiderzee en Lauwerszee zijn na afsluiting te groot en trekken zand aan van de kust: 3Ml Mln m 3 Vaargeulen (IJgeul, Maasgeul, Westerschelde) worden uitgebaggerd en zand wordt verkocht. Dat zand verliezen we uit het kustfundament: 5 Mln m 3 + Totaal: 20 Mln m 3 Wij suppleren jaarlijks: 12 Mln m 3 - Tekort: 8Mlnm 3 1) Kustfundament is de hele strook tussen NAP - 20m en polderzijde van het duin. 2) Groeit recht evenredig met tempo zeespiegelstijging mee. Exclusief effect van bodemdaling door gaswinning in en nabij de Waddenzee. Waterdienst

31 Houden we suppleren vol? Nu (bij 20 cm/eeuw zeespiegelstijging) is nodig 20 Mln m 3 /jaar. Bij groei van zeespiegelstijging van 20 cm/eeuw naar 60 cm/eeuw (middenscenario KNMI) is nodig 44 Mln m 3 /jaar. Na 100 jaar is dan 7% van het Nederlands continentaal plat gemiddeld met 1 m verdiept. Het zand is er dus. Kosten 44 miljoen m 3 à 5 = 220 miljoen /jaar. Dat is per km van dezelfde orde als de kosten van onderhoud en vernieuwing van een snelweg. Waterdienst Effect suppleren in overmaat Terheijde Delfland heeft Mln m 3 /jaar nodig voor evenwicht. Er is m3/jaar gesuppleerd Verschil tussen getrokken en gestippelde lijn is 12 jaar aangroei: 3 ha/jaar Waterdienst

32 Waddengebied effect van zandsuppleties voor Noordzeekust helpt Waddenzee mee te groeien met zeespiegel 63 De Griend Vogeleiland De Griend. Verboden gebied. Behalve voor de vogelwachter in het broedseizoen. Dreigde in de 80-er jaren weg te spoelen. Na een eenmalige suppletie is het nu stabiel. Waterdienst

33 Houdt de Waddenzee de zeespiegel bij? Bij verdrinken van de Waddenzee breken de golven minder af en die belasten de dijken op het vasteland dan meer. Daarnaast verdwijnt intergetijdegebied: negatief voor ecologie. Twee factoren zijn bepalend: Beschikbaarheid van zand: dat is er genoeg in de zeebodem. Transportduur van zand vanaf de kust en uit zee naar binnen door het water. Lijkt de meest beperkende factor. Waterdienst Houdt de Waddenzee de zeespiegel bij? Transportduur is het langst bij de grootste kombergingsgebieden zoals achter Texel en Vlieland vergeleken met gebied achter Schiermonnikoog. In het verleden verdronken in Nederland grotere getijdebekkens bij stijgsnelheden groter dan 80 cm/eeuw. We zouden transporttijd kunnen winnen door een deel van de suppleties te doen in geulen als het Marsdiep en niet alleen aan de zeezijde op het kustfundament. Misschien is het gevaar voor verdrinking dan kleiner. Waterdienst

34 Zuidwestelijke Delta Oosterschelde einde eeuw volledige getijdendynamiek dijken verhogen Westerschelde meren gebruiken voor bergen water 67 Rivieren uitvoering van programma Ruimte voor de rivier uitvoering Maaswerken & Integrale Verkenning Maas verwerven van strategische grondposities 68 34

35 Rijnmond aanleg van een ring van afsluitbare keringen perspectieven voor natuur in buitendijkse gebieden ontwikkeling van aantrekkelijke woonmilieus 69 IJsselmeer peil IJsselmeer mee laten stijgen met zeespiegel IJsselmeer blijft zoetwaterbassin peil Markermeer onveranderd 70 35

36 Kosten 1,2 tot 1,6 miljard euro per jaar tot ,9 tot 1,5 miljard per jaar voor de periode exclusief kosten extra zandsuppleties voor kustuitbreiding 71 Een koersvaste aanpak Ministeriële stuurgroep o.l.v. MP Delta regisseur ziet toe op kordate uitvoering Veelal regionale bestuurder verantwoordelijk voor uitwerking en uitvoering Deltafonds gevoed door aardgasbaten en langlopende leningen Deltawet om Deltafonds, -regisseur en -programma te verankeren 72 36

37 1950 World Cities exceeding 5 million residents Analysis by Munich Re Data: U.N. Population Division World Cities exceeding 5 million residents Analysis by Munich Re Data: U.N. Population Division 74 37

38 Een land dat leeft, bouwt aan zijn toekomst 75 38