I ve Marx. Centrum voor Sociaal beleid Herman Deleeck Universit eit Ant werpen

Transcriptie

1 W erkend en arm in Vlaanderen I ve Marx Centrum voor Sociaal beleid Herman Deleeck Universit eit Ant werpen

2 Bronnen De werkende arm en in Vlaanderen, een vergeten groep? (2009), I ve Marx, Gerlinde Verbist, Pieter Vandenbroucke, Kristel Bogaerts, Josefine Vanhille, Viona Rapport, m ei 2009 (cfr. Viona en CSB websites) Lohman, H. and I. Marx (2008), The different faces of in-work poverty across welfare state regimes, in H.J. Andrez and H. Lohmann, The Working Poor in Europe; Employment, Poverty and Globalization, London: Edward Elgar. Marx, I and G. Verbist (2008) Combating in-work poverty in Europe: the policy options assessed in in H.J. Andrez and H. Lohmann, The Working Poor in Europe; Employment, Poverty and Globalization, London: Edward Elgar. Marx, I. and G. Verbist (2008), When famialism fails: the nature and causes of in-work poverty in Belgium, in in H.J. Andrez and H. Lohmann, The Working Poor in Europe; Employment, Poverty and Globalizat ion, London: Edward Elgar. 2

3 Structuur De werkende arme : ook bij ons? Hoeveel werkende armen zijn er? Wie zijn de werkende armen? Waar faalt het beleid? Wat zijn de beleidsopties? 3

4 Ook bij ons? 4

5 5

6 Associat ies: - Nieuw fenom een, Ook bij ons? - een gevolg van de post-industriële transitie, en de nieuwe arbeidsm arktstratificatie die daar bij hoort (cfr. Reich ) - Am erikaans, of toch overwegend Angelsaksisch fenom een, te weten, vooral een probleem in zwak gereguleerde arbeidsm arkten, m et lage m inim um lonen 6

7 Associat ies: - Nieuw fenom een, ja en nee Ook bij ons? - een gevolg van de post-industriële transitie, en de nieuwe arbeidsm arktstratificatie die daar bij hoort (cfr. Reich ) (ja en nee, vooral toch nee) - Am erikaans, of toch overwegend Angelsaksisch fenom een, te weten, vooral een probleem in zwak gereguleerde arbeidsm arkten, m et lage m inim um lonen (zeker niet) 7

8 Definitie De werkende armen zijn mensen die werken (als werknemer of zelfstandige) en die in een gezin leven met een gezinsinkomen lager dan 60% van het mediaan gezinsinkomen, gecorrigeerd voor gezinsgroot t e. De definitie combineert dus een individueel kenm erk en een gezinskenm erk. 8

9 Laagbetaald = werkend arm? Zeer beperkte overlapping, omdat de meeste laagbetaalde werknemers leven in een gezin met meerdere inkomens Mensen die een laagbetaalde job hebben en toch voornaamste kostwinner zijn, leven doorgaans wél in armoede en niet zelden in diepe armoede. En armoede onder enige kostwinners is niet beperkt tot diegenen met een laagbetaalde job.. 9

10 Wie is dan wel werkend en arm? Het fenom een van de werkende arm en hangt dan ook sterk sam en m et een onverm ogen om voldoende arbeidsinkom en te genereren op gezinsniveau in een tijdperk waarin de gem iddelde levensstandaard in essentie wordt bepaald door het tweeverdienersinkom en. De om vang van het probleem is bijgevolg geen directe reflectie is van het aandeel laagbetaalde jobs, m aar veeleer van enerzijds socio-dem ografische factoren (bv. het aandeel éénoudergezinnen) en, vooral, de om vang van het éénverdienerschap. Als zodanig m eer een fenom een aangedreven door sociodem ografische dan wel econom ische veranderingen ( de postindust riële t ransit ie) 10

11 Determ inanten De omvang van het onderliggende probleem is bijgevolg vooral een resultante van socio-demografische structuur en institutionele factoren die meerverdienerschap stimuleren en accommoderen, dan wel belemmeren. - - arbeidsmarktregulering (minimumlonen, beperkingen op deeltijdse arbeid en tijdelijke arbeid; - elementen van fiscaliteit en para-fiscaliteit die tweeverdienerschap mogelijkerwijs beïnvloeden (afgeleide rechten in de sociale zekerheid, huwelijksquotiënt, etc), - institutionele arrangementen die de combinatie van werk en gezin accom m oderen ( o.a. kinderopvang). 11

12 I nternationale variatie Lohmann en Marx (2008) stellen dat die institutionele factoren op de meest gunstige wijze gealigneerd zijn in de Scandinavische landen en op de meest ongunstige wijze in de Zuid-Europese landen. Voor de Angelsaksische en continentaal Europese landen formuleren we de hypothese dat de institutionele factoren geen gelijklopende effecten hebben. 12

13 13

14 Waarom zo weinig werkende arm en in Vlaanderen? Socio-demografische structuur (relatief weinig éénoudergezinnen) Relatief gecomprimeerde loonstructuur, vooral aan de onderkant Ondersteuning van zowel kostwinnersmodel als tweeverdienerschap (optional famialism) Universele kinderbijslagen op relatief hoog niveau (en relatief weinig werkende jongeren) 14

15 Waarom zo weinig werkende arm en in Vlaanderen? Let wel: de relatief lage armoedegraad onder werkenden hangt samen met het feit dat de laagste inkomensregionen overwegend bevolkt worden door inactieven, die talrijk zijn, en voor wie de armoedegraad relatief hoog is door de veelal ontoereikende vervangingsuit keringen 15

16 16

17 17

18 Wie zijn de werkende arm en? 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 Wat kan beleid doen? Hogere minimum lonen Fiscale en parafiscale m aat regelen Non- cash beleid 24

25 Juiste conceptualisatie cruciaal De problematiek van de «werkende armen» staat niet los van de algemene arm oedeproblem at iek Een doelmatig beleid t.a.v. deze groep kan niet anders dan een onderdeel zijn van een int egraal arm oedebeleid Beleidskeuzes zijn niet normatief neutraal 25

26 Hogere m inim um lonen? Heel weinig m ensen werken daadwerkelijk voor het m inum um loon Laagbetaald betekent niet een lage levensstandaard, laat staan arm oede Een verhoging van het m inim um loon brengt in de regel een inkom ensstijging voor diegenen die zich al in het m idden van de welvaartsverdeling bevinden. Kan enig financieel soelaas brengen aan m et nam e alleenstaanden en alleenstaande ouders die m oeten rondkom en m et een laag loon. Feit blijft dat de spill-over naar niet-arm en zeer substantieel zou zijn. Dat is m et nam e relevant indien er jobverlies verbonden is aan het verhogen van het m inim um loon. 26

27 27

28 28

29 Sociale lastenverlagingen op lage lonen De werkbonus brengt een substantiële inkom enswinst voor m ensen m et een laag arbeidsinkom en. Maar de m eesten daarvan zich niet aan de onderkant van de welvaartsverdeling m aar veeleer in het m idden; de im pact op de arm oede is dus beperkt. Een expansie van een m aatregel zoals de werkbonus is bovendien uitgeput op het niveau van de m inim um lonen, tenzij m en naar een daadwerkelijke toeslag zou willen evolueren. Het arm oederendem ent van een dergelijke m aatregel zou echter zeer klein zijn. Bovendien zet de verzekerings- en m et nam e de equivalentielogica van de sociale zekerheid beperkingen op dergelijke vorm en van inkom ensgerelateerde selectiviteit. 29

30 30

31 31

32 Fiscale m aatregelen Het theoretisch rendem ent in term en van arm oedereductie zou potentieel veel hoger kunnen zijn om dat m en daadwerkelijk m iddelen kan richten op de onderkant van de inkom ensverdeling en niet op de onderkant van de loonverdeling. Het probleem m et fiscale m aatregelen is echter a) het probleem om reële en artificieel lage fiscale inkom ens voldoende accuraat te onderscheiden, m et de legitim iteitsproblem en vandien; b) het beperkt verm ogen om via de fiscaliteit in te spelen op financiële noden op het m om ent dat ze zich daadwerkelijk stellen. Fortaitaire m aatregelen zoals jobkorting helpen (natuurlijk) niet 32

33 33

34 34

35 Non-cash beleid Te weten: beleid dat gezinnen helpt hun volle verdienpotentieel te realiseren - Alleenst aanden/ éénouders: volt ij ds werk - Koppels: t weeverdienerschap - Kinderopvang blijft een probleem; (gesubsidieerde) kinderopvang niet steeds beschikbaar buiten de reguliere werkt ij den - (Universele kinderbijslag biedt inkomenssteun zonder mogelijke gedragsdistorties; effectief maar kostelijk) 35

36 Beleidsconclusies Een adequaat beleid is bijgevolg een m eersporenbeleid a) om dat de werkende arm en een divers profiel hebben en b) om dat elke beleidsparam eter zij het loonzetting, fiscaliteit, parafiscaliteit, uitkeringen zich in de regel slechts tot increm entalistische aanpassingen leent (binnen politieke, econom ische en budget aire beperkingen) Bovendien belangrijke interdependenties en com plem entariteiten tussen beleidsdom einen, bv. selectieve lastenverlagingen en m inim um lonen 36

37 Beperkingen van huidig onderzoek We kijken enkel naar mensen in reguliere tewerkstelling. We weten nog niet veel over mobiliteitspatronen. I n welke mate zijn werkende armen opwaarts mobiel, dan wel geneigd (terug) in inactiviteit of werkloosheid terecht te komen? De data (SI LC) laat maar een beperkte graad van detail toe, en vooral beperkt causaal bereik (waarom zijn mensen werkend arm?, waarom realiseren ze hun verdienpot ent ieel niet?) Conceptualisatie en meting beperkt tot inkomen, niet consumptie (inclusief kost huisvesting etc) 37