De pluk is gestart, tijd voor bewaring. Thema: Bewaring. Bewaarcondities en verwachtingen Vochthuishouding in perencellen

Transcriptie

1 fruitteelt 26 augustus 2011, jaargang 101, nr 3 4 weekblad van de nederlandse fruittelers organisatie Thema: Bewaring De pluk is gestart, tijd voor bewaring Bewaarcondities en verwachtingen Vochthuishouding in perencellen

2

3 Geheel verwijderen van boomgaarden nu ook versnipperen met afvoer van snippers Verklepelen, versnipperen boomgaard Stobben frezen Tevens opkopen van inventaris Bel vrijblijvend voor informatie: Bart Kemp Tel Mob

4 De Onyx Continue rijden en automatisch sturen Voordelen van de Onyx Alle 6 de wielen aangedreven Niet in het trekkerspoor rijden In hoogte en breedte verstelbaar Aluminium loopplateau s Volbadverzinkt frame Hydraulische draaikransbesturing Makkelijk en snel snoeien Uit te breiden met: Hydraulisch kistenlossysteem Compressor Schaarconstructie voor werkhoogte 4.50 tot 5.00 mtr Als pluktreintrekker Kisten transportwagen Hybride uitvoering Door de continue werksnelheid en het automatisch stuursysteem, gaan de werkzaamheden prettiger en veel sneller. De Onyx is uitermate geschikt voor het werken in de V haag Wortelsnijder met schuinsnijframe, Wielstel en gewichtendrager Inhoud Werken in de V haag Agri-com Coverfoto Artikelen 8 Nieuwe rassen zwarte bes 8 9 Bewaarcondities en verwachtingen 12 Vochthuishouding in perencellen Op de Open Dag bij PPO fruit in Randwijk konden bezoekers de resultaten van een chemische dunproef op Conference bekijken. Foto: Caroline van Assche, NFO 9 14 Appel- en perenpluk volop aan de gang Veel arbeidsbesparende technieken op Open Dag Randwijk 18 Handelsstromen appel verleggen koers Rubrieken NFO-info 5 Deze week 6 Marktzicht 20 Werkwijzer 22 NFO in het land 24 Agenda 25 4

5 nfo info Uitgelicht Fiscale waardering fruitopstanden Fruitopstanden worden de eerste jaren na het planten door de Belastingdienst eerst verder opgewaardeerd totdat ze in volle productie zijn. Daarna pas wordt gestart met afschrijven van de aanplant. Vooral bij peren is het waarderingssysteem niet meer in overeenstemming met de werkelijkheid. Perenopstanden komen door aanpassingen in de teelt tegenwoordig erg snel in volle productie. Het hoofdbestuur wil het fiscale regime van bijschrijven en afschrijven bij perenopstanden daarom laten aanpassen. Ondernemers hebben dan het voordeel dat minder wordt bijgeschreven bij een perenopstand en dat sneller met het afschrijven van de opstand kan worden begonnen. Voor het aanpassen van het waarderingssysteem is een aanpassing op de KWIN noodzakelijk, voor een onafhankelijk oordeel. Het hoofdbestuur heeft PPO de opdracht gegeven de KWIN op dit onderdeel aan te passen. Nationaal actieplan gewasbescherming Het hoofdbestuur heeft vorige week de eerste contouren van het Nationaal Actieplan (NAP) besproken. Het nationaal actieplan duurzame gewasbescherming (NAP) is een uitvloeisel van de EU-richtlijn duurzaam gebruik pesticiden. Het plan wordt de komende maanden opgesteld. Het hoofdbestuur wil dat het actieplan uitvoering geeft aan de EU-wetgeving zonder extra eisen vanuit Nederland. We leven in de EU en de NFO wil naar een gelijk speelveld binnen de EU op zoveel mogelijk terreinen. Conference-promotie Duitsland De Nederlandse fruitteeltsector gaat ook de afzet van Conference naar Duitsland ondersteunen door middel van collectieve promotie vanuit het PT. Perenopstanden komen door aanpassingen in de teelt tegenwoordig erg snel in volle productie. Het hoofdbestuur wil het fiscale regime van bijschrijven en afschrijven bij perenopstanden daarom aanpassen. Foto: Marijke Ossenbruggen, NFO We moeten de komende jaren structureel werken aan nieuwe markten voor Conference om een plek te vinden in de markt voor de groeiende productie. Het hoofdbestuur heeft deze conclusie vorige week getrokken nadat de vraag was voorgelegd aan de besturen van de kringen. Ook de handelshuizen en coöperaties delen deze mening. Alle partijen vinden het een slechte zaak dat de Belgen dit tussenjaar niet willen meebetalen goedgekeurd. Vanuit de NFO, DPA en verschillende afzetorganisaties is getracht om de Belgen op andere gedachten te brengen. Helaas zonder resultaat. Wel gaan Nederland en België weer een nieuw voorstel indienen bij de EU voor een gezamenlijke campagne richtring Duitsland voor de afzetseizoenen 2012/2013 t/m 2014/2015. De exacte invulling van de Duitsland-campagne voor het komende jaar wordt binnenkort nu de EU de campagne richting Duitsland voor het komende afzetseizoen niet heeft bekendgemaakt. PT begroting 2012 h e t b e l e i d i s h e t b e l e i d i s Het hoofdbestuur heeft vorige week een voorstel voor de begroting van de bijzondere fruitteeltheffing van het PT gemaakt. De NFO wil haar leden de gelegenheid geven om hierop te reageren voordat ze een definitief advies geeft over de begroting aan het PT. Het voorstel wordt om deze reden eind september op de website van de NFO geplaatst, met het verzoek om reactie. Begin november wordt besloten over de PT-begroting voor volgend jaar. De NFO adviseert het PT over deze begroting. De wensen van de NFO worden vaak door het PT gehonoreerd. Het voorstel zoals het nu is geformuleerd door het hoofdbestuur, is besproken in de besturen van de kringen. In het voorstel is rekening gehouden met de uitkomsten van de ondernemerspeiling en de nadrukkelijke wens vanuit de leden om meer aan promotie te doen. Uit de ondernemingspeiling komt naar voren dat fruittelers belang hechten aan activiteiten voor het behoud van een effectief middelenpakket, onderzoek en promotie. De meningen zijn erover verdeeld of deze activiteiten in de toekomst ook allemaal door het PT moeten worden gefinancierd. Deze discussie zal de komende maanden ook worden gevoerd en hangt sterk af van het besluit van het kabinet over de PBO. In september zal het kabinetsvoorstel naar de Tweede Kamer worden gestuurd. Ten opzichte van de begroting 2011 wordt voorzien in een stijging van promotiebudget van naar ruim euro. Hieruit worden zoal de promotiecampagnes voor Conference en Elstar gefinancierd. Het onderzoeksbudget daalt met ruim euro. Ook wordt een beroep gedaan op de reserve. Siep Koning skoning@nfofruit.nl 5

6 Deze week Fruithuwelijk Op vrijdag 19 augustus is Fruitteelt-redacteur Marijke van Schaik in het huwelijk getreden met fruitteler Kees van Ossenbruggen uit Ingen. Het huwelijk werd voltrokken in de afmijnzaal van de voormalige fruitveiling Midden-Betuwe. De redactie van Fruitteelt heeft een speciale editie uitgebracht over het bruidspaar voor familie, vrienden, kennissen en collega s. NFO en de redactie van Fruitteelt feliciteren Kees en Marij- Kees en Marijke van Ossenbruggen. ke van harte met hun huwelijk. Onze redacteur heet voortaan Marijke van Ossenbruggen; haar nieuwe adres is: Foto: Thomas van Beek, Foto van Beek Catastrofe voor veel Belgische telers De storm en hagelbui op donderdag 18 augustus heeft in het gebied Limburgs Brabant en Limburg een spoor van vernieling achtergelaten. Leen Jolling, fruitteeltconsulent bij de Belgische Boerenbond, schetst het volgende beeld van de schade in het fruitgebied: 1500 ha is verhageld, nog eens 3000 hectare is zwaar verhageld (en vruchten afgewaaid) en ongeveer 300 hectare is omgewaaid. In totaal zijn er 300 bedrijven getroffen, dit is meer dan een kwart van de Vlaamse telers. De Vlaamse minister-president Kris Peeters heeft op verzoek van de Boerenbond al toegezegd om de procedure op te starten om de schade te erkennen als nationale ramp. Jolling: We hopen dat het erkend wordt. De aanvraag zal zich vooral richten op schade van omgewaaide opstanden en afgewaaid fruit. De Belgen kunnen zich namelijk wel verzekeren tegen hagel, maar niet tegen storm. Er bestaat daar geen bredeweersverzekering. Het rampenfonds zal zeggen dat hagelschade te verzekeren is, maar er zijn toch wel heel veel verhagelde bedrijven. Jolling hoopt dat ook de hagelschade wordt meegenomen door het rampenfonds. Gert Jan van Dijk van de OFH laat weten inmiddels ruim vijftig meldingen te hebben binnengekregen. Het is het slechtste moment waarop hagel kan optreden. Factoren zoals hoge luchtvochtigheid en hoge temperaturen zorgen snel voor veel rot. De meldingen bestaan uit matige, zware en hele zware hagelschade. Het aandeel zware hagel is heel groot. Vanuit Nederlands Zuid- Limburg kwamen volgens de OFH vijf hagelschademeldingen binnen. Dinsdagavond 23 augustus organiseerde de Belgische Fruitveiling (BFV) een informatieavond voor de getroffen telers. Onderwerpen die aan bod kwamen, waren: mogelijkheden inschakelen rampenfonds, teelttechnische maatregelen na zware hagel en mogelijkheden voor industriefruit. Afgelopen dinsdag zijn er in de digitale nieuwsbrief van de NFO diverse filmpjes meegestuurd over de schade in België. Complete boomgaarden zijn in België omgewaaid. Foto s: Boerenbond 6

7 In memoriam Siem van Diepen Op 19 augustus is Siem van Diepen op heid had hij zitting in tal van productcommissies van het CBT en had hij ook 79-jarige leeftijd overleden. Hij was afkomstig uit een echte fruittelersfamilie veel overleg met de NFO. Zijn werkzame leven begon hij bij de particuliere en geboren en getogen in Zwaag. Tot september 1994, toen hij op 62-jarige fruitveiling van C.H. de Jong in Bunnik, leeftijd met vervroegd pensioen ging, waar hij met veel plezier en inzet heeft was hij werkzaam bij het Centraal Bureau voor Tuinbouwveilingen (CBT). Hij praktijkman pur sang, die met veel in- gewerkt. Siem van Diepen was een heeft bij het CBT op de kop af 25 jaar zet en grote gedrevenheid zijn werk gewerkt. In die periode startte hij bij deed. De NFO wenst zijn familie veel het CB2, een dochter van het CBT die sterkte toe om dit verlies te dragen. op zoek ging naar nieuwe markten voor de afzet van Holllands fruit. Met succes zijn appels afgezet in Iran, Scandinavië, de Canarische Eilanden en het voormalige Oost-Duitsland. Later ontwikkelde hij zich bij het CBT als productspecialist fruit. In die hoedanig- Siem van Diepen (archiefbeeld). Foto: NFO Avondbijeenkomst Kick op PPO Randwijk De opzet van proeven, alsmede het lopende onderzoek, waren de aandachtsplanten verder getest. De aaltjes kunnen Dit jaar wordt dit in diverse praktijkaanpunten op de Kick-bijeenkomst van donderdag 18 augustus, die werd bezocht den toegepast. Hiertoe moet de bodem enkele dagen preventief of curatief wor- door ruim dertig telers. wel voldoende vochtig worden gehouden. Bij de teelt van aardbeien heeft DLV meerdere jaren ervaring met het QMSsysteem, een ontwikkeling die ook voor hoorlijke stappen gemaakt, aldus onder- In het onderzoek naar Eutypa zijn be- de rodebessenteelt interessant kan zijn. zoeker Marcel Wenneker van PPO. Er is Het systeem geeft inzicht in de groei en een snoeischaar ontwikkeld waarmee gedurende het snoeien een fungicide of ontwikkeling van een gewas in de verschillende teeltfases. Met dit programma antagonist meegegeven kan worden. kan het meest gunstige pluktijdstip worden voorspeld, iets waar bij rode bessen ke fungiciden en antagonisten een wer- Daarnaast is vrij duidelijk geworden wel- behoefte aan is. Daarnaast biedt het programma mede op basis van enkele kenking tegen Eutypa hebben. getallen inzicht in de benodigde meststoffengift en irrigatie. Voor rode bessen staat dit programma nog in de kinderschoenen, maar lijkt het zeker mogelijkheden te bieden. PPO-onderzoeker Herman Helsen vertelde over de bestrijding van de frambozenschorsgalmug. Uit laboratoriumonderzoek blijkt één van de geteste insectenparasitaire aaltjes de larven van de frambozenschorsgalmug te doden. Meer appels De wereldappelproductie is de laatste twintig jaar gegroeid met 68 procent en bedroeg in 2009: 71,2 miljard kg. Dit maakte Philip Binard van de WAPA bekend op Prognosfruit China is met een productie van 31,6 miljard kg overtuigend de grootste appelproducent. Het land is vooral bekend van de productie van Fuji. Met in 2009 een productie van 4,5 miljard kg is de VS de tweede appelproducent in de wereld. Turkije is de verrassende derde met een productie van 2,7 miljard kg. Vierde is het eerste EU-land Polen met een productie van 2,6 miljard kg. Iran is met 2,4 miljard kg vijfde, gevolgd door Italië met 2,3 miljard kg. Nederland komt met een productie van 0,4 miljard kilogram net niet in de top 20 van de wereldappelproducenten voor. In de laatste twintig jaar is de wereldhandel in appels, door de groeiende productie met maar liefst 130 procent gestegen DLV-adviseur Willem van Eldik legt uit welke proeven er op de proeftuin van Kick liggen. Foto: Geert van Gessel 34 7

8 Onderzoek Nieuwe rassen zwarte bes Zowel België als Nederland doet onderzoek naar nieuwe rassen zwarte bes. PPO Randwijk voert dit onderzoek uit op een praktijkperceel in het Zeeuwse Nieuwdorp. Op dit perceel staan de planten in de vollegrond zonder overkapping. Bij PC Fruit in België staan de planten in potten met substraat op de proeftuin in Tongeren. In beide landen komen hoopgevende rassen naar voren. Geert van Gessel kennisconsulent klein- en steenfruit van NFO en PT Veel van de rassen zwarte bes zijn van Poolse oorsprong. De onderzoekers vergelijken ze wel met gangbare rassen uit het Verenigd Koninkrijk. Het betreft hoofdzakelijk een zoektocht naar rassen die bessen aan een tros geven van een kwaliteit die handmatig oogsten mogelijk maakt. Sinds 2003 loopt er in het Zeeuwse Nieuwdorp een rassenproef zwarte bes. PPO Randwijk test de nieuwe rassen veelal onder nummer. Per soort zijn tien à twaalf zwarte bessen aangeplant waardoor er op 1 april verschillende rassen op het proefveld stonden. Van deze 44 rassen onder nummer zitten er 5 in het zesde productiejaar, 9 in het vierde productiejaar en 25 in het eerste productiejaar. PPO vergelijkt deze proefrassen met de standaardrassen Ben Nevis en Ben Alder. Gedurende het groeiseizoen kijken de onderzoekers naar de fysiologische eigenschappen van de planten en bessen, zoals productie, bloei- en rijptijd, stevigheid, vruchtgrootte, troslengte, groeiwijze en groeikracht. Daarnaast bestuderen zij de gevoeligheid voor ziekten en plagen zoals luizen, bladrollers, mijten en meeldauw. Interessante rassen Na de oogst van 2010 lijkt een aantal rassen interessant. Bijvoorbeeld de rassen ZWB 14 en ZWB 11 uit het plantjaar Uit het plantjaar 2007 geldt dat voor ZWB 41 en ZWB 42 en uit 2008 komt ZWB 46 als het meest indrukwekkend naar voren. ZWB 17 is het oudste ras op het veld. Deze zwarte bes wordt algemeen omschreven als goed. Ze behoorde meerdere keren tot één van de betere rassen op het proefveld. Deze soort komt gemakkelijk uit de winterrust en is wat betreft de oogst een later ras. ZWB 17 heeft ook als voordeel dat het een goede productie combineert met een goed in te plannen oogst. De bessen moeten na het zwart worden nog enkele dagen doorrijpen. Dit is mogelijk doordat ze niet snel vallen en beperkt barsten. Tevens is het ras niet gevoelig voor ziekten en slechts matig gevoelig voor enkele plagen. Algemeen kan gesteld worden dat voor het vroegere segment (begin juli) de rassen Ben Connan en ras 3 het meest aantrekkelijk zijn. In het middensegment (tweede week juli) geldt dit voor ras 41, 42 en 14. In het latere segment (derde week juli) komt ZWB 17 als beste uit de bus. Tongeren In Tongeren bestuderen onderzoekers ook al meerdere jaren zwarte bessen. De zuiderburen testen de meeste rassen eveneens onder nummer. PC Fruit vergelijkt de nieuwe soorten met het Engelse ras Ben Gairn. Net als in Nederland beoordelen de onderzoekers de rassen op de parameters productie, kwaliteit en groeikracht. Aangaande productie zijn de meeste nieuwe rassen al sneller productief dan het referentieras. Ben Gairn valt wat betreft productie en kwaliteit tegen. Eén van de mogelijk interessante rassen, die als vervanger van Ben Gairn kan dienen, is PC 780. Andere veelbelovende rassen zijn 13B/11 en 14D/15 en Big Ben. Ook dit zijn productieve rassen die een goede maatsortering met een behoorlijke kwaliteit combineren. Naast de test buiten worden sommige rassen in een vervroegde teelt onder een tunnel getest. Ook hier komt PC 780 als een van de meest acceptabele rassen naar voren. Big Ben en Cacak Black zijn twee soorten die bessen van goede kwaliteit kunnen geven en die dit waarschijnlijk ook kunnen combineren met voldoende productie. Uiteraard blijft het afwachten wat deze rassen onder Nederlandse omstandigheden in de vollegrond doen. Een perceel zwarte bes. Foto: NFO 8

9 Bewaring Hardfruit seizoen Bewaarcondities en verwachtingen Dit jaar hebben we te maken met een heel vroeg seizoen wat betreft de pluk en bewaring van hardfruit. In dit artikel een terugblik op het vorige seizoen en de verwachtingen en bewaarcondities voor dit nieuwe bewaarseizoen. Alex van Schaik Wageningen UR Juiste bewaarcondities zijn belangrijk voor de kwaliteit. Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO Afgezien van de incidentele lenticel-problematiek was de toepassing van DCS bij Elstar heel succesvol augustus veel vochtimport waardoor de peren enigszins waren opgeblazen, met tevens een slechte schilopbouw De peren waren bovendien gevoeliger voor vochtverlies en dus ook voor slappe nekken, maar dit was vooral afhankelijk van de partij. Ook de gevoeligheid voor bewaarschurft en schilzwart varieerde per partij. Daarnaast werd op sommige bedrijven ook nog (te) laat geplukt waardoor de kwaliteit van Conference in het algemeen te wensen overliet. Voor Doyenné waren er weinig afwijkingen, Gieser Wildeman vertoonde veel zwart. In het vorige seizoen vertoonde Conference als belangrijkste bewaarras een duidelijk afwijkend gedrag ten opzichte van andere jaren. Door onder meer een lage hardheid werd verwacht dat zich problemen met inwendige kwaliteit zouden voordoen. Conference kenmerkte zich door de geringere distributie- en uitstalkwaliteit. Met als gevolg klachten in het handelskanaal en van de consumenten. De peren waren gevoelig voor schade door handling en vertoonden een snelle rijping tijdens de distributie- en retailfase, en daardoor een slechte kwaliteit in het schap. De hoofdoorzaak van dit kwaliteitsprobleem was waarschijnlijk het koude weer tijdens de bloei. Daardoor was de celdelingsfase onvoldoende en dat gaf minder cellen per vrucht. Vervolgens kwam er een periode van schoksgewijze groei met in Terugblik op appels Ondanks de moeilijke en soms natte plukperiode viel de bewaarkwaliteit van Elstar het vorige seizoen niet tegen. De verwachting was meer rot en schilvlekjes, maar gelukkig viel dit mee. Bewaarschurft kwam beduidend meer voor dan anders en deed zich vooral voor in de gewone gekoelde bewaring, al dan niet in combinatie met SmartFresh. Duidelijk was dat deze schurftaantasting werd geremd door ULO en vooral DCS. Het komende seizoen moe- 9

10 Lenticelspot op Elstar wordt sterk beïnvloed door vochtigheid tijdens bewaring. Foto: Wageningen UR ten we hier alert op blijven; dat geldt overigens ook voor andere rassen. Wat vooral opviel tijdens de langere bewaring van Elstar, waren diverse partijen met lenticelspot, een euvel dat duidelijk meer optrad dan andere jaren. Dit leidde in enkele gevallen tot forse schade in partijen. Lenticelspot trad ook heel duidelijk op in Elstar-appels die in DCS werden bewaard, maar dit lijkt niet de bepalende oorzaak. Het probleem komt ook sterk naar voren in normale ULO. Afgelopen seizoen is in bewaaronderzoek met Elstar, mede gefinancierd door het Productschap Tuinbouw, lenticelspot beoordeeld (tabel 1). Tabel 1. Invloed vochtverlies op de ontwikkeling van lenticelspot in de bewaring van Elstar (twee herkomsten en twee pluktijdstippen) in normale ULO-omstandigheden en beoordeeld in juni. Herkomst Pluk Percentage lenticelspot gewichtsverlies gewichtsverlies normaal (2,6-3%) laag (1,5-1,8%) A 1e 0 13,2 A 2e 5,2 16,7 B 1e 0 37,1 B 2e 25,3 63,6 Lenticelspot De mate van vochtverlies is een hele duidelijke oorzaak voor het optreden van lenticelspot. Naarmate het vochtverlies minder is, blijkt de gevoeligheid voor lenticelspot bij gevoelige herkomsten sterk toe te nemen. Maar ook het pluktijdstip is bepalend: later plukken veroorzaakt meer lenticelspot. Onduidelijk is waarom lenticelspot zich het afgelopen bewaarseizoen meer voordeed in Elstar. Lenticelspot is een fysiologische afwijking in de lenticellen en komt bij meerdere rassen voor in de bewaring; lage calciumgehalten verhogen de gevoeligheid. Dat het juist in DCS-omstandigheden wat meer is geconstateerd, kan te maken hebben met de langere bewaarduur en de mogelijk hogere vochtigheid in de bewaring. Afgezien van de incidentele lenticel-problematiek was de toepassing van DCS bij Elstar heel succesvol. Verlenging van bewaarduur en kwaliteitsbehoud waren duidelijke voordelen. SmartFresh bleek eveneens een goede mogelijkheid. Goede verwachtingen Dit seizoen zijn voor zowel appels als peren de bewaarverwachtingen in het algemeen gunstig voor zover dat kan worden beoordeeld in verband met de weersituatie. Koud en nat weer tot aan de pluk kunnen schilvlek en de gevoeligheid voor hol en bruin doen toenemen. De productie is over het hele land gemiddeld goed en een goed behang is meestal een goede garantie voor de bewaarkwaliteit. Verder lijken de bloeien de celdelingsfase goed te verlopen waardoor de uitstalkwaliteit van de peren ook beter zal zijn dan vorig seizoen. De maat van de peren is goed, maar we zullen altijd attent moeten zijn op partijen met een geringere maat. Deze hebben een grotere kans op vochtverlies, vooral vroeg geplukte partijen. Wel zijn de peren landelijk gezien erg glad, waardoor ze gevoeliger zijn voor handlingsschade bij de pluk maar vooral bij de sortering. Verder is er sprake van een heel vroeg plukseizoen, volgens Fruitconsult vergelijkbaar met Kenmerk van een vroeg plukseizoen is dat het plukvenster van zowel appels als peren korter is. Door de vroege pluk zijn de dagen nog langer en is de gemiddelde tempera- 10

11 tuur ook hoger, waardoor de rijping ook sneller kan verlopen. Voor Jonagold kan dit overigens ook betekenen dat de scaldgevoeligheid toe gaat nemen en er mogelijk ook scald in de peren kan gaan optreden. Dit geldt met name ook voor de Conference-peren. De fruitteler dient daarom de rijping op perceelniveau scherp in de gaten te houden en eventueel zelf hardheid, maat en suikergehalte te meten. Het kleurniveau moet natuurlijk niet worden vergeten, evenals het volgen van de rijpingsberichten van voorlichtende instanties. Bewaaradviezen Door de grote fruitproductie zullen partijen dit seizoen langer bewaard moeten worden en verdienen de bewaarcondities dus ruime aandacht. Om de ketenkwaliteit en homogeniteit van Elstar te verbeteren is onlangs besloten om de kwaliteitseisen van dit ras aan te scherpen. In voorgaande artikelen zijn hiertoe al diverse maatregelen genoemd, ook qua bewaarstrategie. Belangrijke kwaliteitseis voor Elstar is de hardheid die op 5 kg aangeleverd moet kunnen worden bij het distributiebedrijf en de groothandel. Het is echter ook belangrijk dat de hardheid tijdens distributie en shelflife op peil blijft. En dat stelt eisen aan de aanpak tijdens de bewaring. Alleen mechanische koeling of alleen ULO is niet meer altijd toereikend. Het heeft de voorkeur om te combineren met SmartFresh en/of DCS. De strategie is om SmartFresh met name toe te dienen voor de kortere bewaring van vooral de latere plukken (smaak) en te kiezen voor mechanische koeling. In normale koeling is Elstar immers niet gevoelig voor het optreden van schilvlekjes. Uiteraard kan ook de combinatie met ULO gemaakt worden. Hoe en op welke wijze SmartFresh wordt toegediend in combinatie met de bewaaradviezen, wordt vermeld in de gebruiksaanbevelingen van SmartFresh. Voor de langdurige bewaring van Elstar is de combinatie met DCS-bewaring ideaal. Dit reduceert schilvlekjes en houdt de hardheid op peil, ook tijdens distributie en shelflife. De manier waarop DCS moet worden toegepast, is belicht in een eerder artikel in Fruitteelt nr. 28. Maar hier volgen toch nog enkele kanttekeningen. Ga niet zelf experimenteren met DCS, want dat kan tot vervelende situaties leiden. DCS-bewaring wordt wettelijk beschermd en mag alleen zo worden genoemd als dit onder auspiciën van FBR is uitgevoerd. De combinatie van DCS met SmartFresh is ook mogelijk. Het voordeel daarvan is dat hardheidsverlies tijdens distributie en Peren moeten de cel in op de dag dat ze geplukt zijn shelflife nog beter kan worden beperkt.bij toepassing van langere bewaring (onder ULO of DCS) is het raadzaam om wat droger te koelen om de gevoeligheid voor eventuele lenticelspot te verminderen. Dit geldt dan vooral voor rijpere partijen van de tweede pluk. Probleem is waar de grens ligt om geen slappe appels te krijgen. Als we egale partijen hebben, moeten we mikken op een vochtverlies van 2,5 tot 3 liter/ton/maand voor langdurige opslag. Ook voor de Conference-peren moeten de condities scherp worden aangehouden. Het gebruik van SmartFresh wordt hier eveneens geïntroduceerd en dat zal meer mogelijkheden geven. Er moet nog wel meer ervaring worden opgedaan voor een brede inzet. Inkoeling Belangrijk dit seizoen zijn de inkoeling en de capaciteit. Peren moeten de cel in op de dag dat ze geplukt zijn! Door het vroege seizoen, de grote productie en gemiddeld hogere temperatuur zal er veel worden gevergd van de koelinstallaties om de peren op tijd ingekoeld te krijgen. Nogmaals, peren moeten binnen enkele dagen op ongeveer 0 graden zitten. Peren die langer op een hogere temperatuur zitten, rijpen sneller en verliezen meer vocht. Vochtverlies beperken blijft een belangrijk aandachtspunt. Afstelling en capaciteit van de koelinstallatie zijn het belangrijkst; belangrijke aanvullende maatregelen zijn bevochtiging en afdekken. Overweeg om de bevochtiging vooral ook tijdens de inkoel- en wachtperiode in te zetten, omdat juist in deze periode het vochtverlies het grootst is. Het afdekken van de kisten blijft ook altijd een zekere methode. Afdekken heeft alleen zin als de voorraadbakken ook min of meer dicht zijn. De bakken aan de binnenkant dichtmaken met folie is een optie. In tabel 2 zijn de bewaarcondities voor ULO en DCS aangegeven. Afwijking hiervan kan schade aan het product opleveren door zichtbare in- of uitwendige afwijkingen of versnelde rijping. Het is vooral van belang om de lage zuurstofwaarden (1%) strak aan te houden bij de rassen Jonagold en Elstar vanwege respectievelijk scald en hardheidsbehoud. De nieuwe rassen Kanzi, Rubens en Junami zijn niet genoemd; de raseigenaren maken zelf de bewaarcondities bekend. Tabel 2. ULO- en DCS-bewaaradviezen belangrijkste appel- en perenrassen seizoen Ras Temp. O 2 CO 2 Appels: (C) (%) (%) Elstar - 1 e maand 1,5-2 1,3 1,0-2,5 - verdere bewaartijd 1,5-2 1,0-1,2 2,5 DCS 1,5-2 variabel 2 Jonagold - 1 e maand 1-1,5 1,3 4 - verdere bewaartijd 1-1,5 1,0-1,2 4 DCS 1-1,5 variabel 2,5 Golden Delicious - 1 e maand 1-1,2 1,3 4 - verdere bewaartijd 1-1,2 1,0-1,2 4 DCS 1-1,2 variabel 2,5 Rode Boskoop - 1 e 2 weken 4, < 1,0-2 e 2 weken 4,5-5 1,6 < 1,0 - verdere bewaartijd 4,5-5 1,3 0,7 Gala 1 1,2 2 Conference - 1 e 3-4 weken -0,5 21 0,7 - daling O 2-0,5 21 naar 3 1) 0,7 - verdere bewaartijd -0,5 tot -0,8 3 0,7 Doyenné du Comice - 1 e 3-4 weken -0,5 21 0,7 - daling O 2-0,5 21 naar 3 1) 0,7 - verdere bewaartijd -0,5 tot -0,8 3 1) Zuurstofdaling mag tot 6 procent geforceerd plaatsvinden bij peren geplukt in de eerste helft van het plukvenster. Bij peren geplukt in de tweede helft van het plukvenster moet dit via natuurlijke daling. 11

12 Bewaring Maatregelen voor een beter bewaarseizoen Vochthuishouding in perencellen Na het bewaarseizoen hebben veel bewaargevers en -nemers allerlei inspiratie gevonden om het in het komende bewaarseizoen beter te doen. Het bewaren van Conference, zeker langer dan tot mei, vraagt op allerlei vlakken om maatregelen. Een juiste vochthuishouding is daarbij zeer bepalend. Frank van de Geijn FBR Wageningen UR Zorg dat er duidelijkheid is over de levensduur van de belangrijkste onderdelen van bevochtigingsapparatuur. Bij het bewaren van vers product in de koelcel ontstaat een balans in de vochtigheid. Hierbij spelen diverse zaken een rol. Het product vormt de hoofdrol. Op basis van een verschil tussen de dampspanning in de vrucht (afhankelijk van de producttemperatuur) en de dampspanning in de lucht vindt vochttransport plaats. Aangezien de dampspanning in de vrucht meestal hoger is dan in de cellucht, verliest het product vocht dat wordt opgenomen in de cellucht. De schilkwaliteit is dan sterk bepalend, want de schil vormt de barrière tussen product en omgevingslucht. Hiernaast zal een beschadigd of rottend product een bijdrage leveren aan de vochtigheid in de cel. De cellucht wordt dus gevoed door vocht vanuit het product, maar kan ook vocht toegediend krijgen langs andere wegen. Zoals vocht uit de warme buitenlucht die gebruikt wordt om de cel te beluchten, of minder gecontroleerd buitenlucht die via lekkages de CA-cel binnentreedt. Een belangrijke factor in de vochttoevoer is ook de inbreng van vochtige vaak ook warme lucht van de scrubbersystemen. Er zijn situaties doorgerekend waarbij dagelijks zo n twee tot drie liter vocht wordt ingebracht. Voor zover deze grijpbare of minder grijpbare zaken onvoldoende zijn, kunnen we natuurlijk ook zelf vocht toedienen aan de cellucht. Denk hierbij aan het natmaken van de vloer en kisten of bevochtiging van de cellucht. Het mag duidelijk zijn dat de liters in de cellucht echt niet alleen uit het product komen. In de genoemde vochtbronnen scrubberlucht en beluchtingslucht wordt naast vocht helaas ook warmte de cel ingebracht. De positieve invloed van de vochtinbreng wordt grotendeels tenietgedaan door de warmtebelasting die tot extra koeltijd leidt en dus vochtverlies. Afvoer van vocht De afname van vochtigheid van de cellucht gebeurt vooral door de condensatie van vocht in de cellucht op de koude lamellen van de koeler. Hier wordt het vocht vastgelegd, maar met de ontdooiing vindt de feitelijke verwijdering uit de koelcel plaats (voor zover het water buiten de cel wordt afgevoerd). Zolang als het koeleroppervlak Foto s: Marijke van Ossenbruggen, NFO of een ander oppervlak in de cel kouder is dan de condensatietemperatuur van de lucht, wordt het vocht in de lucht vastgelegd. Dit is meestal tijdens koelacties, maar we zien ook regelmatig koelers die tijdens niet-koelen door kleine lekken in de vloeistofkleppen even kouder zijn en als het ware door blijven koelen en dus ook vocht vastleggen. Het beperken van de koeltijd betekent simpelweg het beperken van de tijd dat vocht in de cellucht wordt vastgelegd. Des te kouder de koeler, des te meer vocht in dezelfde tijd wordt vastgelegd. In de fruitbewaring is geconstateerd dat korter en feller koelen overigens vaak minder vocht vastlegt dan ellenlang koelen met een koeler die nauwelijks kouder is dan de cellucht. Naast het wegnemen van vocht wordt gedurende een paar maanden bewaren ook vocht vastgelegd in de kisten. Globaal moet rekening worden gehouden met 2,5 tot 3 liter per kist. Voor een cel van 100 ton toch al snel zo n 600 tot 750 liter water. Uit de metingen is verder naar voren gekomen dat vooral in de eerste periode van de 12

13 koeling het meeste vochtverlies optreedt, dus tijdens de inkoelperiode. Het verschil in dampspanning tussen product en lucht is dan immers heel hoog vanwege de hoge producttemperaturen. Soms is wel een derde van het totale vochtverlies toe te rekenen naar de inkoel- en wachtperiode van de peren. Een precieze weergave van de vochtbalans kan alleen met zeer detaillistische metingen en geldt dan alleen voor deze specifieke cel in één jaar. Globaal zal twee derde deel van het gemeten condenswater vanuit het product komen. Samen met de vochtverliezen van het product in de periode oogst tot eerste metingen maakt dit ongeveer 100 procent. Maatregelen Door het bevochtigen van de cellucht kan worden geprobeerd de dampspanning van de cellucht dichter bij die van het product te brengen. Tijdens het niet-koelen lukt dit redelijk, maar tijdens de koelacties valt het niet mee om de vastlegging van het vocht op de koeler te compenseren. Hier is een duidelijke dip in de relatieve vochtigheid te zien, een teken dat er veel meer vocht in de cellucht past. Praktisch gezien moet worden geprobeerd de liters die door het koelen uit de cellucht Daar waar vocht wordt toegediend (bevochtigen, natspuiten, dompelbehandelingen met Philabuster etc.) moeten de kisten goed kunnen drainen. worden gehaald, weer terug in de cel te brengen. We lopen hier altijd achter. Het product zal immers direct reageren op een verlaging van de vochtigheid, terwijl het bevochtigen pas start met compenseren op het moment dat de vochtigheid al is verlaagd. Dit is overigens maar goed ook, want uiteindelijk moet het product ook nog enigszins vocht verliezen. De moderne bevochtiger heeft een commerciële capaciteit, maar uiteindelijk is vooral belangrijk welke hoeveelheden vocht daadwerkelijk in de cellucht terechtkomen. Bij veel bewaarlocaties valt de vochtigheid in de cel tegen (voel maar aan het hout van de kisten), terwijl volgens zeggen vier uur per etmaal vijf liter vocht wordt verneveld. Als er daadwerkelijk dagelijks twintig liter vocht wordt ingebracht en er vaak minder dan tien liter wordt uitgehaald via het condenswater, moet het waterpeil op de vloer uiteindelijk zichtbaar zijn. Het tegendeel blijkt vaak waar een kurkdroge vloer. Het grote probleem bij het inzetten van bevochtiging is dan ook het instellen van de juiste hoeveelheid/tijd. Gebaseerd op ervaringen uit de praktijk is het advies om een beperkte rijpvorming op de bovenste kisten te accepteren. Kijk dan niet direct naar de eerste meter achter de vochtinbreng, omdat hier door de wervelingen wel wat grote druppels willen neerslaan, maar kijk zo n drie tot vier kisten verder. Zonder enige kristalvorming op deze plaats wordt er waarschijnlijk te weinig vocht ingebracht en het is natuurlijk bijzonder jammer om de apparatuur te hebben staan maar hier geen maximaal gebruik van te maken. als losstaande factor een rol spelend. En natuurlijk de herkomst. Theoretisch gezien moet er vrij water zijn waarin een schimmelspore kan gaan kiemen. In principe wordt met bevochtiging vrij water aangebracht op de peer, maar dit bevriest of verdampt ook weer snel. Het duurt ook enige tijd voordat een spore tot kieming kan overgaan, dus het is maar de vraag of dit ook in het vocht op de peren gebeurt. Belangrijkste reden dat een peer gaat rotten, is de aanwezigheid van een beschadiging ofwel dat de vrucht door verdere rijping de natuurlijke weerstand kwijtraakt. Dit is de belangrijkste reden waarom in partijen op grotere schaal rot zal optreden. De bijdrage van bevochtiging als stimulering van rot lijkt dus niet zo groot te zijn als in de praktijk wordt gedacht. Door de praktische combinatie van langer willen en kunnen bewaren in bevochtigde cellen lijkt de koppeling van een rotprobleem met bevochtigen eenvoudig. En natuurlijk is het zo dat schimmels onder vochtiger omstandigheden over het algemeen sneller doorgroeien. De langere bewaring moet echter zeker ook als factor worden gezien. Dit betekent dus dat het product technisch aan alle voorwaarden van een goed uitgangspunt moet voldoen. Zorg dat daar waar vocht wordt toegediend (bevochtigen, natspuiten, dompelbehandelingen met Philabuster etc.) de kisten goed kunnen drainen. Bij diverse partijen is vastgesteld dat peren juist in de onderste laag rotten als ze langdurig in een plas water liggen. Er wordt nog onderzocht of bij sommige kisten door eventuele condensvorming een nat bodemvlak kan ontstaan. Rotalarm De keerzijde van het bevochtigen is het optreden van rot. Terecht is bij menig bewaarder de angst daarvoor groot. Een concrete adviesbasis ontbreekt namelijk. In de basis kan worden gesteld dat door het bevochtigen geen rot ontstaat. Er wordt immers water verneveld en geen schimmelsporen. Aanwezige infecties kunnen door de hogere vochtigheid vaak wel makkelijker doorgroeien, maar de infecties en de gevoeligheid van het product moeten wel aanwezig zijn. Uit het KwaliCon-onderzoek van jaren geleden bleek dat bij zeer gesloten verpakkingen bij minimaal vochtverlies als gevolg van een zeer hoge vochtigheid, meer visogenrot optrad. Over drie onderzoeksjaren met meerdere herkomst slechts in één jaar bij één herkomst. Er spelen hier dus minimaal vier factoren die een rol kunnen spelen, namelijk een microklimaat, een hoge vochtigheid en minimaal vochtverlies, deels gekoppeld aan elkaar, maar mogelijk ook Systemen De laatste tijd worden steeds betere systemen aangeboden om de vochtigheid op orde te krijgen. De meeste bewaarders investeren in ultrasone technieken omdat hier de druppelgrootte het kleinst is. Houd er wel rekening mee dat juist deze techniek gevoelig is en vraagt om een goede waterbehandeling. Zorg dat er duidelijkheid is over de levensduur van de belangrijkste onderdelen. Afdekken Een zeer goed alternatief voor bevochtigen blijft het afdekken van kisten. Procentueel is het vochtverlies vergelijkbaar. Als er ook nog met folie aan de binnenwanden van de kisten wordt gewerkt, ligt het vochtverlies hier nog zelfs iets lager. Het effect is wel afhankelijk van de dichtheid van kisten. Bij zichtbare spleten in de zijkant van de kist is het afdekken zinloos, omdat het vocht dan via de spleten de kist verlaat. 13

14 Van knop tot oogst grootfruit, deel 4 Noord-Hollandse teler begint later dan N-sure-test adviseert Appel- en perenpluk volop aan de gang In de afgelopen week is op de helft van de bedrijven in deze serie van Knop tot Oogst de appel- en perenpluk begonnen. Dat zou volgens de N-sure-test ook al in Noord-Holland het geval moeten zijn, maar daar wordt tot volgende week gewacht. Een teler wacht nog een week langer, maar zet zijn productie dan ook altijd direct af. Anton Oostveen freelance journalist fruitteelt@nfofruit.nl Maandag beginnen we, stelde Wilfried Baltussen afgelopen weekend resoluut. Maar, zo liet de teler uit Leuth daar meteen op volgen, ik ben er nog niet helemaal over uit waarmee we beginnen. De Conference is al goed aan de maat en heeft voldoende suiker. Daarentegen heb ik bij Elstar een erg vol gewas hangen. Wellicht dat daardoor de appels wat mij betreft nog wel wat mogen bijkleuren. Andere jaren waren de peren nog niet zo dik of was de Elstar al goed gekleurd. Dan is het duidelijker wat het eerst aan de beurt is. Ik denk maandag de jonge Elstar te plukken. Dat zijn open bomen waar de appels al goed op kleur zijn. Woensdag stappen we over naar de Conference en vervolgens kijk ik het aan hoe het loopt. Misschien pendelen we wel op en neer tussen Elstar en Conference, misschien ook splits ik de plukkers op, of combineer ik beide. Het oudste perceel Elstar is erg kort geknipt; dat wordt na de pluk gerooid en kan zo toch niet worden verknipt. In principe pluk ik alles om zo lang mogelijk te kunnen bewaren, zo licht Baltussen Volgens Ronnie Ooijman uit Wilp is vogelschade in het coulissenlandschap van de IJsselstreek een groot probleem. zijn strategie toe. Het heeft dan ook de hoogste prioriteit om alles goed in de cellen te krijgen. Vorige week waren de prijzen van bijvoorbeeld Conference nog goed. Maar nu de aanvoer op gang is gekomen, is daar al weer wat vanaf gegaan. Maar misschien dat dit door de enorme schade in België weer verandert. Flexibiliteit Zowel Robin Klok uit Brielle als Peter Jong uit Wijdenes heeft relatief weinig Elstar en veel Conference. Enerzijds maakt dat het stellen van prioriteiten duidelijk. Anderzijds dreigt Elstar er soms bij in te schieten. Een voorplukje is in principe goed, maar door de kleine hoeveelheid altijd wat lastig, vindt Jong. Aan de boom zijn die eerste vruchten dan wel goed gekleurd, maar in de kist zijn ze meestal nog erg groen. Jong bewaart zijn Elstar na behandeling met SmartFresh in zijn mechanische cellen. Dat biedt enige flexibiliteit in het pluktijdstip. 14

15 Afhankelijk van de ontwikkeling van de voorlopers denkt Klok volgende week zijn Elstar in twee dagen door te plukken. Doorplukken is vaste prik; de tweede pluk Delcorf is vorige week van de boom gekomen, waarna er nog een naplukje hangt. De Triomphe de Vienne is vorige week helemaal afgeoogst. Klok is deze week begonnen in de Conference, maar niet voor de lange bewaring. Het is zijn vaste beleid om de eerste twee weken te plukken voor de vroege afzet. Eerlijk gezegd let ik bij het bepalen van Verbazing Tot verbazing van Jong rolde uit de N-suretest het advies om Conference in Noord- Holland al op 24 augustus te plukken. Het is een beetje tegen mijn principes om hier al in augustus aan de Conference te beginnen. Als ik het gewas beoordeel, denk ik eerder aan 5 september, hoewel de peren Hoewel hij alles in een korte periode plukt, maakt Jong wel onderscheid bij het afspuiten. De peren die ik thuis kort bewaar, spuit ik niet af met Switch. Die krijgen alleen een licht captan-schema. Baltussen heeft zijn fruit een maand geleden afgespoten met Bellis. Daarna is dat nog aangevuld met lage doseringen captan. Het heeft de hoogste prioriteit om alles goed in de cellen te krijgen Foto s: Marijke van Ossenbruggen, NFO het pluktijdstip vooral op de maat, maar de smaak van de peren is goed. Toch is Conference geen topper in onze Landwinkel. Triomphe loopt redelijk en kun je ook over een paar weken spreiden, mits je deze peer koud wegzet. Doyenné is de peer voor de huisverkoop, zo ervaren wij. Daarom geef ik deze peer in mijn bewaring prioriteit om die zo tot februari te kunnen verkopen. net als de Elstar al goed aan de maat zijn. Er hangen al volop 60 ers tussen. Twee jaar geleden hebben we de test ook gedaan, en toen kwam het aanbevolen pluktijdstip redelijk overeen met wat we op basis van hardheid en suiker zouden doen. Vorig jaar hebben we binnen North Sea Pears achteraf de discussie gevoerd of we niet te laat hebben geplukt. Daarom hebben we nu weer de test gedaan. Jong wil 1 september beginnen met zijn Conference. Twee weken later moet de pluk van dit ras zijn afgerond. Niet alles is bestemd voor de lange bewaring, licht hij toe. Een deel van de peren bewaar ik in mijn eigen mechanische cellen tot de jaarwisseling. Voor de lange bewaring huur ik celruimte bij de voormalige WFO, maar sinds kort ook bij CNB, de bloembollencoöperatie. Peter Jong uit Wijdenes bewaart zijn Elstar na behandeling met SmartFresh in zijn mechanische cellen. Extra vruchtmaat en productie Ronnie Ooijman uit Wilp is geen consequente afspuiter, zoals hij het zelf uitdrukt. Ik pluk alle appels en peren voor de directe afzet of hooguit een korte bewaring, licht hij toe. De laatste bespuitingen zijn wel gericht tegen vruchtrot. Maar omdat het fruit hooguit kort wordt bewaard, neem ik geen risico met overschrijdingen van residu. Ooijman begint deze week aan de Conference. Elstar is pas op 5 september aan de beurt. Dat is tien dagen vroeger dan vorig jaar en een week eerder dan het gemiddelde van de laatste jaren. Iedereen begint vroeg, maar ik niet. Omdat ik toch direct afzet, laat ik de appels en peren net wat langer hangen. Dat scheelt toch de nodige millimeters vruchtmaat en tonnen productie. Toch zijn de vruchten al goed aan de maat; het gros zit tussen 65 en 70 mm, dunnere bomen zelfs daarboven. Dat zijn over twee weken allemaal 70 ers. Vooral in de Elstar is schade van de nachtvorst in mei, waartegen niet beregend kon worden vanwege onvoldoende water, nog zichtbaar. Ook al vanwege deze vorststrepen is het beter wat later te plukken. Dan vallen ze minder op in de kleur, aldus Ooijman. Voor wat betreft de hagelschade zou Conference bestemd kunnen zijn voor de bewaring, maar vanwege vogelschade vindt Ooijman van niet. Hier in het coulissenlandschap van de IJsselstreek is dat een groot probleem. Ook ik heb de nodige begroeiing, niet alleen in de windsingels maar ook bijvoorbeeld rondom de kolk waar ik uit beregen. Vanuit die bomen pikken kleine zangvogels de peren aan. Daar is weinig tegen te doen. Logisch dat Doyenné naast de singel het meest is aangetast, maar ook de harde Lucas middenin het perceel ontkomt niet aan deze schade. Ook omdat de aangetaste vruchten in de bewaring gaan rotten en andere vruchten aansteken, wil Ooijman ze liever direct afzetten. 15

16 Onderzoek Telers laten zich informeren over de laatste onderzoeksresultaten Veel arbeidsbesparende technieken op Open Dag Randwijk Vorige week vrijdag vond in Randwijk de jaarlijkse open dag plaats. Het onderzoeksinstituut toonde op zijn proeftuinen een interessant en afwisselend programma dat zich vooral richtte op arbeidsbesparende technieken. Voor en na de rondleidingen was er gelegenheid om bij te praten met onderzoekers, adviseurs en collega s. De Open Dag werd georganiseerd door PPO-fruit, NFO en Fruitconsult en de andere partners van het Fruitkenniscentrum. Caroline van Assche vakredacteur Fruitteelt Veel telers in het zuiden van het land maakten vorige week al een voorzichtige start met de oogst van Conference. Dat was ongetwijfeld ook een van de redenen dat die telers het lieten afweten op de Open Dag in Randwijk. Echter juist voor de telers van Conference bood de Open Dag een interessant programmaonderdeel, namelijk de resultaten van de chemische dunproef en een wandeling langs de verschillende behandelingen. NFO-voorzitter Johan van Haarlem wees de circa 200 bezoekers er in zijn openingsspeech op om vooral die proef te bekijken die immers met door telers opgebracht PT-geld gefinancierd is, maar ook andere arbeidsbesparende technieken konden bekeken worden op de Open Dag. Chemische dunning Conference Teeltonderzoeker Frank Maas legde uit dat aan de proefbomen Conference die voor de chemische dunproef gebruikt worden, jaarlijks zo n 100 vruchten per boom moeten hangen om een productie van 23 tot 24 kg per boom te realiseren. De vruchten komen dan in het goede maattraject en elke tien vruchten extra zou leiden tot gemiddeld 7 gram verlies aan gemiddeld vruchtgewicht. In de proef werden dezelfde middelen gebruikt als de middelen die in 2010 de best dunnende werking gaven. Maas presenteerde de resultaten van de arbeidsbesparing op handdunning ten opzichte van onbehandeld. Het beste resultaat werd bereikt met een combinatie van middel Z en middel X. Daarbij moesten nog 39 vruchten gedund worden maar dat was slechts 41 procent van de hoeveelheid die er bij onbehandelde bomen af moest. Natuurlijk visten de aanwezige telers naar de namen van de middelen achter de code, maar onderzoeker Frank Maas hield daarbij de kaken stijf op elkaar, onder het argument dat hij geheimhouding heeft afgesproken met de chemische industrie die meebetaalt aan het onderzoek. Het onderzoek wordt namelijk niet alleen met PTgeld gefinancierd, maar voor een belangrijk deel ook door Certis en Makhteshim - Agan. Daaruit valt wel op te maken dat in het onderzoek middelen zijn opgenomen die afkomstig zijn van deze fabrikanten. Maas: We hebben bij de keuze van middelen nadrukkelijk gekozen voor middelen waarvan we mogen verwachten dat een toelating voor gebruik ervan in de nabije toekomst in het verschiet ligt. En dat zijn veelbetekende woorden van de onderzoeker, want een toelating voor een middel in peer zal eerder afgegeven worden wanneer daarvoor al een toelating in appel geldt. Spuiten zonder chauffeur Onderzoeker Jean-Marie Michielsen van PRI in Wageningen toonde de werking van de nieuwste 3-rijige-spuitmachine van KWH die, door PRI uitgerust met een windsnelheidsmeter en gps, automatisch de stand van de kleppen aanpast wanneer de windsnelheid en richting veranderen. Met deze variabele luchtondersteuning verwacht onderzoeker Michielsen op basis van de onderzoeksresultaten tot nu toe een driftreductie van 95 procent te kunnen behalen. Het plan is om volgend jaar proeven te doen met autonoom spuiten, dus spuiten zonder chauffeur. Foto s: Caroline van Assche, NFO 16

17 Onderzoeker Frank Maas van PPO fruit gaf een toelichting op de proeven met chemische dunning bij Conference. Er kwamen veel bezoekers naar de open dag in Randwijk. Op de Open Dag werd ook een KWH-machine gedemonstreerd waar PRI eveneens precisie-spuittechniek op heeft toegepast. Daarmee moet volgend voorjaar autonoom spuiten, dus spuiten zonder chauffeur, mogelijk worden. Onderzoeker Ard Nieuwenhuizen gaf de toelichting. De spuitmachine is uitgerust met sensors waarbij met lasertechiek de afstand tot de boom gemeten wordt. Op basis daarvan bepaalt de computer de bladmassa. De spuithoogte is onderverdeeld in secties. Per sectie wordt de benodigde vloeistofafgifte berekend. Door een, twee, drie of vier doppen automatisch te openen, wordt de juiste hoeveelheid per sectie afgegeven. De machine werkt met persluchtondersteuning. Met de grasmaaier van Probotiq werd gedemonstreerd hoe autonoom maaien op golfterreinen al in de praktijk op een veilige manier toegepast wordt. Met wat aanpassingen moet zo ook de precisiespuit van KWH zelf zijn werk kunnen uitvoeren, verwacht Nieuwenhuizen. Een sensor voor verstopte doppen bestaat echter nog niet, dus blijft het belangrijk om het spuitbeeld in de gaten te houden. Mechanische snoei Klonk vorig jaar op de open dag in Randwijk tijdens het onderwerp mechanische snoei vooral een euforische stemming door met het mooie volle Elstar-behang, dit jaar zorgden de resultaten uit de proeven voor gematigde reacties. Zowel de proef op Jumami als de Tijdens een rondrit over de proeftuin lichtte kennisconsulent Arna Vliegen-Verschure het lopende onderzoek kort toe. proef op Elstar liet namelijk een kleinere vruchtmaat zien. Weliswaar waren nog geen vruchtmaten bekend - deze bepalingen vinden immers pas na de oogst plaats - maar de verschillen waren op het oog al te zien. Bij Junami vond op 13 maart de mechanische snoei met zaagbladen plaats en op 31 mei, toen de scheuten acht tot tien bladeren lang waren, werd een herhaling uitgevoerd met een dubbele messenbalk. Dit leidde amper tot hergroei. Ondanks chemische dunning met ATS en Maxcell moesten nog 150 vruchten per boom afgedund worden om tot een dracht van 80 tot 85 vruchten te komen. Onderzoeker Pieter van der Steeg merkte echter op dat ook bij de niet-mechanisch gesnoeide bomen handdunning nodig was. Bij Elstar die vorig jaar al mechanisch gesnoeid werd, trad wel veel hergroei op. Ook hierbij moesten ondanks twee keer ATS en een keer Maxcell nog 77 vruchten per boom gedund worden om tot een dracht van 118 vruchten te komen. Rondrit langs proeven Tot slot konden alle bezoekers nog het nieuwe perenras Xenia bekijken, waarover teeltadviseur Jos de Wit van Fruitconsult alle plus- en minpunten vertelde. Ook konden ze deelnemen aan een rondrit over de proeftuin waarbij kennisconsulent Arna Vliegen-Verschure nog een korte toelichting gaf op andere proeven, onder andere over het nieuwe project Teelt uit de grond. Met subsidie van het ministerie van EL&I wordt in dit project gekeken naar een alternatief voor bodemontsmetting waarbij tevens de stikstofuitspoelingsproblematiek onder de loep genomen wordt. De rondrit voerde ook langs een schurftbestrijdingsproef op Jonagold, waarbij nieuwe middelen getest worden op hun werking in een preventief, curatief De mechanisch gesnoeide Elstar liet veel kleine vruchten zien. of stop-spray schema, langs een proef waarbij het vruchtboomkankerwaarschuwingsmodel getest wordt met twee nieuwe middelen op een kankergevoelig ras en langs een fruitmotproef op appel. Op de proeftuin wordt ook nog onderzoek gedaan naar meeldauwbestrijding bij Junami. Verder voerde de rondrit langs een sleedoornonderstammenproef voor pruim, waarbij ook verteld werd over onderstammenproeven voor appel en peer en langs een demoperceel voor pruim en kers, maar die waren op een donkerblauw pruimenras na al geoogst. Wellicht komt dit ras nog in aanmerking voor opname in het Lazoetconcept. De rondrit eindigde bij een leeg perceel, waar volgend voorjaar een Elstarmutantenproef komt te liggen met daarin de vergelijking tussen wel en niet voorzien van hagelnetten. 17

18 Afzet Afnemende import vanuit zuidelijk halfrond lijkt een blijvende trend Handelsstromen appel verleggen koers Een schone markt, een normale Europese appelproductie, vraag vanuit de verwerkende industrie en een afnemende import vanuit het zuidelijk halfrond. Helwig Schwartau van het Duitse AMI somde op Prognosfruit 2011 in Ljubljana alle kansen op voor het komende appelseizoen, maar hij waarschuwde wel voor te veel optimisme. Ook gaf hij inzicht in de wereldwijde handelsstromen van appel, die medebepalend zijn voor een meer of minder succesvol appelseizoen. Petra Koster freelance journalist Herman Bus hoofdredacteur/beleidsmedewerker NFO De vroege oogst dit jaar lijkt geen belemmering te zijn voor een goed begin van het afzetseizoen. De markt is schoon bij de start van het nieuwe seizoen. De Europese appelvoorraad was op 1 juli ton minder dan in 2010 en de laagste van de afgelopen jaren. Vooral in België (-47 procent), Duitsland (-41 procent) en Polen (-80 procent) was de voorraad beduidend kleiner. Ook de voorraden appelsapconcentraat zijn op en de belangrijkste landen die voor de verwerkende industrie produceren, Duitsland en Polen, verwachten een kleine oogst. In West-Europa is er, tot nu toe (dit artikel is geschreven voor het noodweer afgelopen donderdag in België) weinig hagelschade en zijn de vruchten grof, wat ook voor weinig aanvoer richting industrie zorgt. Schwartau verwacht dan ook goede industrieprijzen aan het begin Figuur 1. Herkomst van importappels in Rusland (x ton), van juli tot en met mei ton 2008/ / / 11 van het afzetseizoen. Tot slot ligt ook de import vanuit het zuidelijk halfrond dit jaar op een laag niveau. De import van Braeburn loopt op z n eind en was in de eerste helft van deze maand lager dan in de voorgaande twee jaren. ander China overzee Polen EU-15 Figuur 2. Herkomst van importappels van het zuidelijk halfrond in de EU-27 (x ton), van januari tot en met juli Brazilië Argentinië Zuid-Afrika Nieuw- Zeeland Chili Zuidelijk halfrond De afnemende hoeveelheid appels van het zuidelijk halfrond is niet alleen van de afgelopen maanden, maar lijkt een blijvende trend. De laatste drie jaar is de export vanuit het zuidelijk halfrond naar Europa (van ton naar ton) en de Verenigde Staten afgenomen, terwijl de handelsstromen naar Rusland, Azië, het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Amerika toenamen. Chili is de grootste exporteur van het zuidelijk halfrond en exporteerde dit jaar ton appels. Europa blijft de belangrijkste afnemer, maar terwijl de exporthoeveelheden blijven schommelen rond de ton groeit de export naar Azië, het Midden-Oosten en Latijns-Amerika de laatste jaren sterk. Maar niet alleen in deze gebieden neemt de welvaart en daardoor de vraag naar appels toe, ook in verschillende appelproducerende landen groeit de vraag naar eigen product. In Brazilië is bijvoorbeeld te zien dat de export sinds 2005 gehalveerd is van ton naar ton, terwijl de binnenlandse handel steeg van ton naar ton. Overigens is dat niet alleen dankzij een gestegen consumptie, dit jaar 4,4 kilo per persoon per jaar, maar ook de sterke bevolkingsgroei met 12 miljoen mensen sinds 2005 tot 195 miljoen veroorzaakt een grotere vraag. Vanuit Nieuw-Zeeland is de export naar Europa sinds 2005 bijna gehalveerd (van ton naar ton). De tegenvallende resultaten op de Europese markt en de hoge kostprijs vanwege transport dwongen de Nieuw-Zeelanders nieuwe markten aan te boren. En met succes: de 18

19 Consumptie daalt door crisis export naar Azië bedroeg dit jaar ton en naar het Midden-Oosten ton. Het is vooral Royal Gala dat naar deze bestemmingen vermarkt wordt. Van Braeburn zijn noodgedwongen veel vruchten afgevoerd richting industrie. Ook Zuid-Afrika richt zich steeds meer op de Afrikaanse markt en het Midden-Oosten. Ongeveer de helft van de Zuid-Afrikaanse export vindt zijn weg nog naar Europa. Marktbalans appel in de 27 EU-lidstaten (x ton) Midden-Oosten en Noord-Afrika Ook vanuit Europa worden de nieuwe handelsbestemmingen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten met interesse gevolgd. Met name voor de landen rond de Middellandse Zee zijn dit interessante afzetgebieden. Frankrijk is de grootste speler op deze markten, maar Italië maakt de laatste jaren een grote inhaalslag. Frankrijk exporteerde afgelopen seizoen bijna ton naar het Midden-Oosten ( ton) en Noord- Afrika, waarvan het merendeel naar Algerije. De handel vanuit Italië naar deze gebieden is de laatste jaren sterk gestegen en bedroeg het afgelopen seizoen ton. Na het Midden-Oosten is Libië het belangrijkste afzetland, gevolgd door Algerije en de overige Noord-Afrikaanse landen. De exporten vanuit Spanje naar Noord-Afrika zijn vrij stabiel en schommelen al een aantal jaren rond de ton. Opvallend is wel dat daar afgelopen seizoen het Midden- Oosten aan toegevoegd is. 2007/ / / / 11 1) Marktproductie Import 2) Export 2) = Consumptie 3) Consumptie per hoofd van de bevolking (kg) 18,4 22,0 20,7 18,1 Bron: AMI/EUROSTAT 1) voorspelling 2) van 1 augustus tot en met 31 juli 3) zonder verliezen, inclusief verwerking Consumptiecijfers van voorgaande jaren in Duitsland, Frankrijk, Italië en Spanje tonen een duidelijk verband tussen de appelprijs en de consumptie. Hoe duurder de appels, hoe lager de consumptie. In totaal zijn het afgelopen seizoen 5 procent minder appels afgezet dan in 2009/ 10 en 1 procent minder dan in 2008/ 09. De winkelprijzen lagen in die jaren op 1,35 per kilo (2010/ 11), 1,28 (2009/ 10) en 1,37 (2008/ 09). Er was zelfs een duidelijk verband te zien binnen het seizoen. Van augustus tot en met december 2010 waren de prijzen 4 tot 5 procent hoger dan in diezelfde periode het jaar ervoor. De tweede helft van het seizoen, van januari tot en met april 2011, waren ze zelfs 7 tot 8 procent hoger. De consumptie daalde vanaf het begin van het seizoen ten opzichte van het voorgaande seizoen en was uiteindelijk, in maart en april, beduidend minder. Niet in elk land was het verband tussen prijs en consumptie even duidelijk. In Duitsland, België en Oostenrijk waren de winkelprijzen 8,1 tot 16,1 procent hoger dan in 2009/ 10 en daalde het afzetvolume 4,8 tot 6,6 procent. In Frankrijk en Groot-Brittannië waren de prijzen eveneens hoger, terwijl dit nauwelijks invloed had op de afzet. In Spanje daarentegen was bij eenzelfde stijging van de winkelprijs een sterke afname van de consumptie te zien (-10,5 procent). Dit was mede een gevolg van de economische crisis. In Italië stegen de winkelprijzen amper (0,6 procent) en bleef ook de consumptie gelijk (-1,2 procent). Concurrentie op Russische markt Een andere opvallende trend zijn de toenemende handelsstromen van West- naar Oost-Europa en Rusland. Zo steeg de export naar Hongarije en Tsjechië afgelopen seizoen naar en ton. Oorzaak waren de lage producties in deze landen, maar ook dit jaar neemt de productie in beide landen, vanwege nachtvorsten in mei, nog eens met ruim een derde af. Ondanks dat de Poolse fruitsector plaatselijk is getroffen door de kou in mei, verwacht het land met ton een 24 procent grotere oogst dan vorig jaar. Maar dit is nog altijd 10 procent minder dan er in Polen kan groeien. Verwacht wordt dat het land komend seizoen ton appels zal exporteren, tegen in 2010/ 11. Rusland is de grootste afnemer, gevolgd door Oekraïne en de EU. De afzet naar de EU zal naar verwachting ton bedragen, tegen ton afgelopen seizoen. Op de Russische markt is Polen de belangrijkste speler ( ton van augustus tot mei). Dit land is de voornaamste concurrent van de vijftien oude EU-lidstaten. Deze lidstaten exporteerden in dezelfde periode gezamenlijk ton, maar zij wonnen veel meer terrein op de Russische markt, terwijl de export vanuit Polen na de jaarwisseling juist afnam ten opzichte van 2009/ 10. Vanuit het zuidelijk halfrond is Argentinië de belangrijkste leverancier van de Russische markt. Dat land richt zijn pijlen steeds meer op Rusland en kende afgelopen jaar zelfs een stijging van 61 procent. Overigens importeert Rusland de laatste jaren rond een miljoen ton appels per jaar. 19

20 Marktzicht Actieprijs peer blijft gelijk Met de aanbieding van C1000 blijft de actieprijs voor peren deze zomer op een euro staan. Deze supermarkt voert een continue campagne waarbij in diverse categorieën wisselende producten voor een euro worden aangeboden. In het agfsortiment was dat onlangs een pond pruimen, deze week is dat een kilo Conference. Aan het einde van het afzetseizoen 2010/ 11 was dit ook een veel toegepaste actieprijs voor deze peer. Dat ging naadloos over in diverse aanbiedingen met Triomphe de Vienne, en dus weer met Conference van de nieuwe oogst. Aan het einde van het vorige afzetseizoen bewees C1000 dat dergelijke aanbiedingen de omzet een enorme impuls kunnen geven. Bij de actie in week 23 verdrievoudigde de omzet van Conference naar euro. Daarmee stak het marktleider Albert Heijn naar de kroon, die deze periode ongeveer euro per week omzette. Met deze actieprijs is het eenvoudig uit te rekenen dat de omzet van C1000 in week 23 qua volume ruim 200 ton Conference bedroeg. Vooruitlopend op deze week verwachtte de handel dat het aanbod aan Conference flink zou toenemen. Van België tot de Betuwe wordt al volop Conference geplukt. Dat gebeurt niet alleen voor de bewaring, maar ook voor de directe afzet. Het is deze week afwachten hoe vraag maar vooral ook aanbod op korte termijn reageert op de enorme schade in de Belgische fruitteelt. Over de omvang daarvan geven de eerste berichten een uiteenlopend beeld. Afzet pruim gestabiliseerd De afzet van pruimen is in rustiger vaarwater terechtgekomen. De grote aanvoer aan Reine Victoria in het midden van het land aan het begin van deze maand zette de prijzen enorm onder druk. Maar dat is nu voorbij. De prijzen hebben zich gestabiliseerd en vertonen nu een voorzichtig opgaande lijn. Zowel het aanbod als de vraag verschuift nu naar het noorden van het land. De oogst is klaar en de markt wordt nu nog enkele weken vanuit de mechanische bewaring bediend. Latere rassen als Anna Spath en Lazoet worden nog wel volop elders aangeboden, maar zijn ook al grotendeels geplukt. Hoewel het weer ook deze week maar matig is, loopt de afzet van pruimen beter dan vorig jaar. De vroege en middentijdse rassen zijn goed afgezet. De lage prijzen in augustus waren een trendbreuk, maar dat heeft zich weer enigszins hersteld. Misschien dat de lage prijzen de afzet hebben gestimuleerd en de kopers van toen de pruimen blijven kopen. Ook marktanalisten in de AGFbranche verwachten deze week een redelijke omzet. In het midden van het land zijn de vakanties inmiddels voorbij. Groot aanbod herfstframboos In heel Europa heeft de productie van herfstframbozen een enorme vlucht genomen. In Zuid-Duitsland is dat al ruim een week het geval, maar sinds deze week volgen de latere teeltgebieden ook, zoals het noorden en oosten van Duitsland en Nederland. Het aanbod wordt verder vergroot omdat Poolse aanbieders frambozen voor lage prijzen aanbieden. Samen met een hoge mate van zelfvoorziening in de Duitse streu-obst anbau zet dat de prijzen onder druk. Vorig week naderden de prijzen van herfstframbozen op de Duitse groothandelsmarkten de prijs van 5,- per kilo. Tijdens de overgang van de zomerframbozen naar de herfstframbozen lagen ze nog boven het niveau van de laatste twee De afzet van pruimen is in rustiger vaarwater terechtgekomen jaar. Alleen het beperkte aanbod uit de beschermde teelten kan zich enigszins aan de neerwaartse trend onttrekken. De druk op de markt wordt nog verder versterkt door het warme en vochtige weer van de afgelopen weken. Daardoor rijpen de vruchten veel sneller af, maar zijn ze ook minder lang houdbaar, constateert het AMI. Desondanks zijn de frambozen in Nederland nog goed van kwaliteit. Framboos groeit verder in VK De consumptie van frambozen in het Verenigd Koninkrijk is de afgelopen jaren met meer dan 20 procent gegroeid. De groei is grotendeels op het conto te schrijven van nieuwe, grootvruchtige rassen en een uitbreiding van de teelt in containers, laten telersverenigingen weten aan AGF.nl. Een van hen realiseerde op een vrijwel gelijk gebleven areaal een anderhalf maal zo grote omzet. De introductie bij Tesco s van de gele framboos, die met de welluidende naam champagneframboos wordt aangeduid, zal de consumptie van frambozen verder versterken. Het betekent een uitbreiding van het sortiment met een framboos die anders smaakt. Net als bij de aalbes heeft de variant zonder de rode kleurstof een zoetere smaak. Blauwe bes in de lift De afzet van de goede kwaliteit blauwe bessen profiteert nu van het beperkte aanbod. Door het koude voorjaar in Europa, met name de nachtvorst van begin mei, is het aanbod dit jaar beperkt. Maar het weer heeft ook de kwaliteit geen goed gedaan. Het aanbod van deze mindere kwaliteit heeft de afzet van alle blauwe bessen enige tijd in de weg gezeten. Maar nu vertonen de prijzen van de goede kwaliteit bessen een stijgende lijn, hoewel het aanbod van mindere kwaliteit nog niet van de markt is verdwenen. De prijzen van de goede kwaliteit bessen vertonen een stijgende lijn. Foto: NFO 20

21 Tabel. Fruitaanbiedingen in supermarkten, week 34 Product Normale Actieprijs Supermarkt Inhoud Verpakking Actieprijs prijs per kilo Elstar 2,99 2,00 Coop 1500 gr zak 1,33 Delcorf 1,69 0,99 Super de Boer 1000 gr los 0,99 Granny Smith 2,99 2,49 Jan Linders 1500 gr los 1,66 Appels 1,99 Jumbo 1500 gr tas 1,33 Pink Lady 1,89 Poiesz 1000 gr los 1,89 Frambozen 2,79 1,39 Dekamarkt 125 gr bak 11,12 Conference 1,69 1,00 C gr los 1,00 Triomphe de Vienne 1,89 0,79 Coop 1000 gr bak 0,79 Triomphe de Vienne 0,99 Spar 1000 gr los 0,99 Peren 1,58 0,79 Nettorama 1000 gr los 0,79 Triomphe de Vienne 1,49 0,99 Golff 1000 gr los 0,99 Reine Victoria 1,49 Dekamarkt 1000 gr los 1,49 Argentinië Argentinie is de grootste perenexporteur, maar heeft ook ambities om de export van zachtfruit verder uit te bouwen. Daarbij is blauwe bes een van de belangrijkste gewassen. Dankzij een uitgekiend rassensortiment kan het land het noordelijk halfrond bedienen, zo bleek tijdens het internationale softfruit congres. Daar bleek echter tevens dat producten voor de verse markt vooral naar landen in de regio worden geëxporteerd. Naar de Verenigde Staten en Europa gaat het vooral om ingevroren zachtfruit. Digitaal advies Apple biedt de helpende hand bij de aankoop van fruit. Sinds kort is onder de naam best fruit now een nieuwe app beschikbaar die goede raad geeft bij de aankoop van vers fruit. Deskundigen geven gedurende het seizoen tips die de consument moet helpen het juiste fruit op het juiste moment te kopen. Veel promotie voor appels In diverse teeltgebieden in Europa staan promotiecampagnes op stapel om het nieuwe afzetseizoen van appels te ondersteunen. Meestal is de hogere productie ten opzichte van de afgelopen jaren een van de aanleidingen om hier extra energie in te steken. Daarbij richt de Engelse fruitteelt zich op exportmogelijkheden. De Belgische fruitteelt en die in het Spaanse Catalonië beogen vooral de binnenlandse consumptie te ondersteunen. Die staat in Spanje onder druk vanwege de economische crisis in dat land. Anton Oostveen freelance journalist Nieuwe rassen en de afzetorganisatie OO PP I I NN I I EE De ontwikkeling van nieuwe rassen was lang een taak voor de proefstations. Ze bestaan niet meer of ze zijn inmiddels geprivatiseerd. Tegenwoordig nemen in toenemende mate enkele afzetorganisaties deze belangrijke taak over. En dat is een goede zaak. Het is niet toevallig dat de afzetorganisaties zich steeds meer concentreren op de ontwikkeling van nieuwe rassen en daar ook flink in investeren. Ze weten zeer goed wat er speelt op de markt en zijn een belangrijke schakel in de keten. Ze kennen de wensen van de retailers en hun klanten. Ze zien ook de noodzaak om te innoveren, te vernieuwen te verrassen. Om dat goed aan te pakken, halen ze specifieke kennis in huis, bijvoorbeeld het specialisme van een agronomist. Die kan tijdens de ontwikkeling van nieuwe rassen adviseren over teelttechniek. Sluit die techniek goed aan bij de vraag, dan kan een afzetorganisatie meteen de exclusiviteit van een nieuw ras claimen. Dat levert voor de (eigen) telers echte meerwaarde op. Afzetorganisaties beschikken over goede contacten met de retailers en kunnen voor een passende introductie van het nieuwe ras instaan. Een voorbeeld: het frambozenras Tulameen is zeer goed van smaak, maar is erg kwetsbaar. Het is een framboos die je vanaf de oogst heel voorzichtig moet behandelen. De koeling mag tot aan het schap niet worden onderbroken. Zeker nu het fruit steeds meer in supermarkten wordt verkocht, ontstaan er scherpe eisen op het gebied van logistiek, smaak en houdbaarheid. Om een product vanaf het teeltbedrijf, via een DC-retailer in de winkel te krijgen, heb je naast goed smakende rassen ook sterke rassen nodig. Alleen dan blijft een product verkoopbaar. Zo heeft The Greenery exclusieve rechten voor het ras Brilliance, een betrouwbaar product met een goede smaak. Deze framboos is goed van smaak, maar bovenal veel beter houdbaar. Waardoor ook in het schap nog steeds een kwaliteitsproduct ligt. The Greenery zet al bij de ontwikkeling van een nieuw ras in op houdbaarheid, smaak, de specifieke wensen van de consument en levering jaarrond. Als je meteen aan de wieg verduidelijkt wat de belangrijkste voorwaarden zijn, stel je op termijn de belangen van een teler veilig en draag je bij aan een sterke keten. Onze telers beamen het: de investeringen die afzetorganisaties doen in rassenprogramma s werpen hun vruchten af! Gerard van Loon productmanager The Greenery g.vanloon@thegreenery.com 21

22 Regen regen regen Bladvoedingen Werkwijzer Teelt Volop in bloei Teelt Grootfruit Pear decline Sinds enkele weken zijn er opnieuw terugvallende perenbomen te zien, meestal in perenpercelen tot een jaar of vijf. Daar groeien de vruchten niet meer en gaan de bladeren iets knijpen. Later ontstaat er dan vanuit de topbladeren een roodverkleuring, maar dat kan ook het eerste symptoom zijn. Abusievelijk wordt dan vaak gesproken van vroege herfstverkleuring, maar dat is niet correct want het blad van Conference kleurt voor de bladval niet rood maar geel. Zodra er sprake is van een roodverkleuring bij Conference, is met vrij grote zekerheid te zeggen dat men te maken heeft met het fytoplasma dat zaailingziekte oftewel pear decline veroorzaakt. Dit organisme verstopt het vaatbundelsysteem van de boom waardoor het transport tussen bovengronds en ondergronds hapert. Als men nu in de grond gaat kijken naar de wortelactiviteit, dan is bij deze aangetaste bomen duidelijk te zien dat het op dit moment ontbreekt aan actieve witte wortels. Op kwee-onderstammen zou deze ziekte geen catastrofale gevolgen moeten hebben, maar er zijn helaas perenrassen waarbij de ziekte slepend is in de beginjaren en voor de nodige uitval kan zorgen. Tegen het fytoplasma is geen bestrijding mogelijk. Voor de verspreiding is waarschijnlijk vooral de perenbladvlo verantwoordelijk. Een goede bestrijding van de laatste generatie Voor de verspreiding van pear decline is waarschijnlijk vooral de perenbladvlo verantwoordelijk. perenbladvlooien op dergelijke percelen is dan ook erg belangrijk. Om aangetaste bomen volgend jaar te helpen herstellen, kan er volgend jaar wat bijgemest worden. Ook kan er in het voorjaar met de kettingzaag een zaagsnede worden gemaakt in de lengterichting door de veredelingsplaats. Daardoor ontstaat callusweefsel dat weer voor een goed Tegen het fytoplasma is geen bestrijding mogelijk Foto: Marijke van Ossenbruggen, NFO contact moet zorgen tussen het bovengrondse en het ondergrondse. Om deze bomen volgend voorjaar terug te kunnen vinden, moeten ze nu worden gemerkt. Grondmonster Voor percelen die er voor het laatste jaar staan en die volgend jaar weer ingeplant gaan worden, is het goed om nu een grondmonster te nemen. Aan de hand van dit grondmonster kan worden bepaald hoe de bemestingstoestand van het betreffende perceel ervoor staat. Ondertussen kunnen dan plannen worden gemaakt hoe de voedingstoestand, de ph, de organische stof of het totale bodemleven het beste op orde kunnen worden gebracht. Als het goed is, weet u zelf al het een en ander van de geschiedenis van de grond en wat u kunt verwachten. Op zure gronden kan de ph in de loop der jaren aardig dalen en dat is vooral op de zwartstrook nog veel erger dan onder de grasmat. Verschillen van één ph-punt kunnen zich zomaar voordoen. Het is dan ook verstandig om in ieder geval een monster te nemen van de zwartstrook en daar ook met de reparatie rekening mee te houden. Door veelvuldig wortelsnoeien en het gericht bemesten van de zwartstrook liggen de gehalten van de elementen maar ook van het organischestofgetal soms heel vaak uit elkaar. Door nu een monster te nemen, kunt u trachten weer bij te gaan sturen. Op de schop Bij alle aandacht voor de bemesting wordt helaas iets essentieels over het hoofd gezien en dat is de aandacht voor de structuur van de grond, het profiel en de waterhuishouding in de bodem. Op de uitslag van een grondonderzoek staat maar heel beperkte info over deze zaken. Aan de hand van de zwaarte van de grond en de verkruimelbaarheid en de ph kan men een aantal zaken omtrent de structuur, of liever de mogelijkheden en onmogelijkheden van de structuur aangeven. Om dit echt goed te beoordelen moet er in het perceel worden gekeken naar de grond en de waterhuishouding. Met de plaatselijke hevige regenval in de afgelopen tijd komen op een aantal plaatsen problemen naar voren die te maken hebben met een slechte ontwatering. Als het water zichtbaar op het land staat tijdens het groeiseizoen, is het duidelijk dat dit tot wortelsterfte leidt. Dat kan bij peren bijvoorbeeld aanleiding zijn tot vroege vruchtval. Bij jonge bomen kan het allemaal veel heftiger uitpakken, want dan is het vaak een veel groter percentage, zo niet 100 procent van het wortelstelsel dat zonder zuurstof komt te staan. Dat kan aanleiding zijn tot het volledig afsterven van alle haarwortels. Bij weer oplopende temperaturen valt de boom dan plotseling terug. Bij eenen tweejarige bomen kan dat echt fout aflopen. Daar is door de grondbewerking de oude structuur vernield en de nieuwe structuur nog niet gevormd 22

23 Bewaring Na de oogst Bespuitingen Gewasbescherming Na de pluk waardoor de interne ontwatering nog niet op orde is. Een trans. Vooral op zandgrond kan dit aaltje heel schadelijk Fruitmot zwaardere kleigrond krijgt pas zijn. Jonge bomen kunnen weer een goede structuur door door aaltjes slecht aanslaan en goed diep in te drogen of door groeien niet of nauwelijks. Een te bevriezen, maar dat laatste aanplant kan daardoor misluk- gaat meestal niet zo diep. Een ken. Als dit aaltje vrij veel voor- storende of dichte laag, of een komt, is het beste om voor het te hoge grondwaterstand planten te ontsmetten met me- maakt dat het echt fout kan tam-natrium. Voor verdachte gaan bij een forse bui. percelen is het raadzaam een Als een boom iets mankeert, grondmonster op aaltjes te la- pakt men er maar hoogst zel- ten onderzoeken. Bij percelen den de schop bij om het wor- met een lichte besmetting kan telstelsel te beoordelen. Eigen- het voldoende zijn die bomen lijk zou dit als eerste beoor- extra te verzorgen met veel deeld moeten worden, want organische mest en ze opti- wat men van een boom ziet is maal te voorzien van vocht en slechts de halve waarheid; die voeding. Fertigatie is dan ei- Foto: Arie van Horssen, Alliance andere helft zit namelijk onder genlijk onmisbaar. de grond. Voor een goede werking van Bij Conference is hier en daar wat fruitmotschade te vinden, Controleer ook de drains. Door een ontsmetting met metam- overigens niet zo veel als verleden jaar. gedurende één minuut het wa- natrium zijn de volgende aan- ter op te vangen is de afvoer te dachtspunten erg belangrijk: berekenen. Boor enkele gaten tijdens het ontsmetten mag de worden gemeld bij de nieuwe waarvan u dat etiket wilt heb- in het perceel om de grondwa- grond vooral niet te nat zijn; Voedsel en WarenAutoriteit in ben. terstand te beoordelen, maar grondtemperatuur liefst tussen Wageningen (voorheen PD) en ook om te kijken wat er met 7 en 16 graden op 15 tot 20 cm dient u een ontvangstbewijs te Jan van Mourik het water van een regenbui diepte; na ontsmetten de hebben. Het formulier Melding Centrale Adviesdienst Fruitteelt gebeurt. Dat water kan, in een grond drie tot zes weken laten Grondontsmetting kunt u via jvmourik@caf.nl pasbewerkte grond zonder structuur, te lang rond het plantgat aanwezig blijven. Be- liggen, daarna opentrekken om het gas te laten ontsnappen; plant niet als er nog gas in het LNV-Loket ontvangen. Op de meegeleverde kaarten moet het te ontsmetten perceel wor- Bewaring kijk of het nog zinvol is om aan te aarden of om in het vervolg de grond zit. Controleer dat met de tuinkerstest. Neem den ingetekend. Binnen veertien dagen na insturen krijgt u Inkoelpressostaat toch iets op een rugje te plan- daarvoor wat behandelde het ontvangstbewijs. Binnen Techneuten vinden het een ten. grond van 15 cm diepte en drie maanden moet de ont- prachtige uitvinding: tijdens in- stop dat in een goed afsluitba- smetting zijn uitgevoerd. koelen méér verdampercapaci- Tonnie van Kessel AgroBuren/Van Wesemael Groep re pot zoals een weckpot. Maak een prop watten nat en Etiketwijzigingen teit door de zuigdruk van de (centrale) installatie te verla- ammvankessel@hotmail.com doop die in tuinkerszaad. Vanwege de discussie over ef- gen. De machinecapaciteit Gewasbescherming Stop dat in de pot, sluit deze af en zet hem bij kamertemperatuur weg. Als het zaad niet kiemt, is het gas nog niet verdwenen en kan er nog niet fecten van imidacloprid zijn de etiketten van Admire (11483), Admire O-Teq (12942), Imex- Imidacloprid (nr ) en Kohinor (13363) aangepast. Vanaf neemt niet toe, maar in de betreffende cel kan méér product per dag worden afgekoeld. De waakvoeler is in zulke situaties nóg belangrijker, want deze zal Grootfruit Grondontsmetting Aaltjes kunnen heel schadelijk zijn bij herinplant. Grondontsmetting met metam-natrium is voor herinplant nog steeds toegestaan. Het gaat dan vooral om percelen die zijn besmet met het erg schadelijke wortellesieaaltje Pratylenchus pene- worden ontsmet. Herhaal die test na een week. Altijd ter vergelijking een tweede pot nemen met grond die niet is ontsmet. Als dat zaad ook niet kiemt, dan is het zaad niet meer kiemkrachtig en moet er nieuw zaad worden gekocht. de dosering is 600 tot 750 liter per ha. Om metam-natrium te kunnen kopen, moet de ontsmetting 8 september worden deze producten met het nieuwe etiket geleverd. Als er van deze middelen nog restanten in de kast staan, moet er vanaf 8 september een nieuw etiket bij zijn. U kunt dit zelf downloaden vanaf Klik dan op Overzicht gewijzigde etiketten herbeoordeling neonicotinoiden en klik daarna op de naam van het middel immers de magneetklep moeten laten sluiten vóórdat in de koudste vrucht vorstschade ontstaat. Inkoelen werkt als racen door de bebouwde kom. De snelste, met de hoogste capaciteit, moet bij elk rood stoplicht wachten. In de koelcel is dat de waakthermostaat die de koeling dwingt te stoppen om (vorst)schade te voorkomen. De inbrenghoeveelheid per 23

24 Bladvoedingen Teelt Volop in bloei nfo in het land CO 2 -verlaging met 45 C luchttemperatuur. was met ongeveer bezoedag wordt bepaald door de beschikbare koelcapaciteit. Als vuistregel geldt dat de luchttemperatuur in de cel dagelijks op streefwaarde moet komen voordat er weer warm product wordt ingebracht. Scrubben tegen CO 2 - ophoping Wie met de scrubber werkt om het percentage CO 2 beneden 0,4 procent te houden, zal aan de draaitijden kunnen zien dat de scrubber bijna permanent moet lopen. Ook hierdoor zal veel warmte kunnen worden ingebracht. Deels omdat de grootste scrubbers de lucht kunnen opwarmen, deels omdat de scrubberleidingen zich ook onder het (ongeïsoleerde?) loodsdak bevinden. Aangezien het de laatste jaren gewoonte is geworden om steeds lagere percentages CO 2 aan te houden, raken steeds meer scrubbers overbelast. Scrubkalk Wie behalve peren ook Elstar bewaart met dezelfde scrubber, zal het gebruik van scrubkalk als een ware opluchting ervaren. Afhankelijk van het tonnage Elstar en peren kan de kalk bij het product met de laagste scrubberbelasting worden geplaatst. Elstar-cellen genieten daarbij de voorkeur omdat hier een starthoeveelheid kalk ook de stikstofmachine overbodig maakt. Plaats circa 7 kg kalk per ton fruit in de cel, daarmee blijft het koolzuurgas in de eerste drie à zes weken beneden 1 procent. Zodra de kalk geplaatst is en de cel ULOdicht gaat, kan het zuurstofgehalte binnen tien à veertien dagen op 1 procent zijn gearriveerd onder gebruik van stikstof. Ook ontstaat op die manier géén overdracht van ethyleen vanuit de perencellen naar de Elstar. Foto: Schmitz Koeladvies Beluchten tegen CO 2 - ophoping Een (deels) geopend luik geeft absoluut géén garantie dat CO 2 -ophoping wordt vermeden. Daarvoor moet luchtdoorstroming mogelijk zijn en dat gaat alleen wanneer er een tweede opening is. Staat de automatische besturing op een streefwaarde hoger dan 20,5 procent zuurstof, dan kan uitdroging ontstaan wanneer er heel veel warme buitenlucht wordt ingeblazen. Dit gebeurt waar de beluchtingsventilatoren bovenop de celplafonds zitten en het loodsplafond niet of nauwelijks geïsoleerd is. Het verlagen van de CO 2 -concentratie gebeurt daar met buitenlucht van wel meer dan 40 C. Kring Flevo-Noord Voorafgaand aan de kringvergadering bezocht het kringbestuur het fruitbedrijf van J. van Woudenberg in Niehove. Het bedrijf richt zich op de verkoop van fruit aan de consument, zowel vanaf het bedrijf als via een eigen winkel in de stad Groningen. Op het bedrijf wordt extra aandacht besteed aan een goed smakend product, door niet te streven naar de maximale kilogramopbrengst. Daarnaast is veel energie gestoken in een gezond bodemleven voor een gezonde aanplant. Bij de opening van de vergadering werd stilgestaan bij de oogstverwachting. Geconcludeerd werd dat vraag en aanbod in evenwicht zijn. Tijdens de vergadering heeft de benoemingscommissie voor een nieuwe voorzitter haar werkzaamheden toegelicht en zijn afspraken gemaakt voor vervolgstappen. Het streven is om ruim voor de ALV van de kring een kandidaat-voorzitter te presenteren. De kring maakt zich zorgen over de mogelijke vestiging van D. Suzukii. Deze vlieg tast diverse fruitsoorten net voor de oogst aan en is in de afgelopen jaren voor het eerst aangetroffen in Zuid-Europa. Het is nodig dat maatregelen worden genomen om vestiging van deze vlieg in Nederland te voorkomen. Het bestuur van de kring kijkt positief terug op het overleg met de NFO kring Noord-Holland. Belangrijk is om de bestaande contacten te blijven onderhouden door in de vaktechniek samen te werken en discussiepunten te bespreken. Aandacht werd gevraagd voor de vastgestelde geluidsnormen in de Noordoostpolder. Verder werden de eerste ideeën uitgewisseld voor bijeenkomsten aanstaande winter. Kees Bos voorzitter kring Flevo-Noord Kring Midden- Nederland De augustusvergadering van de NFO-kring Midden-Nederland werd gecombineerd met een werkbezoek aan de kring Zuid- Gelderland. Het werkbezoek was gericht op de introductie van het appelras Maribelle en de afzet van kersen in het topsegment via het Cerisa-concept. Archeologisch beleid Gemeente Neder-Betuwe is De kring maakt zich zorgen over de mogelijke vestiging van D. Suzukii door de provincie teruggefloten. NFO en LTO blijven zich op het standpunt stellen dat alleen percelen beschermd moeten worden die echt waardevol zijn. Nu zijn dat alle percelen. Daarnaast wil de gemeente weer terug naar de situatie dat grondbewerkingen dieper dan 30 cm eerst gemeld moeten worden. NFO en LTO stellen zich op het standpunt dat dit 50 cm moet zijn. Voor de aanleg van drainage wordt al een uitzondering gemaakt. Evaluatie appeldag Met een goed gevoel keek de kring Midden-Nederland terug op de Appeldag. Deze dag werd gehouden op een prima locatie. Het aantal bezoekers 24

25 nfo agenda Vangbandje kers zeer goed. Natuurlijk zijn er ook zaken die de kring Midden-Nederland in de toekomst anders wil. De kring vraagt zich af of er op deze dag doorgegaan moet worden met lezingen. Deze waren namelijk moeilijk te verstaan. Vaak leent de locatie zich niet voor lezingen. Verder is de kring voorstander van het verschuiven van de aanvangstijd en de sluitingstijd met één uur. Ook wil de kring bij de demonstaties en de beurs vooral de nadruk leggen op innovatieve zaken. Huisvesting buitenlandse seizoenwerkers Onder regie van het fruitpact is er een werkgroep gevormd die de vijf jaar geleden gemaakte notitie inzake huisvesting van buitenlandse seizoenwerkers gaat herzien. Bij de herziening van deze notitie vraagt het kringbestuur extra aandacht voor het gebruik van protocabins. Volgens het kringbestuur zijn deze een goed alternatief voor zowel permanente als tijdelijke huisvesting. Niet alle bedrijfsruimten zijn geschikt te maken voor de huisvesting van seizoenwerkers. Op die bedrijven zouden permanent geplaatste portocabins een oplossing kunnen zijn. Ook voor tijdelijke huisvesting bieden ze meer mogelijkheden nu de tarieven die de verhuurbedrijven rekenen, concurrerender zijn geworden. Herman Bus secretaris kring Midden- Nederland Het bestuur van kring Midden-Nederland bracht een bezoek aan het bedrijf van Ben de Sonnaville (met petje) en bekeek daar Maribelle. Foto: Herman Bus, NFO Agendaberichten opgeven Agendaberichten voor deze rubriek kunt u indienen tot maandagochtend uur van de eerste week waarin de redactie het bericht moet plaatsen. In principe plaatst de redactie het bericht in twee achtereenvolgende bladen. Agendaberichten opgeven via het digitale formulier op de homepage van > Opgave Agendaberichten. Kring Zuid-Holland Afdeling Vijfheerenland en Alblasserwaard Fruittelersvrouwen van de Alblasserwaard/Vijfheerenlanden en omstreken willen een (studie)club oprichten voor vrouwen. Voor aanmelding of informatie kunt u contact opnemen met mariusvandijk@live.nl, tel of jaapenelsvandijk@hotmail.com, tel Fruittelers (die tevens NFO-lid zijn) kunnen vangbandjes indienen. Aanvragen kan alleen via: / link: Opgave vangbandjes. Insturen vóór maandag uur. Prijs: E 27,50 incl. btw voor vijf regels; elke regel meer kost E 2,50. Uw informatie mag geen handelsdoeleinden betreffen. TE KOOP 20 pluktreinkarren type De Korne, 4 wielen onder dichte bodem. Prijs 125,- per stuk. Tevens nog plm. 15 plukkarren zelflossend Weevers, 4 wielen, rvs bouten, zeer degelijk. D. Lagerweij, tel AANGEBODEN Vanaf 5 september heb ik Poolse medewerkers over. Zeer gemotiveerd. Vervoer en huisvesting geregeld. Midden-Betuwe. D. Lagerweij, tel TE KOOP z.g.a.n. Perfect hefmast, hefhoogte 2,20 m met Side Shift en Renault 90 bok. Slechts 1 seizoen gebruikt. J. Rietveld, tel Ook persberichten, uitnodigingen en nieuwsberichten van de NFO ontvangen? Meld u zich dan nu met uw bedrijfsgegevens aan via info@nfofruit.nl C O L O F O N Fruitteelt is het verenigingsorgaan van de Nederlandse Fruittelers Organisatie. Abonnementen zijn alleen te verkrijgen door leden van de organisatie. Opzegging: schriftelijk, minstens drie maanden voor het einde van het kalenderjaar. Wijziging bedrijfsgegevens: schriftelijk tot 1 januari. Adresgegevens Postbus AH Zoetermeer Louis Pasteurlaan EE Zoetermeer Telefoon: (079) Fax: (079) NFO-secretariaat en ledenadministratie: info@nfofruit.nl redactie: fruitteelt@nfofruit.nl Website: Redactie Herman Bus (hoofdredacteur) Caroline van Assche Marai Ebben Marijke van Ossenbruggen Redactiecommissie H. Balkhoven H. v. Doremaele A. Goes G. Jeukens A. Oostveen M. Ravesloot H. Reinders C. Uijttewaal B.J. van Westreenen Advertentie-acquisitie Ruud van Viersen Postbus 20, 2040 AA Zandvoort r.vanviersen@bureauvanvliet.com Telefoon: (023) Fax: (023) Drukkerij DeltaHage, Den Haag Vormgeving Mirella Colauto Uitgever en auteurs verklaren dat Fruitteelt op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld en aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, welke het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Gebruikers van Fruitteelt wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring. Niets uit deze uitgave mag op enige wijze worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

26 Uitzetten fruitteelt percelen Landmeter Dick van Oostrum Kuipersweg 2s, 3449 JA Woerden Mob: ,

27 Rentmeesters- Makelaars- & Taxatiekantoor VAN GELLICUM VASTGOED b.v. Wat is uw Fruitbedrijf waard? Overname Toekomstige woningbouw / industrie of natuur Maatschappen Wetvoorkeursrecht Gemeenten Ons kantoor is gespecialiseerd in de Nederlandse fruitsector op het gebied van: NIEUWE PACHTRECHT (KORTE PACHT) BOOMGAARDEN TAXATIES ONTEIGENING EN SCHADEREGELINGEN AAN- EN VERKOOP BEGELEIDING FAUNASCHADE KOELCELLEN VOOR FRUITBEWARING Perfect gebouwd met polyurethaan of polystyreen isolatiepanelen van topkwaliteit. Hermetisch afsluitbaar met hef-/schuifdeuren. Goeseelsstraat 25 tel internet: MV Breda fax info@javeko.nl koelcellen vriescellen Neem vrijblijvend contact met ons op. Van Gellicum Vastgoed b.v. Roodseweg AP Rumpt (Geldermalsen)

28