(Kinder)armoede op lokaal niveau: tussen droom en daad

Transcriptie

1 (Kinder)armoede op lokaal niveau: tussen droom en daad Wim Van Lancker (CESO) Gent, 14 november 2017

2 Great Smokey Mountains 2

3 Armoede is gebrek aan middelen Geldgebrek maakt het moeilijker om een goede ouder te zijn Geldgebrek maakt het moeilijker om voldoende te investeren in het materiële welzijn van kinderen Geldgebrek maakt het moeilijker om vooruit te plannen Armoede gaat om uitsluiting omwille van een gebrek aan middelen Een gezinsinkomen op de armoedegrens voor een alleenstaande ouder met twee jonge kinderen bedraagt per maand. Dat betekent 38 per dag om rond te komen na aftrek van (gemiddelde) huur. 3

4 Stabiliteit verhult beweging % 15 23% 19% 16% children (-18) population elderly (+65) active age 4

5 Hoe meten we armoede? Probleem: Ruwe indicator, geen informatie op niveau van de stad of wijk. In 2013: Armste wijk van Vlaanderen ligt in Aalst? Aanvullen met secundaire indicatoren die min of meer kwetsbare factoren meten: Bijvoorbeeld: Aantal leefloners, mensen met schuldenlast, sociale huur, werklozen, etc Hoeveel armen zijn er in Gent volgens de relatieve armoedenorm? 5

6 % kinderen < 3 Wat zeggen de secundaire indicatoren? Kansarmoede-indicator Kind en Gezin: % kinderen (0-3 jaar) geboren in kansarmoede 12 Vlaams Gewest Bron: Kind en Gezin 6

7 Stabiliteit verhult beweging 7

8 Risico op armoede is niet gelijk verdeeld 4% van de werkende Belgen 15% van de Belgen 41% van de alleenstaande ouders 30% van de laaggeschoolden 36% van de huurders 52% van de niet-eu migranten 80% van de kinderen die opgroeien in een gezin waar niemand werkt (cijfers EU-SILC 2016) 8

9 Kinderarmoede Voornamelijk bij gezinnen waar niet of amper wordt gewerkt Voornamelijk bij eenoudergezinnen enerzijds, en gezinnen met migratie-achtergrond anderzijds Laaggeschoolden Tekort aan middelen op gezinsniveau Speelt op meerdere dimensies (gezondheid, wonen, werk) Context voor lokale kinderarmoedeprojecten 9

10 Armoedebeleid is een tweesporenbeleid 10

11 Armoedebeleid is een tweesporenbeleid Om het armoedecijfer, zoals gemeten door het beleid, te laten dalen moet je een structureel beleid voeren dat gericht is op het verhogen van het gezinsinkomen van een grote groep mensen Structureel: Beleid dat de lage inkomens van een grote groep gezinnen kan beïnvloeden. Flankerend: Beleid om de gevolgen van leven in armoede te verzachten 11

12 Welvaartsstaat cruciaal voor structureel armoedebeleid Zonder stelsel van uitkeringen: 42% Met stelsel van uitkeringen: 15% 12

13 Flankerend beleid De beleidsinstrumenten (vaak op een lager beleidsniveau) waarmee de verdeling van inkomens niet wordt beïnvloed maar die tot doel hebben directe noden te ledigen Opvoedingsondersteuning, budgetbeheer, gratis maaltijden op school, (kinder)armoedeprojecten, Uitpas, voedselbanken, 1 euro maaltijden Noodzakelijk, maar dweilen met de kraan open indien niet ingebed in een structureel beleid 13

14 Rode draad Structureel kader bepaalt de handelingsvrijheid van lokale actoren Maar lokale actoren kunnen armoede erg moeilijk doen dalen Dat geldt a fortiori voor armoedeprojecten 14

15 Context van het armoedebeleid 15

16 Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatiesamenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak om het tekort van de overheid terug te dringen, leidt dit ertoe dat de klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving. Van iedereen die dat kan, wordt gevraagd verantwoordelijkheid te nemen voor zijn of haar eigen leven en omgeving. Willem-Alexander Troonrede

17 Context van vergrijzing 17

18 Context van vergrijzing 2,5 Evolutie sociale uitgaven, ,5 1 0,5 0-0,5-1 -1,5 18

19 Vlaanderen: vermaatschappelijking 19

20 Shift van verantwoordelijkheid Van centrale overheid naar lokale besturen Van overheid naar individu en omgeving Investeren in zelfredzaamheid, minder in herverdeling 20

21 Het gevolg En dus: focus op kinderarmoede in plaats van gezinsarmoede En dus: focus op lokaal beleid in plaats van de welvaartsstaat En dus: beleidsfocus op opvoeding en weerbaarheid (empowerment) in plaats van inkomensbescherming En dus: focus op kostenefficiëntie van de beleidsingrepen 21

22 Warme solidariteit Kinderarmoede, je kunt daar als land, als groot beleid, niet zo veel aan veranderen - Peter Adriaenssens (Ter Zake, VRT) 22

23 Warme solidariteit? Laenen, T. et al. (2016) De Vlaming over zijn sociale zekerheid: voor wat, hoort wat?, KULeuven 23

24 Warme solidariteit? 24

25 Lokaal beleid zal de armoede niet doen dalen Maar dat hoeft ons niet tot wanhoop te drijven 25

26 Lokale niveau zal de armoede niet doen dalen Schaalnadeel Hoe het gezinsinkomen van een grote groep mensen te verhogen? Weinig instrumenten van structureel beleid voorhanden Quid inkomensbescherming? Weinig mogelijkheden om het beleid te evalueren Armoedemeting op Vlaams of federaal niveau Lokale indicatoren zijn secundaire indicatoren Wat is de impact van het beleid? 26

27 Beleidsevaluatie 27

28 Kansarmoederisico (%) Beleidsevaluatie Correlatie alleenstaande ouders x kansarmoederisico 2014 [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] [CELLRANGE] y = 5,1475x - 9,4706 R² = 0, ,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 Aandeel kinderen bij alleenstaande ouders (%) 28

29 Evidence-based praktijk 29

30 Wat werkt, en wat werkt niet? Specifiek soort wetenschappelijke vragen spelen almaar grotere rol in sociaal beleid en sociaal werk Experimenteel bewijs Doestelling: effectieve interventies ( Wat werkt? ) Gevaar voor McDonaldisering van het maatschappelijk werk 30

31 Wat werkt, en wat werkt niet? 93% van de Zweedse sociaal werkers gaan akkoord dat: building practice on comprehensible and thoroughly tested interventions should be essential in social work. Veel steun van beleidsmakers die op zoek zijn naar kosteneffectiviteit Meer geld beschikbaar voor experimenteel onderzoek Wat moet een sociaal werker daar mee? 31

32 Gezinsondersteuning als armoedebestrijding? The Early Intervention Foundation (EIF), a charity set up in 2013 with Mr Cameron s support, summarised the evidence on 75 parenting programmes in Britain. It was distinctly mixed. Only three had robust evidence of long-lasting improved outcomes; 58 had only shaky evidence, or none. - The Economist Troubled Families in UK, van experiment naar implementatie naar totale mislukking In Vlaanderen: TripleP als opvoedingsondersteuning Signs of safety in de jeugdhulp 32

33 Hoe omgaan met evidence-based praktijk? EBP is niet neutraal of altijd geldig Maatschappelijk werkers: evalueren of EBP in het belang is van de client EBP staat soms haaks op maatwerk en moeilijk om daar langdurig positieve resultaten mee te bereiken Aanbod van beschikbare dienstverlening Signaalfunctie naar boven dat beleid op een juist of verkeerd spoor zit 33

34 Voorbeeld van beleidsevaluatie: MISSION project in Kortrijk Drie grote kwesties: Hoe verhogen we de take-up van de dienstverlening? Hoe zorgen we dat begeleiding coherent verloopt? Hoe komen we iets te weten over de gezinnen die we niet bereiken? Uitrol van outreachbeleid met brugfiguren Steun van de Europese Commissie Wetenschappelijk opzet Samenwerking Kind en Gezin, OCMW, VDAB, en academische wereld Wat kunnen andere lokale entiteiten leren? 34

35 Wat dan wel te doen? 35

36 Lokaal beleid speelt een belangrijke rol Op lokaal niveau vooral flankerende maatregelen te nemen die de effecten van leven in armoede kunnen verzachten Coördineren Vb. Huizen van het kind Initiëren Vb. Voldoende en toegankelijke dienstverlening in de buurt Ondersteunen Vb. Wijkgezondheidscentra, sociale economie Remediëren Vb. Schoolfacturen, woonomgeving Structureel werken op lange termijn Vb. Kinderopvang, signaalfunctie naar hogere overheden Vb. Tegen de stroom in zwemmen 36

37 aantal plaatsen tekort voor 50% SDG Aantal plaatsen tekort voor 50% SDG Kinderopvang en lokaal beleid Tekort nog steeds erg groot, voornamelijk in kansarme wijken. Gent Antwerpen ,5 1 1,5 2 kansarmoede-index kansarmoedeindex 37

38 stedelijke dekkingsgraad Stedelijke dekkingsgraad Kinderopvang en lokaal beleid 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Gent 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0 0,5 1 1,5 2 kansarmoede-index Antwerpen 0 0,5 1 1,5 2 Kansarmoede-index 38

39 Maatschappelijk werk en structureel beleid Handelen van maatschappelijk werker wordt in grote mate bepaald door de grenzen die opgelegd worden door het structurele beleidskader E.g. Als de inkomensbescherming niet afdoende is, dan is het heel moeilijk om blijvend resultaat te boeken E.g. Als effectieve interventies stuk lopen op een wachtlijst, dan houdt het op E.g. Als de energieprijzen stijgen met schulden tot gevolg, is budgetbeheer dan het juiste antwoord? 39

40 De rol van indicatoren en statistieken Voor een goed lokaal beleid zijn goede statistieken onontbeerlijk Up-to-date, op regelmatige basis aangevuld, vergelijkbaar over de tijd heen Bijvoorbeeld: dienstverlening daar optimaliseren waar meest kwetsbare mensen wonen Principe van het progressief universalisme Voorbij het OCMW Bijvoorbeeld: premies op lokaal niveau vasthangen aan recht op verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering (Tongeren) Grote mate van non-take up Lokale beleid kan zo de sociale grondrechten van mensen vrijwaren 40

41 maar beleidsevaluatie blijft heikel! Als de opname van verhoogde tegemoetkoming stijgt dankzij het lokaal beleid, dan zullen de secundaire indicatoren een stijging noteren Meer kwetsbaarheid kan dus een gevolg zijn van goed beleid Indicatoren niet blind gebruiken om beleid te evalueren, maar als hulpmiddel om het beleid te optimaliseren Wees realistisch en pragmatisch Leg duidelijke doelstelling vast op voorhand Vergeet het budget niet! Probeer zélf het proces en de uitkomsten te evalueren 41

42 Afsluitende overwegingen Het lokale beleidsniveau heeft heel wat troefkaarten in handen om een effectief armoedebeleid te voeren Maar zal de armoede niet doen dalen (toch niet op korte termijn) Daarvoor is koude solidariteit via herverdeling nodig Zowel structureel beleid als flankerend beleid zijn noodzakelijk Goede indicatoren om de werkelijkheid te kennen zijn daarbij onontbeerlijk Maar onthoud: beleidsevaluatie op lokale niveau is erg moeilijk 42