Ongelijkheid in de vroege kindertijd en daarbuiten: hoe moet het nu verder?

Transcriptie

1 Ongelijkheid in de vroege kindertijd en daarbuiten: hoe moet het nu verder? Prof. dr. Wim Van Lancker Centrum voor Sociologisch onderzoek KU Leuven Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck Universiteit Antwerpen 10 e EXPOO Congres 7 december Antwerpen

2

3

4 Mattheuseffect Voorsprong leidt tot meer voorsprong Achterstand leidt als vanzelf tot grotere achterstand Vaak gevolg van toeval ( loterij van de geboorte ) Het Mattheuseffect versterkt de ongelijkheid doorheen de levensloop De structuren van de samenleving kunnen dat proces versterken of tegengaan

5 De rijken worden rijker en de armen worden alsmaar armer Zeg mij maar wie wie wie wie heeft het gedaan Marco Borsato Wie

6 Het Mattheuseffect in actie Sabino Kornrich & Frank Furstenberg (2013) "Investing in Children: Changes in Parental Spending" Demography 50:1 23

7 Het Mattheuseffect in actie Sabino Kornrich & Frank Furstenberg (2013) "Investing in Children: Changes in Parental Spending" Demography 50:1 23

8 Geldgebrek staat centraal Armoede gaat om uitsluiting omwille van een gebrek aan middelen Een gezinsinkomen op de armoedegrens voor een alleenstaande ouder met twee jonge kinderen bedraagt per maand. Dat betekent 38 per dag om rond te komen na aftrek van (gemiddelde) huur. Geldgebrek: Zorgt voor stress Maakt het moeilijker om een goede ouder te zijn Maakt het moeilijker om voldoende te investeren in kinderen Maakt het moeilijker om vooruit te plannen

9 Armoede bij (gezinnen met) kinderen 25,0 23% 20,0 15% 18% 15,0 15% 10,0 5,0 0, children (-18) population elderly (+65) active age

10 Stabiliteit verhult beweging

11 Risico op armoede is niet gelijk verdeeld 4% van de werkende Belgen 15% van de Belgen 41% van de alleenstaande ouders 30% van de laaggeschoolden 36% van de huurders 52% van de niet-eu migranten 80% van de kinderen die opgroeien in een gezin waar niemand werkt (cijfers EU-SILC 2016)

12 Kinderarmoede Voornamelijk bij gezinnen waar niet of amper wordt gewerkt Voornamelijk bij eenoudergezinnen enerzijds, en gezinnen met migratie-achtergrond anderzijds Laaggeschoolden Tekort aan middelen op gezinsniveau Speelt op meerdere dimensies (gezondheid, wonen, werk, opleiding, opvoeding) Context waarin voorzieningen voor gezinnen moeten opereren

13 Voorschoolse voorzieningen: de heilige graal? ECEC brings a wide range of benefits, including social and economic benefits; better child well-being and learning outcomes; more equitable outcomes and reduction of poverty; increased intergenerational social mobility; higher female labour market participation and gender equality; increased fertility rates; and better social and economic development for society at large. - Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkling (OESO)

14 Zou ik dan niet beter stoppen met mijn job en een crèche openen?

15 Kinderopvanggebruik in België 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% laag hoog LAGER Gezinsinkomen van gezinnen met jonge kinderen HOGER Noot: kinderopvanggebruik bij kinderen < 3 jaar. Bron: berekeningen op EU-SILC 2011

16 MINDER MEER Inkomensongelijkheid De structuren zijn belangrijk 0,36 0,34 ES PT GR UK 0,32 EE IT FR IE PL 0,30 DE NL 0,28 0,26 0,24 SK SE AT CZ DK NO IS SI FI HU LU BE 0,22 0,20-0,30-0,20-0,10 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 MINDER Ongelijkheid in gebruik van kinderopvang MEER Bron: EU-SILC 2010; sterkte van het verband: r = 0.52

17 MINDER Plaatsen tekort voor MEER 50% dekkingsgraad De woonomgeving is belangrijk Dampoort Brugse Poort - Rooigem Elisabethbegijnhof - Mariakerke Moscou - Vogelhoek Kanaaldorpen en - Papegaai zone Drongen Binnenstad Watersportbaan - Oostakker Ekkergem Nieuw Gent - UZ Zwijnaarde Stationsbuurt Noord Bloemekenswijk Stationsbuurt Zuid Gentbrugge Oud Gentbrugge Ledeberg Wondelgem Macharius - Heirnis Sint Amandsberg Sint Denijs Westrem Rabot - Blaisantvest Muide - Meulestede - Afrikalaan Sluizeken - Tolhuis - Ham 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 MINDER Kansarmoede-index van de wijk MEER Sterkte van het verband: r = 0.36

18 LAGER HOGER Levensverwachting De gevolgen zijn zichtbaar op lange termijn Ekeren (2180) Wilrijk (2610) Haven Antwerpen (2030) Merksem (2170) Hoboken (2660) Antwerpen Centrum (2000) Deurne (2100) Antwerpen Kiel (2020) Berchem (2600) Berendrecht Antwerpen Zuid Borgerhout (2140) Zandvliet Lillo (2040) (2018) Antwerpen Linkeroever (2050) 77 Antwerpen Noord (2060) MINDER Kansarmoede-index van de wijk MEER Bron: sterkte van het verband: r = -0.53

19 Een spelletje Monopoly, maar dan echt Rijkere gezinnen kunnen meer investeren in hun kinderen én maken meer gebruik van (hoogkwalitatieve) kinderopvang Goed voor ontwikkeling van (schoolse) vaardigheden van hun kinderen Laat toe om met twee te werken Kwetsbare gezinnen wonen in wijken waar kinderopvang dienstverlening minder aanwezig is, waar de drempels hoger zijn, en waar de invloed van ongelijkheid zich sterk laat gelden op andere domeinen Dat dreigt de ongelijkheid verder te vergroten

20 De beleidscontext is belangrijk Shift in verantwoordelijkheid: Van centrale overheid naar lokale beleidsniveau Van overheid naar individu Van armoede naar kinderarmoede Voorbeelden: vermaatschappelijking van de zorg, stijging aantal mensen met een leefloon Rol organisaties op het wijk- en lokale niveau wordt dus belangrijker maar kunnen de context niet zomaar veranderen

21 En dus Ongelijkheid en organisatie van voorschoolse diensten zijn niet los van elkaar te zien maar voorschoolse diensten kunnen de onderliggende ongelijkheden niet zomaar oplossen

22 Kan proportioneel universalisme ons helpen?

23 Kan proportioneel universalisme ons helpen? Geen nieuw concept Selectiviteit binnen de universaliteit Leidraad voor de vormgeving van cash ondersteuning Kinderbijslag in België en Vlaanderen Leidraad voor de vormgeving van dienstverlening?

24 Proportioneel universalisme in de kinderopvang Inzetten op grotere beschikbaarheid van plaatsen waar ze meest nodig zijn Vandaag: groot plaatstekort, midden en hogere inkomensgroepen gebruiken sociaal en cultureel kapitaal om plaats te reserveren Rol van tewerkstelling Voor werkenden, of net niet? Rol van betaalbaarheid Tariefverhoging voor de laagste inkomensgroepen Gratis, of net niet? dat vergt grote investeringen

25 Proportioneel universalisme als leidraad voor dienstverlening Belang van fysieke aanwezigheid Belang van proactief werken Vermijden van stigma Toekennen van rechten Vermijden van complexiteit Belang van goede indicatoren

26 Het belang van indicatoren 30% Kansarmoede-indicator Kind en Gezin, % 20% 15% 10% 5% 0% Hasselt Vlaams Gewest Antwerpen

27 Het belang van indicatoren Heikel om lokale indicatoren te gebruiken om aan beleidsevaluatie te doen Zijn zeer bruikbaar om een goede diagnose te stellen van de sociale problemen en om op basis daarvan de dienstverlening vorm te geven

28 Concrete voorbeelden Fysieke aanwezigheid organiseren op basis van indicatoren CentreLink in Australië Stigma vermijden, dienstverlening uitbreiden Opportuniteit van inkanteling OCMW in gemeente? Holistische houding : toekennen van rechten als neveneffect Tongeren: hulp bij toekennen van verhoogde tegemoetkoming als neveneffect van ander beleid Hou rekening met het volledige plaatje (budget, indicatoren) De tragedie van de gesloten deur Het moet van twee kanten komen

29 Concrete voorbeelden Belang proactieve houding Veel mensen vinden de weg niet Voorbeeld van Kortrijk Toekennen van rechten via Huizen van het Kind of verpleegkundigen Kind en Gezin? Sociale toeslagen bij de kinderbijslag Informatiedoorstroming Het is onze taak niet Verhoogde kinderbijslag voor kinderen met een handicap Rol voor alle actoren in het veld

30 Afsluitende overwegingen Proportioneel universalisme is niet vrijblijvend en kan de onderliggende ongelijkheden niet zomaar oplossen Maar die ongelijkheden bepalen wel de context waarin wordt gewerkt Hoe voorschoolse voorzieningen worden georganiseerd kan wél de Mattheuseffecten tegengaan maar op dit moment zélf nog al te vaak onderhevig aan Mattheuseffecten En intussen staat de armoedebarometer in het rood

31 Wees realistisch in wat je kan bereiken, maar ambitieus in hoe je dat wil doen