Inleiding. 1.1 Aanleiding van het onderzoek

Transcriptie

1 HOOFDSTUK 1 Inleiding 1.1 Aanleiding van het onderzoek De preventieve ontslagtoets in het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen 1945 (hierna: BBA) is lange tijd het fundament geweest van het Nederlandse ontslagrecht. Artikel 6 lid 1 BBA bepaalt dat een werkgever voorafgaande toestemming nodig heeft van het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen (hierna: UWV) om een arbeidsverhouding met een werknemer te kunnen opzeggen. Wanneer de werkgever de arbeidsovereenkomst opzegt zonder deze toestemming, is de opzegging op grond van artikel 9 lid 1 BBA vernietigbaar. Het bestaan van de regeling is onderhevig geweest aan kritiek en in de literatuur is dan ook veelvuldig gepleit om de regeling af te schaffen. 1 De preventieve ontslagtoets is niet alleen in het arbeidsrecht een veel besproken onderwerp: in het internationaal privaatrecht was de ontslagtoets een van de meest toonaangevende voorbeelden van het leerstuk van de voorrangsregels. 2 De kwalificatie van artikel 6 BBA 3 als voorrangsregel brengt mee dat de preventieve ontslagtoets (onder bepaalde voorwaarden) van toepassing is op een arbeidsverhouding, ongeacht welk recht door rechtskeuze dan wel objectief van toepassing is op die arbeidsverhouding. 4 Door de jaren heen heeft de Hoge Raad de bijzondere status van artikel 6 BBA echter steeds meer genuanceerd. 5 1 Zie hierover onder meer: Adviescommissie Duaal Ontslagstelsel, Afscheid van het duale ontslagrecht, Den Haag 2000; Van Leeuwen 2010; Naber 1975 en 1976; STAR 1988; Adviescommissie Duaal Ontslagstelsel, Afscheid van het duale ontslagrecht, Den Haag HR 8 januari 1971, ECLI:NL:HR:1971:AB4104, NJ 1971, 129 (Mackay I); HR 23 oktober 1987, ECLI:NL:HR:1987:AD0017, NJ 1988, 842 (Sorensen/Aramco). 3 In de literatuur wordt overigens met regelmaat gesproken over artikel 6 io. 9 BBA of het BBA als voorrangsregel. Deze aanduiding is in principe correcter, aangezien beide bepalingen nauw met elkaar zijn verbonden. Voor de eenvoudigheid spreek ik in dit boek echter slechts van artikel 6 BBA als voorrangsregel. 4 Asser/Vonken 10-I 2013/ HR 23 oktober 1987, ECLI:NL:HR:1987:AD0017, NJ 1988, 842 (Sorensen/Aramco); HR 24 februari 2012, ECLI:NL:HR:2012:BU8512, NJ 2012, 274 (Nuon/Olbrych). 1

2 De preventieve ontslagtoets 1.2 Wet werk en zekerheid Op 10 juni 2014 stemde de Eerste Kamer in met het voorstel Wet werk en zekerheid (hierna: Wwz), en op 14 juni werd de wet gepubliceerd, waarmee de wet officieel was aangenomen. 6 Op 1 juli 2015 is de Wwz (volledig 7 ) in werking getreden waardoor het arbeidsrecht drastisch is aangepakt. De wet heeft grote gevolgen voor het Nederlandse ontslagrecht, waarbij ook de preventieve ontslagtoets uit artikel 6 BBA wordt geraakt. Het antieke BBA is komen te vervallen en is geïntegreerd in artikel 7:671a van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW), waardoor de preventieve ontslagtoets wordt gehandhaafd. Voorts zijn de veranderingen merkbaar in de systematiek van het ontslagrecht. De Wwz lijkt ook invloed te hebben op de bijzondere status van artikel 6 BBA. In de memorie van toelichting heeft de wetgever immers het volgende toegelicht: 8 Momenteel is het mogelijk dat op een arbeidsverhouding die door vreemd recht wordt beheerst, het BBA moet worden toegepast. Doorslaggevend daarbij is of de sociaal-economische belangen van de Nederlandse arbeidsmarkt bij de internationale arbeidsverhouding zijn betrokken. Met het vervallen van het BBA en de overige wijzigingen van het ontslagrecht is dit niet langer het geval. Er zal immers geen sprake van toepasselijkheid van titel 10 van boek 7 van het BW. De wetgever lijkt hier te suggereren dat de preventieve ontslagtoets in artikel 7:671a BW niet meer kan worden beschouwd als voorrangsregel. De toelichting van de wetgever doet echter enkele vragen rijzen. Bewerkstelligt het vervallen van het BBA en de overheveling van de preventieve ontslagtoets naar het Burgerlijk Wetboek zonder meer dat er geen sociaaleconomische belangen van de Nederlandse arbeidsmarkt zijn betrokken bij de internationale arbeidsverhouding? Mijns inziens moet deze conclusie niet te overhaast worden getrokken en gaat de wetgever te eenvoudig voorbij aan de vraag of de nieuwe preventieve ontslagtoets kan worden aangemerkt als voorrangsregel. Het oogmerk van de wetgever speelt immers een belangrijke rol bij het antwoord op de vraag of een voorschrift kan worden gekwalificeerd als voorrangsregel. 9 6 Stb. 2014, Een gedeelte van de wet is al in werking getreden per 1 januari Zie Kamerstukken II 2013/14, , nr Kamerstukken II 2013/14, 33818, nr. 3, p. 75 (MvT). 9 Asser/Kramer & Verhagen 10-III 2015/935. 2

3 INLEIDING 1.3 Probleemstelling Mijn onderzoek zal zien op de vraag in hoeverre de preventieve ontslagtoets na de inwerkingtreding van de Wwz nog steeds als voorrangsregel kan worden beschouwd. Deze vraag is relevant omdat het al dan niet zijn van een voorrangsregel verschillende gevolgen heeft voor de toepasselijkheid van de preventieve ontslagtoets. Wanneer artikel 7:671a BW kan worden aangemerkt als een voorrangsregel, dan is deze regel onder bepaalde voorwaarden van toepassing op een internationale arbeidsverhouding, ongeacht welk recht van toepassing is. 10 De preventieve ontslagtoets kan dan dus enerzijds ook van toepassing zijn op een arbeidsverhouding die wordt beheerst door vreemd recht. Anderzijds kan de preventieve ontslagtoets ook buiten toepassing worden gelaten wanneer de arbeidsovereenkomst wordt beheerst door Nederlands recht. Als het tegendeel blijkt, zal de preventieve ontslagtoets onder de werking van art. 8 lid 1 Rome I-verordening (hierna: Rome I) vallen: dwingendrechtelijke bepalingen van het objectief toepasselijke recht die de werknemer beogen te beschermen zijn (in beginsel) onverkort van toepassing. 11 Dit leidt ertoe dat de preventieve ontslagtoets in het Burgerlijk Wetboek slechts van toepassing kan zijn wanneer een rechtskeuze is gemaakt voor Nederlands recht of wanneer dat recht objectief van toepassing zou zijn. 1.4 Het onderzoek Om mijn onderzoeksvraag te beantwoorden zal ik eerst ingaan op het leerstuk van de voorrangsregels zoals bedoeld in art. 9 Rome I. Hierbij zal ik ook ingaan op enkele andere Nederlandse voorrangsregels en zal ik over de landsgrenzen heen kijken. Hoe kijkt men in het buitenland naar het fenomeen van de voorrangsregels? Ik zal hierbij ingaan op kwalificatie van voorrangsregels in Frankrijk en Duitsland, aangezien de opvattingen in beide landen een duidelijk beeld schetsen van de verscheidenheid in Europa omtrent het leerstuk van de voorrangsregels. Vervolgens zal ik aandacht besteden aan de totstandkomingsgeschiedenis van het BBA en ga ik in op de voorrangsregelstatus van artikel 6 BBA. Hierbij zal de ontwikkeling in de jurisprudentie omtrent artikel 6 BBA als voorrangsregel de revue passeren. Hierbij komt ook het Nuon-arrest aan bod waarbij ik ook zal ingaan op de gevolgen die deze uitspraak heeft op deze voorrangsregel. Ik zal vervolgens ook aandacht besteden aan de discussie in de 10 Asser/Vonken 10-III 2013/ Asser/Vonken 10-III 2013/891,

4 De preventieve ontslagtoets literatuur over de vraag of artikel 6 BBA nog wel als voorrangsregel kon worden beschouwd. Daarna kom ik toe aan de situatie na de inwerkingtreding van de Wwz. Ik zal daarbij ingaan op de wijzigingen die de wet heeft meegebracht voor de preventieve ontslagtoets en op de invloeden die deze wijzigingen hebben op de voorrangsregel van de preventieve ontslagtoets. Daarnaast zal ik aan de hand van de wetsgeschiedenis van artikel 7:671a BW en het materiële recht onderzoeken in hoeverre de preventieve ontslagtoets in het Burgerlijk Wetboek openbare belangen beschermt. Tot slot zal ik de argumenten voor en tegen de kwalificatie van artikel 7:671a BW als voorrangsregel tegen elkaar afwegen, waarbij ik een onderscheid zal maken tussen dogmatische argumenten en argumenten die meer praktisch van aard zijn. Vervolgens sluit ik mijn onderzoek met het antwoord op de vraag in hoeverre de preventieve ontslagtoets in artikel 7:671a BW kan worden gekwalificeerd als voorrangsregel. 4

5 HOOFDSTUK 2 Het leerstuk van de voorrangsregels 2.1 Inleiding Het leerstuk van de voorrangsregels neemt een bijzondere plaats in binnen het internationaal privaatrecht. Waar de privaatrechtelijke rechtsverhoudingen over het algemeen worden beheerst door het klassieke verwijzingsmodel, geldt voor voorrangsregels een afwijkend model. Voorrangsregels zijn immers over het algemeen geen puur privaatrechtelijke regels: het zijn regels die vallen in het spectrum tussen publiek- en privaatrecht, het zijn regels van semipubliekrecht. Het leerstuk van de voorrangsregels, oftewel de bijzondere aanknopingsleer, kan worden beschouwd als het centrale leerstuk dat de toepasselijkheid van deze semipubliekrechtelijke regels bepaalt. De preventieve ontslagtoets in het inmiddels opgeheven artikel 6 BBA vormde één van de belangrijkste Nederlandse (dan wel internationale) voorbeelden van het leerstuk van de voorrangsregels. 12 Om te kunnen beoordelen of de preventieve ontslagtoets in artikel 7:671a BW nog steeds kan worden gekwalificeerd als een voorrangsregel is het relevant om een duidelijk beeld te schetsen van het leerstuk van de voorrangsregels. Vooraf zal ik kort de uitgangspunten van het internationaal privaatrecht inzake het verbintenissenrecht schetsen, zodat duidelijk wordt welke positie het leerstuk van de voorrangsregels inneemt in het internationaal privaatrecht. In dit hoofdstuk zal ik voorts het algemene leerstuk van de voorrangsregels behandelen, waarbij de definitie en kwalificatie centraal zullen staan. Hierbij zal ik ook ingaan op de lois d application immédiate in Frankrijk en de Eingriffsnormen in Duitsland, aangezien er in Europa verdeeldheid bestaat over de definitie van voorrangsregels. 13 Tot slot ga 12 HR 8 januari 1971, ECLI:NL:HR:1971:AB4104, NJ 1971, 129 (Mackay I); HR 7 september 1984, ECLI:NL:HR:1984:AG4856, NJ 1985, 104 (Kampman). 13 Zie onder meer A.A.H. van Hoek, Openbare orde, dwingende reden van algemeen belang en bijzonder dwingend recht: De overeenkomsten en verschillen tussen internationaal privaatrecht en interne marktrecht, in: Toepasselijk arbeidsrecht over de grenzen heen: België, Nederland, Europa, de wereld (Serie Onderneming en Recht, deel 48), Deventer: Kluwer De Engelse traditie is overigens ook uniek, maar 5

6 De preventieve ontslagtoets ik in op de voordelen van voorrangsregels ten opzichte van de normale verwijzingsregels. 2.2 IPR en het verbintenissenrecht Uitgangspunt van de verwijzingsregeling van de Rome I-Verordening is de rechtskeuze tussen partijen: bij overeenkomst kunnen partijen bepalen welk recht van toepassing op de internationale rechtsverhouding. 14 Wanneer de rechtskeuze ontbreekt, moet het toepasselijke recht worden vastgesteld. In Nederland kennen we twee stromingen om het toepasselijke recht vast te stellen. Enerzijds kan het toepasselijke recht worden bepaald aan de hand van de klassieke verwijzingsregel. Op grond van deze regel dienen in het geval van een internationaal conflict aan de hand van de rechtsverhouding aanknopingspunten te worden gezocht met een bepaald recht. Het recht waarbij de rechtsverhouding aanknoopt, is vervolgens van toepassing, ongeacht de inhoud van de regel. 15 Neostatutistische methode Anderzijds kennen we de neostatutistische methode waarbij samenlopende en elkaar overlappende rechtsregels op hun aard en strekking worden beoordeeld. Aan de hand van de belangen van de conflicterende landen wordt voorrang verleend aan de rechtsregel van het land die dit naar aard en strekking opeist. 16 Het leerstuk van de voorrangsregels en de op het beschermingsbeginsel gebaseerde conflictregels (zoals artikel 6 en 8 Rome I inzake consumententransacties respectievelijk arbeidsverhoudingen) worden beheerst door de neostatutistische methode De bijzondere aanknopingsleer Von Savigny, de grondlegger van het huidige internationaal privaatrechtelijke verwijzingssysteem, hanteerde een duidelijke scheiding tussen het publiekrecht en het privaatrecht voor zijn conflictenrechtelijk systeem. De normale verwijzingsregels (de lex causae) zien volgens hem uitsluitend op het privaatrecht; het publiekrecht valt volgens zijn visie volledig aangezien het Engelse recht wezenlijk afwijkt van de continentale rechtsstelsels zal ik dit recht hier verder buiten beschouwing laten. 14 Strikwerda, Overeenkomst in het IPR 2015, p Strikwerda, Overeenkomst in het IPR 2015, p Strikwerda, Inleiding IPR 2012, p. 21. Even en Van Kampen 2004, p Strikwerda, Inleiding IPR 2012, p

7 HET LEERSTUK VAN DE VOORRANGSREGELS buiten het conflictenstelsel. 18 Dit houdt in dat het publiekrecht uitsluitend hoort te gelden binnen het territorium van de eigen staat en het recht van een andere staat dus niet kan doorkruisen. Door toenemende overheidsbemoeienis en het ontstaan van de moderne verzorgingsstaat is de scheidslijn tussen publiek- en privaatrecht echter steeds meer vervaagd. Er is een grijs gebied van regels ontstaan waarvan onduidelijk is of ze geheel tot het publiekrecht behoren of tot het privaatrecht. 19 Door de jaren heen zijn er verschillende opvattingen geweest over de plaatsing van deze semipubliekrechtelijke regels in het internationale privaatrecht, aangezien men aanvankelijk niet eensgezind was over de plaatsing van deze regels in het internationaal privaatrecht. 20 Tegenwoordig kan de bijzondere aanknopingsleer, oftewel het leerstuk van de voorrangsregels, worden beschouwd als de heersende leer. 21 De bijzondere aanknopingsleer creëert een afzonderlijk systeem om de toepasselijkheid van het semipubliekrecht te bepalen. 22 Het geldingsbereik van de semipubliekrechtelijke regels wordt niet vastgesteld door de normale verwijzingsregels; de regels bepalen door middel van eigen toepasselijkheidsregel ( scope rule ) hun eigen toepassingsbereik. 23 Hierdoor ontstaat een tweesporig stelsel van het internationaal privaatrecht, wat inhoudt dat de normale verwijzingsregels en het bijzondere verwijzingsprocédé van de voorrangsregels naast elkaar bestaan Definitie van voorrangsregels Het leerstuk van de voorrangsregels is in de Nederlandse wet vastgelegd in artikel 10:7 BW, maar ook in een aantal internationale regelingen. Artikel 9 Rome I de opvolger van artikel 7 EVO-verdrag 25 vormt de voor de rechtspraktijk belangrijkste en in de doctrine meest bediscussieerde regeling. 26 De focus van dit hoofdstuk zal dus ook voornamelijk liggen bij 18 Strikwerda, Inleiding IPR 2015, p Asser/Vonken 10-I 2013/472; Strikwerda 1987, p Zie hierover: Van Rooij 1976 en Strikwerda Asser/Vonken 10-I 2013/ Asser/Vonken 10-I 2013/ Asser/Vonken 10-I 2013/ Van Hoek, in: T&C Arbeidsrecht, commentaar op artikel 9 Rome I, par. 1 (online, laatst bijgewerkt op 18 februari 2016). 25 Verdrag van Rome van 1980 inzake het recht dat van toepassing is op verbintenissen uit overeenkomst. 26 Asser/Vonken 10-I 2013/488. Artikel 9 Rome I ziet op verbintenissen uit overeenkomsten die zijn ontstaan ná 17 december Artikel 7 EVO ziet op verbintenissen uit overeenkomsten ontstaan vóór die datum. Artikel 10:7 BW ziet op verbintenissen uit overeenkomst die zijn ontstaan na 2012 en die niet onder artikel 9 Rome I vallen. 7

8 De preventieve ontslagtoets dit artikel. Artikel 9 lid 1 Rome I geeft een definitie van voorrangsregels (bijzonder dwingend recht), die is ontleend uit het Arblade-arrest: Bepalingen van bijzonder dwingend recht zijn bepalingen aan de inachtneming waarvan een land zoveel belang hecht voor de handhaving van zijn openbare belangen zoals zijn politieke, sociale of economische organisatie, dat zij moet worden toegepast op elk geval dat onder de werkingssfeer ervan valt, ongeacht welk recht overeenkomstig deze verordening overigens van toepassing is op de overeenkomst. De considerans nr. 37 licht hierbij toe dat het moet gaan om overwegingen van algemeen belang. 28 Het moet dus gaan om bepalingen die openbare, oftewel publieke belangen beogen te beschermen. De verordening noemt de politieke, sociale of economische organisatie als publieke belangen. Dit is echter geen limitatieve lijst: een staat kan dus ook een beroep doen op andere openbare belangen. 29 Het moet in ieder geval belangen betreffen die groter zijn dan de belangen van de daarbij direct betrokken rechtssubjecten. 30 Hierbij moet overigens worden opgemerkt dat semipubliekrechtelijke voorschriften (ter bescherming van openbare belangen) die niet ingrijpen in privaatrechtelijke rechtsverhoudingen, maar slechts een strafrechtelijke of administratiefrechtelijke sanctie inhouden, buiten het internationaal privaatrecht vallen. 31 Bovenstaande regelingen geven weliswaar een definitie van voorrangsregels (omschreven als bijzonder dwingend recht), maar de omschrijving van de Europese wetgever blijft voor interpretatie vatbaar. Semipubliekrechtelijke voorschriften die primair zijn gericht op de bescherming van zwakkere partijen kunnen namelijk zodanig worden geïnterpreteerd dat ze tevens een bovenindividueel belang dienen. 32 Twee categorieën In de literatuur wordt bij het kwalificatievraagstuk regelmatig een onderscheid gemaakt tussen twee categorieën semipubliekrechtelijke voorschriften: de eerste categorie en de tweede categorie. 33 De eerste categorie 27 HvJ EG 23 november 1999, ECLI:NL:XX:1999:AD3112, NJ 2000, 251 (Arblade). 28 Zie overweging 37 van de considerans bij de Rome I-Verordering. 29 Van der Plas 2010, p. 421; Van Hoek 2009, p Asser/Vonken 10-I 2013/ Vonken, in: GS Verbintenissenrecht artikel 7 EVO, aant. 2 (online, laatst bijgewerkt op 1 maart 1997). 32 Kuipers 2012, p Zie onder meer: Kuipers 2012 p. 93 e.v.; Asser/Vonken 10-I 2013/481 e.v.; Vonken, in: GS Verbintenissenrecht artikel 7 EVO, aant. 2 (online, laatst bijgewerkt op 1 maart 8

9 HET LEERSTUK VAN DE VOORRANGSREGELS bestaat uit voorschriften die ingrijpen in privaatrechtelijke rechtsverhoudingen ter bescherming van publieke belangen. Deze voorschriften vallen in ieder geval binnen de omschrijving van artikel 10:7 BW en 9 Rome I. 34 Denk hierbij aan regels die gelden in het sociaaleconomisch handelsverkeer, zoals prijs- en deviezenvoorschriften, import- en exportbeperkingen, monetaire wetgeving, kartelwetgeving en wetgeving ter regulering van de arbeidsmarkt. Ook regelingen buiten het commerciële domein kunnen onder de eerste categorie vallen: de voormalige Museumwet, milieuwetgeving, de regeling inzake huurprijzen en andere vergoedingen en regelingen tot het behoud van het nationaal cultureel erfgoed. 35 De tweede categorie bestaat uit privaatrechtelijke beschermingsregels, die de structureel zwakkere partij zoals consumenten, de handelsagent, werknemers en huurders beogen te beschermen. Algemeen wordt aangenomen dat deze voorschriften onder omstandigheden ook onder deze omschrijving kunnen vallen. 36 Een voorschrift dat strekt ter bescherming van een zwakkere partij kan bijvoorbeeld indirect een groter openbaar belang dienen. Het gaat hier in Nederland echter vooral om een theoretische mogelijkheid, omdat aan regels van de tweede categorie in de praktijk zelden de status van voorrangsregel wordt verleend. 37 In Europa bestaat er verdeeldheid over de toepasselijkheid van deze voorschriften van de tweede categorie. Aan de hand van de rechtsstelsels van Frankrijk en Duitsland zal ik deze verdeeldheid illustreren Frankrijk In Frankrijk hanteert men een ruimer begrip voor voorrangsregels. Deze regels worden minder scherp onderscheiden van bepalingen van openbare orde (in positieve zin) en dwingende (meerzijdige) verwijzingsregels. 38 De lois d application immédiate of de lois de police zien bovendien niet alleen op regels ter bescherming van publieke belangen, maar kunnen ook zien op regels die individuele belangen beogen te beschermen. In Frankrijk erkent men de voorrangsregels in beide categorieën, maar wordt er geen onderscheid gemaakt tussen beide categorieën: beide categorieën worden derhalve onder de lois de police geschaard. Zo worden wezenlijke onder- 1997). 34 Strikwerda, Inleiding IPR 2015, p Asser/Vonken 10-I 2013/ Vonken, in: GS Verbintenissenrecht, Rome I, aant (online, laatst bijgewerkt op 26 januari 2015); Asser/Vonken 10-I 2013/ Van Hoek 2000, p Van Hoek 2009, p

10 De preventieve ontslagtoets delen van het Franse arbeidsrecht regels die beogen de werknemer te beschermen beschouwd als voorrangsregels, terwijl dit in Nederland slechts geldt voor enkele arbeidsrechtelijke bepalingen. 39 Uit de rechtspraak blijkt bovendien dat de Franse rechters allerminst terughoudend zijn om een regel te bestempelen als voorrangsregel. Een voorbeeld hiervan is te vinden in de Compagnie des Wagon-lits-zaak. Het ging hier om een regeling die ondernemingen verplicht een centrale ondernemingsraad in te stellen wanneer ze beschikken over meerdere vestigingen die op zichzelf weer verplicht zijn om een ondernemingsraad in te stellen. De Cour de Cassation heeft geoordeeld dat de regeling een voorrangsregel is. 40 Hieruit blijkt dat de hoogste Franse rechter zich niet bezwaard voelt om een regeling die de werknemer beoogt te beschermen, de status van voorrangsregel te geven. Een ander voorbeeld kan men vinden in de Agintis-zaak van de Cour de Cassation. In deze zaak betrof het een Franse regeling, de loi relative à la sous-traitance, die beoogde de onderaannemer te beschermen door hem de mogelijkheid te bieden zich te verhalen op de opdrachtgever, wanneer de hoofdaannemer zijn verplichtingen niet nakomt. De Cour de Cassation oordeelde dat de regeling kan worden aangemerkt als een voorrangsregel. De gedachte hierachter was dat de regeling de eerlijke concurrentie ten aanzien van onderaannemers beoogt te waarborgen. 41 Ook hier schroomt de Cour de Cassation niet om een regeling die de sociaal en/of economisch zwakkere partij (in dit geval de onderaannemer) beoogt te beschermen, te scharen onder de voorrangsregels. In 1999 heeft de Cour de Cassation geoordeeld dat de loi sur le crédit a la consommation moet worden beschouwd als een voorrangsregel. De hoogste Franse rechter vond het niet bezwaarlijk dat de regeling vooral de consument beoogt te beschermen en minder is gericht op de bescherming van een groter (bovenindividueel) belang. 42 Deze uitspraak staat lijnrecht tegenover de uitspraak van het Duitse Bundesgerichtshof, waarin werd bepaald dat een regel van de Verbraucherkreditgesetzes niet kan worden beschouwd als voorrangsregel omdat het primair de belangen van de consument beoogt te beschermen. 43 Al met al wordt het begrip lois de police ruim geïnterpreteerd waardoor naast de eerste generatie, ook tweede generatie semipubliekrecht in aanmerking komt voor toepassing als voorrangsregel. 39 Kuipers 2012, p Cour de Cassation 30 november 2007, Cour de Cassation 25 februari 2009, Cour de Cassation 19 oktober 1999, Revue Critique de Droit International Privé, 2000, p Bundesgerichtshof 13 december 2005, XI ZR 82/05. 10