Document Kennisbasis beeldend onderwijs PO 8 December 2010
|
|
- Greta Bos
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Document Kennisbasis beeldend onderwijs PO 8 December 2010 Auteurs: Gerard Braakhuis, Hogeschool van Utrecht / ITT Amersfoort Ronald von Piekartz, Hogeschool Edith Stein/OCT Hengelo, voorzitter Henrie Vogel, Windesheim Zwolle
2 Inhoudsopgave 2
3 3 1 unieke bijdragen van beeldend onderwijs aan de ontwikkeling van het kind De unieke bijdrage betreft twee componenten: 1.1. de ontwikkeling van het visueel verbeeldend vermogen. Het is van belang dat we in het onderwijs naast kennis van de werkelijkheid ook de ervaring van die werkelijkheid zelf serieus nemen als volwaardige kennisbron. Beeldend onderwijs ontwikkelt het visueel verbeeldend vermogen door kinderen allereerst aan te spreken op die unieke ervaringswijze. Vervolgens leert het kind die ervaring te visualiseren. Een mens kenmerkt zich door het vermogen te denken. We vormen ons mentale voorstellingen van de werkelijkheid. We denken in taal en zo vormen we de concepten waarmee de werkelijkheid begrepen wordt. In het onderwijs is deze talige manier van concepten maken volop aanwezig. Een concept is echter niet hetzelfde als de ervaring zelf. Onder die denkende bewustzijnslaag is immers een gebied wat van grote invloed is op het handelen van de mens. De menselijke cognitie ligt verankerd in het feit dat wij een lichaam hebben. Men kan het zo zien dat de hersens zijn ontwikkeld om het lichaam effectief en adequaat te laten reageren in respons op de omgeving. Bovendien voltrekt het denken en handelen zich met en in een lichaam. Ook de belangrijke non-verbale communicatie gebeurt via het lichaam. Kunstervaring en kunstactiviteit werken grotendeels via het ervarende systeem en via het lichaam. We spreken hierbij van embodied knowledge en embodied learning.(bressler, 2006). Deze nadruk op het ervarende systeem staat een gestructureerd onderwijs niet in de weg. Beeldend onderwijs ontwikkelt bij kinderen deze gevoelsmatige, intuïtieve, en niet cognitieve kant van hun persoon door op gestructureerde wijze die subjectieve ervaringen in beelden visualiseren. Daartoe vindt overdracht plaats van kennis en worden vaardigheden aangeleerd. 1.2 het omgaan met de beeldcultuur Beelden zijn in onze cultuur alom tegenwoordig. Ze spelen een belangrijke rol in onze samenleving en beïnvloeden ons persoonlijk ervaren, denken en doen. Het uiterlijk van beelden en de rol die zij spelen in de maatschappij verandert continu. Het gaat hier om beelden in de ruime zin: het gaat om eigen vormgegeven ervaringen en beelden van anderen maar ook om beelden uit de cultuurgeschiedenis en beelden uit de communicatiewereld waarin we nu leven. Deze beelden wekken vaak een overvloed aan gedachten en emoties bij ons op. Beelden hebben mede door onze voorkennis en de emotionele ervaringen uit het verleden een persoonlijke betekenis voor ons. Uit onderzoek blijkt dat mensen hun werkelijkheid interpreteren door een keten te maken van eerder opgeslagen ervaringen. In minder dan een seconde vormen zich mentale concepten en gedachteconstructies. In de literatuur worden die constructies frames genoemd. Deze frames geven orde in de chaos van indrukken. We hanteren die constructies niet bewust maar we kennen ze door wat ze teweeg brengen: de manier waarop we redeneren en wat we beschouwen als gezond verstand. Elk beeld en woord dat we kennen is verbonden met een frame van betekenissen. In dat proces definieert de conversatie van de samenleving voor een groot deel iemands begrip van de wereld. Ieder individu leert de cognitieve modellen van zijn cultuur, net als grammatica, zonder twijfel en zonder moeite. Deze cognitieve modellen worden sociaal geconstrueerd, afgeleid van en geboren uit de sociale conversatie, talig en symbolisch. Beelden, beeldtaal en beeldcultuur vormen bij uitstek de uitingsvorm van de cognitieve modellen van onze samenleving. De beeldcultuur behoort tot het kennisgebied van beeldend onderwijs en daarom levert beeldend onderwijs; tekenen en handvaardigheid, een unieke bijdrage aan de ontwikkeling van de cognitieve modellen bij kinderen.
4 4 De unieke bijdrage puntsgewijs Beeldend onderwijs: leert kinderen hun werkelijkheid zintuiglijk te ervaren leert kinderen betekenisvolle ervaringen te visualiseren zet aan tot creatief handelen en denken leert kinderen hun betekenisvolle ervaringen te communiceren in beeldtaal leert kinderen betekenisvolle beelden te maken door in een vormgevingsproces de beeldgrammatica van deze beeldtaal te oefenen richt zich op de context waarbinnen de beeldtaal functioneert, door kinderen kwalitatief sterke beelden te laten zien en ervaren leert kinderen beeldervaringen te verwoorden in dialoog met anderen, een standpunt innemen, waardoor kinderen zich ontwikkelen tot zelfbewuste vakbekwame deelnemers van de beeldcultuur, beschouwen
5 5 2 big ideas De in paragraaf 1genoemde unieke bijdrage van het beeldend onderwijs aan de ontwikkeling van kinderen wordt op kennisniveau bereikt door de hoofdpunten in een vormgevingsproces als kader te gebruiken. Kenmerkend voor beeldend vormgeven is dat het procesmatig verloopt, dat er een gemaakt product is en dat dit product iets oproept (beeldcommunicatie). Beeldend onderwijs zal gestructureerd en systematisch deze kernconcepten aan de orde stellen. De kernconcepten vormen de brug tussen de ambities en de te kiezen didactische vormen voor beeldende lessen. We onderscheiden: 2.1 kernconcepten van het vakgebied: productief, procesgericht, reflectief 2.2 domeinen van het vakgebied: tekenen en handvaardigheid en bewegende beelden 2D, 3D en 4D 2.1 kernconcepten van het vakgebied Productief Een beeldend proces kenmerkt zich doordat een fysiek product oplevert. Het beeld heeft een fysiek spoor nagelaten van het keuzeproces. Het product zegt iets over de maker, zijn bedoeling, zijn vaardigheden in het verbeelden, in het hanteren van de materialen en de toegepaste technieken. Deze aspecten zijn in samenhang aanwezig in het beeld. Om die samenhang inzichtelijk te maken worden de volgende productcomponenten onderscheiden: Betekenis / Inhoud Vorm/ Beeldaspecten Materiaal/ Techniek De productcomponenten komen in een beeldend werkstuk in samenhang voor Procesgericht Beeldend vormgeven is een complex proces van ervaren, kijken, beschouwen, denken, en zoekend handelen. Om zicht te krijgen op deze ingewikkelde door elkaar lopende processen worden drie procescomponenten onderscheiden: beschouwen onderzoeken werkwijze Reflectief Dit laatste concept is overkoepelend voor het hele visualisatieproces.
6 6 2.2 Domeinen van het vakgebied. Het vakgebied kent de volgende domeinen: 2 dimensionaal. 3 dimensionaal en 4 dimensionaal. We onderscheiden tekenen (2D), handvaardigheid (3D) en media waarin de factor tijd een rol speelt zoals video (4D) als de drie domeinen waarin beeldend onderwijs uiteenvalt. Het is een indeling die gebaseerd is op de mogelijkheden een beeldend proces in twee dimensies of drie of vier dimensies uit te werken. Aan de basis van een 2D, 3D of een 4D beeldproces ligt een wezenlijk verschil: in het visualisatieproces gaat de maker vlak denken of ruimtelijk denken of in tijd denken. Kwaliteiten ontwikkelen in de manieren van visualiseren is nodig omdat er wezenlijk verschillen bestaan. Bovengenoemde productcompetenties verlopen in een 2D proces anders dan in een 3D en 4D proces. Enkele verschillen in product en proces: Betekenis: in het visualiseren van een betekenis kiest een maker voor een geschikte uitdrukkingsvorm. Een 2D uitwerking heeft een totaal andere zeggingskracht dan een 3D uitwerking. Dat verschil zit in de fysieke aard van het 3D product. Er is om heen te lopen, neemt ruimte in. Deze fysieke kant maakt deel uit van de beeldtaal en dient betekenisvol te zijn. Tijdsverloop is een veelzeggende betekenislaag in een 4D uitwerking. Het vakbekwaam kunnen kiezen uit een rijk scala aan mogelijkheden van uitdrukkingsvormen is dan nodig en daarom dient in het beeldend onderwijs lesgegeven te worden in zowel 2D-beeldprocessen als 3D beeldprocessen. Vormgeving: Bij 2D wordt ruimte gesuggereerd en bij 3D is de ruimte echt aanwezig. Bij 4D is het tijdsverloop ook een compositie-element. De ontwikkeling van het ruimtelijk denken op het platte vlak werkt en is anders dan ruimtelijk denken in de fysieke ruimte en in de tijd. Materiaal/techniek. Bij 3D is de weerstand van het materiaal anders, meestal groter, dan bij 2D. Motorische- en tactiele gevoeligheid worden dan ook anders aangesproken. Bij 4D komen mogelijk ICT vaardigheden om de hoek. Beschouwen, onderzoeken, werkwijze. Er is een groot verschil tussen deze procescomponenten van het visualisatieproces voor wat betreft de drie domeinen. Het participeren in de beeldcultuur maakt onderwijs in de drie domeinen noodzakelijk.
7 7 3 nadere uitwerking van de big ideas 3.1 Productief Te onderscheiden zijn de volgende productcomponenten: Betekenis / Inhoud Vorm/ Beeldaspecten Materiaal/ Techniek Deze componenten komen in een beeldend werkstuk in samenhang voor. Betekenis / Inhoud Betekenisvolle beelden brengen het ervarende systeem van de maker en de kijker in beroering. Er is spraken van communicatie. De ontvanger kan een andere ervaring opdoen dan de maker van het beeld heeft gehad. Het beeld heeft een zelfstandigheid gekregen die betekenisvol is, authentiek en uniek. Het is zonder aanvullende informatie niet eenvoudig zomaar iets te zeggen over betekenissen in beeldend werk. Wat iemand maakt (de inhoud) is belangrijker dan de juiste vorm of techniek. De betekenis staat boven de beeldaspecten en de technieken. Vorm/ Beeldaspecten Het visualiseren van een betekenis levert een beeld op. Dit gaat op voor de uitwerking in zowel 2D, 3D en 4D. Een beeld wordt gecomponeerd in een proces van kiezen en verwerpen van beeldmogelijkheden: de beeldaspecten. Het spelen met beeldaspecten geeft de maker mogelijkheden betekenis, materiaal en beeld op elkaar af te stemmen. Het resultaat is een beeld met een bepaalde zeggingskracht. In een kwalitatief goed vormgegeven beeld heeft de maker die zeggingskracht bereikt door met inzicht de beeldaspecten te gebruiken. De maker beheerst dan de beeldgrammatica. Beeldaspecten zijn zichtbare vormgevingskenmerken die aan beelden te onderscheiden zijn. Leren vormgeven is dus leren de beeldgrammatica toe te passen. Materiaal/ Techniek De fysieke kanten van het beeldend proces maakt een unieke manier van leren mogelijk. Het is een dialoog tussen hoofd, hart en handen met de materialen als medium. De materie roept als het ware een beeld op. Omgekeerd laat materie zich graag tot beeld vormen, door het associatief vermogen van de maker. Het beeldproces verloopt naar de aard van het materiaal en naar de aard van de maker. In veel gevallen begint een vormgevingsproces door de aantrekkingskracht of de uitdaging die van de materie uitgaat. Elk materiaal heeft eigen karakteristieke kenmerken en zal het vormgevingsproces bepalen. In het beeldend onderwijs is het aanleren van technieken om materialen vorm te geven geen doel op zichzelf. Vakmanschap is pas betekenisvol als onderdeel van het beeldend proces. Het werkstuk laat zien welk onderricht en ervaring de maker heeft in de technieken. Ook is er te zien met welke energie de maker aan het werk is geweest. Die fysieke betrokkenheid bij het maken van beeldend werk is te zien aan het eindproduct. Dat product laat zien of het proces betekenisvol is geweest en of het de maker gelukt is zijn boodschap te visualiseren. 3.2 Procesgericht: Te onderscheiden zijn de drie procescomponenten: beschouwen onderzoeken werkwijze Deze componenten komen in een beeldend werkstuk in samenhang voor. Beschouwen: Het beschouwen van beelden maakt deel uit van het beeldend proces.
8 8 Beelden hebben een betekeniskant/inhoud, een vormgevingskant/beeldaspecten en een materiaal/technische kant (zie productief) en op deze drie punten kan het beschouwen van beelden helpen in een eigen vormgevingsproces. Beelden kunnen ons informeren, beroeren, verleiden en soms ook manipuleren. Stil staan bij betekenisvolle beelden leert kinderen om (eigen) ervaringen en betekenissen in een beeldende context te plaatsen. Beschouwing van beelden kan ook een impuls geven aan het vormgeven zelf(hanteren van de beeldgrammatica). Beschouwing van beelden kan het adequaat en doelgericht hanteren van materialen en technieken bevorderen. Beschouwen van beelden leidt tot communicatie over die beelden en draagt zo bij aan het eigen vormgevingsproces. Onderzoeken: Dit onderzoeken heeft betrekking op de productcomponenten: betekenisaspecten/inhoud, vormgevingsaspecten/beeldaspecten en de toepassing van materialen en technieken. In het beeldend onderzoeken gaat het kind op letterlijke wijze zijn werkelijkheid begrijpen en vorm geven. Een beeldend onderzoeksproces is meer dan een intuïtief proces. Slechts vakbekwaam kiezen leidt tot creatief denken en handelen. Beeldend onderzoeken is een proces waarin intelligenties in samenhang bijeenkomen. Deze unieke onderzoekshouding waarin denken en handelen hand in hand gaan wordt zichtbaar in een authentiek product. Beeldend onderwijs draagt op deze wijze bij aan de zelfherkenning van het kind en helpt zo kinderen om op authentieke wijze te participeren in de samenleving. Werkwijze: In een vormgevingsproces wisselt het perspectief van de maker voortdurend. Immers, een betekenisvol gegeven wordt in een beeld gevisualiseerd, waarin de maker zijn al dan niet adequate kennis van materialen en technieken en kennis van de beeldgrammatica samen laat komen. Het procescomponent werkwijze heeft betrekking op de stappen die genomen worden in dat scheppingsproces. Gaandeweg kan het blijken dat de gekozen route niet werkt. Plannen kunnen dan bijgesteld worden. In dit overwegen en heroverwegen van stappen komt het proceskarakter van dit component tot uitdrukking. 3.3 Reflectief Dit laatste kernconcept is overkoepelend voor alle kernconcepten. Reflecteren duidt op de samenspraak die de maker met zichzelf en de omgeving heeft. In het prille begin van het vormgevingsproces stelt reflectie de maker in staat om de intuïtieve innerlijke gewaarwording te brengen op een bewuster niveau waardoor een vormgevingsproces mogelijk wordt gemaakt. Gedurende het vormgeven wordt er afstemming gezocht bij het voorliggende resultaat door het resultaat opnieuw te ervaren. Het bijstellen van keuzes wordt daardoor mogelijk. Nadat de maker besluit dat het beeldend proces afgerond is kan de maker toetsen of zijn beeld communiceert door het werk aan anderen te tonen. Deze toetsing geeft de laatste fase van het reflectieproces aan. De ontwikkeling van het reflecterend vermogen draagt bij aan het bewustwordingsproces en is daarom ook persoonsvormend te noemen. Door het reflecteren op beeldprocessen systematisch te oefenen draagt beeldend onderwijs bij aan de vorming van de beeldconcepten van kinderen waarmee ze kunnen opgroeien tot mensen die zich op een authentieke wijze kunnen uiten in beelden. Ze kunnen zich verhouden tot de beeldcultuur; kunnen omgaan met beelden, beelden interpreteren, stereotiepen doorzien en erover communiceren. Het gaat hier om beelden in de ruime zin: beelden uit de kunst, kunstgeschiedenis, vormgeving en beelden uit de visuele communicatiewereld waarin we nu leven.
9 9 4 context De context wordt beschreven, geordend naar de volgende kernconcepten: 1: betekenis /inhoud 2: vormgeving/beeldaspecten 3. materialen/ technieken 4. beschouwen 5. onderzoeken 6. werkwijze 7. reflecteren 4.1 Betekenis / Inhoud Er zijn twee benaderingen te onderscheiden (Visser, 1989): de morfologie van het beeld, wat er direct te zien is. de iconografie van het beeld, de achtergronden, regels en symboliek, nodig om het beeld te kunnen begrijpen, het juist te kunnen interpreteren Voor een juiste kijk op het beeld wordt verondersteld dat zowel maker als beschouwer op de hoogte zijn van regels die gehanteerd kunnen worden om betekenissen over te brengen. In het beeldend onderwijs wordt aan deze betekenisaspecten aandacht besteed. Contexten waarin betekenis/inhoudsaspecten naar voren komen: Waarneming in het beeldend proces In het beeldend onderwijs dient een persoonlijke manier van waarnemen voorop gesteld te worden. Deze subjectieve manier van kijken kan geoefend worden bijvoorbeeld in het tekenen naar de waarneming. In het natuurgetrouw weergeven van een visueel gegeven wordt de kijkervaring geïntensiveerd. De waargenomen werkelijkheid kan ook uitgangspunt zijn wanneer de maker het visuele gegeven los maakt van de context, bijvoorbeeld door abstractie, vergroting of overdrijving. In het onderwijs gaat het erom kinderen via de zintuiglijke waarneming te verleiden tot een ontwikkeling van het verbeeldend vermogen. De betekenis van beelden Beeldend onderwijs helpt kinderen in het omgaan met de beeldcultuur door de betekenissen van beelden in de maatschappij systematisch aan de orde te stellen. Betekenissen die we toekennen aan beelden veranderen voordurend omdat de cognitieve concepten van de samenleving veranderen. In beeldend onderwijs wordt stilgestaan hoe beelden functioneren en de wijze van verpakken van een boodschap wordt aan de orde gesteld.. Beeldend onderwijs richt zich op de betekeniskant van beelden door de relatie te zoeken tussen de vormgeving en de cognitieve concepten achter die beelden. Functies van beelden Beeldend onderwijs kan kinderen helpen in het omgaan met de beeldcultuur door de functies van beelden in de maatschappij systematisch aan de orde te stellen. Beeldtaal kent net als taal een heel scala van uitdrukkingsvormen of verbeeldingswijzen. Te onderscheiden zijn: autonome vormgeving toegepaste vormgeving schoonheid/waarheid/goedheid in samenhang met de cognitieve concepten beeld en functies: gebruiksgemak, ordenend,narratief, illustratief, verbeeldend decoratief, esthetisch, expressief, denotatie, connotatie
10 Vormgeving/beeldaspecten Contexten waarin vormgevingsaspecten naar voren komen: Toepassen van de beeldgrammatica Vormgeven is te zien als een spel met vormvariabelen om betekenis te visualiseren Deze beeldtaal kent een eigen grammatica. Met kennis van en werkervaring in het hanteren van de beeldgrammatica kunnen kinderen een betekenis visualiseren. Het resultaat en de zeggingskracht van het beeld hangt af van de compositie van die beeldaspecten. De volgende beeldcomponenten worden onderscheiden: 2D: vorm, ruimtesuggestie, kleur, licht, structuur, compositie 3D: vorm, ruimte, kleur, licht, textuur, compositie 4D: tijd, beweging, herhaling, verandering, tijdsverloop, plot, kleur, licht, compositie 4.3 Materialen, technieken Contexten waarin materialen en technieken naar voren komen: Keuze uit aanbod van materialen per domein: In het beeldend onderwijs wordt gewerkt met materialen. Meestal zijn die daartoe ontwikkeld en kennen soms een lange geschiedenis als beeldend medium. Ieder domein heeft een eigen arsenaal aan materiaalmogelijkheden. Er zijn veel materialen voor het beeldend onderwijs te gebruiken waardoor een oneindig aantal expressieve mogelijkheden voor handen zijn. Hier gaat de regel op dat het goede niet veel is en het vele niet goed is. Voor het beeldend onderwijs is van belang te onderscheiden: vormkarakter weerstand bewerkbaarheid expressiemogelijkheden fysieke aanwezigheid Technieken per domein: In het beeldend onderwijs komen aan het bod: Tekenen (2D): tekenachtige technieken: schilderachtige technieken, collage, grafiek, mixed media, nieuwe media. Handvaardigheid (3D): vervormende technieken, constructieve technieken, werken met textiel, ruimtelijk construeren, werken met plastisch materiaal Strip/ beeldverhaal/film (4D): zelfde als 2D en 3D uitgebreid met digitale media. 4.4 Beschouwen Contexten waarin beschouwen naar voren komt: Eigen werk beschouwen Beschouwen van eigen werk kan de maker op weg helpen om een nieuw beeldend proces te beginnen, maar ook tijdens het proces kan het bekijken van eigen werk een impuls geven. Het vormgeven is een ingewikkeld proces waarin intuïtie en cognitie dwars door elkaar lopen. Beschouwen van eigen werk is een vakvaardigheid.
11 11 Ander werk beschouwen Visuele informatie en inspiratie kan uit beelden van anderen opgedaan gehaald worden. Met name kwalitatief goede beelden uit de beeldcultuur kunnen inspirerend werken omdat die beelden deel uitmaken van onze collectieve beeldtaal. Kunst en beschouwing Beschouwing van beeldende kunstwerken en vormgeving maakt deel uit van het beeldend onderwijs. De kunsten, de kunstgeschiedenis en ook cultureel erfgoed vormen een belangrijke bron van beelden voor ons onderwijs. Het onderwijs in de beeldende vakken heeft altijd sterk geleund op het werk van professionele kunstenaars. De wijze waarop kunstenaars en vormgevers in hun werk de eerder genoemde kernconcepten tonen zijn zeer inspirerend en soms exemplarisch. De betekenissen en vormgeving van een kunstwerk en de materiaal/ technische aspecten van het maakproces kunnen als referentie gezien worden voor een beeldend proces op kinderniveau. Kunstenaars zijn vooral interessant voor het beeldend onderwijs als het gaat om die specifieke onderzoekshouding die komt kijken bij een beeldend proces. Het unieke vermogen van kunstenaars om te verbeelden op hoog niveau, met als resultaat een sterk communicatief beeld is niet zonder kennis van de context te onderscheiden. In het beeldend onderwijs kan werk van kunstenaars en vormgevers op de volgende wijze in toegepast worden: als uitgangspunt voor een betekenisvolle beeldende opdracht. in een zelfstandige beeldbeschouwingsles in een bredere context in het organiseren van culturele excursies; atelierbezoeken, tentoonstellingen Cultureel erfgoed Dit aspect van de beeldcultuur neemt een aparte plaats in binnen het beeldend onderwijs. Onder cultureel erfgoed verstaan we datgene wat in tastbare zin is overgebleven uit het verleden en wat de samenleving als collectief van belang vindt om te behouden. Er zijn sporen uit het verleden die heel bewust voor volgende generaties worden bewaard en sporen die toevallig bewaard zijn gebleven. Cultureel erfgoed bestaat uit zichtbare, tastbare bronnen, maar ook uit verhalen, muziek, en gewoontes die van generatie op generatie overgaan. Cultureel erfgoed kan uitgangspunt zijn voor een betekenisvolle beeldende opdracht. 4.5 onderzoeken Contexten waarin dit onderzoeken naar voren komt: Werken met routes in het beeldend vormgevingsproces Beeldend onderwijs ontwikkelt bij het kind een specifieke manier van onderzoeken die voortkomt uit de aard van het beeldend werken zelf. Dit vakspecifieke onderzoek bevordert het verbeeldende vermogen. In het beeldend onderwijs leren kinderen visualiseren door verschillende procesgerichte routes te volgen. Verschillende procesroutes komen in het onderwijs aan de orde: nabootsen experimenteren/improviseren associatief werken het gebruik van toeval als ordeningsprincipe planmatig en gefaseerd werken
12 12 Nabootsen Het nabootsen van de visuele werkelijkheid kan uitgangspunt zijn voor een beeldend proces. In het nabootsen van een visueel gegeven kunnen kinderen de kijkervaringen intensiveren. Een scherpe waarneming is ook voorwaarde om beelden te kunnen lezen. Nabootsen van beelden van kunstenaars kan een vorm van kunstbeschouwing zijn. Experimenteren/improviseren Experiment en improvisatie zijn voor een beeldend proces de onderzoeksmogelijkheden bij uitstek. Het al handelend onderzoeken van mogelijkheden vergroot de vindingrijkheid en bevordert de dialoog tussen maker en materie. Een rijk arsenaal aan uitdrukkingsvormen is het gevolg. Experimenten met materialen en vormen en betekenissen brengt de maker tot associaties en die associaties. Associatief werken Daaronder verstaan we het vermogen van mensen om door middel van associaties keuzes te maken. Het associatief vermogen volgt een eigen logica, die van de innerlijke gewaarwording. Met een zintuiglijke ervaring wordt het ervarende systeem geactiveerd en een associatie komt bovendrijven. Het systematisch kinderen tot zintuiglijk ervaren brengen om daarmee te leren luisteren naar die gevoelsmatige impulsen ontwikkelt de leerkracht het associatief vermogen. De associatie is een veel beproefde manier om tot een beeld te komen. Het gebruik van toeval als ordeningsprincipe Er is een zeker vertrouwen nodig in de werking van dit ordeningsprincipe. Het inzetten van het toeval in het beeldend keuzeproces is iets wat kinderen als vanzelf beheersen. Het is kenmerkend voor hoe een kind kiest. Voor docenten ligt dat veelal anders. Het toeval levert in het keuzeproces vaak verrassingen op. Dit soort vondsten kunnen voor een geoefende vormgever ingezet worden bij het maken van een betekenisvol beeld. Planmatig en gefaseerd werken Veel beeldende processen zijn complex door thematiek, toepassingseisen en technieken die gehanteerd worden. Te denken valt bijvoorbeeld aan het ontwerpen van een folder. Kinderen worden in beeldende opdrachten geoefend in het stapsgewijs uiteenrafelen van deelgebieden. Met name in de bovenbouw passen complexere opdrachten bij de ontwikkeling van kinderen. Kenmerken van een beeldend vormgevingsonderzoek: Het is divergerend Het is persoonsgebonden Het is tijdgebonden Het denken is verbonden met het handelen in materialen. 4.6 werkwijze Een context waarbinnen het procescomponent Werkwijze naar voren komt is de beeldende activiteit zelf. In een beeldende activiteit organiseert de maker het hele proces. Het kiezen uit de vele mogelijkheden en oplossingen maakt een organisatievorm nodig. Probleemoplossend denken en handelen wordt daarmee bevorderd. Het zal duidelijk zijn dat dit procescomponent raakt aan de te kiezen didactische route. In het onderwijs worden de procesvaardigheden bij kinderen ontwikkeld door te werken met beeldende probleemstellingen met een leeftijdsadequate complexiteitsgraad voor wat betreft : het werken met verschillende materialen hanteren van gereedschappen
13 13 toepassen van technieken het organiseren van beschouwing het aanbieden van (deel)onderzoeksopdrachten het planmatig organiseren van het proces Samenhang: Het zal duidelijk zijn dat bovengenoemde contexten waarbinnen de proces- en productcomponenten zichtbaar kunnen worden in didactische samenhang aangeboden worden. Daarin wordt rekening gehouden met de: sociaal/ emotionele ontwikkeling cognitieve- zintuiglijke ontwikkeling motorische ontwikkeling ontwikkeling van visueel verbeeldend vermogen 4.7 reflecteren Het beeldend product vertoont het spoor van de keuzes en handelingen tijdens het proces. Het is noodzakelijk tijdens en na het beeldend vormgevingsproces op deze keuzes en handelingen te reflecteren. Contexten waarin reflecteren naar voren komt: Gedurende het beeldende proces nemen kinderen afstand om verslag te doen van gemaakte keuzes en handelingen. In het beschouwen van eigen werk en werk van anderen. Het participeren in de gesprekken tijdens tentoonstellingen en excursies.
14 14 5 de ontwikkeling van het kind in relatie tot de concepten beeldend onderwijs In dit onderdeel beschrijven we de ontwikkeling van kinderen in relatie met de ontwikkeling van het verbeeldend vermogen. In de beschrijving maken we een onderverdeling in 3 leeftijdsfases waarin ontwikkeling en verschillen zichtbaar worden. De stadia in de beeldende ontwikkeling hangen nauw samen met de algehele ontwikkeling die kinderen doormaken, derhalve gaan we uit van een ontwikkelingspsychologisch kader en maken daarbij gebruik van diverse theorieën en onderwijsconcepten. - Ontwikkelingsfasen van Piaget - Theorie van Michael Parsons Parsons heeft onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van het esthetisch oordelen. Hij gaat hierbij uit van de beeldende kunst. - Onderwijsconcept van Reggio Emilia Kinderen kunnen zich uitdrukken in wel 100 talen en het onderwijs heeft de taak de mogelijkheden en talen aan te spreken en te ontwikkelen. - Onderwijsconcept van Freinet Met het Freinetonderwijs bedoelen we dat we het gebruik van illustraties bij teksten met druktechnieken een invalshoek voor onze vakken vinden. - Onderwijsconcept van de Brifostschool Behalve op het verwerven van kennis ligt de nadruk sterk op de ontwikkeling van creatieve en intuïtieve vaardigheden. In de bijlagen staat een overzicht van de algemene ontwikkeling in 3 leeftijdsfases en de betekenis voor beeldend onderwijs. Enkele representaties van beeldend onderwijs gerelateerd aan deze leeftijdsfasen. Kinderen van 4 tot 6 jaar Betekenis / Inhoud - Betekenisvolle onderwerpen voor beeldende werkstukken uit de directe belevingssfeer van de kinderen, bijvoorbeeld: mensen, dieren, figuren uit verhalen, thuis, de natuur, feest, seizoenen, kleding, etc.. Ervaringsbasis is uitgangspunt voor het vormgevingsproces Vormgeving - De mogelijkheden van beeldaspecten Materiaal/ Techniek - Experiment met verschillende materialen (potlood, kleurpotlood, viltstift, waskrijt, bordkrijt, verf, papier, textiel en plastische materialen) en ontwikkelen van verschillende vaardigheden (mengen, schilderen, tekenen, plakken, knippen, boetseren). - Materialen sluiten aan bij de onderzoekende- en manipulerende houding van kinderen, zintuiglijk ervaren. - Ruimte voor eigen associaties en keuzes. Beschouwen - Actieve beschouwen door aanwijzen en benoemen. Kinderen leren over beelden te praten en te luisteren naar elkaar. Ze kunnen aspecten van beleving en bedoeling onder woorden leren brengen. - Gebruik van prentenboeken, foto s, beelden en kunstwerken die associaties oproepen met de voor leerlingen direct waarneembare wereld en die veel ruimte laten voor eigen fantasie Onderzoeken - Toeval speelt grote rol in ontdek- en leerproces - Onderzoekende houding behoort tot de basisuitrusting van jonge kinderen
15 15 Werkwijze - Intuïtief werkproces. Jonge kinderen zitten midden in het werken en overzien het werkproces nog niet. Zij zijn zich vooraf nog niet bewust van de volgorde en het resultaat van hun keuzes. Reflecteren - Kinderen vertellen over hun werk en vergelijken het met dat van medeleerlingen. - Beginnend afstand nemen Kinderen van 6 tot 9 jaar Betekenis / Inhoud - Betekenisvolle onderwerpen voor beeldende werkstukken vanuit een bredere context, bv: cultureel erfgoed, hedendaagse beeldcultuur, toegepaste vormgeving. Causaal besef. Aandacht voor betekenissen en oorzakelijke verbanden Vormgeving - De mogelijkheden van beeldaspecten. - Denken in wetmatigheden, ordenen, groeperen - Verbeelding van ruimtelijke illusie en ruimtelijke vormgeving in 3D (4 D). Materiaal/ Techniek - Materialen en werkwijze die de ontwikkeling van de fijne motoriek stimuleren. - Planmatig werken/ stapsgewijze aanpak. - Constructievaardigheden, ruimtelijk werken in papier/ karton, opbouwtechnieken in klei. - Werken vanuit de directe waarneming/ aanschouwing. Beschouwen - Door ontwakend causaliteitsbesef goed kijken naar en praten over zaken die verband houden met het werk(en) van de kinderen. - Ontwikkeling van perceptuele organisatie - Oog voor realiteitsgehalte van eigen werk en dat van anderen. - begrippenkader voor beschouwen. - Groei in reflectief vermogen. - Verschijningsvormen uit verschillende culturen. Onderzoeken - Plannen en experimenteren. - In het beeldend proces verschillende oplossingsmogelijkheden overwegen. Werkwijze - Ontwerpen en uitvoeren. Beginnend aandacht voor het planmatig karakter van een beeldende opdracht. Reflecteren - Groei in reflectief vermogen. - Ontwikkelen van het referentiekader vanwaar uit naar beeldend werk wordt gekeken. - Vanuit beschouwing naar nieuwe vraagstelling. Kinderen van 9 tot 12 jaar Betekenis / Inhoud - Betekenisvolle onderwerpen voor beeldende werkstukken vanuit een bredere context. - Betekenissen die passen bij de veranderende manier waarop oudere kinderen tegen de wereld aankijken en de plaats die zij daarin innemen. Aandacht voor de ander, verschillen tussen mensen, groepsgevoel.
16 16 Vormgeving - De mogelijkheden van de beeldaspecten. - Samenhang tussen beeldaspecten en de betekenis/ zeggingskracht van het beeld. Materiaal/ Techniek - Uitbreiding van het repertoire aan materiaaltoepassingen. Materiaalkeuze bij de leerling. - Complexere opdrachten; kinderen kunnen het vormgevingsproces overzien en krijgen grip op de verschillende stappen in het proces. Ze zijn steeds beter in staat tot het zelf bedenken en kiezen van oplossingen. - Ontwikkeling van motorische programma s: hantering potlood, bewegingen, pols, vingers. Beschouwen - Ontwikkeling van perceptuele organisatie, bijvoorbeeld werken van globaal naar detail. - Aandacht voor de context waarin beeldende producten ontstaan, visie en achtergrond van de maker. - Uitbreiding van het referentiekader zorgt voor verdere nuancering van het kijken en oordelen. - Kunstuitingen van verschillende culturen. - Eigen standpunt innemen. - Visies van kunstenaars en vormgevers tonen aan dat beelden een verschillende betekenis kunnen hebben, afhankelijk van maker, tijd, functie en opdrachtgever. Onderzoeken - Beheersing van het beeldend proces dat zich kenmerkt door probleemoplossing. - Terugval naar geaccepteerde oplossingen. Werkwijze - Werkwijze niet meer als toevallig verloop van handelingen, maar inzet van de eerder ontdekte en geleerde aanpak. Repertoire aan werkwijzen beschikbaar. Reflecteren - Kritische houding tegenover eigen beeldend werk. - Stappen in het creatieve proces benoemen en vergelijken met klasgenoten. - Ontwikkeling van referentiekader bestaande uit eigen criteria en criteria die van buiten zijn opgelegd. - Abstracte begrippen hanteren door groei in reflectievermogen. TULE De door het SLO ontwikkelde uitwerking van de kunstzinnige oriëntatie is een leidraad om het beeldendonderwijs voor het primair onderwijs vorm te geven. Zie de bijlagen voor enkele voorbeelden. Good Practice
17 17 Literatuur Van Onna, J. en Jacobse, A. (2008). Laat maar zien, Groningen/ Houten: Wolters Noordhoff Schasfoort, B. (2007). Beeldonderwijs en didactiek, Groningen/ Houten: Wolters Noordhoff Schasfoort, B. (2007)De basis van beeldbeschouwen, Groningen/ Houten: Wolters Noordhoff Visser, A. de (1989) Kunst met voetnoten, Nijmegen: Sun Heemstra-Hendriksen. J. L. N. (2010). Het verhaal van het kind, ThiemeMeulenhoff Gardner, H. (1983). Frames of mind. New York: Basic Books. Heusden, B. van (2010), Cultuur in de spiegel/ Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen SLO, TULE (Tussendoelen en leerlijnen), Kunstzinnige oriëntatie, Inhouden en activiteiten bij de kerndoelen, Enschede SLO. Methodes beeldendonderwijs Groot, Ino de (red.) (2007) Moet je doen: Thieme Meulenhof Koppers, P. W. de Winter (1982) Tekenvaardig. De Bilt: Cantecleer Hertog, Piet den e.a. (2002) Uit de kunst: methode tekenen en handvaardigheid voor de basisschool. Sprang-Capelle: Delubas Van Onna, J.(red) e. a. Beeldendonderwijs.nl online methode voor beeldendonderwijs CANON cultuurcel (2005, 2007)Ingebeeld 1 en 2, mediamethode voor het basisonderwijs. Jekino Distributie België Artikelen A. R. Damasio Descartes Error: Emotion, Reason, and the Human Brain. L. Bresler, Research Studies in Music Education, 2006 Artikel uit blad Kunstzone: Op weg naar creativiteit door Marco Zocca. Parsons, M.J., (1987). How we understand Art, Cambridge New York Bamford, A. (2007) Netwerken en verbindingen: Arts and cultural education in the Netherlands Elektronische bronnen
beeldend onderwijs De kennisbasis van beeldend onderwijs maakt voor de beschrijving van de inhoud gebruik van
beeldend onderwijs Belang van het vak Beeldend onderwijs ontwikkelt het visueel verbeeldend vermogen door kinderen aan te spreken op hun ervaringen van de werkelijkheid en ze vervolgens te leren die ervaringen
Nadere informatieCKV Festival 2012. CKV festival 2012
C CKV Festival 2012 Het CKV Festival vindt in 2012 plaats op 23 en 30 oktober. Twee dagen gaan de Bredase leerlingen van het voortgezet onderwijs naar de culturele instellingen van Breda. De basis van
Nadere informatieOLYMPIASCHOOL. Schoolmaatplan Beeldend. Huidige situatie beeldend onderwijs
OLYMPIASCHOOL Schoolmaatplan Beeldend Beeldend onderwijs is goed vertegenwoordigd op de Olympischool. Bij de kleuters wordt er dagelijks beeldend gewerkt en van groep 3 tot en met 8 hebben de kinderen
Nadere informatieCreativiteit, kun je dat afdwingen?
Creativiteit, kun je dat afdwingen? Over procesgerichte didactiek, de didactiek van creativiteit, eigenaarschap en betrokkenheid www.kunstedu.nl procesgerichte didactiek proces van de kunstenaar zelf ondergaan
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit
ontwerp fourpack Cultuureducatie met Kwaliteit Onze ambities 1 2 3 Stappenplan Het kwadrant Drie domeinen 1 Intake 5 Scholingsactiviteiten VERBREDEN 2 Assessment 6 Meerjarenvisie In huis 3 Ambitiegesprek
Nadere informatieErfgoedonderwijs. 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren. 4. Erfgoed in de klas voorbeelden
Erfgoedonderwijs 1. Wat is erfgoed? 2. Waarom erfgoedonderwijs? 3. Erfgoedonderwijs en 21e eeuws leren 4. Erfgoed in de klas voorbeelden ERFGOED DOEN! Wat is erfgoed? Wat is erfgoed? Definitie Materiële
Nadere informatieDans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015
Dans & drama o.b.s. De Eiber Dedemsvaart Januari 2015 Inleiding 2 INLEIDING DANS Leerlingen in het basisonderwijs dansen graag. Het sluit aan bij hun natuurlijke creativiteit, fantasie en bewegingsdrang.
Nadere informatieKunst en cultuur (PO-havo/vwo)
Kunst en cultuur (PO-havo/vwo) Sectoren kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo/vwo onderbouw exameneenheden havo/vwo bovenbouw exameneenheden Vakkernen 1. Produceren en presenteren 54:
Nadere informatieAchtergrond. Missie Onze missie op basis van deze situatie luidt:
Achtergrond Basisschool De Regenboog staat in de wijk Zuid-west in Boekel en valt onder het bestuur van Zicht PO. Evenals de andere scholen onder dit bestuur gaan wij de komende periode vorm geven aan
Nadere informatieGezien het bovenstaande zijn kunstvakken direct of indirect betrokken bij het nastreven van vakoverschrijdende
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET EN STUDIEGEBIED BEELDENDE KUNSTEN KSO VOET EN STUDIEGEBIED PODIUMKUNSTEN KSO 1 De eigenheid van kunst en de VOET
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Thema- overzicht Thema- overzicht Kijken is een kunst Groep 5 Museum De Buitenplaats Kern van het thema Mensen laten graag iets van zichzelf aan anderen
Nadere informatieHet Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:
BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse
Nadere informatieBeleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas
Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van
Nadere informatiebasiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten
basiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 3de graad beeldende en audiovisuele kunsten Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor
Nadere informatieDe DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:
beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen
Nadere informatieTeamtrainingen & ouderavond
Teamtrainingen & ouderavond Een teamtraining is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur voor een heel schoolteam. Op actieve en enthousiasmerende wijze verdiep je je samen in een onderwerp. Er zijn verschillende
Nadere informatieTeamtrainingen & ouderavond
Teamtrainingen & ouderavond Een teamtraining is een bijeenkomst van 1,5 tot 2 uur voor een heel schoolteam. Op actieve en enthousiasmerende wijze verdiep je je samen in een onderwerp. Er zijn verschillende
Nadere informatieOok voor de basisschool zijn nieuwe er kerndoelen gemaakt die duidelijk aansluiten bij de kerndoelen van de onderbouw VO.
CKV kerndoelen en eindtermen Er zijn duidelijke doorlopende leerlijnen van het basisonderwijs naar de onderbouw en het onderbouw naar de bovenbouw. De betreffende, ook wettelijk verplichte kerndoelen en
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Beeldend -
Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Beeldend - In de vaardigheidslijn Beeldend worden de verschillende technieken, materialen en beeldende aspecten voor de groepen 1 t/m 8 in een
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten
basiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad beeldende en audiovisuele kunsten Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor
Nadere informatieJe culturele vermogens, hoe werk je eraan?
Je culturele vermogens, hoe werk je eraan? kunst & maatschappij context biedt (bronnen voor) context aan legt verbanden culturele instelling of externe vakdocent leerkracht of docent tussen leerstof analyseren
Nadere informatieTheoretisch kader De 21st century skills Onderverdeling in cognitieve en conatieve vaardigheden
Theoretisch kader: Zoals ik in mijn probleemanalyse beschrijf ga ik de vaardigheid creativiteit, van de 21st century skills onderzoeken, omdat ik wil weten op welke manier de school invloed kan uitoefenen
Nadere informatieAlle competenties moeten met voldoende zijn beoordeeld
BEOORDELINGSFORMULIER / Artistieke Praktijk II jaar 4 Blad 1 Toetscode: Datum: Handtekening student: Beoordelaar 1: Handtekening beoordelaar 1: Beoordelaar 2: Handtekening beoordelaar 2: Extern deskundige:
Nadere informatieWerkplan vakverdieping kunstvakken
Werkplan vakverdieping kunstvakken 2012-2013 algemene gegevens Naam: Klas: Nanda ten Have VR3C Gekozen vakverdieping: Beeldend onderwijs Persoonlijke leerdoel gekoppeld aan de vakcompetenties of gericht
Nadere informatieDe student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen.
Competentie 1: Creërend vermogen De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Concepten voor een ontwerp te ontwikkelen
Nadere informatieOBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN
OBSERVATIELIJST van de MUZISCHE ONTWIKKELING Van kleuters IN 5 CATEGORIEËN Mijn muzisch enthousiasme Mijn muzische durf en creativiteit Mijn relatie met en begrip van de kunsttalen Mijn muzische expressie
Nadere informatieDoorlopende leerlijn in de kunst en cultuurvakken (PO - havo/vwo) 2010
Doorlopende leerlijn in de kunst en cultuurvakken (PO - havo/vwo) 2010 De samengevatte vakinhoudelijke kerndoelen en eindtermen per kernvaardigheid Kernvaardigheden PO, Onderbouw, Produceren en presenteren
Nadere informatieDoorlopende leerlijn in de kunst en cultuurvakken (PO - vmbo) 2010
Doorlopende leerlijn in de kunst en cultuurvakken (PO - vmbo) 2010 De samengevatte vakinhoudelijke kerndoelen en eindtermen per kernvaardigheid Kernvaardigheden Produceren en presenteren Kernconcepten:
Nadere informatieCultuurbeleidsplan 2015-2019
CBS Maranatha Hoogklei 7, 9671 GC Winschoten Cultuurbeleidsplan 2015-2019 1. Inleiding Dit is het cultuureducatieplan van de CBS Maranatha in Winschoten. Een plan dat is opgesteld om een bijdrage te leveren
Nadere informatieKUNST INSPIREERT! Foto: Peter Cox. workshops voor bedrijven
KUNST INSPIREERT! Foto: Peter Cox workshops voor bedrijven KUNST ALS INSPIRATIE VOOR UW ORGANISATIE Moderne en hedendaagse kunst kan een bron van inspiratie zijn om samenwerking in uw organisatie te stimuleren.
Nadere informatieLesmethodes Voortgezet Onderwijs
Lesmethodes Voortgezet Onderwijs Zienderogen Kunst Kunstwerk Tekenen in Zicht Plat Vorm Kunst Actief Uit de kunst (basisonderwijs) Arti Palet CKV2 De Bespiegeling Malmberg Malmberg Lambo Lambo Lambo Delubas
Nadere informatieKunst en cultuur (PO-vmbo)
Kunst en cultuur (PO-vmbo) kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw vmbo bovenbouw exameneenheden 54: De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en
Nadere informatieVoorbij de kunst. Anders kijken naar kunst met jongeren. Yotka Kroeze & Jobbe Holtes
Voorbij de kunst Anders kijken naar kunst met jongeren Yotka Kroeze & Jobbe Holtes Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7
Nadere informatieKoers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten
Astrid van den Hurk Koers in zicht! Visie, werken in units Kernconcepten De Toverbal, Venray Hoe leren kinderen? De wereld rondom ons In ons hoofd De boekenwereld op school 2. Bostypen Men onderscheidt
Nadere informatieKunst onderzoekt de wereld. 5 niveaus procesgerichte didactiek
Kunst onderzoekt de wereld 5 niveaus procesgerichte didactiek rekenen mens en wereld sociaal emotionele ontwikkeling taal innerlijke wereld leerling het onderwijs versterkt het versterkt het het kunstzinnige
Nadere informatieWORKSHOP LEERLIJNEN. Dag van de Cultuureducatie: workshop leerlijnen
WORKSHOP LEERLIJNEN Welkom en inleiding Wat is een leerlijn? Voorbeelden en achtergronden van leerlijnen cultuuronderwijs Leerlijnen in Flevoland: KIDD en De Culturele Haven Hoe bouw je een leerlijn? WORKSHOP
Nadere informatieBeeldende vakken HAVO
Beeldende vakken HAVO Syllabus centraal examen 2011 September 2009-1 - Verantwoording: 2009 Centrale Examencommissie Vaststelling Opgaven vwo, havo, vmbo, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Alles uit deze
Nadere informatieCreatief Denken. Een huis vol verhalen Groep 1 en Groep 2
Creatief Denken Een huis vol verhalen Groep 1 en Groep 2 Inleiding Creativiteit is een proces waardoor je laat zien dat alles wat is ook altijd anders kan zijn. Kijken naar de werkelijkheid, dat koppelen
Nadere informatieVerslag denktank 2013/2014
Verslag denktank 2013/2014 Deelnemers: HKU team: Salome Nobel, Jolanda Schouten, Nelly van de Geest; UCK: Haike de Visser; Culturele partners: KOPA: Manja Eland en Linda Rosink; Click F1: Alice Erens.
Nadere informatieNu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV
Nu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV H4 ~ periode B Toegepaste vormgeving Autonome kunst Inleiding INLEIDING In de eerste periode ben je vooral bezig geweest met het onderzoeken van vormen, materialen
Nadere informatieKerndoelen primair onderwijs
Kerndoelen primair onderwijs Publicatie van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Tekst: Productie: Ontwerp: Druk: Projectnr.: 36027/8000 Uitgave: April 2006 Jan Greven & Jos Letschert SLO
Nadere informatiePTA CKV havo Belgisch Park cohort
A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Het
Nadere informatieVakcompetenties Beeldend Onderwijs voor Leraar Primair Onderwijs
Vakcompetenties Beeldend Onderwijs voor Leraar Primair Onderwijs Vakcompetentie 1: werken aan jezelf als leraar De student laat een onderwijsarrangement zien waarmee hij met woord en daad kinderen op inspirerende
Nadere informatieHogeschool Leiden Odm
- - - Hogeschool Leiden Odm 1 Beschrijft de conceptvisie in voldoende mate de relevantie van ons leergebied voor de ontwikkeling van de leerling? Wat ontbreekt? Er ligt te veel nadruk op cultuur als context
Nadere informatieBurgerschap op het Overbos
Burgerschap op het Overbos Inleiding In de multiculturele samenleving waarin we op dit moment leven, is actief burgerschap steeds belangrijker geworden. Kennis hebben over en respect hebben voor andere
Nadere informatiebasiscompetenties 3de graad woordkunst-drama
basiscompetenties 3de graad woordkunst-drama 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 3de graad woordkunst-drama Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties voor de 3 de graad van de langlopende
Nadere informatiePTA kunstvakken II beeldend GL, deelvak tekenen Media cohort 14-15-16 PTA grafimedia GL, deelvak tekenen Media cohort 14-15-16
Deel-PTA voor twee vakken Let op: dit PTA voor het deelvak tekenen telt mee bij 2 hoofdvakken: bij het hoofdvak grafimedia en het vak kunstvakken II beeldend. In dit PTA wordt in afzonderlijke paragrafen
Nadere informatieLesonderwerp: Hocus pocus circus: Een nieuw dier samenstellen a.d.h.v. verschillende materialen.
Vak: MUVO Lesonderwerp: Hocus pocus circus: Een nieuw dier samenstellen a.d.h.v. verschillende materialen. Doelen: Eindtermen: Muvo 1.2 De leerlingen kunnen door betasten en voelen (tactiel), door kijken
Nadere informatieCultuureducatie. Schoolbrede visie Het Meerrijk
Cultuureducatie Schoolbrede visie Het Meerrijk visie cultuur Met behulp van cultuureductie willen we kinderen leren op verschillende manieren te kijken, voelen, luisteren en bewegen, zodat ze daar uiting
Nadere informatieDoorgaande leerlijnen cultuureducatie, hoe werkt dat in de praktijk?
Doorgaande leerlijnen cultuureducatie, hoe werkt dat in de praktijk? www.kunstedu.nl info@kunstedu.nl 06 11322235 www.kunstedu.nl Cultuureducatie denkkader: VISIE verankering cultuurmenu verankering cultuurmenu
Nadere informatieM CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Beeldend Onderwijs
Keizersgrach T 020-6 info@mocca-amsterdam.nl Raamleerplan Beeldend Onderwijs Inhoudsopgave 0 Raamleerplan in een notendop 2 1 Belang van beeldend onderwijs 3 2 Kerndoelen primair onderwijs 3 3 Structuur
Nadere informatiebasiscompetenties 2de graad muziek
basiscompetenties 2de graad muziek 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 2de graad muziek Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties muziek voor de 2 de graad van de langlopende studierichtingen
Nadere informatieAchtergrondinformatie Leerstijlen en Werkvormen
Achtergrondinformatie Leerstijlen en Werkvormen Marjoleine Hanegraaf (NMI bv) & Frans van Alebeek (PPO-AGV), december 2013 Het benutten van bodembiodiversiteit vraagt om vakmanschap van de teler. Er is
Nadere informatieWillibrordus: cultuur in ons hart
1. Willibrordus: cultuur in ons hart De huidige maatschappij vraagt om creatieve burgers die nieuwe ideeën kunnen bedenken en uitwerken. Daarom mag je op de Willibrordus door spelen wijs(er) worden! Kom
Nadere informatiePTA ckv VWO, Belgisch Park, cohort
Domeinen CKV Het eindexamen ckv bestaat uit een schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Domein
Nadere informatiePTA CKV VWO, Belgisch Park, cohort
A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Het
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Evolutie kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke
Nadere informatieIdentiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter
Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Onze ideologie We zien iedereen als uniek en waardevol. Ieder kind heeft talenten en samen gaan we die ontdekken en ontwikkelen. Hierdoor kunnen
Nadere informatiePlat- Vorm deel 1 Handleiding Editie 2014
Inhoud 1. Inleiding 2. Didactische informatie bij hoofdstuk 1 t/m 6 3. Bijlagen - Kernconcepten voor kunst en cultuur - Kernvaardigheden en kerndoelen - Model Creativiteit - Model planmatig werken - Model
Nadere informatieCultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Drama -
Cultuureducatie met Kwaliteit Nijmegen - Vaardigheidslijn Drama - In de vaardigheidslijn drama wordt gebruik gemaakt van spelvaardigheden, verbeelden en vormgeven in een opbouwende lijn voor de groepen
Nadere informatieCREATIVITEIT KUN JE LEREN! ICC netwerkdag, 31 mei 2018 Ellie van den Bomen
CREATIVITEIT KUN JE LEREN! ICC netwerkdag, 31 mei 2018 Ellie van den Bomen Programma Wat is creativiteit? Creatieve mensen en hun kenmerken Het creatief proces Hoe herken je creativiteit bij kinderen?
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt
Nadere informatieCultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs Barend van Heusden
Cultuur in de Spiegel Naar een doorlopende leerlijn cultuuronderwijs 2009-2014 Barend van Heusden Inhoud Wat wilden we bereiken? Wat hebben we bereikt? De context Hoe nu verder? 2 Wat wilden we bereiken?
Nadere informatiedans en drama competenties en kwalificaties als creatief en kritisch denken, probleemoplossend denken en werken, en sociale vaardigheden.
dans en drama Belang van het vak Dans en drama op tv zijn hot, met name de programma s die een selectief element in zich dragen. Dat geldt overigens ook voor muziek. Jongeren die uitverkoren willen worden
Nadere informatieWij medewerkers & wij leerlingen van Stad & Esch maken samen de plek waar ontdekken en leren als vanzelf gaat. Welkom 21e eeuw.
onderwijs Wij medewerkers & wij leerlingen van Stad & Esch maken samen de plek waar ontdekken en leren als vanzelf gaat. Welkom 21e eeuw. April 2012 2 Stad & Esch bereidt leerlingen optimaal voor op de
Nadere informatiePTA CKV vwo Belgisch Park cohort
PTA CKV vwo Belgisch Park cohort 018-019-00 A. Schoolexamen CKV Het eindexamen bestaat uit het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden
Nadere informatie- vaardigheden en praktijk ontwikkelen om op basis van een professionele dialoog met scholen samen te werken.
Opbouw Basistraining Cultuureducatie boven C-niveau/Zeeland Versie aanbieders/culturele instellingen 1 Bedoeling Doel van de basistraining is, om binnen de keuzes die Zeeland heeft gemaakt voor de invulling
Nadere informatiePTA ckv Havo, Belgisch Park, cohort
Het eindexamen ckv bestaat uit een schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domeinen ckv Domein A: Verkennen Domein B: Verbreden Domein C: Verdiepen Domein D: Verbinden Domein
Nadere informatieBrabantse aanpak Cultuureducatie met Kwaliteit
Brabantse aanpak Cultuureducatie met Kwaliteit Hoe breng je meer lijn en structuur in je cultuureducatie en hoe werk je gericht aan de persoonlijke (creativiteits)- ontwikkeling van leerlingen? Basisscholen
Nadere informatieKWALITEITSCRITERIA FONDS CULTUUREDUCATIE ZWOLLE
KWALITEITSCRITERIA FONDS CULTUUREDUCATIE ZWOLLE Fonds Cultuureducatie Zwolle en kwaliteit cultuuronderwijs De gemeente Zwolle wil dat alle basisschoolleerlingen een stevige culturele basis krijgen. Hiervoor
Nadere informatie2013-2017. Huiswerkbeleid
01-017 Huiswerkbeleid Inhoudsopgave Beschrijving doelgroep Visie op onderwijs Basisvisie Leerinhouden/Activiteiten De voor- en nadelen van het geven van huiswerk Voordelen Nadelen Richtlijnen voor het
Nadere informatiebasiscompetenties 3de graad muziek
basiscompetenties 3de graad muziek 1 CONCORDANTIETABEL Basiscompetenties 3de graad muziek Concordantie tussen: - de specifieke basiscompetenties muziek voor de 3 de graad van de langlopende studierichtingen
Nadere informatieOnsOnderwijs2032: Het domein Taal & Cultuur de (on)mogelijkheden
OnsOnderwijs2032: Het domein Taal & Cultuur de (on)mogelijkheden 29 september 2016 Netwerkdag Taalcoördinatoren en -specialisten Stéfanie van Tuinen SLO Opbouw workshop OnsOnderwijs2032 Cultuuronderwijs
Nadere informatieKunstproject Wereldverhalen voor het VMBO
Kunstproject Wereldverhalen voor het VMBO BIJLAGE VI ONDERWIJSCURRICULUM INHOUD I II III NIVEAU, VAKKEN EN LEERDOELEN THEORETISCH KADER CULTUUR IN DE SPIEGEL AANSLUITING BIJ REGULIER ONDERWIJSCURRICULUM!
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma
Docentenhandleiding Educatieprogramma Hoe, wat & waar Primair Onderwijs groep 3 t/m 6 Inhoud Het Dordrechts Museum..p.3 Algemene doelstelling programma...p.3 Aansluiting bij kerndoelen. p.3,4 Programma:Hoe,
Nadere informatieDe leerlingen leggen hun ervaringen vast in een portfolio.
Het leergebied Arts in de bovenbouw staat voor: Leerlingen ontwikkelen kennis en vaardigheden om de wereld van kunst en cultuur te verkennen, begrijpen en zelf een bijdrage te leveren. Creativiteit is
Nadere informatieM CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Raamleerplan Beeldend Onderwijs
Keizersgrach T 020-6 info@mocca-amsterdam.nl Raamleerplan Beeldend Onderwijs Inhoudsopgave 0 De totstandkoming van de raamleerplannen 2 1 Belang van beeldend onderwijs 3 2 Kerndoelen primair onderwijs
Nadere informatieDrents Museum. Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Thema-overzicht
Drents Museum Wat als de stoel van meneer Rietveld kon praten? Groep 3 Thema-overzicht Thema-overzicht Drents Museum Groep 3 Essentie van het thema Beeldcultuur kan omschreven worden als een maatschappelijke
Nadere informatieeindtermen basisonderwijs
STAM op schoolmaat eindtermen basisonderwijs inhoudstafel 1. inleiding...3 2. leergebied overschrijdende eindtermen...3 2.1. ICT...3 2.2. sociale vaardigheden...3 3. eindtermen leergebieden...4 3.1. muzische
Nadere informatieASO - studierichtingen in VIA-TIENEN
ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.
Nadere informatiekunstbv beeldende vorming Afsluiting kunstbv 5 Havo / 6VWO afsluiting Naam:... Klas...
Naam:... Klas... Afsluiting 5 Havo / 6VWO In periode 2, 3 en 4 gaan jullie werken aan een eigen thema om het vak af te sluiten. De volgende onderdelen zullen aan bod komen: - eigen werk rond thema + logboek
Nadere informatieDURVEN, ZIEN, ERVAREN & DELEN HET CREATIEF PROCES IN HET BASISONDERWIJS
DURVEN, ZIEN, ERVAREN & DELEN HET CREATIEF PROCES IN HET BASISONDERWIJS PROCESGERICHTE DIDACTIEK leerkracht wie bepaalt het eindresultaat? leerling AMBACHTELIJKE DIDACTIEK PROCESGERICHTE DIDACTIEK VRIJE
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln. Helma Goudsmits a 32
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Vak-
Nadere informatieTiming: 50 min. Graad: 2-3. Leerplandoelen: VVKBAO:
Graad: 2-3 Timing: 50 min Leerplandoelen: VVKBAO: WO TE 6.11 Kinderen kunnen zeggen aan welke eisen een bestaande constructie en een constructie die ze zelf willen maken, moet voldoen. WO TE 6.11.1 Dat
Nadere informatieCREATIEF DENKEN in ONDERWIJS Worskhops, training, begeleiding en materialen.
in NDERWIJS Creativiteit en Creatief Denken Creativiteit is een unieke eigenschap van de mens. Kijk om je heen, alles wat verzonnen en gemaakt is, vindt zijn oorsprong in het menselijk brein. Dat geldt
Nadere informatieDocentenhandleiding Educatieprogramma. Kijk je rijk. Primair Onderwijs groep 5 en 6
Docentenhandleiding Educatieprogramma Kijk je rijk Primair Onderwijs groep 5 en 6 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3 Programma Kijk je rijk
Nadere informatieStudiehandleiding beeldende vorming 2
Universitaire Pabo van Amsterdam www.student.uva.nl/upva Studiehandleiding beeldende vorming 2 70720212LY Docent Ineke Schaveling April 2014 Inleiding Deze module is een vervolg op Beeldende Vorming 1.
Nadere informatieWelkom in mijn Museum
Docentenhandleiding Educatieprogramma Welkom in mijn Museum Primair Onderwijs groep 3 en 4 Inhoud Het Dordrechts Museum p.3 Algemene doelstelling programma p.3 Aansluiting bij kerndoelen p.3,4 Programma:
Nadere informatieOpleiding Creatieve Therapie
Opleiding Creatieve Therapie Kunst van het leven Veel mensen vinden het lastig om te verwoorden wat zij denken, voelen en ervaren. Ze hebben er geen woorden voor of juist zoveel dat ze er geen wijs uit
Nadere informatieVaksubkernen Inhouden vwo kerndoelen onderbouw. kiezen. De leerling kan referentiële verwijzingen expliciteren.
Tussendoelen Latijn ( vwo ) Latijn havo/vwo onderbouw K = gericht op voorbereiding op deze vakken in bovenbouw (Turquoise) KGV= gericht op algemene gymnasiale vorming (Zilver) = K = Kgv Taalbeschouwing
Nadere informatieExamenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2)
Examenprogramma kunst (algemeen) (voorheen ckv2) Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden
Nadere informatieActualisering leerplan eerste graad - Deel getallenleer: vraagstukken Bijlage p. 1. Bijlagen
Bijlage p. 1 Bijlagen Bijlage p. 2 Bijlage 1 Domeinoverschrijdende doelen - Leerplan BaO (p. 83-85) 5.2 Doelen en leerinhouden 5.2.1 Wiskundige problemen leren oplossen DO1 Een algemene strategie voor
Nadere informatieDURVEN ZIEN ERVAREN DELEN HET CREATIEF PROCES IN 5 DISCIPLINES
DURVEN ZIEN ERVAREN DELEN HET CREATIEF PROCES IN 5 DISCIPLINES WENSEN / VERWACHTINGEN Deel met je buurman/buurvrouw Wie ben je? Waar kom je vandaan? Wat kom je halen? Wat wil je delen? WENSEN / VERWACHTINGEN
Nadere informatieBASISPLAN, PROCESFASENFORMULIER & OBSERVATIEFORMULIER BEELDENDE VORMING. Bloeiende bloemen. Lesvoorbereiding beeldende vorming
Bloeiende bloemen Lesvoorbereiding beeldende vorming Carlijn Luttikhuizen PEH16DA Basisplan : Les: Groep: Bron/Methode: Datum: Betekenis Wat zijn de inhouden en associatiemogelijkheden? Vorm Met behulp
Nadere informatieLesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder. Student(e) Klas Stageschool Plaats
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Mentor Datum Groep Aantal lln Vak- vormingsgebied: beeldende
Nadere informatieTekenen in de Tweede fase
Tekenen in de Tweede fase Wat kun je verwachten? Wat kun je verwachten? Lessen per week: Havo 4 / 5 2 uur praktijk en 1 uur theorie (KG/KB) Vwo 4 2 uur (de verdeling praktijk / theorie wisselt door het
Nadere informatieEls De Smet, VSKO (2012)
Els De Smet, VSKO (2012) els.desmet@vsko.be Ontwikkelingen in onderwijs m.b.t. erfgoededucatie Achtergrondinformatie m.b.t. het onderzoek CiS Het theoretisch kader van CiS Praktijkvoorbeeld door een CiS-bril
Nadere informatieCompetentiescan Propedeuse Academie voor Beeldende Vorming Tilburg
Competentiescan Propedeuse Academie voor Beeldende Vorming Tilburg naam student: Stan Verhees.. A1 CREËREND VERMOGEN 1 De student kan zelfstandig een beeldend proces op gang brengen, dit proces kwalitatief
Nadere informatieBiologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding
Biologie inhouden (PO-havo/vwo): Instandhouding kerndoelen primair onderwijs kerndoelen onderbouw havo bovenbouw exameneenheden vwo bovenbouw exameneenheden 34: De leerlingen leren zorg te dragen voor
Nadere informatiePRESENTEERT. onderwijsteam MIKspecials. onderwijsteam MIKxer. onderwijsteam deskundigheidsbevordering
PRESENTEERT onderwijsteam MIKspecials onderwijsteam MIKxer onderwijsteam deskundigheidsbevordering Deskundigheidsbevordering De nieuwe beleidsperiode voor cultuureducatie is op 1 januari 2013 van start
Nadere informatie