D4.2 Labour market analysis

Transcriptie

1 D4.2 Labour market analysis This project has received funding from the European Union s Horizon 2020 research and innovation programme under grant agreement No Versie 1 Datum August 2018 Status Final Auteur Jan Cromwijk

2 INHOUDSOPGAVE 1. Executive summary Inleiding Beschrijving van de politieke context rond verduurzaming van gebouwen in NL Landelijke scenario s Gebouwde Omgeving Energie Nul Intro Verdeling van de analyse in scenario s voor de woningbouw Opzet en doelstelling van het analysemodel Scenario 1 100% NOM/BENG/nZEB in 2050 Originele analyse Scenario 1 100% NOM/BENG/nZEB in 2050 Gevalideerde analyse Scenario 2 Bestaande woningen naar label A 2030 originele analyse Scenario 2 Bestaande woningen naar label A 2030 Gevalideerde analyse Scenario 3 Bestaande woningen naar label A in 2030 en vervolgens NOM in Scenario 4 Bestaande woningen naar label B 2040 originele analyse Scenario 4 Bestaande woningen naar label B 2040 gevalideerde analyse Regionale arbeidsmarkt bouw- en installatiesector Geraadpleegde bronnen: WP4 D4.2 Labor market analysis 2

3 1. Executive summary This deliverable gives an overview of the results of task 4.2 Analysis of the regional labor market. It is part of our approach to fulfill the third BUStoB objective. This objective deals with organizing regional pilots in which we focus on implementation and evaluation of the developed materials and regional capacity building. BUStoB supported regional training partnerships with train-the-trainer sessions, regional labor market intelligence and implementing the developed trainings and assessments in practice in regional building and/or renovation projects. As described in D4.1 Memo with an overview of available regional partnerships, we have collaborated in the BUStoB project with existing and/or new regional partnerships in which local training centers, education providers and businesses are working together on the upskilling of craftsmen working in the built environment. For the success of the regional projects we assume good regional labor market intelligence is required. Because most of the regional labor market intelligence is done at a national Level, acquiring the right data proves to be a bottleneck for regional partnerships. Regional partnerships e.g. need labor market intelligence to match correctly between supply and demand, to enable mobility and to unlock successfully additional Dutch funding, needed to facilitate the massive upskilling. Good labor market intelligence can also strengthen the implementation and delivery of placement and job insertion initiatives. In the first part of this deliverable the political context is described as well as our approach on getting the right labor market intelligence. This methodology has been reviewed by the Energy research Centre of the Netherlands (ECN) at the end of 2017 and in the first quarter of Both the original results and the results of the validated method are represented. On the basis of the construction labor market data, the results for the installation sector were also made region-specific. At the end of Q1 2018, the first results were included in the 'Human Capital' theme of De Bouw Agenda (the national strategic agreement on a Sustainable Built Environment). De Bouwagenda regards this as a good basis for quick analyses of different scenarios. On this basis, various proposals for improvement and flexibility of the model were discussed. These extensions and improvements may be added by ECN and EIB if deemed necessary by De Bouwagenda. The model developed by BUStoB is also transferred to De Bouwagenda. The most important conclusion is that the market for the sustaining the built environment needs a steep growth curve until After that, the market for the sustaining of buildings will stabilize and become a 'mass market'. From a BUILD UP Skills perspective, the tools and training materials developed in BUILD UP Skills can provide significant acceleration over the next 10 years. WP4 D4.2 Labor market analysis 3

4 2. Inleiding In deze deliverable geven we een overzicht van de resultaten van taak 4.2 analyse van de regionale arbeidsmarkt. Deze analyse is een onderdeel van onze aanpak om de derde BUStoB doelstelling te realiseren. Deze doelstelling heeft betrekking op de organisatie van regionale pilots waarin we ons richten op de implementatie en evaluatie van de ontwikkelde materialen en regionale capaciteitsopbouw. Hierbij ondersteunen wij regionale opleidingscentra samenwerkingsverbanden met train-the-trainer sessies, regionale arbeidsmarkt analyse en de toepassing van ontwikkelde trainingen en assessments in de praktijk in de regionale bouw en / of renovatieprojecten. In de BUStoB pilots zoals beschreven in D4.1 Memo with an overview of available regional partnerships, werken we samen met bestaande en / of nieuwe regionale partnerschappen waarin lokale opleidingscentra, trainingsinstituten en bedrijven samen aan de bijscholing van de vakmensen in de gebouwde omgeving werken. Voor het slagen van de regionale projecten zijn goede regionale arbeidsmarktanalyses een pré. Omdat veel arbeidsmarktonderzoek wordt uitgevoerd op nationaal niveau, blijkt het verwerven van de juiste regionale gegevens een knelpunt voor de regionale partnerschappen. De regionale partnerschappen hebben bijvoorbeeld behoefte aan arbeidsmarktinformatie om vraag en aanbod goed op elkaar af te stemmen, om mobiliteit mogelijk te maken en om met succes extra Nederlandse financiering te ontgrendelen; allen nodig om massale bijscholing mogelijk te maken. In het eerste deel van dit document worden de politieke context en onze aanpak voor het verkrijgen van de juiste arbeidsmarktinformatie beschreven. De ontwikkelde methode is eind 2017 en in het eerste kwartaaal van 2018 gevalideerd. Zowel de originele resultaten als de door ECN gevalideerde resultaten zijn opgenomen. Ook zijn op basis van de bouw arbeidsmarktgegevens de resultaten voor de installatiesector regio-specifiek gemaakt. Eind Q zijn de eerste resultaten ingebracht in het thema Human Capital van de Bouwagenda. De Bouwagenda ziet dit als goede basis voor snelle analyses van verschillende scenario s. Op basis hiervan zijn diverse voorstellen voor verbetering en flexibilsering van het model besproken. Deze uitbreidingen en verbeteringen worden als de Bouwagenda daar opdracht voor geeft door ECN en EIB uitgevoerd. Hierbij wordt het door BUStoB ontwikkelde model ook overgedragen aan de Bouwagenda. De belangrijkste conclusies zijn dat markt voor verduurzaming van de gebouwde omgeving een steile groeicurve nodig heeft tot Daarna stabiliseert de markt voor verduurzaming van gebouwen zich en wordt het een massa-markt. Vanuit BUILD UP Skills perspectief gezien kunnen de in BUILD UP Skills ontwikkelde hulpmiddelen en trainingsmaterialen vooral in de komende 10 jaar voor significante versnelling zorgen. WP4 D4.2 Labor market analysis 4

5 3. Beschrijving van de politieke context rond verduurzaming van gebouwen in NL Nederland zet net als de rest van Europa in op verduurzaming van de gebouwde omgeving. De komende 32 jaren moet een grote kwaliteitsverbetering plaatsvinden in de bestaande bouw en vanaf 2020 dient alle nieuwbouw (bijna) energieneutraal te zijn. Sinds 2008 wordt er door de bouw- en installatiesector in samenwerking met onder andere gemeenten en energiebedrijven vorm gegeven aan verduurzaming van de gebouwde omgeving. In 2012 sloot de overheid een convenant met woningcorporaties (Convenant Energiebesparing Huursector) en een convenant voor nieuwbouw (het Lente-akkoord in 2008). De partijen (Aedes, Bouwend Nederland, NEPROM en NVB) spraken af de EPC-norm in stappen te verlagen naar 0 in In 2012 is het Lente-akkoord herijkt en verlengd tot Dit herijkte akkoord staat sinds 2015 in het teken van Zeer Energiezuinige Nieuwbouw (ZEN). Als beide convenanten in 2021 zijn uitgevoerd, hebben de 2,4 miljoen corporatiewoningen gemiddeld energielabel B. In september 2013 sloten meer dan 40 organisaties het Energieakkoord voor duurzame groei. Op landelijk niveau zijn onder andere de verduurzamingsprogramma s de Brede Stroomversnelling, Urgenda, Kantoor vol Energie en het VNG Ondersteuningsprogramma Energie actief. In 2017 zijn met steun van de NL overheid naast de al lopende trajecten diverse samenbindende programma s gestart. Dit zijn de BouwAgenda, Het Klimaatakkoord en de transitieagenda Circulaire Economie. Ook is besloten om nieuwbouw versneld van Gas los op te leveren. Vanaf 1 juli 2018 of vanaf 1 juli 2019 worden bijna alle nieuwbouwwoningen zonder gasaansluiting opgeleverd. In het vervolg van dit hoofdstuk op basis van informatie op hun eigen websites een korte beschrijving van de diverse initiatieven en ontwikkelingen. Energiesprong en de Brede Stroomversnelling Sinds 2007 is de Energiesprong aanjager geweest van het op gang brengen, haalbaar en betaalbaar maken van Nul op de Meter renovaties voor een breed publiek. Binnen dit programma zijn pilots ontwikkeld en doelprogramma s opgestart die zich richten op de verduurzaming van de bewoonde omgeving. In juni 2013 is, als gevolg van de Energiesprong resultaten en ervaringen, de Deal Stroomversnelling Huurwoningen (2013) gesloten: een initiatief van zes woningcorporaties en vier bouwbedrijven om Nul op de Meter renovaties voor huurwoningen mogelijk te maken. Om uiteindelijk alle 4,5 miljoen voor industrieel renoveren geschikte woningen in Nederland ook Nul op de Meter te krijgen is daarna in 2015 de Vereniging Brede Stroomversnelling opgericht. In 2017 is de Deal Stroomversnelling Huurwoningen afgesloten. Ook is er een NOM-prestatiekeur ingevoerd (2016). Om op te schalen wordt in de Stroomversnellings-aanpak veel aandacht besteed aan industrialisatie en digitalisering van het bouwproces. De Brede Stroomversnelling richt zich zowel op huur- als koopwoningen en levert door middel van complete en zoveel mogelijk geïndustrialiseerde woningrenovaties volledig energieneutrale woningen op. Bouwers, woningcorporaties, netbeheerders, gemeenten en andere organisaties bedachten oplossingen om te renoveren naar nul-op-de-meter met het geld van de oude energierekening. Elke dag worden er in Nederland woningen gerenoveerd en gebouwd volgens het nul-op-de-meter principe. Nul-op-de-meter (NOM) betekent dat een woning na de make-over evenveel (of meer) energie opwekt als nodig is voor het huis en het huishouden. Dat kan door toepassing van innovatieve technieken zoals hoog isolerende prefab gevels, super goed isolerende daken met geïntegreerde zonnepanelen en slimme installaties. Bewoners hoeven tijdens de renovatie niet te verhuizen. Sommige renovaties kunnen al in 1 dag. Aanbieders leveren de NOM-renovaties op met een garantie van 30 jaar op het binnenklimaat en de energieprestaties. Urgenda De ambitie van Urgenda is om met een klein budget energieneutrale woningrenovaties te realiseren voor particulieren. Urgenda werkt momenteel in haar regionale initiatief ThuisBaas concreet aan het energieneutraal maken van bestaande woningen in het gebied tussen Alkmaar en Amsterdam. Zij bieden een op maat gesneden en integraal advies en organiseren het energieneutraal maken van woningen volledig, inclusief garantie. Kantoor vol Energie Kantoor vol Energie is een initiatief van Energiesprong, het meerjarige innovatieprogramma om nul op de meter in vastgoed aan te jagen. Het doel van Kantoor vol Energie is om eigenaren en gebruikers te stimuleren WP4 D4.2 Labor market analysis 5

6 om van hun kantoorgebouwen comfortabele, mooie en energieneutrale werkplekken te maken. Kantoor vol Energie levert een bijdrage aan het creëren van marktcondities om betaalbaar en op grote schaal bestaande kantoren te renoveren naar kantoren die energie besparen en energie leveren. Dit heeft geresulteerd in een aanpak die Kantoor vol Energie de Nieuwe Norm-renovatie heeft gedoopt. Bij een De Nieuwe Norm renovatie draait vooral om een grote, ambitieuze renovatie die meerwaarde levert aan de gebruiker en goed is voor de belegger en banken. Het gaat niet om energiebesparing. Energieneutraal is volgens het programma bij deze grote renovaties die eens in de 30 jaar plaatsvinden normaal. VNG Ondersteuningsprogramma Energie Het VNG Ondersteuningsprogramma Energie is er om gemeenten te ondersteunen door onder andere het versterken en uitbouwen van netwerken, gericht op het delen van kennis en ervaring. Op provinciaal niveau zijn en worden diverse provinciale Energieakkoorden gesloten. Ook op lokaal niveau zijn veel partijen actief aan de slag. Gemeenten, bedrijven, energiecoöperaties zoeken elkaar op en werken samen met regionale en landelijke partijen aan energiebesparing en opwekking van duurzame energie. De Bouwagenda In de kabinetsbrief van 29 november 2016 hebben de drie voormalige ministers van Economische Zaken, voor Wonen en Rijksdienst, en van Infrastructuur & Milieu in samenspraak met de bouwsector De Bouwagenda geïnitieerd. Doel is om te komen tot een ambitieus vernieuwingsprogramma voor de bouwsector waarin de uitdagingen op het gebied van energie, klimaat en grondstoffen vooropstaan. Uit de internationale klimaatuitspraken volgt dat alle bestaande gebouwen voor 2050 CO₂-neutraal moeten worden. Daarbovenop komt het besluit van het kabinet om het Nederlandse gasgebruik versneld af te bouwen. Dit maakt de verduurzaming van onze gebouwde omgeving nóg urgenter. Een uniek samenwerkingsverband vanuit alle gelederen van de bouwsector - overheid, kennisinstellingen, markt en belangengroepen - heeft hiervoor een ambitieus plan van aanpak opgesteld: De Bouwagenda. Doelen zijn betere samenwerking, versnelling en opschaling, meer innovatie en productiviteit, gebruik van slimme ICT- en datatoepassingen en een excellente opleidings- en onderwijsinfrastructuur. Klimaat- en Energieakkoord 2018 Er is een groot gevoel van urgentie bij het nieuwe kabinet, dat gepaard gaat met bereidheid de wet- en regelgeving aan te passen en substantiële geldmiddelen ter beschikking te stellen om de verduurzaming te realiseren. Dit komt onder meer tot uiting in de instelling van de sectortafels, die voor 1 juli 2018 advies moesten uitbrengen over het nieuwe Klimaat- en Energieakkoord, als opvolger van het huidige Energieakkoord. In het najaar van 2018 wordt dit akkoord verder uitgewerkt. Nederland Circulair in 2050 Met het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 heeft het kabinet in september 2016 de inzet van de Rijksoverheid gepresenteerd. Vervolgens is deze ambitie, een volledig circulaire economie in 2050, in januari 2017 breder onderschreven in het Grondstoffenakkoord door bedrijven, vakbonden, overheden, natuur- en milieuorganisaties, kennisinstituten, financiële instellingen en vele andere maatschappelijke organisaties. Op dit moment staat de teller op meer dan 325 ondertekenaars. In 2018 wordt gewerkt aan de uitwerking van het Rijksbrede programma Nederland Circulair in 2050 en het Grondstoffenakkoord in vijf transitieagenda's voor Biomassa & Voedsel, Kunststoffen, Maakindustrie, Bouw en Consumptiegoederen. De Transitieagenda Circulaire Bouweconomie beschrijft de strategie om tot een circulaire bouweconomie te komen in 2050 en bevat de Agenda voor de periode Circulair bouwen vergt een transitie van de bouwsector. De nadruk daarbij ligt op het realiseren van hoogwaardig(er) hergebruik in alle deelmarkten van de bouw. Een andere manier kan zijn het toepassen van biobased materialen, materialen die oneindig beschikbaar zijn, zoals hout, hennep, olifantsgras etc. Het betekent dat er een nieuwe markt op gang komt, waarin ketenpartners op een andere manier samenwerken. Een markt met nieuwe technieken, waarin andere producten en diensten zijn vereist. Een financiële impuls, innovatieve financieringsvormen en andere aanbestedingsvormen zijn nodig. Aanpassing van wet- en regelgeving is onontbeerlijk. Opleidingen zullen nieuwe kennis en vaardigheden moeten gaan ontwikkelen en uitdragen. WP4 D4.2 Labor market analysis 6

7 4. Landelijke scenario s Gebouwde Omgeving Energie Nul 4.1. Intro Hoe de markt voor verduurzaming van bestaande gebouwen zich in de komende 32 jaar verder gaat ontwikkelen blijft lastig om te voorzien. Wat buiten kijf staat is dat de opgave door een steeds bredere groep aan initiatieven wordt opgepakt en inmiddels een groot politiek draagvlak geniet. Ook valt op dat de verduurzaming van de gebouwde omgeving samen gaat vallen met een digitaliseringsgolf en de overgang naar een circulaire economie. Als we echter naar de werkelijk behaalde resultaten van de periode kijken, dan zien we dat de initiatieven uit deze periode ons geleid hebben tot een stabiele, maar helaas niet versnellende markt. Jaarlijks wordt in eigen woningen één verduurzamingsmaatregel getroffen, in eigen woningen zijn dat er twee. Dit patroon is al jaren weinig veranderd (Bouwagenda 2017). Versnelling van de markt-adaptatie is broodnodig. Dit wordt herkend in de meest recente initiatieven. Als we ervan uitgaan dat de doelstelling om in 2050 de volledige gebouwde omgeving naar nul te brengen, dan is het mogelijk om nauwkeuriger scenario s te schetsen van de toekomstige marktontwikkeling. Dit in relatie tot de diverse verduurzamingsstrategieën en de impact van deze strategieën op de arbeidsmarkt. De kans is groot dat de verduurzaming van de gebouwde omgeving de innovatiecurve van Rogers gaat volgen. Dit omdat vanuit beleidsoogpunt 2050 als ultieme stip op de horizon is geplaatst. Figuur 1: Innovatiecurve van Rogers Optimistisch geschat zitten we nu aan het begin van het tweede deel van de 'Early adopters fase' (midden in het gat / de kloof van desillusie). Ervaren vakmensen kunnen in deze fase het verschil maken. Immers de klant twijfelt nog, deze heeft positieve en betrouwbare support nodig. Wie als onderneming het eerst de kloof uitkomt, die heeft de beste positie om de markt te versnellen en grootschalig impact te maken! WP4 D4.2 Labor market analysis 7

8 4.2. Verdeling van de analyse in scenario s voor de woningbouw De in het vorige hoofdstuk genoemde initiatieven stellen verschillende ambitieniveaus en acties voor om te komen tot een volledig duurzame gebouwde omgeving. De belangrijkste zijn op hoofdlijnen verwerkt in de arbeidsmarktanalyse. De scenario s in de ontwikkelde analyse Excel zijn aanpasbaar. Zodat er bij nieuwe ambities snel inzicht verkregen kan worden inzake de impact. Scenario's Omschrijving Scenario 1 Scenario 2 Scenario 3 Bestaande woningen naar label A 2030 Bestaande woningen naar energieneutraal/nom in 2050 Bestaande bouw woningen label A 2030 met groei naar energieneutraal/nom in 2050 Doel bereikt in: Label doel: A++ A A Sector: Alle woningen Alle woningen Alle woningen Installatiebranche: Rekensleutel 1% 1% 1% 1% Huidige labelstappen per jaar Omzet I-sector 2014 (mln. ) Aantal medewerkers I-sector Aantal werkbare dagen Woningen/gebouwen per fabriek Geïndustrialiseerd vanaf Figuur 2: Overzicht van invoervariabelen voor de scenario s Ontwikkeling prijspeil: Kostendaling per jaar 1,59% 1,59% 1,59% Scenario 1 Bestaande woningen naar energieneutraal/nom in 2050 Energieneutraal of NOM wordt vooral gebruikt in relatie tot gebouwen. Een energieneutraal pand wekt gemiddeld over een bepaalde periode (jaar of langer) evenveel energie op als dat het gebruikt. Het verschil tussen opwek en gebruik wordt via opslag (b.v. warmte of elektriciteit) of via (terug)levering van (aan) het net gereguleerd. Bekende voorwaarde is vaak de salderingsregeling waarmee zon-pv elektriciteit aan het net geleverd kan worden tegen dezelfde prijs waarvoor het gekocht wordt. Scenario 2 Bestaande woningen naar label A in 2030 In dit scenario maken we een grote stap naar alle woningen Label A in Dit met gebruikmaking van al bewezen technieken. Daarna zijn er meerdere opties voor verdere verduurzaming. Bijvoorbeeld door alle energie die in de woningen wordt gebruikt, ergens anders zonder de uitstoot van CO2 op te wekken. Dit betekent vaak door gebruik van duurzame bronnen als zon en wind, maar kan ook door CO2-uitstoot niet mee te tellen als die voortkomt uit de zgn. korte koolstofkringloop. Bijvoorbeeld: bij houtstook of biomassa komt CO2 vrij, maar de gebruikte koolstof is pas kort geleden uit de atmosfeer onttrokken. Ook kan na 2030 de verdere stap naar energieneutraal/nom in 2050 worden gemaakt. Dit wordt uitgewerkt in Scenario 3 Scenario 3 Bestaande woningen naar label A 2030 en energieneutraal/nom in 2050 Dit scenario is een combinatie van scenario s 2 en 1. Eerst werken we toe naar energielabel A in 2030 voor alle woningen. Met daarna een doorgroei tot Energieneutraal in Dit scenario is als laatste door ECN uitgewerkt. Scenario 4 CO2-neutraal, bestaande woningen label B in 2040 CO2-neutraal zit heel dicht tegen Klimaatneutraal aan. De term CO2-neutraal is vaak duidelijker omdat de CO2 op elke manier gecompenseerd kan worden, waar ook ter wereld. Soms worden bossen geplant in Brazilië met de garantie dat ze 100 jaar staan. Ook dat mag tellen als CO2-neutrale energie. Daartoe is natuurlijk wel een garantiestelling nodig. Als deze garantiestelling er komt, is de aanname, dan is de hele woningvoorraad op label B in 2040 voldoende om de doelstellingen te halen. WP4 D4.2 Labor market analysis 8

9 4.3. Opzet en doelstelling van het analysemodel. Om een globale impressie te geven van de energetische renovatie-opgave is de innovatiecurve van Rogers geplot op de markt Verduurzaming bestaande woningbouw. Hierbij is gerekend op basis van de in 2016 bekende energielabels. Doelstelling van de analyse is om op hoofdlijnen inzicht te geven in de idealiter verwachte tempo s en het effect van deze tempo s op de arbeidsmarkt. We gaan ervanuit dat tekorten van goed bijgeschoolde vakmensen een remmend effect zullen hebben op het tempo van verduurzaming. Op basis van de analyse resultaten en de regionale verdeling kan strategisch, voordat de marktvraag er daadwerkelijk is worden ingezet op gerichte bijscholing. Figuur 3: Labelverdeling Energielabels In de door ECN gevalideerde versie zijn deze gegevens verrijkt met onderscheid tussen Sociale huurwoningen, Particuliere huurwoningen, Koopwoningen. Ook zijn meer recente gegevens over de Energielabels toegepast. Als laatste is de calculatie van de prijs in s per labelstap aangescherpt en verdeeld in een bouw gerelateerd deel en een installaties gerelateerd deel, dit inclusief de gemiddelde prijsontwikkeling. Dit op basis van de bij ECN beschikbare modellen Variatietool ECN (woningen) en SAWEC model ECN (woningen). WP4 D4.2 Labor market analysis 9

10 Scenario 1 100% NOM/BENG/nZEB in 2050 Originele analyse Uitgangspunten Aantal woningen % marktaandeel Huidige tempo (aantal labelstappen bij woningen per jaar) Omzet bij huidige tempo ,00 Gemiddelde investering per labelstap Omzet I-sector ,00 Aantal medewerkers I-sector omzet per medewerker I-sector ,33 1% omzet I-sector ,00 Aantal werkbare dagen 220 Aantal woningen per fabriek Gemiddeld aantal benodigde labelstappen 4,47 Gemiddelde investering ,00 Aantal jaren 33 In onderstaande tabel staan op basis van bovenstaande uitgangspunten de volumes in elk label-segment & de daarbij behorende verwachte omzetten voor de bouw- en installatiesector. Om tot een inschatting van de verdeling traditioneel - industrieel one-step te komen is een splitsing gemaakt in het volume waar de geraamde investering minimaal bedraagt. E-labels Aantal woningen Labelstappen Aantal labelstappen Upgrade Investering Totale omzet A+++ naar E-neutraal A++ BENG / NOM A - A+ 8, ,00 B 16, ,00 C 30, ,00 D 22, ,00 E 12, ,00 F 6, ,00 G 3, , ,47 Gemiddelde L-stappen ,00 Max geïndustrialiseerd ,09 per werkdag Omzet ,00 5,9 Fabrieken Bovenstaande geeft het totaal volume van het aantal benodigde labelstappen, echter het is niet realistisch te verwachten dat het volume in elk jaar even hoog ligt. Waarschijnlijk vind er een opbouw van de realisatiecapaciteit in de markt plaats. Om realistische inschattingen te doen is in de volgende tabellen de innovatiecurve van Rogers gebruikt, met een overloopperiode tot De groei is afgezet tegen de omzet van de installatiesector in WP4 D4.2 Labor market analysis 10

11 Jaar Marktaandeel Innovatiefase % Aantal woningen Totaal aantal nzeb Omzet per jaar Maatregelen 100% los per % van huidig Extra omzet In FTE In FTE werkelijk Innovators 0, ,1 Innovators 1, , ,3 Innovators 1, , ,6 Innovators 1, , Early Adopters 1, , ,5 Early Adopters 1, , ,1 Early Adopters 1, , ,8 Early Adopters 1, , ,65 Early Adopters 1, , ,7 Early Adopters 2, , Early Adopters 2, , ,5 Early Adopters 2, , ,2 Early Majority 2, , ,15 Early Majority 2, , ,35 Early Majority 3, , ,75 Early Majority 3, , ,35 Early Majority 3, , ,05 Early Majority 3, , ,9 Early Majority 3, , ,9 Early Majority , Late Majority 4, , ,1 Late Majority 4, , ,1 Late Majority , ,95 Late Majority 3, , ,65 Late Majority 3, , ,25 Late Majority 3, , ,65 Late Majority 3, , ,85 Late Majority 3, , ,8 Late Majority 2, , ,5 Late Majority 2, , Late Majority 2, , ,3 Laggards 2, , ,35 Laggards 2, , ,2 Laggards 1, , ,9 Laggards 1, , ,5 Laggards 1, , Laggards 1, , ,4 Laggards 1, , ,7 Laggards 1, , ,9 Laggards 1, , Laggards 1, , , Totale investering over 34 jaar Gemiddeld aantal nieuwe FTE per jaar in de groeifase: WP4 D4.2 Labor market analysis 11

12 Scenario 1 100% NOM/BENG/nZEB in 2050 Gevalideerde analyse Uitgangspunten Label Labelverdeling Labelstappen Investering per woning huidig jaar naar label A++ totaal installatie bouwkundig A+++ 0% A++ 0% 0 A+ 0% A 5% B 19% C 25% D 17% E 15% F 12% G 8% Gemiddeld: 100% 4, Investering per labelstap: Startjaar: 2019 Doel bereikt in: 2050 Label doel: A++ 50% marktaandeel bereikt in: 2035 Sector: Alle woningen Aantal medewerkers I-sector Aantal werkbare dagen 220 Woningen/gebouwen per fabriek Omzet: Marktaandeel installatiebranche 1% Omzet I-sector 2014 (mln. ) Huidige labelstappen per jaar Omzet bij huidige tempo (mln. /jr) Omzet per medewerker I-sector in Omzet volgens scenario (mln. /jr) WP4 D4.2 Labor market analysis 12

13 Resultaten Jaar Extra FTE bouwbreed Extra FTE installatiedeel Omzet volgens scenario (mln. /jr) waarvan: installatiewerkzaamheden bouwwerkzaamheden Deel van omzet woningen geïndustrialiseerd: vanaf: Aantal Aantal maatregelen Omzet Woningen/Gebouwen per werkdag 483 Aantal fabrieken 13,3 per jaar per jaar Groei in FTE per jaar in de groeifase WP4 D4.2 Labor market analysis 13

14 De extra FTE verdeeld over de OTIB regio s. Extra FTE installatiedeel Verdeeld over OTIB regio's Jaar FTE per J G-O M-N N-H N-N Z-H Z-N WP4 D4.2 Labor market analysis 14

15 Scenario 2 Bestaande woningen naar label A 2030 originele analyse Aantal woningen % marktaandeel Huidige tempo (aantal labelstappen bij woningen per jaar) Omzet bij huidige tempo ,00 Gemiddelde investering per labelstap Omzet I-sector ,00 Aantal medewerkers I-sector omzet per medewerker I-sector ,33 1% omzet I-sector ,00 Aantal werkbare dagen 220 Aantal woningen per fabriek Gemiddeld aantal benodigde labelstappen 2,47 Gemiddelde investering ,00 Aantal jaren 13 In onderstaande tabel staan op basis van bovenstaande uitgangspunten de volumes in elk label-segement & de daarbij behorende verwachte omzetten voor de bouw- en installatiesector. Om tot een inschatting van de verdeling traditioneel - industrieel one-step te komen is een splitsing gemaakt in het volume waar de geraamde investering minimaal bedraagt. E-labels Aantal woningen Labelstappen Aantal labelstappen Upgrade Investering Totale omzet A+++ naar E-neutraal A++ BENG / NOM A - A+ 8, B 16, ,00 C 30, ,00 D 22, ,00 E 12, ,00 F 6, ,00 G 3, , ,47 Gemiddelde L-stappen ,00 Max geïndustrialiseerd ,77 per werkdag Omzet ,00 2,2 Fabrieken Bovenstaande geeft het totaal volume van het aantal benodigde labelstappen, echter het is niet realistisch te verwachten dat het volume in elk jaar even hoog ligt. Waarschijnlijk vind er een opbouw van de realisatiecapaciteit in de markt plaats. Om realistische inschattingen te doen is in de volgende tabellen de innovatiecurve van Rogers gebruikt, met een overloopperiode tot De groei is afgezet tegen de omzet van de installatiesector in WP4 D4.2 Labor market analysis 15

16 Jaar Marktaandeel Innovatiefase % Aantal woningen Totaal aantal nzeb Omzet per jaar Maatregelen 100% los per % van huidige Extra omzet In FTE In FTE werkelijk Innovators 0, ,2 Innovators 2, , ,7 Innovators 2, , ,7 Innovators , ,4 Early Adopters 3, , Early Adopters 4, , ,5 Early Adopters 5, , ,9 Early Adopters 6, , ,9 Early Adopters , ,3 Early Adopters 7, , Early Adopters 7, , ,7 Early Adopters 7, , ,1 Early Majority 7, , ,1 Early Majority , ,5 Early Majority 6, , Early Majority 5, , ,6 Early Majority 4, , ,3 Early Majority 3, , ,3 Early Majority , ,8 Early Majority 2, , Late Majority 2, , Late Majority , Totale investering over 20 jaar Gemiddeld aantal nieuwe FTE per jaar in de groeifase: Na 2030 volgt een verdere inspanning naar A+++ of Energieneutraal in Onderstaande grafiek illustreert hoe in de warmtepomptechniek hierbij diverse typen warmtepompen elkaar opvolgen. Bron: Routekaart Hybride warmtepomp, Berenschot, 2017 WP4 D4.2 Labor market analysis 16

17 De druk op de sector kan in voor deze doelstelling worden gespreid door te kiezen voor een scenario geleidelijke groei. Hierbij wordt de benodigde capaciteit geleidelijk opgebouwd. Wel is het zaak om het volume na 2030 door aanvullende verduurzamingsmaatregelen (naar Energieneutraal) een tijd stabiel te houden. Jaar Marktaandeel Innovatiefase % Aantal woningen Totaal aantal nzeb Omzet per jaar Maatregelen 100% los per jaar % van huidige Extra omzet In FTE In FTE werkelijk Innovators 0, ,2 Innovators 2, , ,6 Innovators 2, , ,2 Innovators 2, , Early Adopters 2, , Early Adopters , ,2 Early Adopters 3, , ,6 Early Adopters 3, , ,3 Early Adopters 3, , ,4 Early Adopters 4, , Early Adopters 4, , Early Adopters , ,4 Early Majority 5, , ,3 Early Majority 5, , ,7 Early Majority 6, , ,5 Early Majority 6, , ,7 Early Majority 7, , ,1 Early Majority 7, , ,8 Early Majority 7, , ,8 Early Majority , Late Majority 8, , Late Majority , Totale investering over 20 jaar Gemiddeld aantal nieuwe FTE per jaar in de groeifase: WP4 D4.2 Labor market analysis 17

18 Scenario 2 Bestaande woningen naar label A 2030 Gevalideerde analyse Uitgangspunten Label Labelverdeling Labelstappen Investering per woning huidig jaar naar label A totaal installatie bouwkundig A+++ 0% A++ 0% A+ 0% A 5% 0 B 19% C 25% D 17% E 15% F 12% G 8% Gemiddeld: 100% 2, % omzet 48,82 51,2 Investering per labelstap: Startjaar: 2015 Doel bereikt in: 2030 Label doel: A 50% marktaandeel bereikt in: 2023 Sector: Alle woningen Aantal medewerkers I-sector Aantal werkbare dagen 220 Woningen/gebouwen per fabriek Omzet: Rekensleutel 1% 1% Omzet I-sector 2014 (mln. ) Huidige labelstappen per jaar Omzet bij huidige tempo (mln. /jr) Omzet per medewerker I-sector in WP4 D4.2 Labor market analysis 18

19 Resultaten Omzet per medewerker I-sector in Omzet volgens scenario (mln. /jr) waarvan: installatiewerkzaamheden bouwwerkzaamheden Deel van omzet woningen geïndustrialiseerd: vanaf: Aantal Aantal maatregelen Omzet Woningen/Gebouwen per werkdag 433 Aantal fabrieken 11,9 Jaar 2015 Extra FTE bouwbreed per jaar Groei in FTE per jaar in de groeifase Extra FTE installatiedeel per jaar De extra FTE verdeeld over de OTIB regio s Extra FTE installatiedeel Verdeeld over OTIB regio's Jaar FTE per J G-O M-N N-H N-N Z-H Z-N WP4 D4.2 Labor market analysis 19

20 Aantal renovaties per jaar NL Scenario 3 Bestaande woningen naar label A in 2030 en vervolgens NOM in 2050 Met de door ECN gevalideerde model is het sinds juni 2018 ook mogelijk om tussenstappen te maken. In dit scenario gaan we uit van Label A in 2030 en vervolgens een verdere verduurzaming naar NOM of BENG in Installatiedeel verdeeld over regio's Jaar FTE per J G-O M-N N-H N-N Z-H Z-N WP4 D4.2 Labor market analysis 20

21 Bouwdeel verdeeld over regio's Jaar FTE per J G-O M-N N-H N-N Z-H Z-N WP4 D4.2 Labor market analysis 21

22 Scenario 4 Bestaande woningen naar label B 2040 originele analyse Aantal woningen % marktaandeel Huidige tempo (aantal labelstappen bij woningen per jaar) Omzet bij huidige tempo ,00 Gemiddelde investering per labelstap Omzet I-sector ,00 Aantal medewerkers I-sector omzet per medewerker I-sector ,33 1% omzet I-sector ,00 Aantal werkbare dagen 220 Aantal woningen per fabriek Gemiddeld aantal benodigde labelstappen 1,55 Gemiddelde investering 9.312,00 Aantal jaren 23 In onderstaande tabel staan op basis van bovenstaande uitgangspunten de volumes in elk label-segment & de daarbij behorende verwachte omzetten voor de bouw- en installatiesector. Om tot een inschatting van de verdeling traditioneel - industrieel one-step te komen is een splitsing gemaakt in het volume waar de geraamde investering minimaal bedraagt. E-labels Aantal woningen Labelstappen Aantal labelstappen Upgrade Investering Totale omzet A+++ naar E-neutraal A++ BENG / NOM A - A+ 8, B 16, C 30, ,00 D 22, ,00 E 12, ,00 F 6, ,00 G 3, , ,55 Gemiddelde L-stappen ,00 Max geïndustrialiseerd ,65 per werkdag Omzet ,00 1,3 Fabrieken Bovenstaande geeft het totaal volume van het aantal benodigde labelstappen, echter het is niet realistisch te verwachten dat het volume in elk jaar even hoog ligt. Waarschijnlijk vind er een opbouw van de realisatiecapaciteit in de markt plaats. Om realistische inschattingen te doen is in de volgende tabellen de innovatiecurve van Rogers gebruikt, met een overloopperiode tot De groei is afgezet tegen de omzet van de installatiesector in WP4 D4.2 Labor market analysis 22

23 Jaar Marktaandeel Innovatiefase % Aantal woningen Totaal aantal nzeb Omzet per jaar Maatregelen 100% los per % van huidige Extra omzet In FTE In FTE werkelijk Innovators 0, ,2 Innovators 1, , ,6 Innovators 1, , ,4 Innovators 1, , ,7 Early Adopters 2, , ,3 Early Adopters 2, , ,05 Early Adopters 2, , ,95 Early Adopters 2, , ,15 Early Adopters 3, , ,85 Early Adopters 3, , ,05 Early Adopters 4, , ,75 Early Adopters 4, , ,85 Early Majority 5, , ,15 Early Majority 5, , ,65 Early Majority 5, , ,15 Early Majority 5, , ,65 Early Majority 5, , ,95 Early Majority 5, , ,05 Early Majority 5, , ,75 Early Majority 4, , ,95 Late Majority 4, , ,65 Late Majority 3, , ,85 Late Majority 3, , ,75 Late Majority 2, , ,5 Late Majority 2, , ,1 Late Majority 2, , ,4 Late Majority 2, , ,2 Late Majority 1, , ,6 Late Majority 1, , ,8 Late Majority 1, , Late Majority 1, , Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards Laggards , Totale investering over 20 jaar Gemiddeld aantal nieuwe FTE per jaar in de groeifase: WP4 D4.2 Labor market analysis 23

24 Scenario 4 Bestaande woningen naar label B 2040 gevalideerde analyse Uitgangspunten Label Labelverdeling Labelstappen Investering per woning huidig jaar naar label B totaal installatie bouwkundig A+++ 0% A++ 0% A+ 0% A 5% B 19% 0 C 25% D 17% E 15% F 12% G 8% Gemiddeld: 100% 1, % omzet 35,89 64,1 Investering per labelstap: Startjaar: 2015 Doel bereikt in: 2040 Label doel: B 50% marktaandeel bereikt in: 2028 Sector: Alle woningen Aantal medewerkers I-sector Aantal werkbare dagen 220 Woningen/gebouwen per fabriek Omzet: Rekensleutel 1% 1% Omzet I-sector 2014 (mln. ) Huidige labelstappen per jaar Omzet bij huidige tempo (mln. /jr) Omzet per medewerker I-sector in WP4 D4.2 Labor market analysis 24

25 Resultaten Jaar Extra FTE bouwbreed Extra FTE installatiedeel Omzet volgens scenario (mln. /jr) waarvan: installatiewerkzaamheden 825 bouwwerkzaamheden Deel van omzet woningen geïndustrialiseerd: vanaf: Aantal Aantal maatregelen Omzet 907 Woningen/Gebouwen per werkdag 102 Aantal fabrieken 2,8 per jaar per jaar Aantal FTE per jaar in groeifase WP4 D4.2 Labor market analysis 25

26 De extra FTE verdeeld over de OTIB regio s Extra FTE installatiedeel Verdeeld over OTIB regio's Jaar FTE per J G-O M-N N-H N-N Z-H Z-N WP4 D4.2 Labor market analysis 26

27 5. Regionale arbeidsmarkt bouw- en installatiesector In dit hoofdstuk onderbouwen we de uitgevoerde analysen voor woningbouw regio specifiek voor de installatiesector. Dit op basis van de bij OTIB in mei 2018 bekende arbeidsmarktgegevens & gehanteerde regioindeling. In Juni 2018 is dit hoofdstuk verder aangevuld met gegevens uit de bouwsector. Deze zijn voor scenario 3 voor het eerst toegepast. Regio indeling OTIB Regio Aantal medewerkers Landelijk Gelderland Overijssel Midden Nederland Noord Holland Noord Nederland Zuid Holland Zuid Nederland WP4 D4.2 Labor market analysis 27