ROTTERDAM'S grondgebied was vroeger evenals dat

Transcriptie

1 EEN NIEUWE WIJKVERDEELING VOOR ROTTERDAM DOOR DR. FR. LEYDEN ROTTERDAM'S grondgebied was vroeger evenals dat der meeste andere Nederlandsche gemeenten in verschillende wijken verdeeld. In de 17de en 18de eeuw bestonden er 12 wijken binnen de stadsvesten en één buitenwijk. De binnenwijken werden herhaaldelijk gewijzigd, maar haar gemeenschappelijke grens tegenover de buitenwijk bleef steeds gehandhaafd. Deze toestand duurde tot in de eerste helft der 19de eeuw. Met de geleidelijke uitbreiding der bebouwde kom buiten de stadsvesten ontstond een behoefte aan een onderverdeeling der buitenwijk, en later bleken steeds nieuwe splitsingen noodig, dit vooral ook naarmate de annexatie van omliggende gemeenten of deelen er van vorderde. In 1886, na de vereeniging van Rotterdam en Delfshaven, werd het totale cijfer van 25 wijken bereikt, waarbij echter nog steeds 12 wijken binnen de voormalige stadsvesten kwamen te liggen. Zooals ook elders, begon men na 1900 voor een dergelijke verdeeling van het stadsgebied niets meer te voelen; in een tijd, die niets meer afwist van groote complicaties en onverwachte probleemstellingen, geloofde men in elk opzicht te kunnen volstaan met de globale cijfers voor de geheele stad. Na den wereldoorlog, toen tot nog toe ongekende vraagstukken van velerlei soort niet van de baan waren, deed zich zeer gauw in zekere kringen der administratie de noodzakelijkheid voor, gegevens voor bepaalde gedeelten der stad ter beschikking te hebben. Naar aanleiding van de woningtelling van 1919 werd de stad verdeeld in 11 wijken der inspecteurs van Bouwpolitie, die echter slechts voor interne dienstbenoodigdheden toegepast en naar buiten niet bekend werden gemaakt. De in 1929 als afdeeling opgerichte Dienst van Stadsuitbreiding heeft dan het cijfer van 11 wijken - die echter bijna doorgaans niet overeenkwamen met eenig vroegere wijkverdeeling - in 1931 door splitsingen verhoogd tot 28, en op dezen grondslag werden door genoemden Dienst de 156

2 27. Nieuwe wijkverdeeling van het grondgebied der gemeente Rotterdam.

3

4 gegevens der volkstelling van 1930 gebruikt voor een berekening der bevolkingsdichtheid in de verschillende stadskwartieren, om van dit eenigzins zekere uitgangspunt uit de voorgenomen uitbreidingsplannen der stad te kunnen bewerken. Bij mijn studies over de inwendige verschuivingen (migratie) der bevolking binnen de groote steden van Holland *) kon ik voor Rotterdam gebruik maken van deze onderverdeeling alsmede van de kaart der bevolkingsdichtheid in 1930, vervaardigd door den Dienst van Stadsuitbreiding *). Sindsdien is deze verdeeling in verband met de gemeentelijke woningtelling van 1935 ook op een kaart gepubliceerd^), waarbij door twee nieuwe splitsingen het totale cijfer der wijken (echter zonder het in 1934 geannexeerde gebied!) tot 30 werd verhoogd. In een tijdvak zooals het tegenwoordige, waar steeds nieuwe vraagstukken van socialen, economischen of demograflschen aard opduiken, lijkt het mij doelmatig, deze nieuwe wijkverdeeling van Rotterdam ook in breederen kring bekend te maken. Wij hebben moeten leeren, dat wij van vele toestanden en ontwikkelingen binnen het kader der groote steden bitter weinig feitelijke kennis hebben. Een soortgelijke kennis kan alléén worden verworven door nauwkeurige waarnemingen over vrij lange tijdvakken, en hierbij is een der belangrijkste voorwaarden deze, dat de grondslagen, d.i. de verdeeling van het steedsche gewest, voor goed iffzwtf/o&n/ blijven gehandhaafd. Slechts die gegevens zijn bruikbaar voor een beter begrip van den afloop van bepaalde ontwikkelingen, die op een en denzelfden grondslag berusten. Naast de methode van telling en dergelijke is het bijhouden van een zelfde administratieve onderverdeeling van het stadsgebied dus een der voornaamste vereischten. Het valt niet moeilijk, tegen de thans in gebruik gekomen verdeeling zekere bezwaren te opperen. Want in vele geval- 1) Tijdschr. v. Econ. Geogr en ) Gaarne betuig ik ook hier mijn oprechten dank aan den Gemeentelij ken Dienst voor Stadsontwikkeling, vooral aan den Heer Ir. L. H. J. Angenot, voor de bizonder tegemoetkomende wijze, waarmede zoowel bij mijn vroegere studies als ook voor dit opstel een groote hulp is verleend! 3) Zie Bijlage 5 van het Rapport van B. en W. aan den Gemeenteraad van 15 November 1935 (Verzameling 1935, Volgn. 262). 157

5 len worden door de grenzen der nieuwe wijken gedeelten der stad uit elkaar gerukt, die uiteraard een eenheid vormen. Dit geldt vooral van de niet weinige gevallen, waar de grenzen langs de aslijnen van bepaalde groote straatwegen loopen. In bijna elk opzicht is een straat een eenheid, waar ter weerszijde min of meer dezelfde toestanden worden aangetroffen, terwijl soms groote verschillen vallen waar te nemen met de onmiddellijk aangrenzende zijstraten. Verder lijkt het mij een eenigzins ongelukkige oplossing, dat b.v. Oud-Delfshaven van de aangrenzende nieuwere gedeelten der voormalige gemeente is losgerukt en daarentegen verbonden met de splinternieuwe omgeving van de Handelshoogeschool. Hetzelfde geldt van het gebied tusschen den Hoogen Boezem en de Slaak, dat thans bij Kralingen is gevoegd, terwijl dat van ouds tot Rotterdam behoorde en hierdoor ook een cachet toont, dat op de meest typische wijze van het overige Kralingen verschilt. Deze bezwaren moeten echter thans vervallen met het oog op het hoofdvereischte: het onveranderd bijhouden der nu eenmaal in de praktijk al herhaaldelijk toegepaste verdeeling. Iedere wijziging zou de taak, een duurzamen grondslag voor toekomstige vergelijkingen ter hand te hebben, in gevaar brengen of tenminste onnoodig bemoeilijken. Om deze taak integendeel te vergemakkelijken, lijkt het mij verder wenschelijk, dat de nieuwe wijken zoo ondubbelzinnig mogelijk in het geheugen der burgerij worden ingeprent. Dit kan m.i. echter niet voldoende bereikt worden, indien de wijken, zooals tot nu toe is geschied, slechts door nommers worden onderscheiden. Er bestaat dan nog steeds het gevaar van vergissingen en verwisselingen met het oog op andere verdeelingen van het stadsgebied, niet alleen met de oude wijk verdeeling van vóór 1910, maar ook met de verdeeling der stad in kieskringen en stemdistricten, die volgens geheel andere methodes is geschied. In niet weinige gevallen bestaat althans nog onder de bevolking een speciale benaming voor zekere buurten van de stad. Iedereen weet b.v., waar hij Crooswijk", Vreewijk", Blijdorp", Spangen" enz. heeft te zoeken - afgezien nog van al de gevallen van de, in den loop der afgeloopen 70 jaren geannexeerde buurtgemeen- 158

6 ten. Ik acht dit een goede gelegenheid, om oude plaatsnamen, die in de geschiedkundige ontwikkeling van Rotterdam en zijn omgeving een zekere rol hebben gespeeld, aan de vergetelheid te ontrukken, door deze namen aan de nieuwe wijken te hechten, al komt de nieuwe inhoud soms niet met de oude beteekenis overeen. Ik weet natuurlijk heel goed, dat de voormalige ambachten van Rubroek en Cool een aanzienlijk grooter oppervlakte besloegen dan een der nieuwe wijken op haar grondgebied gelegen; dit leek me echter geen reden, om deze namen niet ook weer te doen herleven. Bij de toepassing van deze oude namen heb ik zoo veel mogelijk getracht, dat gedeelte van hun voormalig gebied te kiezen, waar ook thans nog door enkele straatnamen de vroegere beteekenis bizonder duidelijk naar voren wordt gebracht. Het lijkt mij derhalve gewettigd, den naam van Cool thans op de wijk rond de Coolsche Straat, den naam van Schooneberg op de wijk rond den Schoonebergerweg toe te passen enz. Indien Spangen" en Crooswijk" thans al algemeen bekend zijn, waarom dan niet ook Weena" en Woelwijk" en Schoonderloo"? - De geschiedkundige zal natuurlijk twee van de voornaamste namen missen: Blommersdijk en Bokel. Maar Blommersdijk is onderverdeeld in zoo vele afzonderlijke gedeelten, waarvoor eigene namen beschikbaar waren, dat ik aan deze de voorkeur heb gegeven. En waar eigenlijk het middelpunt van het ambacht Bokel of Beukei is te zoeken, lijkt mij eenigszins onzeker. Het gaat dus met deze namen zooals met Bulgerstein, dat eerst sedert korten tijd weer in een straatnaam van Rotterdam voortleeft. Bij de hieronder volgende beschrijving der wijken heb ik mij zoo veel mogelijk gehouden aan den tekst der gemeentelijke verordening van 1886 over de verdeeling der stad in wijken *). De gemeente Rotterdam wordt verdeeld in 32 wijken. Deze wijken zijn begrensd als volgt: 1. Wijk Driehoek" (de oude stad binnen de voormalige stadsveste *)) is begrensd door eenen lijn loopende van het 1) Zie het Gemeenteblad van Rotterdam van 1886, No ) De toepassing van den term Binnenstad" lijkt mij voor Rotterdam niet 159

7 snijpunt der assen van de Leuve- en van de Zalmhaven, door het midden van de Zalmhaven, van daar langs de aslijn van de Valkstraat, dwars over het Nieuwland, langs het midden van de gracht van den Schiedamschesingel, over het Van Hogendorpsplein, langs de aslijn van den Coolsingel tot aan de Delftsche Poort, van daar oostwaarts midden over het Hofplein, langs de aslijn van den Pompenburgsingel en van den Goudschesingel tot tegenover het midden van het Oostplein, van daar zuidwaarts bewesten den Oostmolen tot het midden van het Boerengat, door het midden van het Boerengat tot midden in de rivier de Maas, van daar midden door de rivier tot tegenover het midden der Leuvehaven en van dat punt door het midden dier haven tot het punt van uitgang; 2. Wijk Rubroek" (het zuidelijke gedeelte van den voormaligen polder Rubroek) is begrensd door een lijn loopende uit het midden van het Oostplein naar het midden van den Hoogen Boezem, langs het midden van den Hoogen Boezem tot tegenover het midden van de gracht van den Boezemsingel, van daar door het midden van die gracht en van die van den Crooswijkschensingel tot in het midden der Rotte en het midden der Rotte volgende tot in het verlengde der aslijn van den Pompenburgsingel, van daar langs de aslijn van den Pompenburgsingel en van den Goudschesingel tot het punt van uitgang; 3. Wijk Crooswijk" is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van den Hoogen Boezem en van de gracht van den Boezemsingel, door het midden van den Hoogen Boezem tot tegenover het meest noordelijke punt van de Algemeene Begraafplaats, van daar langs de aslijn van het ontworpen Noorderkanaal tot in het midden der Rotte en het midden der Rotte volgende tot in het verlengde der aslijn van de gracht van den Crooswijkschensingel, door het wenschelijk. Zooals bekend, werd tot in de tweede helft der 19de eeuw het gebied binnen de stadsvesten onderscheiden in een binnenstad" binnen d. i landwaarts van den Hoogen Zeedijk en een buitenstad" buiten d. i. rivierwaarts van den Hoogen Zeedijk. De toepassing van den term Binnenstad voor het geheele gebied binnen de voormalige stadsvesten zou dus aanleiding kunnen geven tot misverstand. 160

8 midden dier gracht en het midden van de gracht van den Boezemsingel tot het punt van uitgang; 4. Wijk Weena" (omgeving van het Weenaplein en van het meest zuidelijke gedeelte van de spoorbaan der Z.H.E.S.M.) is begrensd door een lijn loopende uit het midden der Rotte tegenover de aslijn van de gracht van den Boezemsingel, midden door de Rotte tot in het verlengde der aslijn van den Pompenburgsingel, midden over het Hofplein tot aan de Delftsche Poort, van daar midden door de Schie tot in het verlengde van de aslijn van den Walenburgerweg, door het midden van den Berg weg tot naar het snijpunt van de Noordsingelgracht, door het midden dier gracht tot in het verlengde der aslijn van den Hofdijk en dwars over het Noordplein tot het punt van uitgang; 5. Wijk Woelwijk" (tusschen Zwaanshals en Bergweg in de omgeving van de Woel wij kstraat) is begrensd door een lijn loopende uit het midden der Rotte op de grens der gemeente, midden door de Rotte tot tegenover de aslijn van de gracht van den Boezemsingel, dwars over het Noordplein tot in het verlengde der ashjn van den Hofdijk, midden door de gracht van den Noordsingel tot naar het snijpunt met den Bergweg, langs de aslijn van den Bergweg tot aan de grens der gemeente en langs de Hillegersbergsche grens tot het punt van uitgang; 6. Wijk Bergpolder" 1) (het noordelijke gedeelte van den voormaligen polder Oost-Blommersdijk, aan weerszijden van den Bergsingel) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der aslijn van den Bergweg met de grens der gemeente, langs de aslijn van den Bergweg tot in het midden der Schie, midden door de Schie tot in het verlengde der aslijn van den Stadhouders weg, langs de aslijn van den Stadhoudersweg tot tegenover het midden van het Stadhoudersplein, van daar over het Stadhoudersplein en midden door de Noorderhaven en langs het verlengde daarvan recht door tot aan de grens der gemeente en langs de Hillegersbergsche grens tot het punt van uitgang; 1) Deze benaming is al bij de Gemeentelijke Diensten in zwang en verdient derhalve de voorkeur boven den in 1935 (I.e.) door mij voorgestelden naam Bergsingel".

9 7- Wijk Blijdorp" (het Rotterdamsche gedeelte van den voormaligen polder Blij dorp) is begrensd door een lijn loopende van de grens der gemeente op het kruispunt der gemeentegrenzen van Overschie en Hillegersberg, langs het verlengde der aslijn van de Noorderhaven, midden door de Noorderhaven en over het Stadhoudersplein tot naar de aslijn van den Stadhouders weg, langs de aslijn van den Stadhoudersweg tot in het midden der Schie, midden door de Schie tot naar het snijpunt met den Walenburgerweg, langs de aslijn van den Walenburgerweg tot het verlengde der aslijn van de Bentincklaan, van daar midden over het Willem de Zwijgerplein en langs het verlengde der aslijn van de Henegouwerlaan tot aan het emplacement der N. S., langs de spoorbaan der N. S. naar Schiedam tot op de grens der gemeente en langs de grens van Overschie tot het punt van uitgang; 8. Wijk Diergaarde" is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der aslijn van den Walenburgerweg met de Schie, midden door de Schie tot aan de Delftsche Poort, langs de aslijn van den Coolsingel tot het snijpunt der aslijn van de Kruiskade, langs de aslijn der Kruiskade tot het verlengde der aslijn van de Westersingelgracht, midden door de gracht van den Diergaardesingel tot het snijpunt met de aslijn van de Henegouwerlaan, langs het verlengde dier aslijn tot het Willem de Zwijgerplein, midden over dit plein en langs het verlengde der aslijn van de Bentincklaan en de aslijn van den Walenburgerweg tot het punt van uitgang; 9. Wijk Binnenweg" (lanen bij den Coolsingel aan weerszijden van den Binnenweg) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der asüjnen van de Kruiskade en den Coolsingel, langs de aslijn van den Coolsingel, over het Van Hogendorpsplein, langs het midden van de gracht van den Schiedamschensingel, dwars over het Nieuwland en langs de aslijn van de Valkstraat tot het midden van de Zalmhaven, van daar langs het midden dier haven tot naar de Scheepstimmermanslaan, langs de aslijn der Scheepstimmermanslaan en door het midden der gracht van den Westersingel tot het snijpunt der aslijn van de Kruiskade en langs deze aslijn tot het punt van uitgang; 162

10 i o. Wijk Park en Muizenpolder" (omgeving der voormalige Westerhaven) is begrensd door een lijn loopende van het midden der Zalmhaven langs de aslijn van de Scheepstimmermanslaan en van den Westzeedijk tot aan de sluis van de Parkhaven, door het midden dier haven tot midden in de rivier de Maas, van daar midden door de rivier tot tegenover het midden der Leuvehaven en door het midden der Leuvehaven en Zalmhaven tot het punt van uitgang; 11. Wijk Museumpark" (omgeving van het nieuwe Museum Boymans) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van den Westzeedijk en van de Scheepstimmersmanslaan, door het midden der gracht van den Westersingel tot de aslijn van den Binnenweg, langs de aslijn van den Nieuwe Binnenweg tot het snijpunt der aslijn van de Mathenesserlaan, langs de aslijn dier laan tot het snijpunt der aslijn van den 's-gravendij kwal, langs de aslijn van den 's-gravendij kwal en van de Rochussenstraat tot het Van Aaltenplein, van daar dwars over den Gerrit Jan de Jonghweg en de Coolhaven tot het midden dier haven, door het midden van de Coolhaven tot aan de sluis van de Parkhaven en langs de aslijn van den Westzeedijk tot het punt van uitgang; 12. Wijk Cool" (het noordwestelijke gedeelte van den voormaligen Coolpolder met de omgeving van de Coolschestraat) is begrensd door een lijn loopende van het midden der Westersingelgracht langs de aslijnen van den Nieuwe Binnenweg, van de Mathenesserlaan, van den 's-gra vendij k- wal en van de Henegouwerlaan tot het midden der gracht van den Essenburgsingel, van daar midden door de gracht van den Diergaardesingel en van den Westersingel tot het punt van uitgang; 13. Wijk Middelland (Noord)" (het noordelijke gedeelte van den voormaligen polder Middelland, aan weerszijden van de Eerste en Tweede Middellandstraat) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van de Henegouwerlaan en de gracht van den Essenburgsingel, langs de aslijn van de Henegouwerlaan en van den 's-gravendijkwal tot in het midden der Mathenesserlaan, van daar langs de aslijn van de Mathenesserlaan tot in het midden der 163

11 gracht van den Heemraadssingel, door het midden dier gracht en haar verlengde tot het emplacement der N. S., vervolgens benoorden dit emplacement oostwaarts tot het verlengde van de Henegouwerlaan en door het midden van dit verlengde tot het punt van uitgang; 14. Wijk Middelland (Zuid)" (het zuidelijke gedeelte van den voormaligen polder Middelland tusschen Mathenesserlaan en Coolhaven) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van den 's-gravendijkwal en de Mathenesserlaan, langs de aslijn van de Mathenesserlaan tot in het midden der gracht van den Heemraadssingel, door het midden dier gracht en langs de aslijn van den Pieter de Hoochweg tot in het midden van de Coolhaven, door het midden dier haven tot het verlengde van den 's-gravendijkwal en langs de aslijn van den 's-gravendijkwal tot het punt van uitgang; 15. Wijk Schooneberg" (omgeving van den Schoonebergerweg tot aan den Beukelsdijk) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt van het verlengde van den Heemraadssingel met het emplacement der N. S., midden door de gracht van den Heemraadssingel en langs de aslijn van den Pieter de Hoochweg tot in het midden van de Coolhaven, midden door de Coolhaven en de Delfshavensche Schie tot het emplacement der N. S. en benoorden dit emplacement oostwaarts tot het punt van uitgang; 16. Wijk Delfshaven" (Nieuw-Delfshaven bewesten de Delfshavensche Schie) is begrensd door een lijn loopende van het Mathenesserplein midden door de Delfshavensche Schie, door de Aelbrechtskolk en de Voorhaven, dwars over de Middenkous, midden door den Schiemond tot midden in de rivier de Maas, van daar midden door de rivier tot aan de grens der gemeente, langs de Schiedamsche grens tot in het midden van den Mathenesserdijk, langs de aslijn van den Mathenesserdijk tot in het midden van het Marconiplein en langs de aslijn van den Mathenesserweg tot het punt van uitgang; 17. Wijk Schoonderloo" (Oud-Delfshaven en de omgeving van de Schoonderloostraat) is begrensd door een lijn loopende van het midden der Delfshavensche Schie midden 164

12 door de Aelbrechtskolk en de Voorhaven, dwars over de Middenkous, midden door den Schiemond tot midden in de rivier de Maas, van daar midden door de rivier tot het snijpunt met de aslijn der Parkhaven, midden door de Parkhaven en de Coolhaven tot het punt van uitgang; 18. Wijk Spangen" (gebied van den voormaligen Spaanschen polder met de z.g. Schrijversbuurt) is begrensd door een lijn loopende van het emplacement der N. S. (spoorbaan naar Schiedam) midden door de Delfshavensche Schie tot het Mathenesserplein, van daar langs de aslijn van den Mathenesserweg tot in het midden van het Marconiplein en langs den buitenkant van de bocht der voormalige verbindingsspoorbaan tot het punt van uitgang; 19. Wijk Mathenessepolder" *) (Rotterdamsch gedeelte van den voormaligen polder Oud-Mathenesse) is begrensd door een lijn loopende van het midden van het Marconiplein, langs de aslijn van den Mathenesserdijk tot aan de grens der gemeente, langs de grens van Schiedam en Overschie tot aan de voormalige verbindingsspoorbaan naar de Keilehaven en langs den buitenkant van die spoorbaan tot het punt van uitgang; 20. Wijk Kralingen" (aan weerszijden van de Nieuwe Plantage en van de Lusthofstraat) is begrensd door een lijn loopende van het midden van den Hoogen Boezem midden door de gracht van de Verlaat- en JafTakade, van daar langs de aslijn van het Jaffa en van den Oudedijk tot het snijpunt met de aslijn van de Lambertusstraat, langs die aslijn tot in het midden van den Oostzeedijk, langs de aslijn van den Oostzeedijk en van den Honingerdijk tot aan het sportterrein Woudestein, midden door de uitwatering van het Buizengat tusschen het Reuzeneiland en de Oude Plantage 1) In 1935 (I.e.) had ik den naam 't Witte Dorp" voorgesteld, omdat de aldus genaamde kleinwoningen voorloopig de eenige bebouwing vormen langs het buitengedeelte van den Mathenesserdijk. In het rapport van B. en W. van 1935 is daarentegen de naam Oud-Mathenesse" toegepast, omdat dit gebied deel uitmaakt van den voormaligen polder van dezen naam. Met het oog op het feit, dat Oud-Mathenesse (vóór 1867 met Nieuw-Mathenesse een zelfstandige gemeente) eigenlijk een gedeelte vormt van de stad Schiedam, stel ik voor, een middenweg te kiezen en den naam Mathenessepolder" voor deze wijk toe te passen. 165

13 tot midden in de rivier de Maas, vervolgens midden door de rivier tot het midden van het Boerengat, midden door het Boerengat tot het Oostplein bewesten den Oostmolen en door het midden van den Hoogen Boezem tot het punt van uitgang; 21. Wijk Honingen" (Nieuw-Kralingen met het Park Honingen) is begrensd door een lijn loopende van het midden van den Hoogen Boezem midden door de gracht van de Verlaat- en Jaffakade, van daar langs de aslijn van het Jaffa en van den Oudedijk tot het snijpunt met de aslijn van de Lambertusstraat, langs die aslijn tot in het midden van den Oostzeedijk, langs de aslijn van den Oostzeedijk en van den Honingerdijk tot aan het sportterrein Woudestein, midden door de uitwatering van het Buizengat tusschen het Reuzeneiland en de Oude Plantage tot midden in de rivier de Maas, vervolgens midden door de rivier tot aan de grens der gemeente, langs de grens van Krimpen aan den IJssel en Hillegersberg tot in het midden der Rotte, het midden der Rotte volgende tot de aslijn van het ontworpen Noorderkanaal, langs die aslijn tot tegenover het meest noordelijke punt van de Algemeene Begraafplaats en door het midden van den Hoogen Boezem tot het punt van uitgang; 22. Wijk Noordereiland" is begrensd door een lijn loopende uit het bovenste snijpunt der aslijnen van de Maas en van de Koningshaven, langs de aslijn der Maas tot aan het benedenste snijpunt dier lijnen, van daar langs de aslijn der Koningshaven tot het punt van uitgang; 23. Wijk Feyenoord" is begrensd door een lijn loopende uit het bovenste snijpunt der assen van de Maas en van de Koningshaven, door het midden der Maas tot tegenover het Mallegat, door het midden van het Mallegat, van het Spuikanaal en van de Spoorweghaven tot midden in de Koningshaven en van daar langs de aslijn van de Koningshaven tot het punt van uitgang; 24. Wijk Katendrecht" wordt begrensd door een lijn loopende uit het snijpunt der assen van de Maas en van de Rijnhaven, langs de aslijn dier haven tot tegenover den doorweg tusschen de loodsen van de Nederlandsen-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij en van de Gemengde Han- 166

14 delsinrichtingen, van daar recht door dwars over den Breede Hilledijk tot in het midden van de Maashaven, langs de aslijn van de Maashaven tot midden in de rivier de Maas en midden door de rivier tot het punt van uitgang; 25. Wijk Hilledijk" (Transvaalbuurt) is begrensd door een lijn loopende uit het snijpunt der assen van de Spoorweghaven en de Koningshaven, midden door de Spoorweghaven en het Spuikanaal tot het emplacement der N.S. (spoorbaan naar Dordrecht) langs de Rosestraat, van daar langs de aslijn van de Tweede Rosestraat en van de Putschelaan tot aan de Maashaven oostzijde, dwars naar het midden van de Maashaven en vervolgens rechtuit dwars over den Breede Hilledijk en door den doorweg tusschen de loodsen van de Nederlandsch-Amerikaansche Stoomvaart-Maatschappij en van de Gemengde Handelsinrichtingen tot in het midden van de Rijnhaven, langs de aslijn dier haven tot midden in de rivier de Maas, midden door de rivier tot aan het benedenste snijpunt der aslijnen van de Maas en van de Koningshaven en langs de aslijn der Koningshaven tot het punt van uitgang; 26. Wijk Hillesluis" (Bloemenbuurt, Zwijndrechtsche Waardbuurt en 11 Provinciënbuurt) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van de Dordtschelaan en de Putschelaan, langs de aslijn van de Putschelaan en de Tweede Rosestraat, dwars over de Rosestraat en het emplacement der N. S. (spoorbaan naar Dordrecht) en door het midden van het Mallegat tot midden in de rivier de Maas, van daar midden door de rivier tot aan de grens der gemeente, langs de grens van IJsselmonde tot aan het emplacement der N. S. (spoorbaan naar Dordrecht) en langs dit emplacement bewesten den Oost-Varkenoordscheweg tot het verlengde van den Varkenoordsche Blindeweg, langs dit verlengde en de aslijn van den Varkenoordsche Blindeweg, van het Bree en van den Strevelsweg tot in het midden van den Dordtschestraatweg en langs de aslijn van de Dordtschelaan tot het punt van uitgang; 27. Wijk Vreewijk" is begrensd door een lijn loopende van het midden van den Dordtschestraatweg, langs de aslijn van den Strevelsweg, van het Bree en van den Varken- 167

15 oordsche Blindeweg, dwars over het emplacement der N.S. (spoorbaan naar Dordrecht) en langs dit emplacement bewesten den Oost-Varkenoordscheweg tot aan de grens der gemeente, langs de grens van IJsselmonde tot in het midden van den Dordtschestraatweg en langs de aslijn van dien weg tot het punt van uitgang; 28. Wijk Charlois-Oost" (Nieuw-Charlois) is begrensd door een lijn loopende van het snijpunt der assen van de Dordtschelaan en de Putschelaan, langs de aslijn van de Dordtschelaan en van den Dordtschestraatweg tot aan de grens der gemeente, langs de grens van IJsselmonde, van Barendrecht en van Rhoon tot het gehucht van Driemanstee, langs de aslijn van den Dorps weg en van de Velgersdijkstraat tot in het midden der Brielschelaan, van daar dwars tot midden in de Maashaven beoosten het Gem. Droogdok IV, midden door de Maashaven tot tegenover den hoek van de Maashaven oostzijde met de Maashaven zuidzijde en van daar dwars tot het punt van uitgang; 29. Wijk Charlois-West" (Oud-Charlois en Waalhaven met het Vliegveld) is begrensd door een lijn loopende van het midden der Brielschelaan langs de aslijn van de Velgersdijkstraat en van den Dorps weg tot aan de grens der gemeente, langs de grens van Rhoon tot tegenover den watermolen van den polder Nieuw-Pendrecht, van daar langs den zuidkant van den Schulp weg en den Reedij k tot in het midden van den boezem De Oude Koedood bezuiden de Rhoonsche brug, langs de aslijn van den boezem De Oude Koedood tot tegenover het verlengde van het midden van het bassin, gelegen tusschen pier 6 en pier 7 van de Waalhaven, midden door dit bassin tot in het midden van de Waalhaven, midden door de Waalhaven tot midden in de rivier de Maas, midden door de rivier tot tegenover het midden van de Maashaven, midden door de Maashaven tot tegenover het Gem. Droogdok IV en beoosten dit dok dwars tot het punt van uitgang; 30. Wijk Heyplaat" is begrensd door een lijn loopende van het midden der Waalhaven midden door het bassin, gelegen tusschen pier 6 en pier 7 dier haven, recht door tot in het midden van den boezem De Oude Koedood, van daar 168

16 langs de aslijn van dien boezem en zijn verlengde en midden door de Heyschehaven tot midden in de rivier de Maas, midden door de rivier tot tegenover het midden van de Waalhaven en midden door de Waalhaven tot het punt van uitgang; 31. Wijk Pernis" (de voormalige gemeente Pernis alsmede de in 1934 van Rhoon en Poortugaal geannexeerde gebieden) is begrensd door een lijn loopende van het midden der Maas tegenover de Heyschehaven, midden door die haven, door het verlengde van den boezem De Oude Koedood en langs de aslijn van dien boezem tot bezuiden de Rhoonsche brug, van daar langs den zuidkant van den Reedijk en van den Schulpweg tot aan de grens der gemeente, langs de grens van Rhoon en van Poortugaal tot aan de voormalige grens van Hoogvliet, langs die grens tot midden in de rivier de Oude Maas en langs de grens van Spijkenisse, van Rozenburg, van Vlaardingen en van Schiedam tot het punt van uitgang; 32. Wijk Hoogvliet" bevat het in 1934 geannexeerde gebied binnen de grenzen der voormalige gemeente Hoogvliet. Van deze 32 wijken zijn eenige geschikt voor een verdere splitsing, zooals b.v. Feyenoord", waar door de aslijn van de Nassauhaven en de Persoonshaven een scheiding in Feyenoord-Oost" en Feyenoord-West" mogelijk zou zijn, ofwel de Driehoek", waar een grens volgende de aslijnen van de Hoogstraat en van de Gedempte Binnenrotte een eenigszins bruikbare scheiding zou vormen tusschen de city" en de, nog min of meer onveranderd behouden gebleven, overblijfsels der Oude Stad" in de omgeving van het Achterklooster. Dat ook de, thans slechts gedeeltelijk aangebouwde buitenwijken van Charlois, Kralingen, Pernis en Hoogvliet in den loop der toekomstige ontwikkeling gesplitst zullen moeten worden, spreekt vanzelf. Steeds moet echter hierbij de aandacht gevestigd blijven op de noodzakelijkheid van een ongewijzigde handhaving der thans bestaande grenzen, omdat slechts op dezen grondslag een vergelijkende studie der verschillende verschijnselen van socialen, economischen 169

17 en anderen aard binnen het kader der groote stad voor langdurige tijdvakken mogelijk zal zijn. NAAM DER WIJK H.A. Aantal inwoners in 1930 Aantal woningen in 1935 Aantal inwoners in 1935*) Driehoek Rubroek Crooswijk Weena Woelwijk Bergpolder Blijdorp Diergaarde Binnenweg Park en Muizenpolder. Museum-Park.... Cool Middelland (Noord).. Middelland (Zuid).. Schooneberg Delfshaven*) Schoonderloo *).... Spangen Mathenessepolder... Kralingen Honingen Noordereiland.... Feijenoord Katendrecht Hilledijk Hillesluis Vreewijk Charlois-Oost Charlois-West.... Heyplaat Pernis Hoogvliet (*) (*) (23.166) (25452) (25.530) (18.563) (39.512) (24.039) ( 5.86i) (13.749) (21.438) ( 1.765) ( 1-632) (21.331) (13.620) ( 7-422) (36.726) (36.059) ( 8.025) (21.996) ( 1.314) (41.418) (16.302) ( 9.646) (I5-577) ( 4.740) (20.243) (56.074) (17.616) (24.213) (14.992) ( 1-573) ( 5-844') 1) Berekend op grondslag van het aantal woningen en van den woningindex (gemiddeld 3,7 bewoners in één woning). 2) In mijn vroeger gepubliceerde tabel (I.e. 1935, blz. 79) zijn de cijfers voor de wijken Delfshaven" en Schoonderloo" abusievelijk verwisseld. 3) Aantal inwoners op het oogenblik der annexatie door Rotterdam (1 Mei 1934)- * De cijfers zijn niet bekend. 170