Strategisch Plan Biologische Landbouw

Transcriptie

1 Strategisch Plan Biologische Landbouw De biologische landbouw; partner voor een duurzame toekomst Juni 2008 K. Peeters, Minister-president en Vlaams Minister van Institutionele Hervormingen, Havens, Landbouw, Plattelandsbeleid en Zeevisserij BioForum Vlaanderen vzw Boerenbond Algemeen Boerensyndicaat Beleidsdomein Landbouw en Visserij

2

3 Inhoud De onderschrijvers van deze ambities en hefbomen 2 Voorwoord 4 1 De biologische landbouw in Vlaanderen 6 2 Ambities 12 3 Hefbomen 13 4 Uitvoering 36 Literatuurlijst 38 1

4 De onderschrijvers van deze ambities en hefbomen De biologische landbouw; partner voor een duurzame toekomst Een gezamenlijke ambitie Vanuit een verdere verduurzaming van de Vlaamse landbouw engageren de onderschrijvers zich om zich de komende 5 jaar in te zetten als partner van de Vlaamse biologische landbouw en dit met het oog op een verdere ontwikkeling en versterking ervan. De ambities voor de biologische landbouwsector in 2012 zijn: - de sector groeit en vindt aansluiting bij de Europese dynamiek; - er is wederzijds respect en aanvaarding tussen de sector en de andere actoren; - de mogelijkheden die de markt biedt aan de sector worden volwaardig ingevuld; - de sector draagt bij tot een verduurzaming van de landbouw en de maatschappij. Om deze ambities waar te maken engageren de onderschrijvers zich om volgende hefbomen verder uit te werken: Hefboom 1. Keten en marktontwikkeling: Een betere afzet van de Vlaamse biologische producten wordt gerealiseerd door samenwerking, integratie en afspraken binnen de keten- en marktwerking. Hefboom 2. De Biologische productie: De biologische productie stijgt in functie van de vraag en de begeleiding en omschakeling naar duurzame of biologische productie verbetert. Hefboom 3. Verhogen van de rendabiliteit: De toenemende bedrijfsrendabiliteit van de biologische landbouw ondersteunt de omschakeling en de bedrijfsvoering 2 Hefboom 4. Onderzoek en kennisuitwisseling: Het kennisbeleid draagt sterk bij tot een innovatieve en duurzame biologische sector in een gunstig onderzoeksklimaat.

5 Hefboom 5. Communicatie en draagvlak: Communicatie, sensibilisering en educatie verhogen het maatschappelijke draagvlak en creëren een positief beeld over de biologische sector. Hefboom 6. Verbreding van het beleid: Andere beleidsdomeinen en beleidsniveaus nemen engagementen ten aanzien van de biologische sector. Schilde, 5 Juni 2008 Kris Peeters Minister-president Vlaams Minister van Institutionele Hervormingen, Havens, Landbouw, Plattelandsbeleid en Zeevisserij Johan Devreese BioForum Vlaanderen Piet Vanthemsche Boerenbond Camiel Adriaens Algemeen Boerensyndicaat 3

6 Voorwoord We zijn op een punt gekomen waar het streven naar duurzame landbouw niet langer meer in vraag gesteld wordt. Onze huidige Vlaamse land- en tuinbouw past landbouwtechnieken toe die de toekomst van de landbouw voor de komende generaties veilig stellen. De landbouw is duidelijk milieuvriendelijker, diervriendelijker en kwaliteitsvoller geworden. Ook de consument kiest meer en meer voor een milieuvriendelijk, gezond en duurzaam product. De biologische land- en tuinbouw heeft in het verleden mee zijn stempel gedrukt op de verduurzaming van onze landbouw en een aantal van zijn teelttechnieken zijn inmiddels op grote schaal overgenomen. Ik denk hierbij aan mechanische onkruidbestrijding, biologische bestrijding met natuurlijke vijanden en inzicht in duurzaam bodembeheer. Daarom krijgt de biologische landbouw in de verduurzaming van de landbouw speciale aandacht. Dit strategisch plan Biologische landbouw; partner voor een duurzame toekomst is uniek aangezien dit het resultaat is van een gedragen denkproces waar diverse stakeholders van de landbouw zich samen gebogen hebben over de ontwikkeling van de biologische landbouw. De biologische landbouw biedt aan onze Vlaamse landbouwers heel wat kansen die momenteel nog onvoldoende ingevuld worden. Vandaar dat een gezamenlijk denkproces de ideale basis was voor het strategisch plan waar de verschillende partners hun schouders onder kunnen zetten. In een discussieforum op 9 november 2007 in Leuven werd het denkproces gestart. Tijdens deze dag werd een brede consultatie van de maatschappij gehouden over de rol van de biologische landbouw in Vlaanderen. De belangrijkste hefbomen voor de biologische landbouw werden er in kaart gebracht. Met een Stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de biologische sector, de Vlaamse landbouworganisaties, het Departement Landbouw en Visserij en mijn kabinet werden vervolgens de dialoogmomenten voorbereid die meer invulling gaven aan de verschillende hefbomen. Er werden drie dialoogmomenten georganiseerd waarop telkens experts en belanghebbenden werden uitgenodigd: Op 29 januari Stroomlijnen van de BIO-keten. Van bio-boer tot consument; hoe komen we tot betere samenwerking? in Leuven 4

7 Op 28 februari Kennis als hefboom voor de professionalisering van de biologische landbouw. Wat is hiervoor nodig? in Antwerpen Op 8 april 2008 over Meer omschakeling naar Bio, hoe verlagen we de drempel? in Leuven Het resultaat van dit hele proces is een coherent strategisch plan waarin gezamenlijke ambities bepaald zijn en waarin wordt aangeven waar we willen staan met de biologische landbouw in De hefbomen en operationele doelen zullen worden ingezet om die ambities waar te maken. Er is een strategisch plan tot stand gekomen waarin de verschillende betrokken partners zich terugvinden en dat ze bereid zijn te ondertekenen. Dit plan vormt de basis voor huidige en latere samenwerkingsverbanden. De volgende vijf jaar willen de partners verder mee invulling geven aan de concrete uitwerking van de ambities en de hefbomen. Iedere partij zal op verschillende vlakken en verschillende tijden haar inspanningen leveren. Deze onderlinge samenwerking kan uiteindelijk het verschil maken om zo van de biologische sector een sterke en weerbare sector te maken die voldoende kansen biedt aan de toekomst van onze Vlaamse landbouwers. Ten slotte nog een dankwoord aan iedereen die actief heeft meegewerkt aan dit denkproces; zowel tijdens het eerste discussieforum als de dialoogmomenten of de stuurgroepen. Speciale dank gaat uit naar Bob Peeters van South Research die ons vakkundig gegidst heeft door dit niet altijd even eenvoudig multistakeholderproces. Kris Peeters Minister-president van de Vlaamse regering Vlaams minister van Institutionele Hervormingen, Havens, Landbouw, Zeevisserij en Plattelandsbeleid 5

8 1 De Biologische landbouw in Vlaanderen De biologische landbouw gebruikt geen chemische bestrijdingsmiddelen, geen kunstmeststoffen en is GGO-vrij. Het extensieve karakter zorgt voor minder nitraatuitspoeling en er wordt ingezet op behoud van een vruchtbare bodem met een hoge vitaliteit. Ook op gebied van bodemerosie en organische stof doet de biologische landbouw het goed. Net vanwege deze eigenheden is de biologische landbouw een belangrijke partner voor een duurzame landbouwtoekomst. Wat betreft de economische pijler is momenteel nog weinig bekend over de rendabiliteit van biologische bedrijven. Uit een recente bevraging van BioForum Vlaanderen 1 blijkt dat meer dan de helft van de biolandbouwers die voorheen een gangbaar bedrijf beheerden er financieel op vooruitgegaan is. Komende jaren is het van belang om een duidelijker zicht te krijgen op de economische leefbaarheid van biologische bedrijven. Hier speelt de markt natuurlijk voor een groot stuk mee. De vraag naar biologische producten bloeit en men verwacht dat deze tendens zich de komende jaren zal voortzetten. Vlaanderen volgt hier, zij het aan een trager tempo, de Europese en internationale tendensen. Het wordt een hele uitdaging voor de landbouwsector om deze marktkansen ten volle te benutten. Dan is er nog sociale duurzaamheid, de netwerken, imago, het multifunctionele platteland, positie in de maatschappij, beroepstrots,. Op vele terreinen van deze duurzaamheidspijler zijn de biologische ondernemingen goed bezig. De maatschappij kijkt algemeen positief naar de biologische landbouw terwijl binnen de landbouwsector zelf deze houding nog kan groeien. Indien we willen komen tot een gezonde kennisuitwisseling als motor voor een duurzame landbouwevolutie in Vlaanderen is openheid het sleutelwoord. Biologische bedrijven zijn in de regel arbeidsintensiever (hogere arbeidspieken, hogere fysieke belasting). Door innovatie op gebied van mechanische onkruidbestrijding e.d. is er wat dat betreft de laatste decennia al heel wat vooruitgang geboekt. De technologie en creativiteit staan evenwel niet stil, het is aan onze onderzoekers om hand in hand met de landbouwers als ervaringsdeskundigen de technieken en kwaliteit van de biologische productiewijze verder op te krikken. De biologische sector kent in Vlaanderen, na enkele onzekere jaren, zowel een groeiende productie als een groeiende markt. Net zoals in vele Europese landen nam het areaal, de dierlijke productie en de marktomzet toe in Bron: Puur, Bio in Cijfers katern 2- april 2008, BioForum Vlaanderen

9 De Vlaamse biologische productie in cijfers 2 De biologische landbouw in Vlaanderen heeft een sprong voorwaarts gemaakt wat het areaal betreft. In 2007 bereikte de totale oppervlakte onder controle ha, wat 17,4% hoger is dan het jaar daarvoor. Dat komt overeen met 0,6% van de totale oppervlakte cultuurgrond in Vlaanderen. Hiervan is 427 ha of 11% in omschakeling. Dit areaal in omschakeling bestaat voor meer dan de helft uit permanent grasland en klavergewassen. Het areaal akkerbouw nam met bijna 9% toe, het areaal biogroenten met 5,6% en het areaal fruit met 5,1%. Bij de akkerbouw merkt men een hogere oppervlakte haver, tarwe, triticale en spelt op. Het aantal biologische landbouwbedrijven vertoonde een netto-daling met twee eenheden. In 2007 telde Vlaanderen 230 bedrijven, waarvan 175 volledig de biologische productiemethode toepassen. De 55 andere produceren ook nog gedeeltelijk volgens de gangbare methode. De biologische veestapel is in absolute aantallen met 6,7% gestegen in het jaar Deze toename heeft vooral te maken met het aantal stuks biologisch pluimvee. Kleine schommelingen in de aantallen beïnvloeden het groeicijfer gemakkelijk. Ook het aantal paarden, hertachtigen, schapen en geiten nam toe. Bij vleeskippen en varkens stelt men een kleine daling van 0,7 % vast, omdat het aantal varkens sterker is afgenomen dan het pluimvee toegenomen is. Pluimvee is een productie, waar de omschakeling snel gebeurt. Al na 6 maanden is de vrije uitloop omgeschakeld en de eieren kunnen al na 12 weken na het begin van de opfok van de leghennen als biologisch verkocht worden. Ook de verkoop van vleeskippen is mogelijk na die termijn. De kosten blijven relatief laag en beperkt tot de voeding en de diergeneeskundige verzorging. Voor de uitloop moet de kweker rekening houden met de regels van grondgebondenheid. De schapen- en geitenhouderij is populair in de biologische landbouw. 17% van alle geiten en 4,5% van alle schapen in Vlaanderen wordt biologisch gehouden. Dat kan verklaard worden omdat er bij geiten zonder quotum melk geproduceerd kan worden. 2 Samborski V., Van Bellegem L, De biologische landbouw in 2008, afdeling Monitoring en Studie. Brussel. 7

10 Het aantal biologische melkkoeien neemt af door de jaren heen, ondanks de steeds toenemende vraag naar biologische melk. In 2002 telde Vlaanderen productieve melkkoeien, in 2007 zijn dat er 978. Hoewel er sedert 2006 een duidelijk tekort is aan biologische melk, schakelen weinig melkveehouders nog om. De voordelen worden afgewogen tegen de nadelen zoals een dalende melkproductie van 5 tot 20% 3 tijdens de omschakeling en de zoektocht naar biologisch voeder. Bovendien was er tot eind 2005 sprake van Europese biologische melkoverschotten, waardoor de producent nu eerder een stabiele marktsituatie afwacht. Ook de mestwetgeving houdt een verdere groei tegen, omdat door de nutriëntenemissierechten de dalende melkproductie moeilijker gecompenseerd kan worden door het houden van extra dieren om het melkquotum vol te melken. 4 De consumptie De signalen van het consumentenpanel GfK en BioForum Vlaanderen wijzen op een groeiende markt. De bestedingen van de Belgische gezinnen aan biologische producten opgemeten door GfK Panelservices Benelux, bedroeg in ,5 miljoen euro of 1,1% van de totale besteding aan dagelijkse voeding- en onderhoudsproducten (22 miljard euro). Qua bestedingen was dit een lichte groei van 0,4% ten opzichte van het jaar voordien. BioForum Vlaanderen raamde de omzet uit de verkoop van biologische voedingsproducten op 283 miljoen euro en spreekt van een groei van ongeveer 10% in vergelijking met vorig jaar. 78,5% van de Belgische bevolking kocht in 2007 wel eens een biologisch product. In Vlaanderen is dit zelfs 81%. De meeste bio-kopers vinden we in de groenteafdeling. De supermarkt blijft het belangrijkste aankoopkanaal voor bio (64%) maar de bio-klant houdt wel van persoonlijk contact met de verkoper. De Vlaamse overheid en de biologische landbouw De biologische landbouw is een speerpunt in het landbouwbeleid vanwege het duurzame karakter van de landbouwmethode. Dit productiesysteem wordt ondersteund zodat een leefbare sectorgrootte kan worden bereikt en tevens een voortrekkersfunctie gecreëerd wordt naar de verduurzaming van de gehele landbouwsector. Om dit te realiseren werd in juni 2000 voor het eerst een Vlaams Actieplan Biologische Landbouw opgesteld. In dit actieplan werd steeds een evenwichtige groei nagestreefd, 8 3 Bron: Belbior 4 Mondelaers K. et al (2005) Omschakeling naar biologische landbouw : scenarioanalyse van knelpunten in de institutionele en marktomgeving, blz

11 met name een gekoppelde groei van consumptie en productie. Drie jaar later werd het Actieplan Biologische Landbouw II voorgesteld dat verder bouwde aan het traject dat met het vorige actieplan ingezet werd. De aanvulling en bijsturing waren gebaseerd op 3 belangrijke punten; de ervaring die de voorbije jaren met het Actieplan opgedaan is, de regionalisering van de landbouwbevoegdheid sinds 2002 en een verschuiving in de praktijksituatie van de biologische sector. In 2008 is werk gemaakt van een toekomstgericht strategisch plan voor de biologische landbouw voor de volgende vijf jaren. Vernieuwend in dit plan is dat het tot stand gekomen is tijdens een gezamenlijk denkproces met zowel de biologische als de reguliere sector. Dit gedragen strategisch plan heeft de bedoeling om van de biologische sector een sterke en weerbare sector te maken die voldoende kansen biedt aan de toekomst van onze Vlaamse landbouwers. In 2007 gaf de overheid 3,3 miljoen euro uit aan de biologische landbouw. De belangrijkste maatregel is de hectaresteun, die opgenomen is in het Programma voor Plattelandsontwikkeling Het doel van de maatregel is enerzijds om de kostenbelastende omschakelingsperiode financieel te ondersteunen, en anderzijds om de bestaande biologische landbouwers aan te moedigen om verder de productiemethode toe te passen. 30% van de overheidsmiddelen ging rechtstreeks naar de producenten. Dat is 23% meer dan in 2006, want de Vlaamse overheid komt sinds 2007 ook tegemoet in de controlekosten van de biologische marktdeelnemers. Verder is er nog 23% besteed aan structurele ondersteuning, 9% aan vorming en voorlichting, 15% aan onderzoek en ontwikkeling, 13% aan promotie en tenslotte 9% aan de afzetketen. Europese trends en ontwikkelingen Het Europees biologische areaal vertoont een stijgende trend. Het areaal bedroeg volgens de recentste data 6,7 miljoen hectare (EU-25), dit is 4,3% van de totale gebruikte landbouwgrond (2006). België ligt momenteel nog onder het Europese gemiddelde, met 2,1% in 2006 (voor Vlaanderen is dit 0,5%). Koplopers zijn Oostenrijk en Letland, met respectievelijk 13% en 10% biologische landbouwgrond. Italië beheert het grootste biologisch areaal met maar liefst ha, wat 17% van het totale Europese biologisch areaal is. Italië wordt gevolgd door Spanje (13,6%), Duitsland (13%) en het Verenigd Koninkrijk (9%). De toename van het Europees areaal met 9,4% is vooral toe te schrijven aan de forse toenames van het biologisch areaal in de nieuwe EU-lidstaten. 9

12 In alle Europese landen zijn akkerbouwgewassen en grasland de belangrijkste biologische teelten. Biologische graangewassen vertegenwoordigen tot 93% (Portugal) van het totale areaal aan biologische akkerbouwgewassen, België is met 66% de nummer twee in biologisch groenvoederareaal na Letland. Slechts vijf landen, allen met een Middellands Zeeklimaat (Griekenland, Frankrijk, Italië, Portugal en Cyprus), wijden het belangrijkste deel van hun biologische oppervlakte aan fruitbomen, wijngaarden en olijven. Een vergelijking van de omzetcijfers uit consumentenverkopen tussen België en onze buurlanden toont aan welke biologische producten het meest bijdragen tot de omzet uit de verkoop van biologische producten aan de consument. In België was de verkoop voor biologische groenten en fruit goed voor 29% van de gerealiseerde omzet. Ook de verkoop van biobrood zit in de lift met 11% van de omzet. Frankrijk, dat traditioneel een belangrijk broodverbruikend land is, is koploper met 12,4%. In Duitsland is de verkoop van biologische groenten en fruit goed voor 35% van de gerealiseerde omzet uit de verkochte bioproducten. Daarentegen haalt vlees daar slechts 3% van de omzet. Het Verenigd Koninkrijk is de belangrijkste verhandelaar van biologische zuivelproducten, met 645 miljoen euro (22,8% van de omzet). Frankrijk verkoopt duidelijk ook heel wat biologisch vlees (14,8%). De ontwikkeling van de biologische landbouw in Frankrijk volgt een gelijkaardige trend als in Vlaanderen. Een recent marktonderzoek wijst aan dat acht op de tien Fransen positief reageren op het begrip biologisch. Een meerderheid is zich ervan bewust dat bioproducten positief zijn voor het milieu. De biologische landbouwers in Frankrijk kunnen steunen op omschakelingssteun, instandhoudingssteun en een fiscale maatregel genaamd belastingskrediet. Duitsland is een van de pioniers inzake biologische landbouw. Reeds in de jaren 60 en 70 kwam er reactie op de toenemende industrialisering van de landbouw. Bio kende verschillende uitbreidingsfasen: eind jaren 1980 was er een opmerkelijke uitbreiding, die vooral samenhing met de invoering van overheidssteun voor de bio en de structurering van de sector in talrijke producentenverenigingen. Een tweede golf volgde dan in 2001, als reactie op de eerste BSE-gevallen. In 2006 telde Duitsland biobedrijven, die samen een areaal van hectare beheerden. Duitsland kent sinds 2001 een jaarlijkse areaalgroei van ongeveer 5% en ook het aantal bedrijven blijft jaarlijks toenemen met ongeveer 3%. 10 Een opmerkelijk verschil met andere Europese landen is het bestaan van steun aan verwerking en commercialisering van biologisch geteelde producten. Niet enkel de producent wordt dus ondersteund, maar ook andere schakels van de keten.

13 Het bedrijfsboekhoudnetwerk toont aan dat de winst per biologisch bedrijf 30,8% hoger ligt dan die binnen de gangbare referentiegroep 5. Biologische akkerbouwbedrijven halen de grootste winst binnen, namelijk euro, wat 22,6% meer is dan de referentiegroep. Nederland vertoont een heel gelijkaardige trend met Vlaanderen. Het areaal bedroeg ha in 2006, en dat is een daling van 341 ha in vergelijking met Moeilijkheden bij de productie speelden hierbij een rol. De vraag naar biologische melk is het grootste, waardoor het areaal grasland nog met 200 ha groeide. Akkerbouw en groenten vertoonden dalingen. Een verschil met het Vlaamse beleid is de aanpak aan consumentenzijde (vraaggericht) vanuit de overtuiging dat sectorgroei vooral moet worden gestimuleerd door de consumptie op te krikken. De Nederlandse overheid heeft een taskforce Marktontwikkeling geïnitieerd, waarbij de verschillende marktdeelnemers een convenant tekenden, waarin ze zich engageren om samen te werken om de ketenwerking te verbeteren. Het Verenigd Koninkrijk levert aanzienlijke inspanningen om biologische voeding in de scholen te krijgen. De overheid gaf hiervoor 360 miljoen euro uit. Voor de Britse consument is de link tussen bio en gezondheidsvoordelen al duidelijk gemaakt en verschillende recente onderzoeken, zowel in het Verenigd Koninkrijk als in andere Europese landen heeft hen daarvan overtuigd 6. Aan de andere kant zijn ze ook overtuigd van de negatieve effecten van GGO-gewassen op de productie en de menselijke gezondheid. Het Verenigd Koninkrijk is de derde belangrijkste markt voor biologische producten in Europa na Duitsland en Italië en zorgde in 2006 voor een omzet van 2,8 miljard euro. Dat is een groei van 22% in vergelijking met het jaar daarvoor. De bestedingen zijn in de laatste tien jaar gemiddeld met 27% gegroeid. Het belangrijkste afzetkanaal is de supermarkt, waaruit zowat 75% van de omzet wordt bekomen. 13,8 % is afkomstig van thuisverkoop (cijfer 2005). Het marktaandeel van biologische voedingsmiddelen in het Verenigd Koninkrijk bedroeg 1,6%. De Britse verdelers besteden aandacht, meer dan in andere Europese landen, aan het lokale karakter van biologische voeding. 66% van de verkochte producten in de supermarkten kwam in het Verenigd Koninkrijk tot stand. 5 Groep gangbare bedrijven met dezelfde fysieke kenmerken. 6 Organic Market Report 2006, Soil Association, blz

14 2 Ambities voor de biologische landbouwsector Deze ambities zijn het resultaat van een gedragen denkproces waarin verschillende stakeholders van zowel de biologische als de reguliere sector deelnamen samen met de Minister van Landbouw om zich over de ontwikkeling van de biologische landbouw te buigen. De ambities voor de biologische landbouw in 2012 zijn: De sector groeit en vindt aansluiting bij de Europese dynamiek De biologische landbouw heeft heel wat potentieel voor de Vlaamse landbouwers. Om tot een meer economisch efficiënte sectorgrootte te komen moet er eerst en vooral ingezet worden op groei. In Europa is er al een duidelijk groeiende dynamiek aan de gang, Vlaanderen heeft de ambitie om hierbij aansluiting te vinden. Er is wederzijds respect en aanvaarding tussen de sector en de andere actoren Om te komen tot samenwerking of wederzijds leren tussen sectoren is een zeker begrip voor mekaar nodig. De ambitie is om via integratie en een open en duidelijke communicatie bij te dragen tot een wederzijds respect en aanvaarding. De mogelijkheden die de markt biedt aan de sector worden volwaardig ingevuld De biologische landbouw biedt nog heel wat marktkansen waaraan er momenteel niet kan worden voldaan met het binnenlandse aanbod. Een beter stroomlijnen van de keten en het afstemmen van vraag en aanbod leiden tot een betere invulling van die kansen. De sector draagt bij tot een verduurzaming van de landbouw en de maatschappij De biologische landbouw heeft heel wat maatregelen die kunnen bijdragen tot een duurzamere landbouw en maatschappij. Meer integratie en interactie dragen bij tot deze verduurzamingambitie. 12

15 3 Hefbomen De rode draad in dit strategisch plan is dat over alle doelstellingen heen wordt ingezet op samenwerking, partnerschappen en integratie om zo tot een verbreding van de biologische sector te komen. Deze rode draad maakt dan ook het verschil met vroegere plannen en processen en draagt bij tot de sterkte van dit strategisch plan. Van bij de start van het proces werd er samen gedacht en gepland met zowel de biologische als de reguliere sector. Ook de uitvoering van dit plan wordt door beide ter harte genomen. De verschillende partners van de Stuurgroep zijn het erover eens dat de vooruitgang van de biologische sector een gezamenlijke ambitie is waaraan iedereen meebouwt. Om deze ambitie waar te maken, wordt ingezet op onderstaande hefbomen, bepaald tijdens het brede denkproces. Hefboom 1 Hefboom 2 Hefboom 3 Hefboom 4 Hefboom 5 Hefboom 6 Keten en marktontwikkeling: Een betere afzet van de Vlaamse biologische producten wordt gerealiseerd door samenwerking, integratie en afspraken binnen de keten- en marktwerking De Biologische productie: De biologische productie stijgt in functie van de vraag en de begeleiding en omschakeling naar duurzame of biologische productie verbetert. Verhogen van de rendabiliteit: De toenemende bedrijfsrendabiliteit van de biologische landbouw ondersteunt de omschakeling en de bedrijfsvoering Onderzoek en kennisuitwisseling: Het kennisbeleid draagt sterk bij tot een innovatieve en duurzame biologische sector. Communicatie en draagvlak: Communicatie, sensibilisering en educatie verhogen het maatschappelijke draagvlak en creëren een positief beeld over de biologische sector. Verbreding van het beleid: Andere beleidsdomeinen en beleidsniveaus nemen engagementen ten aanzien van de biologische sector. 13

16 Via dialoogmomenten, georganiseerd met relevante stakeholders, werden operationele doelstellingen vooropgesteld die in de loop van de vijf jaren zullen bijdragen tot het effectief verwezenlijken van de hefbomen. Hieronder worden per hefboom de operationele doelstellingen weergegeven en omschreven. Voor elk van deze operationele doelstellingen werden een of meerdere verantwoordelijken aangeduid en worden acties voorgesteld die in de jaarplannen kunnen worden opgenomen. Hefboom 1 Keten en marktontwikkeling: Een betere afzet van de Vlaamse biologische producten wordt gerealiseerd door samenwerking, integratie en afspraken binnen de keten- en marktwerking Vanuit de (groot)distributie is er een steeds grotere vraag naar biologische producten. Ten gevolge van een gebrekkige lange ketenwerking wordt deze marktvraag dikwijls ingevuld door geïmporteerde biologische producten. Om de ketenwerking te verstevigen is er nood aan duidelijke afspraken tussen de betrokken partijen (producenten, grootdistributie, ) De overheid kan hier een faciliterende rol spelen. De biologische markt heeft een beperkt aantal deelnemers, beperkte transparantie, hoge drempels en onzekerheden die toetreding van producenten tot de markt niet evident maakt. Dit alles maakt dat er doelbewust moet worden ingezet op de verdere ontwikkeling van de biologische keten. Initiatieven ter verbetering van de ketenwerking kunnen best van de marktspelers zelf komen. Met meer samenwerking en flexibiliteit binnen de keten kan al heel wat meer zekerheid en spreiding van het risico over de rest van de keten bekomen worden. Verder zal een goede communicatie bijdragen tot meer transparantie en begrip van de marktwerking. 14 Concreet kunnen samenwerkingsovereenkomsten tussen de ketenactoren mogelijkheden bieden voor de Vlaamse biologische sector. Grootdistributeurs kunnen

17 zich engageren om de verkoop van Vlaamse biologische producten te stimuleren. Toeleveranciers en producenten garanderen dan een goede aanlevering van kwaliteitsproducten. De overheid ondersteunt de initiatieven via wetgeving en subsidies. Zo kan er heel wat vooruitgang geboekt worden op de werking van de biologische markt. Een ketenmanager kan ingezet worden op de begeleiding van bedrijven in alle schakels van de keten om vraag en aanbod op mekaar af te stemmen. In het verleden werd er reeds gewerkt met ketenmanagers maar een evaluatie daarvan leerde dat er te weinig langetermijnvisie was en geen duidelijke prioriteiten werden gesteld. Daar het nog niet duidelijk is of alle keten- en marktactoren vragende partij zijn voor een ketenmanager, zal dit eerst afgetoetst worden per subsector. Het is aangewezen om het eerste initiatief hierrond aan de markt over te laten. Pas als het idee van een ketenmanager daar gedragen is, kan er effectief gestart worden en kan de overheid hierin een ondersteunende rol opnemen. Boerenbond-voorzitter Piet Vanthemsche: Biologische landbouw heeft een horzelfunctie inzake de verduurzaming van de land- en tuinbouw; de overheid moet die rol ondersteunen. De dynamiek om de biosector verder te ontwikkelen, moet uit de markt zelf komen. 1 De verschillende actoren van de keten komen tot een betere samenwerking 1.1 Gezamenlijk opstellen van een inspanningsengagement tussen de geïnteresseerde marktpartijen met de bedoeling afspraken te maken om de keten beter op mekaar af te stemmen. Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen als trekker, met een werkgroep voor de opvolging Vooraleer een inspanningsengagement kan worden bekomen, is het nodig om de meest opportune marksegmenten te bepalen. Het is belangrijk te kiezen voor deze marktsegmenten die openstaan voor deze engagementen of er de meerwaarde van inzien. In eerste instantie wordt gedacht aan de groenten en zuivelsector. 15

18 Indien er binnen de inspanningsengagementen een vraag is vanuit de markt en de sector om een ketenmanager in te schakelen om vraag en aanbod beter op mekaar te kunnen afstemmen, kan dit overwogen worden. De overheid kan instaan voor de ondersteuning van deze ketenmanagers. Er moet duidelijk gesteld worden wie deze managers aanstuurt en wie hen duidelijke prioriteiten meegeeft in hun werking. BioForum Vlaanderen kan deze sturende taak opnemen samen met een werkgroep samengesteld uit verschillende belanghebbenden. Indien voor bepaalde subsegmenten deze inspanningsverbintenissen goed blijken te werken en de ketenmanagers een positieve bijdrage kunnen leveren kan gedacht worden aan de uitbreiding naar andere segmenten of de gehele biologische markt. De vraag en het al dan niet aangaan van deze inspanningsverbintenissen moet zeker vanuit de markt zelf komen, wil het op langere termijn leefbaar blijven. De overheid zou wel met een projectenfonds voor additionele financiering kunnen zorgen van initiatieven van marktactoren en ketenpartijen; zo n projectenfonds zou hen een belangrijke impuls geven. 1.2 Biologische producenten vinden hun plaats zowel in de biologische als de reguliere afzetkanalen Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen (afzetprojecten), daarna ketenmanager(s),... BioForum Vlaanderen kan een faciliterende rol opnemen bij de toenadering van producenten bij telersverenigingen, grotere coöperaties en veilingen. De bedoeling is om de biologische producenten beter te integreren in de grotere afzetorganisaties zodanig dat ze ook mee voordeel kunnen halen uit hun werking en eventuele andere diensten. 16

19 2 De biologische markt is transparant, het biologische aanbod is voldoende en georganiseerd beschikbaar voor alle marktactoren. 2.1 Grotere transparantie in de vraag, het aanbod en de prijsvorming in de keten Verantwoordelijke: werkgroep (zie punt 1.1.), ketenmanager Meer onderzoek naar het beter in kaart te brengen van de vraag naar biologische producten is zeker een noodzaak. Er kunnen ook initiatieven of projecten opgezet worden over de prijsopbouw van biologische producten. Deze projecten kunnen wellicht op termijn bijdragen tot een betere en meer open communicatie rond de vraag, het aanbod, de productie en de distributiekosten. 2.2 Biologische producten maken meer en meer deel uit van het basisaanbod voeding, vooral dan bij die producten die goede groeikansen hebben Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, VLAM, ketenmanager(s)... Onderzoek- en demoprojecten kunnen toegespitst worden op producten met groeikansen voor de Vlaamse biologische landbouw om zo meer kennis en voorbeelden te hebben rond deze producten. Ook de promotieactiviteiten spitsen zich in de eerste plaats best toe op deze producten om hiermee een effectief resultaat te bekomen. Inzake de promotieactiviteiten kan de ketenmanager ook bepaalde activiteiten opzetten. 2.3 De Vlaamse overheid stelt een voorbeeldfunctie, biologische producten worden structureel opgenomen in de overheidscatering Verantwoordelijke: Overheid In het ontwerp van decreet duurzaam aankoopbeleid van de Vlaamse overheid kunnen er aanknopingspunten gezocht worden om biologische producten te introduceren in de catering. Deze introductie kan best stap voor stap gebeuren, eerst met bepaalde toegankelijke producten en later andere producten of schotels. 17

20 2.4 Het korte keten segment blijft een sterke positie innemen in de markt Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, VLAM, steunpunt hoeveproducten,. Voor de biologische landbouw is het belangrijk dat de korte keten verkoop blijft gestimuleerd en gepromoot worden. De korte keten blijft een belangrijk segment binnen de biologische sector die gericht is op een bepaalde groep van consumenten. Deze korte keten kan op het gebied van sociale duurzaamheidcriteria een sterke rol vervullen. 3 Het aanbod van biologische producten is kwalitatief goed en kwantitatief voldoende 3.1 Er wordt blijvend gezocht naar teelttechnische oplossingen om de kwaliteit en kwantiteit van het aanbod te waarborgen (zie ook Hefboom 2 en 4) Verantwoordelijke: PCBT, bedrijfsbegeleiders, NOBL In overleg met de veilingen worden teeltplannen opgemaakt voor biologische groenten om een zeker aanbod te kunnen leveren volgens de vraag die er leeft bij de afnemers. Verder is er meer begeleiding van de teelttechniek nodig om een continue productie te verzekeren van kwalitatief eenvormige producten 3.2 Stimuleren van overleg tussen producenten onderling en aankopers om continue toelevering te garanderen Verantwoordelijke: Ketenmanager(s), coöperaties Het maken van afspraken tussen producenten kan bijdragen om gezamenlijk tegemoet te kunnen komen aan de vraag. Indien nodig en mogelijk kan ook schaalvergroting bij bepaalde biologische producenten helpen om continuïteit aan de aanbodzijde te garanderen. 18

21 Hefboom 2 De Biologische productie: De biologische productie stijgt in functie van de vraag en de begeleiding en omschakeling naar duurzame of biologische productie verbetert. Ondanks het feit dat de vraag het aanbod overstijgt, schakelen landbouwers niet zo snel over naar de biologische productiewijze. Naast het stroomlijnen van de keten en het inzetten op de marktontwikkeling is het ook nodig om met deze hefboom specifiek in te zetten op een toename van de biologische productie. Indien de eigen productie van de biologische landbouw niet voldoende toeneemt, zal het niet veel baten om in te zetten op de stroomlijning van de keten- en marktwerking. Er zijn echter een aantal factoren die omschakeling of schaalvergroting bemoeilijken. Er komt meer en meer bio op ons bord maar steeds minder bio komt van onze eigen velden, laat de Vlaamse landbouw hier een kans liggen? (Minister President Kris Peeters) De lat ligt hoog voor de biologische landbouwers. Specifiek voor de biologische landbouw zijn er bijkomende eisen, bijkomende administratieve lasten en bijkomende kosten. Het vertrouwen in de financieel economische leefbaarheid van biologische bedrijven is nog laag. Dit is te verklaren door het niet beschikbaar zijn van bedrijfseconomische cijfers, de specifieke kosten die gemaakt worden bij omschakeling, de verwachte inkomensachteruitgang tijdens de omschakelingsperiode en de voor velen nog onbekende biologische markt. Het vakmanschap is voor de biologische landbouwer veeleisend en divers. Er is nood aan voldoende teelttechnische kennis over de biologische productiemethode en over het beheren van het bedrijf terwijl er zowel teelttechnisch als naar bedrijfsbeheer weinig kennis en begeleiding voorhanden is. De sociale omgeving van de biologische landbouwers is niet altijd stimulerend. Beeldvorming en communicatie zijn hier dikwijls bepalend. Er kan gezocht worden naar een positionering van de biologische productiewijze zonder zich af te zetten tegen reguliere of geïntegreerde landbouw. 19

22 Om deze drempels voor omschakeling te verlagen is het belangrijk te werken aan de communicatie en beeldvorming die gangbare boeren en hun omgeving hebben van de biologische teeltwijze en aan een betere begeleiding van landbouwers die omschakelen. 4 De beeldvorming naar reguliere boeren en hun omgeving, toeleveranciers, veilingen en afnemers is correct 4.1 Juiste informatie en cijfermateriaal over alle aspecten van de biologische landbouw is beschikbaar en bekend bij de boeren en hun omgeving (mogelijkheden, moeilijkheden, verduurzaming) Verantwoordelijke: beleidsdomein landbouw- en visserij, Landbouworganisaties, Bio- Forum Vlaanderen, VLAM,. Momenteel is er nog te weinig cijfermateriaal voorhanden. Het uitvoeren van bedrijfseconomische studies en het verspreiden van deze resultaten binnen de landbouwsector kunnen hier oplossing brengen. Nog dit jaar werd er een studie uitbesteed aan de Boerenbond voor het verzamelen en analyseren van deze gegevens. 4.2 Er is een grotere toenadering tussen reguliere en biologische landbouwers, men kent elkaar beter Verantwoordelijke: Landbouworganisaties, BioForum Vlaanderen, beleidsdomein Landbouw en visserij,. Er kunnen open uitwisselingen georganiseerd worden tussen landbouwers. Succesverhalen dienen in het daglicht geplaatst te worden en via verschillende kanalen gepubliceerd. De diverse vakbladen van de biologische en de reguliere sector kunnen hier een middel zijn, maar ook het openstellen van voorbeeld- en kijkboerderijen en het organiseren van excursies kunnen hiertoe bijdragen. Ook reguliere boeren die stappen zetten in de richting van verduurzaming moeten gestimuleerd en beloond worden voor hun inspanningen. 20

23 4.3 Het Bio-verhaal wordt op een consistente manier gebracht door de grossisten, winkeliers, toeleveranciers, verwerkers en consumenten Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, ketenmanager(s),. Om het bio-verhaal consistent te brengen moet er geïnvesteerd worden in opleiding voor de verschillende actoren in de keten en distributie. Wat tot dit bio-verhaal kan bijdragen is het uitschrijven van de rol van biologische landbouw in het ruimer duurzaamheidsverhaal. Specifiek voor de collega landbouwers dient een communicatiestrategie uitgewerkt te worden naar de verantwoordelijken van de landbouworganisaties waarbij ook de ketenmanagers gelijktijdig actief communiceren naar gangbare boeren. 4.4 De beroepsfierheid van de reguliere én biologische landbouwers wordt bewaakt Verantwoordelijke: beleidsdomein Landbouw en visserij, landbouworganisaties, Bio- Forum Vlaanderen, In het kader van de beroepsfierheid van de landbouwers is het nodig om de huidige kengetallen gangbaar in de landbouwsector aan te vullen met kengetallen die rekening houden met duurzaamheidaspecten. 5 Het aantal omschakelaars naar biologische landbouw neemt sterk toe en krijgt hierbij voldoende ondersteuning 5.1 Potentiële omschakelaars worden goed begeleid en nauwgezet ondersteund Verantwoordelijke: bedrijfsbegeleiders, BioForum Vlaanderen, Landbouworganisaties, beleidsdomein Landbouw en visserij,.. Er kan gestart worden met een inventarisatie van de landbouwers of doelgroepen die mogelijk geïnteresseerd zijn in de biologische teelt. Hierin kunnen de landbouworganisaties een rol spelen. Begeleiders worden gericht ingezet op deze doelgroepen. De landbouwers die willen omschakelen dienen juist ingelicht te worden. Hiertoe kunnen cijfers en resultaten van onderzoek beschikbaar gemaakt 21

24 worden. Om in een goede begeleiding van de omschakelaars te voorzien moet er geïnvesteerd worden in goede begeleiding. Dit kan door het opleiden van voorlichters in de specialisatiematerie van de bedrijven, door het maximaal inschakelen van reguliere voorlichters en door de toegankelijkheid tot deze bedrijfsbegeleiding te garanderen. Eventueel kan er nagedacht worden over modellen van peterschap bij omschakelaars of het per sector organiseren van studieclubs ter uitwisseling van ervaring. 5.2 Omschakelaars worden financieel ondersteund en zijn in staat de omschakelingsperiode te overbruggen Verantwoordelijke: beleidsdomein Landbouw en visserij, ketenpartijen,. De impact van de hectaresteun op omschakeling wordt geëvalueerd en er wordt verder nagedacht over een meer aangepaste ondersteuning bij omschakeling en financiële steun na omschakeling. Meer onderzoek naar de vermarkting van het omschakelingsproduct kan bijdragen tot het overbruggen van deze periode. Naast onderzoek is het ook aangewezen om te komen tot afspraken tussen de verschillende actoren in de keten hierover of te zoeken naar mogelijkheden in de markt voor afname van het omschakelingsproduct. Agromilieumaatregelen en maatregelen die leiden tot de verduurzaming van de landbouw kunnen meer expliciet uitgewerkt worden ter ondersteuning van zowel de algemene als biologische landbouwers. Dit zal bijdragen tot de financiële leefbaarheid van de biologische landbouw. Het huidige debat over Risico en Verzekeringen in de landbouwsector kan opgevolgd worden om hierin de mogelijkheden voor biologische landbouw te bekijken. Allianties met de zuivelbedrijven, de overheid en de boerenorganisaties kunnen ertoe bijdragen dat bij gangbare bedrijven interesse gewekt wordt om de stap te zetten naar de biologische landbouw. (Johan Devreese Voorzitter BioForum Vlaanderen) 22

25 6 De noden en belemmeringen van de huidige biologische landbouwers worden aangepakt zodat bedrijven zich optimaal kunnen ontwikkelen. 6.1 Samenwerking tussen bedrijven van verschillende biologische subsectoren stimuleren Verantwoordelijke: PCBT, ketenmanagers, afzetprojecten,. Koppelbedrijven kunnen bijdragen tot de versterking van de positie van de biologische landbouwers. Het beleid hierover dient verder uitgewerkt te worden. 6.2 Gebaseerd op de analyse van een keten indien nodig een gediversifieerd beleid toepassen om knelpunten in de keten aan te pakken Verantwoordelijke: PCBT, ketenmanagers, afzetprojecten In de ketenwerking kunnen zich bepaalde knelpunten voordoen die ervoor zorgen dat er niet meer optimaal gewerkt kan worden. Een analyse van de keten naar deze knelpunten kan bijdragen tot de oplossing ervan. De actoren van de keten dienen aangezet te worden om hun rol te spelen in het ongedaan maken van die knelpunten. 6.3 Afstemmen van de wetgeving op de specifieke noden van de biologische landbouwers Verantwoordelijke: beleidsdomein Landbouw en visserij, andere beleidsdomeinen Momenteel wordt er door de biologische landbouwers hinder ondervonden van bepaalde bestaande Vlaamse wetgeving. Het gaat daarbij om zowel meer algemene als specifiek op de biologische landbouw afgestemde wetgeving. Een eerste stap is om de Vlaamse wetgeving inzake biologische landbouw af te stemmen op de Europese wetgeving. Een aandachtspunt is hier de mogelijkheden van een gedeeltelijke overstap naar de biologische teelt en de voorwaarden die hiervoor gelden. Daarnaast kan ook het toetsen van de huidige Vlaamse mestwetgeving, wetgeving inzake melkquota, pesticidenerkenning (federaal) e.a. aan de noden van de biologische landbouwer heel wat hinder oplossen. 23

26 Hefboom 3 Verhogen van de rendabiliteit: De toenemende bedrijfsrendabiliteit van de biologische landbouw ondersteunt de omschakeling en de bedrijfsvoering De biologische productiewijze staat voor vakmanschap; de uitdaging naar optimaal produceren en ondernemen in een markt vol groeikansen. Maar wat zijn de bedrijfseconomische consequenties? Is er een evenwaardig en zo mogelijk beter arbeidsinkomen mee te behalen? Ontwikkelingssuccessen zijn afhankelijk van economische wetmatigheden. Ondernemers hebben behoefte aan duidelijk cijferen vergelijkingsmateriaal. Biologische productie is altijd grondgebonden, daardoor heeft het bedrijfssysteem meestal een meer extensief karakter. Anderzijds is de arbeidsbehoefte door de uitgebreide huisvesting- en verzorgingseisen en de mechanische onkruidbestrijding bij de voederteelten juist intensiever. Logischerwijs ligt de productiekost bij de biologische teeltwijze dus hoger dan bij de reguliere productie. De opbrengsten, uitgedrukt in volume, zijn in de meeste gevallen lager, maar de prijs die ontvangen wordt, hoger. Om tot eenzelfde bedrijfssaldo te komen als in de gangbare landbouw moet deze meerkost gevaloriseerd worden door hogere verkoopprijzen. In de meeste gevallen is de consument wel te overtuigen om die te betalen. Bovendien verhogen de betere bedrijven doorgaans nog de rendabiliteit na omschakeling. Het arbeidsinkomen is niet het enige aspect dat belangrijk is voor de (bio-)landbouwers. Erkenning en waardering, een eerlijke prijs, voldoende en eerlijke afzet via de gestroomlijnde keten zijn andere belangrijke voorwaarden voor succes. Deze voorwaarden worden uitgebreid behandeld in hefboom 1, die dus nauw samenhangt met deze hefboom. Ook hefboom 2 waar de omschakeling centraal staat, heeft duidelijke linken met deze hefboom die zich toespitst op de rendabiliteit van de biologische productie. 24 Het wordt dus, vanuit eigen ondernemerszin, een uitdaging om vooruitstrevend te produceren met daarbij een maximum aan maatschappelijke erkenning. Van groot belang is dat er bewust voor de nieuwe bedrijfsopzet gekozen wordt. De biologische landbouw is over het algemeen een moeilijkere weg die, zeker in het begin,

27 extra inspanningen en onzekerheden met zich mee brengt, maar met de nodige ondernemingszin tot een goed einde kan worden gebracht. 7 Optimalisatie van de biologische productiekosten 7.1 Meer transparantie in de productiekosten van de biologische teelt en verspreiding van deze gegevens. Verantwoordelijke: beleidsdomein landbouw en visserij, landbouworganisaties, BioForum Vlaanderen, VLAM,.. Meer onderzoek naar de factoren die een invloed hebben op de productiekosten van de biologische landbouw kunnen bijdragen tot een verdere optimalisatie van deze kosten. Onder meer in een studie uitgevoerd door de Boerenbond in opdracht van de Vlaamse overheid zullen aan de hand van bedrijfseconomische gegevens de productiekosten en het rendement geanalyseerd worden. De resultaten van deze en andere studies dienen breed verspreid te worden naar de landbouwers. 7.2 Onderzoek en begeleiding in het streven van de biologische ondernemer naar kostenoptimalisatie Zodra er meer transparantie is in de factoren die meespelen in de productiekosten van de biologische teelt moet er ingezet worden op de optimalisatie van deze kosten. Hierin kan gesteund worden op onderzoek of op de ervaring die er al bestaat bij bedrijfbegeleiders en succesvolle bedrijfsleiders. Uitwisseling van ervaring en kennis via demonstratieprojecten of bedrijfsbezoeken zijn aangewezen. 25

28 8 Verhoging van de teeltopbrengsten in de biologische landbouw 8.1 Onderzoek naar en inzicht in de productieopbrengsten van de biologische teelten Verantwoordelijke: NOBL, PCBT, BioForum Vlaanderen, Landbouworganisaties,.. Onderzoeksaspecten die hierin meegenomen kunnen worden zijn de stikstofgift, opbrengstderving bij ziekten en plagen, teelttechnische innovaties, effectieve toepassing van productiemiddelen, optimalisatie van vruchtwisseling en teeltplannen. Ook in de dierlijke productie zijn er nog vele optimalisatiemogelijkheden voorhanden. 8.2 Begeleiding in teelttechnische oplossingen om productieopbrengsten te verhogen Verantwoordelijke: Bedrijfsbegeleiders, PCBT, Departement Landbouw en Visserij Een goede begeleiding van de biologische landbouwers over de teelttechnieken die de productie kunnen verhogen is nodig om een leefbare rendabiliteit te verzekeren. Belangrijk is dat deze bedrijfsbegeleiding toegankelijk is voor alle landbouwers en uitgaat van de praktische realiteit van de landbouwers. On-farm onderzoek kan hier een goede benadering zijn. Hefboom 4 Onderzoek en kennisuitwisseling: Het kennisbeleid draagt sterk bij tot een innovatieve en duurzame biologische sector in een gunstig onderzoeksklimaat. 26 Toegepast onderzoek is belangrijk voor zowel reguliere als voor biologische landbouw. Binnen dat toegepast onderzoek is er echter nood aan een meer totale of integrale aanpak en meer continuïteit op lange termijn. Onderzoek voor de biologische sector vraagt een specifieke aanpak van de onderzoekers aangezien het vaak vertrekt vanuit preventie. We kunnen binnen het onderzoek onderscheid maken tussen teelttechnische/biologische aspecten (bodem, selectie, infrastruc-

29 tuur...), bedrijfsmatige aspecten (bedrijfsvoering) en sectorale aspecten (markten, maatschappelijke rol, ). In alle gevallen kan de biologische sector veel leren van de reguliere en omgekeerd. Daarom is het van belang extra aandacht te hebben voor een sterke integratie en kennisuitwisseling tussen beide sectoren. Het is van belang een beter overzicht te krijgen van het lopende onderzoek en toekomstige onderzoekmogelijkheden en te zien waar men van elkaar kan leren, waar er complementariteit is, waar men kan samenwerken. Ook in andere landen wordt er veel bruikbaar onderzoek uitgevoerd wat op Vlaanderen van toepassing is. Vooral met Nederland kunnen de banden aangehaald worden. Praktijkonderzoek heeft een belangrijke plaats binnen het onderzoek. Voor plantaardige productie wordt dit opgenomen door het Proefcentrum Biologische Teelt (PCBT) en het Proefcentra voor de Groenteteelt (PCG). Voor een deel zit er ook heel wat kennis en ervaring bij de producenten zelf die meer kan gevaloriseerd worden. Binnen bepaalde sectoren wordt er op beperkte schaal al kennis uitgewisseld via informele kennisnetwerken. Ook in praktijkonderzoek is meer samenwerking aangewezen, niet enkel samenwerking tussen proefcentra of tussen gelijke onderzoeksniveaus of -domeinen maar ook multidisciplinaire en interdisciplinaire samenwerking. De aansturing van zowel toegepast als praktijkonderzoek gebeurt nog te weinig vanuit de producenten. Er moet aandacht komen voor het capteren van deze vraag zonder te vervallen in enkel probleemoplossend onderzoek omdat er anders geriskeerd wordt om het langetermijnonderzoek uit het oog te verliezen. Verkregen informatie en kennis moeten ten slotte toegankelijk zijn voor de biologische landbouwers en de landbouwers in omschakeling. Hierin zijn verwoording en beschikbaarheid belangrijke aspecten. Meer algemene kennis en goede praktijkvoorbeelden moeten ook hun weg vinden naar de leveranciers, afnemers en dergelijke. Momenteel is er een schrijnend gebrek aan bekwame en professionele bedrijfsvoorlichters. Er worden heel wat eisen gesteld aan een voorlichter voor de biologische landbouw onder meer naar zijn ingesteldheid en brede visie. Onafhankelijke voorlichters moeten daarenboven ook concurreren met consulenten verbonden aan veilingen of leveranciers. 27

30 9 Opzetten van interactieve kennisnetwerken voor de biologische landbouw 7 die leiden tot vraaggestuurd onderzoek. 9.1 Uitbouwen van kennisnetwerken geënt op reeds bestaande groepen en studieclubs. Doel van deze kennisnetwerken is uitwisselen van kennis en komen tot vraaggestuurd onderzoek. Verantwoordelijke: PCBT, NOBL (Netwerk Onderzoek Biologische Landbouw & voeding), BioForum Vlaanderen,. In overleg met de sector wordt bepaald hoe een kennisnetwerk in Vlaanderen er kan uitzien. Een structuur, vergelijkbaar met de Nederlandse kennisnetwerken, zal hierbij bestudeerd worden. Bestaande vakgroepen binnen de landbouworganisaties en technische comités binnen PCBT kunnen een aanzet zijn tot dergelijke netwerken, eventueel uitgebreid met bijkomende stakeholders. Ook de bedrijfsbegeleiders, ketenactoren en onderzoekers kunnen een rol opnemen in deze netwerken. 10 Het netwerk NOBL is, in nauwe samenwerking met de kennisnetwerken, het coördinatieplatform voor aansturing en uitwisseling van biologisch onderzoek 10.1 NOBL groeit uit tot een onafhankelijk en gedragen onderzoeksnetwerk Verantwoordelijke: leden NOBL De opdracht en de samenstelling van NOBL als onderzoeksnetwerk zal verder geformuleerd worden. Als taken van NOBL werden reeds gedefinieerd het ontwikkelen en aansturen van een onderzoeksagenda en programma en het inzetten op 28 7 Als voorbeeld wordt hier gekeken naar het Nederlandse Bioconnect. Bioconnect is een vernieuwend netwerk, waarin ondernemers ideeën verzamelen voor onderzoek, advies en onderwijs. Deze ideeën worden door hen besproken en de beste worden geselecteerd. Deelnemers in Bioconnect overleggen onderling, maar wisselen ook praktijkervaringen uit. Ze zoeken samen naar verbetering van resultaten. Onderzoekers praten en denken mee en passen hun deskundigheid toe. Ook de ketenpartners nemen deel aan Bioconnect. Ze brengen hun kennis en informatie in over de markt en leggen onderzoekswensen op tafel. Ze dragen vooral bij aan innovatie in de keten. De overheid delegeert de aansturing van het onderzoek naar Bioconnect. Maar niet zonder mee te denken en mee te sturen. Voor de overheid is Bioconnect een podium om interactief beleid te ontwikkelen.

31 het verzorgen van de link tussen onderzoek voor de reguliere sector en de biologische sector. Het bestaan van NOBL zal de communicatie en samenwerking tussen de verschillende onderzoeksinstellingen bevorderen. Binnen het netwerk zal verder nagedacht worden over hoe men kan komen tot een gunstiger onderzoeksklimaat voor onderzoek in de biologische landbouw (voldoende continuering, bekwame onderzoekers, financiering, ) 10.2 Op vlak van onderzoek investeren in een complementaire samenwerking met andere landen, voornamelijk met Nederland Verantwoordelijke: NOBL Streven naar internationale samenwerkingsovereenkomsten, op de eerste plaats tussen Vlaanderen en Nederland betreffende kennisontwikkeling en kennisuitwisseling zal heel wat meerwaarde opleveren. Het aansluiten bij het Europese onderzoeksnetwerk Core Organic zal de uitwisseling en samenwerking met andere landen bevorderen Betere ontsluiting van onderzoeksresultaten van uitgevoerd onderzoek zowel in eigen land als in andere landen Verantwoordelijke: leden NOBL, PCBT, BioForum Vlaanderen,. Ontsluiting van de resultaten van biologisch onderzoek in Vlaanderen en Nederland kan gebeuren via de websites van BioForum Vlaanderen en PCBT of via het netwerk NOBL. Het aansluiten bij internationale netwerken kan zorgen voor doorstroming van de internationale onderzoeksresultaten. 29

32 11 Het biologisch praktijkonderzoek verloopt goed en sluit aan bij de wensen van de biologische landbouwers 11.1 PCBT is het aanspreekpunt voor praktijkonderzoek in de biologische landbouw, het groeit uit tot een innovatief praktijkcentrum met een participatieve aanpak. Verantwoordelijke: beleidsdomein Landbouw en visserij, PCBT, Provinciale niveau,. Dit centrum verzorgt de coördinatie van praktijkonderzoek en voorlichting biologische landbouw zodat ingegaan wordt op de noden van de verschillende subsectoren. PCBT versterkt zijn rol als bakermat voor innovatief praktijkonderzoek openluchtteelten. In een eerste stap dient worden nagegaan hoe het PCBT zijn coördinatorrol ten volle kan opnemen zodat alle subsectoren en heel Vlaanderen bediend worden. Er zal moeten geïnvesteerd worden in de reorganisatie, uitbouw en structurele ondersteuning van het proefbedrijf. In de werking van PCBT is het belangrijk dat de mogelijkheden voor on-farm - onderzoek zoveel mogelijk benut worden. Dit zal bijdragen tot de vulgarisatie van de voorgestelde proeven. Voorlichters dienen, met hun waardevolle ervaring, een belangrijke rol te spelen in de begeleiding en uitvoering van het praktijkonderzoek. PCBT kan inzetten op de samenwerking met PCG en andere sectorspecifieke praktijkcentra. Ook het begeleiden van subsectorgerichte kennisnetwerken kan het best vanuit het PCBT gebeuren Soepele financiering van kleine kortlopende onderzoeksprojecten voorgesteld door kennisnetwerken Verantwoordelijke: PCBT, beleidsdomein Landbouw en visserij,. De kennisnetwerken, eventueel onder begeleiding van PCBT of bedrijfsbegeleiders, kunnen gedragen kennisvragen formuleren. Er zal een soepel financieringssysteem uitgewerkt moeten worden om aan deze vragen tegemoet te kunnen komen. PCBT kan een rol in het beheer ervan opnemen. 30

33 12 De kennisdoorstroming door samenwerking en optimalisering verbeteren 12.1 Streven naar toegankelijke communicatie, vorming en één eenvormige voorlichtingssite binnen Vlaanderen Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, PCBT, NOBL,. Overleg zal gebeuren om initiatieven rond het verspreiden van informatie over biologische landbouw beter op elkaar te laten afstemmen en de informatieverspreiding naar beoogde doelgroepen zo optimaal en volledig mogelijk te laten verlopen. Dit kan gebeuren door het meer eenvormig maken van websites en andere informatiekanalen rond biolandbouw gericht op de verschillende doelgroepen. Er kan eventueel aansluiting gezocht worden bij het voorlichtingskanaal Biokennis in Nederland. Gezien het tekort aan marktgegevens kan het interessant zijn om informatie te verzamelen over marktgegevens bij bv. Vlam of anderen en ze ter beschikking te stellen via de informatiekanalen. Naast het internet is ook het aanbieden van toegankelijke vormingen over biologische landbouw voor producenten en voor voorlichters nodig. Gemotiveerde bedrijfsleiders kunnen ingeschakeld worden bij deze vormingen 12.2 Voorzien van voldoende goede voorlichters voor alle subsectoren van de biologische landbouw Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, beleidsdomein Landbouw en visserij,. Er zal gestart worden met het inventariseren van de noden en tekorten aan voorlichting en voorlichters. Vervolgens zullen er initiatieven genomen worden voor het invullen van deze tekorten. Een mogelijkheid is het verbeteren van de randvoorwaarden voor deze voorlichters zodat ze op een haalbare manier hun werk kunnen doen. Het stimuleringsbeleid en de promotie voor bedrijfsvoorlichters en praktijkonderzoekers (vorming, fora, netwerking,..) moet hier herbekeken worden. 31

34 Hefboom 5 Communicatie en draagvlak: Communicatie, sensibilisering en educatie verhogen het maatschappelijke draagvlak en creëren een positief beeld over de biologische sector. Het ruimer bekend maken van de biologische landbouw bij het brede publiek was één van de speerpunten in het vorige actieplan. Er werden tal van communicatieinstrumenten ontwikkeld met als doel te informeren, sensibiliseren en promotie te voeren zodat de bevolking bio leert kennen. De informatieve acties zijn erop gericht om uitleg te geven over de wetgeving, controle, labels, productiewijze, verkooppunten,... Bij de promotie- en sensibiliseringsacties gaat het meer over sloganeske informatie zoals Bio, mijn natuur, goed voor je gevoel, gezondheid, milieu, Kenmerkend hier is het overtuigende karakter van de boodschap en een campagnematige inzet van instrumenten. BioForum Vlaanderen, VLAM en Velt hebben hier een belangrijke rol te vervullen. Het geheel van instrumenten waarmee men momenteel Bio op de kaart probeert te zetten gaat van een Biotheekwebsite, mediacampagnes (promotiefilmpjes, bio in kookprogramma s, spandoeken,...), promotiemateriaal, informatieve folders, brochures en activiteiten tot het organiseren van een Bioweek en najaarscampagne, waarbij heel Vlaanderen opgeroepen wordt om deel te nemen aan een van de vele bio-activiteiten. Omdat communicatie naar het brede publiek uiteenvalt in een aantal deelactiviteiten die van elkaar verschillen op gebied van boodschap, ingezette instrumenten, doelpubliek,... is het van belang dat alles goed op elkaar afgestemd is. Er is nood aan een duidelijk overkoepelend strategisch communicatieplan. Indien middelen doeltreffend ingezet worden, er duidelijke taakafspraken gemaakt worden en men komt tot de nodige afstemming kan de bio- boodschap klaar en duidelijk de wereld worden ingestuurd. 32

35 13 Communicatie en sensibilisering van het grote publiek en opiniemakers 13.1 Het brede publiek krijgt informatie over biologische landbouw en voeding Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, VLAM, socio-culturele en consumentenorganisaties, landbouworganisaties, beleidsdomein Landbouw en visserij,. Een verdere uitbouw van de biotheek (website, tijdschrift, publicaties, ) en ruimere bekendmaking ervan dragen bij tot de informatieverschaffing naar het brede publiek. Hierbij moet er aandacht gaan naar het toespitsen op de positieve aspecten van de biolandbouw (smaak, kwaliteit, gezond, milieuvriendelijk, ) in de communicatie Het brede publiek komt in aanraking met biologische landbouw en voeding Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, socio-culturele en consumentenorganisaties, landbouworganisaties,. Het organiseren van bezoeken aan biologische landbouw- of verwerkingsbedrijven zal bijdragen tot meer contact met de biologische sector. Er kunnen andere informatieve activiteiten over biologische voeding worden georganiseerd. 14 Maatschappelijke organisaties en lokale overheden nemen biologische landbouw en voeding in hun werking op 14.1 Inzetten op educatie en vorming rond biologische landbouw en voeding voor verschillende doelgroepen (maatschappelijke organisaties, lokale overheden, leerkrachten, scholen, landbouwonderwijs, ) Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, socio-culturele en consumentenorganisaties, landbouworganisaties,. Er kan ingezet worden deels op de ontwikkeling van nieuwe educatieve modellen en deels op de integratie van biologische landbouw in bestaande modellen zoals 33

36 MOS of tutti frutti. Opleiding en ondersteuning van de lesgevers en begeleiders is hier belangrijk Sensibilisering van maatschappelijke organisaties en lokale overheden om initiatieven rond biologische landbouw en voeding te nemen Verantwoordelijke: BioForum Vlaanderen, socio-culturele en consumentenorganisaties, landbouworganisaties,. De communicatie naar de maatschappelijke organisaties en lokale overheden moet doordacht opgestart worden. Een bundeling van het educatieve aanbod rond biologische landbouw en voeding kan helpen om dit door te spelen aan deze doelgroep. Er kunnen uitwisselingen georganiseerd worden en succesverhalen gepubliceerd worden. Hefboom 6 Verbreding van het beleid Andere beleidsdomeinen en beleidsniveaus nemen engagementen ten aanzien van de biologische sector 34 Vanwege het duurzaamheidaspect en de marktkansen van de biologische landbouw wil het beleidsdomein Landbouw en Visserij een hefboomfunctie vervullen zodat de biologische sector kan uitgroeien tot een volwaardige deelsector. Een integrale aanpak draagt bij tot een ruimer draagvlak voor de biologische landbouw, ook bij de andere beleidsdomeinen van de Vlaamse overheid. Gedacht wordt aan een samenwerking met het beleidsdomein Onderwijs en Vorming, zodat de biologische landbouw in een positief en zelfs vooruitstrevend daglicht in het landbouwonderwijs aan bod kan komen. Ook in het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin mag het bio-verhaal niet ontbreken. Natuur en landbouw staan niet meer loodrecht tegenover elkaar. Er wordt gekeken waar samenwerking mogelijk is. Biologische landbouw vervult door zijn eigenheid reeds vanzelf deze link. Samenwerking rond biologische landbouw met het beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie kan meer structureel aangepakt worden. In heel wat aspecten die het beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en energie behandelt, kunnen synergieën ontstaan met het beleidsdomein Landbouw en visserij ter versterking van het ondersteuningsbeleid naar de biologische sector.

37 Opname van bio in de overheidscatering zal ongetwijfeld een hele ruggensteun zijn voor de bio-sector en kan heel wat verdere initiatieven in gang zetten. 15 In samenspraak met de sector synergieën en engagementen zoeken bij andere beleidsdomeinen Verantwoordelijke: beleidsdomein Landbouw en visserij Dit strategisch plan wordt voorgesteld aan de andere beleidsdomeinen, op basis daarvan worden in samenspraak concrete acties uitgewerkt. Het betreft hier voornamelijk de volgende aspecten: onderwijs en landbouwonderwijs, facilitair management (o.a. catering), economie, leefmilieu en natuur, volksgezondheid en voedselkwaliteit. Als eerste prioriteit wordt hier gedacht aan verdere afspraken over de verdere integratie van biologische landbouw in het landbouwonderwijs. Dit zal een directe invloed hebben op de toekomst van de biologische landbouw binnen de landbouwsector. 35

38 4 Het in uitvoer brengen van het strategisch plan Het strategisch plan geeft de richting aan voor de biologische sector voor de komende vijf jaren. Om de uitvoering van dit strategisch plan concreet te maken worden er jaarplannen opgemaakt met de prioriteiten voor dat betreffende jaar, met concrete acties die ondernomen worden, indicatoren en bijhorende budgetten. Aangezien het strategisch plan een richting aangeeft die gedragen is door de diverse partners die deel uitmaken van de Stuurgroep is het ook evident dat de jaarplannen met dezelfde Stuurgroep worden opgemaakt. Het engagement van de leden van de Stuurgroep naar het strategisch plan is zodanig dat ieder zijn verantwoordelijkheid opneemt in de verdere concretisering van het plan. Iedere partner zal ook zijn rol opnemen in de uitvoering, de opvolging en de evaluatie van de jaarplannen. Op die manier wordt de rode draad van partnerschap en samenwerking verder meegenomen naar de jaarplannen en de uitvoering ervan. Uit voorgaande actieplannen voor de biologische landbouw bleek dat het goed beheer van een plan een belangrijke voorwaarde is voor het welslagen ervan. Vandaar dat er voor de uitvoering van dit strategische plan duidelijk bepaald wordt wie er betrokken en verantwoordelijk is voor het beheer van het strategische plan en de jaarplannen. Het strategisch plan De Stuurgroep wordt de bewaker van het strategisch plan. Halfjaarlijks wordt er overleg gepleegd waarin de planning, evaluatie en voortgang van de jaarplannen wordt besproken. Het is dan aan de Stuurgroep om te bewaken dat de jaarplannen wel degelijk een concretisering zijn van de richting overeengekomen en uitgezet door het strategisch plan. Bijsturing of bevestiging van de jaarplannen gebeurt op dit overleg. De Stuurgroep De partners die in eerste instantie deel uitmaken van de Stuurgroep zijn de volgende. 36 De Vlaamse Minister van Landbouw BioForum Vlaanderen: Als koepel vertegenwoordigt BioForum Vlaanderen de Vlaamse biologische sector. Het is de spreekbuis van biologische boeren, verwerkers, verkopers en consumenten. Boerenbond (BB): Vlaamse beroepsorganisatie voor de agrarische ondernemer. Levert belangenverdediging, vorming en dienstverlening voor boeren en tuinders.

39 Algemeen Boerensyndicaat (ABS): Syndicale Vlaamse landbouworganisatie. Zorgt voor belangenverdediging van zijn leden en geeft dienstverlening. Departement Landbouw en Visserij: De cel biologische landbouw van de afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling neemt een coördinerende rol op. Na verloop van tijd bestaat de mogelijkheid dat de Stuurgroep verder uitgebreid wordt met andere partners uit relevante sectoren. De jaarplannen Vóór het begin van het jaar wordt het jaarplan opgemaakt, in de helft wordt er in een tussentijdse monitoring voorzien en op het einde van het jaar een evaluatie, aan de hand van indicatoren, en tenslotte ook de planning van het volgende jaar. Jaarlijks wordt er op basis van de monitoring een jaarverslag opgesteld. Voor de concretisering van de verschillende hefbomen kan het nodig zijn dat er eventuele werkgroepen opgericht worden die een voorbereidende rol opnemen naar de Stuurgroep. beleidsdomein Landbouw en visserij Trekker en coördinator voor de Stuurgroep is het beleidsdomein Landbouw en Visserij. Binnen het beleidsdomein is de cel biologische landbouw van de afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling verantwoordelijk voor het goede verloop van het beheer van het strategisch plan en de jaarplannen zoals hierboven beschreven. De cel is eindverantwoordelijke en aanspreekpunt voor de verschillende partners. Voor de verschillende werkgroepen zullen verschillende trekkers aangeduid worden. 37

40 Literatuurlijst Aertsens J. (2008) De bio sector als markt in ontwikkeling; inleiding voor Dialoogmoment 29 januari 2008, Universiteit Gent, VG Lanbouweconomie. Bakker J. (2006) Bio Monitor jaarrapport, Biologica, Nederland. Bergen D. (2007) Biolandbouw in Duitsland, AMS, Landbouwraad Berlijn. BioForum Vlaanderen (2008) Bio in cijfers; het cijferkatern voor de Vlaamse Biosector, katern 2, Puur. De Cock L. & De Mey K. (2008) Mogelijkheden tot optimalisatie en structurering van het Vlaamse landbouwonderzoek voor de biologische sector i.o.v. ADLO, Departement Landbouw & Visserij, Vlaamse Overheid, ILVO, Merelbeke. Ministerie van Landbouw Natuur en Voedselveiligheid, Nederland (2007), Beleidsnota biologische landbouwketen , Biologisch in verbinding, perspectief op groei, Den Haag. Mondelaers K. et al.(2005), Omschakeling naar biologische landbouw : scenarioanalyse van knelpunten in de institutionele en marktomgeving, RUG, CLE, Gent. Samborski V. & Van Bellegem L. (2008), De biologische landbouw in 2007, Departement Landbouw en Visserij, Afdeling Monitoring en Studie, Brussel. The Soil Association (2006) Organic Market Report

41 Stuurgroepleden strategisch proces Bas Leen (red.), Baert Hugo, Becu Brigitte Decock Lieve, Depraetere Guy, Deroo Ignace De Sutter Hilde, De Vreese Johan, Gommers Geert Peeters Bob, Relaes Joris, Theunissen Ann Vangijseghem Dirk, Van Olmen Joris Vergeyle Marianne, Verstrynge Johan Brussel, 2008, 44 blz Administratie Departement Landbouw en Visserij Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling (ADLO) Afdeling Monitoring en Studie (AM&S) Ellips, 6e verdiep, Koning Albert II laan 35, bus 40, 1030 Brussel Tel: Mail: Verantwoordelijke uitgever Jules van Liefferinge Secretaris Generaal Departement Landbouw en Visserij Vormgeving Departement Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid Communicatie Patricia Vandichel Foto s Foto s van BioForum en Vlaamse overheid, Departement Landbouw en Visserij Druk Agentschap voor Facilitair Management Digitale drukkerij Depotnummer D/2008/3241/185 Vlaamse overheid, Departement Landbouw en Visserij Alle rechten voorbehouden. Overname van gedeelten van de tekst in publicaties met een educatief of wetenschappelijk doel is toegelaten mits bronvermelding. Het document is beschikbaar op www2.vlaanderen.be/ned/sites/landbouw 39

42

43

44