FA-MA101. Chronische aandoeningen

Transcriptie

1 FA- Chronische aandoeningen Cursuswijzer (versie ) Masteropleiding Farmacie School of Pharmacy Faculteit Bètawetenschappen Universiteit Utrecht Studiejaar

2 Colofon 2016 School of Pharmacy, faculteit Bètawetenschappen De cursus FA- Chronische aandoeningen is ontwikkeld door: Drs. P. (Prem) Adhien M. (Mina) Al Fartousi BSc, student-lid Prof. dr. A. (Ton) de Boer, voorzitter Drs. G. (Geurt) van den Brink S.G.L. (Stephan) Joosten MSc Dr. C. (Christien) Oussoren, CURC-lid Dr. B.M. (Marianne) Verdel, coördinator 2 Cursuswijzer

3 Cursuswijzer Chronische aandoeningen INHOUDSOPGAVE 1. ALGEMENE INFORMATIE Doel en inhoud van de cursus Plaats in het curriculum Rooster en programma Organisatie ONDERWIJSVORMEN Hoorcolleges Casusbesprekingen Werkcolleges Workshop Trainingen Mondelinge communicatie STUDIEMATERIAAL TOETSING PROFESSIONELE EN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING (PPO) Cursuswijzer 3

4 1. ALGEMENE INFORMATIE Relatieve toename in de prevalentie van verschillende ziekten over de periode % Mannen Vrouwen Figuur 1 Uit: Blokstra A et al. (2007).Vergrijzing en toekomstige ziektelast: Prognose chronische ziekteprevalentie Centrum voor Preventie-en Zorgonderzoek, RIVM-rapport / Doel en inhoud van de cursus BELANG VOOR DE BEROEPSPRAKTIJK De apotheker is een behandelaar van patiënten en is samen met de voorschrijver medeverantwoordelijk voor de uitkomsten van de farmacotherapeutische behandeling. Dit aspect heeft sinds 1 juli 2007 ook een duidelijke wettelijke basis. Vanaf die datum valt de openbare apotheker namelijk onder de WGBO, de Wet op de Geneeskundige Behandelovereenkomst. Om deze taak als behandelaar goed te kunnen uitvoeren, is het noodzakelijk dat de apotheker beschikt over kennis van de eigenschappen van een farmacon, van de werking van geneesmiddelen, van de mechanismen die aan ziekten ten grondslag liggen en inzicht in de wijze waarop geneesmiddelen rationeel kunnen worden toegepast. Deze aspecten staan in deze cursus Chronische aandoeningen centraal. De cursus is bedoeld om de student voor te bereiden op de rol van behandelaar. Ook als je later geen baan in een zorgomgeving ambieert, is het van belang dat je een minimumniveau op het gebied van farmacotherapie (kennis van werking van 4 Cursuswijzer

5 geneesmiddelen, ziektebeelden) bezit. Er zijn namelijk wettelijke eisen die gesteld worden aan de universitaire opleiding tot apotheker (Besluit opleidingseisen apotheker, 3 september 1997). In deze eisen staat dat je naast onder andere biologie, (bio)chemie, anatomie en fysiologie, ethiek onderwijs hebt gehad in de farmacologie, met inbegrip van farmacokinetiek, farmacotherapie en klinische farmacie. TAAKGEBIEDEN EN COMPETENTIES IN CHRONISCHE AANDOENINGEN De cursus Chronische aandoeningen is de eerste cursus in de master Farmacie. In deze cursus staat het taakgebied Patiëntenzorg centraal (zie Box 1). Ook onderwerpen uit de taakgebieden Productzorg en Medicatiebeleid komen aan bod. In de cursus wordt aandacht besteed aan de volgende competenties: farmaceutisch handelen/vakinhoudelijke bekwaamheid, kennis en wetenschap, communicatie, professionaliteit en maatschappelijk handelen. Box 1 Taakgebieden en CanMEDs-model in de master Farmacie De eindtermen van de master Farmacie zijn geformuleerd rondom vijf taakgebieden: Productzorg, Patiëntenzorg, Medicatiebeleid, Kwaliteitszorg en Onderzoek. 1 In elke cursus in de master Farmacie komen ten minste twee van deze taakgebieden aan de orde. Per taakgebied zijn de eindtermen opgesteld volgens het CanMEDS-model. 2 In het farmaceutisch model zijn zeven competentiegebieden benoemd met als kerncompetentie het farmaceutisch handelen. Deze kerncompetentie (ook wel vakinhoudelijke bekwaamheid genoemd) staat in iedere cursus centraal. Afhankelijk van de cursus komen ook de andere competenties aan bod. Dit staat beschreven in de cursuswijzer. 1 Zie Studiegids master Farmacie CUR2016 voor beschrijving van de taakgebieden en de eindtermen per taakgebied. 2 CanMEDS: Competency Framework zoals vastgesteld door het Royal College of Physicians and Surgeons of Canada voor medische specialisatieopleidingen. Cursuswijzer 5

6 De vakinhoud die je tijdens de cursus eigen moet maken betreft vooral de farmacotherapeutische behandeling van hartfalen, hartritmestoornissen, diabetes mellitus type I en II, borstkanker, migraine, dementie en ziekte van Parkinson. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan de bijwerkingen, interacties (farmacokinetisch en farmacodynamisch), contra-indicaties en fysisch-chemische eigenschappen van farmaca. Verder zal je in staat moeten zijn om deze kennis te kunnen toepassen in nieuwe situaties. Kennis en wetenschap: je houdt relevante ontwikkelingen bij op het gebied van product- en patiëntenzorg en je kunt wetenschappelijke informatie vertalen naar een bruikbare toepassing ten behoeve van de patiëntenzorg. Je wordt getraind om op gepaste wijze, inhoudelijk juist en in correct Nederlands met de patiënten mondeling te kunnen communiceren. Je zult er blijk van moeten geven om adequaat een eerste- en tweede-uitgiftegesprek te kunnen voeren. Daarnaast moet je door een patiënt naar voren gebrachte vragen kunnen beantwoorden en kunnen adviseren over ontstane problemen. Je weet aan het eind van de cursus dat de apotheker een professionele verantwoordelijkheid heeft voor de keuze en de adviezen voor de farmacotherapeutische behandeling van de individuele patiënt. Hierbij hoort een open, patiëntgerichte houding om samen met de patiënt (en de voorschrijver) tot een optimale behandeling te komen. Let op Het aantal aandoeningen dat in deze cursus aan bod komt, is beperkt. In latere cursussen zal je meer en andere ziektebeelden op een vergelijkbare manier bestuderen. Daarbij kunnen de in deze cursus verworven vaardigheden (bijvoorbeeld: hoe kom ik aan goede informatie over ziekteproces, werkingsmechanismen, productzorg, beleid en evidence) worden toegepast. DOELSTELLING Tijdens de cursus Chronische aandoeningen worden zes chronische aandoeningen behandeld: hartfalen, hartritmestoornissen, diabetes mellitus type I en II, migraine, dementie en ziekte van Parkinson. Tevens wordt aandacht besteed aan algemene oncologie en borstkanker. Het doel van deze cursus is dat je inzicht krijgt in: de achtergronden van een aantal belangrijke chronische aandoeningen; de farmacologische aangrijpingspunten van de bij die aandoeningen toegepaste geneesmiddelen; het belang van eigenschappen van het farmacon in relatie tot de farmacotherapeutische effectiviteit; de farmacotherapeutische afwegingen rond de behandelingsmogelijkheden van de bedoelde aandoeningen. 6 Cursuswijzer

7 LEERDOELEN Na afronding van de cursus ben je in staat: 1. de pathofysiologische achtergrond en hieraan gekoppeld de etiologie, symptomatologie en beloop van een aantal chronische aandoeningen te beschrijven; 2. de farmacologische aangrijpingspunten van geneesmiddelen bij een aantal chronische aandoeningen te beschrijven en, indien mogelijk, te verklaren wat de relatie is met het therapeutisch effect van deze geneesmiddelen; 3. de belangrijkste en/of meest voorkomende bijwerkingen van geneesmiddelen te benoemen en, indien mogelijk, te verklaren; 4. het gangbare medicamenteuze beleid van een aantal chronische aandoeningen te beschrijven en kritisch te beoordelen; 5. de aangetoonde effectiviteit van de verschillende behandelmethoden kwantitatief te beschrijven; 6. de relevante klinisch-chemische parameters en resultaten van klinische meetmethoden voor de diagnose, effectiviteit en bijwerkingen van de behandeling met betrekking tot de genoemde aandoeningen, te interpreteren; 7. de farmacokinetische en farmacodynamische interactiemechanismen te beschrijven; 8. belangrijke (ernstige en/of veelvoorkomende) interacties en contra-indicaties bij chronische aandoeningen te interpreteren (o.a. risicofactoren en bepalen klinische relevantie) en adequaat af te handelen; 9. het belang van eigenschappen van het farmacon en de verschillende toedieningsvormen en -routes te begrijpen in relatie tot farmacotherapeutische effectiviteit en bijwerkingen bij bovengenoemde aandoeningen; 10. een eerste- en tweede-uitgiftegesprek met een patiënt te voeren; 11. een enkelvoudige zorgvraag rondom het geneesmiddelgebruik van een patiënt te analyseren. 1.2 Plaats in het curriculum Samen met de cursussen MA102 Farmacotherapie op maat en MA103 Individuele productzorg vormt Chronische aandoeningen een goede basis voor de cursussen MA104 Farmacie in praktijk en MA107 Polyfarmacie. In deze twee cursussen worden de kennis en competenties die in de eerste drie cursussen afzonderlijk zijn getoetst, geïntegreerd en in praktijksituaties aangeboden. De cursus Chronische aandoeningen bereidt ook voor op de cursussen MA202 Klinische farmacie, MA302 Zorg op maat en MA303 Medicatiebeoordeling. In de cursus Chronische aandoeningen wordt verwacht dat je voorkennis bezit op het gebied van: (pathofysiologie van) hypertensie en bijbehorende (werkingsmechanismen en bijwerkingen van) geneesmiddelen; (pathofysiologie van) acuut coronair syndroom en bijbehorende (werkingsmechanismen en bijwerkingen van) geneesmiddelen; Cursuswijzer 7

8 hypercholesterolemie, atherosclerose; (pathogenese van) depressie en psychotische verschijnselen bijbehorende (werkingsmechanismen en bijwerkingen van) antidepressiva en antipsychotica. Deze voorkennis heb je bijvoorbeeld kunnen opdoen tijdens de vakken FA-204 Circulatie en FA-303 Farmacologie van het centraal zenuwstelsel (bachelor Farmacie) of tijdens andere relevante vakken in een andere bacheloropleiding. Tevens heb je voor de start van de master Farmacie een literatuurmap ontvangen waarin deze onderwerpen worden behandeld. Op het gebied van de productzorg gaan we ervanuit dat je je bewust bent van de relatie tussen enerzijds de (fysisch-chemische, biofarmaceutische en farmacokinetische) eigenschappen van de werkzame stof en de toedieningsvorm en het farmacotherapeutisch effect van het geneesmiddel. Deze aspecten zijn o.a. aan de orde geweest in de blokken FA- 202 Bereiding en analyse, FA-208 Formulering en bio-equivalentie en FA-304 Huid en dermatica van de bachelor Farmacie. We verwachten dat je met het voeren van een gestructureerd gesprek met een patiënt (luisteren, samenvatten, doorvragen) geen moeite hebt. STUDIELAST De duur van deze cursus is vijf weken. Na afronding van de cursus ontvang je 7,5 studiepunt. 1.3 Rooster en programma In de MyUU-app vind je de cijfers uit Osiris en je persoonlijk rooster. Op Blackboard vind je het detailrooster van de cursus Chronische Aandoeningen, evenals de groepsindeling. Nieuws en roosterwijzigingen worden op Blackboard vermeld. Wijzigingen kunnen tot op de dag van de activiteit worden ingevoerd. Regelmatig raadplegen van deze site is daarom aan te raden. Roosterwijzigingen worden namelijk niet in Osiris ingevoerd en komen dus niet in de MyUU-app. De grote lijnen van het programma van vind je in tabel 1. 8 Cursuswijzer

9 Tabel 1 Globaal programma Week Dag Activiteit 1 ma Introductiedag master Farmacie di HC HC HC OW-groep Inleiding Introductiecollege Antistolling Inleiding casuïstiekbespreking (CB) wo Zelfstudie do HC HC HC OW-groep Zelfstudie vr 2 ma WC Insulines di HC HC OW-groep Productzorg Bloedglucosemeting Klinische chemie CB Migraine Oncologie Patiëntenzorg CB Diabetes wo Zelfstudie do OW-groep Training MC CB Ziekte van Parkinson Eerste-uitgiftegesprekken vr Zelfstudie 3 ma Zelfstudie di HC OW-groep Atriumfibrilleren CB Hartfalen wo WC PPO Oncologie tutorbijeenkomst do OW-groep Training MC Workshop CB Atriumfibrilleren Tweede-uitgiftegesprekken Diabeteszorg vr Zelfstudie 4 ma Zelfstudie di Training MC WC Uitdagende situaties Hartfalen wo Zelfstudie do OW-groep CB Dementie vr Zelfstudie 5 ma Zelfstudie di HC vragenuur wo Toets MC do Zelfstudie vr Toets CB = casuïstiekbespreking; HC = hoorcollege; MC = mondelinge communicatie; OW-groep = onderwijsgroep; PPO = professionele en persoonlijke ontwikkeling; WC = werkcollege Cursuswijzer 9

10 1.4 Organisatie Voorzitter en examinator Prof. dr. A. (Ton) de Boer Afdeling Farmaco-epidemiologie & Klinische Farmacologie tel.: (secretariaat); Coördinator en examinator Dr. B.M. (Marianne) Verdel Afdeling Farmaco-epidemiologie & Klinische Farmacologie tel.: ; b.g.g.: (secretariaat); Docenten Op Blackboard ( /3.1 FA- Chronische aandoeningen) vind je de docenten die bij de cursus betrokken zijn. 10 Cursuswijzer

11 2. ONDERWIJSVORMEN De cursus levert een belangrijke bijdrage aan de inhoudelijke voorbereiding op de cursussen waarin je met praktijksituaties in aanraking komt. Een aantal veel voorkomende aandoeningen met de gangbare medicatie komt hier aan bod, zodat je de cursussen MA104 Farmacie in praktijk en MA107 Polyfarmacie recepten kunt verwerken. Bovendien is de kennis hierover van essentieel belang om te kunnen communiceren met patiënten over de geneesmiddelen en de eventuele problemen bij het gebruik in het kader van de medicatiebeoordeling. Ook wordt in de cursus een start gemaakt met het beoordelen van literatuur zodat je een eerste inschatting van de interne en externe validiteit van studieresultaten kan maken en de kwantitatieve aspecten van geneesmiddeleffecten kan schatten. Tijdens de cursus komen verschillende onderwijsvormen aan bod: casuïstiekbesprekingen, hoorcolleges, werkcolleges, trainingen en een workshop. Bij het merendeel van de onderwijsonderdelen wordt er van je verwacht dat je je van te voren goed hebt voorbereid. 2.1 Hoorcolleges Inleiding Tijdens het inleidende college krijg je over de inhoud, opzet, toetsing en organisatie van den de cursus Chronische aandoeningen. Introductiecollege Het doel van het introductiecollege is om aan te geven welk ingangsniveau wij van je verwachten op het gebied van cardiovasculaire en psychiatrische aandoeningen. Verder zal worden besproken welk aspecten wij van je verwachten ten aanzien van het niveau en diepgang van de zelfstudie. Antistolling Dit hoorcollege dient ter voorbereiding op de cardiovasculaire casus. Verder zal worden besproken welk aspecten wij van je verwachten ten aanzien van het eindniveau (literatuur zoeken, diepgang casus). Productzorg/Bloedglucosemeting In dit hoorcollege zal een inleiding worden gegeven over het taakgebied Productzorg in de master Farmacie. Verder wordt ingegaan op de rol van de toedieningsvorm bij de farmacotherapeutische behandeling. Een geneesmiddel is tenslotte meer dan een farmacon. Besproken wordt de relatie tussen de structuur en de eigenschappen van het molecuul, de werking en de toedieningsvorm. In het tweede deel van het hoorcolleges wordt de bloedglucosemeting besproken ter voorbereiding op het werkcolllege Insulines. Cursuswijzer 11

12 Klinische Chemie Tijdens dit hoorcollege wordt het belang van de klinische chemie besproken en de relatie met het werkveld van de apotheker. Tevens komen belangrijke klinisch-chemische parameters aan bod. Oncologie Dit hoorcollege bestaat uit twee delen: een inleiding in de kankerbiologie en een inleiding over kankertherapie. In het eerste gedeelte komen de processen aan bod die een rol spelen bij de vorming van kanker. In deel twee worden de verschillende therapieën bij de behandeling van kanker behandeld. Atriumfibrilleren In dit hoorcollege worden de classificatie en de risicofactoren van hartritmestoornissen besproken. Ook de elektrofysiologie van het hart en de (werkingsmechanismen van) diverse anti-aritmica komen in dit college aan bod. Patiëntenzorg Het taakgebied Patiëntenzorg speelt een centrale rol in de cursus. In het hoorcollege wordt het taakgebied geïntroduceerd en wordt het belang ervan besproken in de opleiding tot apotheker. In het college komt ook de competentie communicatie ter sprake. Patiëntgerichte communicatie is een belangrijk onderdeel van de farmaceutische patiëntenzorg. In dit college wordt een introductie gegeven over dit onderdeel in de master Farmacie. Verder wordt het belang en structuur van eerste- en tweede-uitgiftegesprekken behandeld. Studenten kunnen van te voren aangeven welke onderwerpen zij graag behandeld willen zien tijdens het college. 12 Cursuswijzer

13 2.2 Casusbesprekingen Er zijn zes besprekingen geroosterd waarin real life casuïstiek wordt bediscussieerd. De volgende ziektebeelden en de bijbehorende farmacotherapie komen aan de orde: diabetes mellitus, migraine, ziekte van Parkinson, hartfalen, atriumfibrilleren en dementie. Box 2: PGO-bijeenkomsten versus casusbesprekingen Bij PGO (probleemgestuurd onderwijs) zijn er per taak twee onderwijsbijeenkomsten. Tijdens de voorbespreking komen de eerste vijf stappen van de zevensprong aan de orde (moeilijke woorden, probleemstelling formuleren, brainstormen, systematische inventarisatie, leerdoelen formuleren). Na het verwerven van informatie en zelfstudie (stap 6) wordt de tweede bijeenkomst de gevonden informatie aan de hand van de leerdoelen nabesproken en wordt er teruggekoppeld naar de taak. Bij de PGO-bijeenkomsten is een student de voorzitter en is er bij de voorbesprekingen een notulist. Bij de casusbesprekingen is er één onderwijsbijeenkomst, waarin de casus (taak) wordt bediscussieerd. Deze discussie kan alleen plaatsvinden als alle studenten zich van te voren op de casus hebben voorbereid. De zelfstudie wordt gestructureerd doordat per casus de leerdoelen van te voren zijn geformuleerd. Tevens wordt er een overzicht gegeven van aanbevolen literatuur die bij de voorbereiding/zelfstudie geraadpleegd dient te worden. Tijdens de bespreking wordt kort door een student de leerstof samengevat, waarna de kennis die tijdens de zelfstudie is opgedaan wordt toegepast bij de discussie over de casus die tijdens de bespreking door de docent wordt ingebracht. Bij de casusbespreking neemt de docent de rol van voorzitter/discussieleider op zich. VOORBEREIDING OP DE CASUSBESPREKING Tijdens de cursus Chronische aandoeningen zijn er zes casusbesprekingen geroosterd. Op de eerste dag van de cursus is er een introductiebijeenkomst. In deze bijeenkomst zal de docent met je bespreken wat er van je verwacht voor en tijdens de bijeenkomsten en hoe je je inhoudelijk goed kunt voorbereiden. Bovendien wordt per casus aangegeven hoe je je zelfstudie kunt inrichten (zie Blackboard). Dat kun je doen door bij elke casus de onderstaande aspecten te bestuderen: - pathofysiologie van de aandoening met hieraan gekoppeld de etiologie; - symptomatologie, diagnostiek en het beloop; - geneesmiddelen die worden toegepast bij de betreffende aandoening en hun werkingsmechanisme (gekoppeld aan de pathofysiologische afwijkingen); - farmacotherapeutisch beleid (op basis van recente richtlijn); - belangrijkste studies waarop de richtlijnen zijn gebaseerd; - productzorg (toedieningsvormen); - kwantitatieve effecten (bedoeld en onbedoeld) van de relevante geneesmiddelen (zie relevante randomised clinical trials) Cursuswijzer 13

14 Verder staat bij elke casus aangegeven welke aspecten specifiek bij die casus aandacht krijgen en welke literatuur voor de zelfstudie wordt aanbevolen. Tevens is er afhankelijk van de casus extra informatie beschikbaar om je te ondersteunen bij de zelfstudie. Voor meer informatie kun je zelf extra literatuur/artikelen op te zoeken, maar bedenk wel dat de tijd voor zelfstudie beperkt is. In hoofdstuk 3 staat een overzicht van tijdschriften en (internet)bronnen die je kunt gebruiken. Figuur 2 Voorbereiding op de casusbesprekingen: In de rechthoeken staan de onderwerpen die in de voorbereiding bestudeerd moeten worden. Bij elke casusbespreking in is een instructie voor de zelfstudie opgenomen op basis waarvan je voor elke casus zo n figuur kunt construeren. Niet elk onderwerp is bij elke casus even belangrijk; dat komt in de zelfstudie-instructie ook naar voren. DE CASUSBESPREKING Het eerste gedeelte van de bijeenkomst (45-60 minuten) wordt besteed om vier aandachtspunten uit de van tevoren bestudeerde stof te bespreken in kleine groepjes (3-5 studenten). Elk groepje zal over een aandachtspunt moeten rapporteren aan de aanwezigen; de docent wijst per bijeenkomst daarvoor iemand aan. Tijdens het tweede gedeelte (30-45 minuten) ga je in hetzelfde groepje aan de slag met het vervolg op de casus. Soms is er een klinisch probleem, soms doet zich een vraag voor op het gebied van productzorg. De bedoeling is dat je de kennis kunt toepassen die je tijdens de zelfstudie hebt opgedaan (zie figuur 2). De casus wordt daarna plenair besproken. 14 Cursuswijzer

15 2.3 Werkcolleges Net zoals voor de casusbesprekingen dien je je op de werkcolleges voor te bereiden. Op Blackboard vermeld van er van te voren van je verwacht wordt. Productzorg: insulines In het werkcollege ga je aan de slag met casuïstiek rondom de formulering van insulines en de verschillende vormen van insulines die op markt zijn. Borstkanker Tijdens het werkcollege Borstkanker wordt er ingegaan op de werkingsmechanismen, formulering, dosering en bijwerkingen van diverse oncolytica bij de behandeling van borstkanker. Bovendien worden medische begrippen behandeld die van belang zijn bij deze aandoening. Hartfalen Het centrale thema in het werkcollege Hartfalen is evidence. Aan de hand van artikelen waarin randomised clinical trials of observationele studies worden besproken, komen de volgende vragen ter sprake: Wat is de kwaliteit van de studies? Wat zijn de kwantitatieve gunstige en ongunstige effecten van de geneesmiddelen? Wat is de plaats van de geneesmiddelen in de richtlijnen en is dat te verklaren op basis van studies? De aandoening hartfalen wordt als kapstok gebruikt om bovenstaande onderwerpen te behandelen. Je zult de opgedane vaardigheden in elke cursus kunnen inzetten. 2.4 Workshop Diabeteszorg Tijdens de workshop komen allerlei praktische zaken aan bod, waarmee je als apotheker bij de zorg aan patiënten met diabetes te maken krijgt. Voorbeelden zijn: het gebruik van bloedglucosemeters en de valkuilen bij het incorrect meten of op verkeerde tijden meten; peninstructie; verschil in voorgevulde pennen en een navulsysteem; insulineprofielen; hypo s; hyperglykemie; lipodystrofie. 2.5 Trainingen Patiëntgerichte communicatie Op het gebied van mondelinge communicatie worden drie trainingen aangeboden: eersteuitgiftegesprekken, tweede-uitgiftegesprekken en uitdagende situaties. Tijdens de trainingen worden deze baliegesprekken geoefend. De inhoud van de gesprekken sluit aan bij de casuïstiek in de cursus. De trainingen EU- en TU-gesprekken worden begeleid door de docenten van de casusbesprekingen; de training Uitdagende situaties wordt verzorgd door een docent Patiëntgerichte communicatie. Op Blackboard vind je meer informatie over het onderwerp mondelinge communicatie in. Cursuswijzer 15

16 3. STUDIEMATERIAAL Box 3: Kwaliteit en bruikbaarheid bronnen De academisch opgeleide apotheker is zelf verantwoordelijk voor de kwaliteit en de bruikbaarheid van zijn bronnen. Om je hierop voor te bereiden, wordt er in deze cursus niet gewerkt met een verplicht boek. Recente overzichtsartikelen zijn vaak veel nuttiger dan hoofdstukken uit boeken, al was het maar omdat de inzichten over de farmacotherapie van aandoeningen voortdurend veranderen. De praktijk heeft geleerd dat vooral in het New England Journal of Medicine, The Lancet, JAMA en de British Medical Journal (BMJ) vaak uitstekende reviews over de te bestuderen onderwerpen zijn te vinden. In tabel 2 staan een groot aantal bruikbare informatiebronnen en naslagwerken die je kunt gebruiken tijdens de cursus. Dit overzicht wordt in elke volgende cursus aangevuld. Tabel 2 (Selectie van) Bruikbare informatiebronnen en naslagwerken per onderwerp Onderwerp Literatuur/websites Cursus AANDOENINGEN EVIDENCE FARMACEUTISCHE PATIËNTENZORG FARMACOLOGIE GENEESMIDDELEN Clinical Medicine Kumar PJ, Clark ML (red), laatste editie, Bailliere Tindall, London, UK Medische startpagina Merck Manual: boek of de (Nederlandstalige) online versie: Cochrane reviews Geneesmiddelenbulletin (het GEBU) UptoDate: nuttige website met uitgebreide geneesmiddelinformatie Geneesmiddelinformatie op patiëntniveau Standaarden voor zelfzorg KNMP, 7 e editie 2014, ISBN De KNMP-zelfzorgstandaarden zijn ook te raadplegen via Goodman & Gilman s The Pharmacological basis of Therapeutics Brunton L et al. (red.), McGraw-Hill, New York Gezaghebbend farmacologisch handboek Medical Pharmacology at a glance Neal MJ, Wiley-Blackwell, New Jersey Pharmacology Rang HP, Dale MM & Ritter JM e.a. (red.), 7th edition, 2011 (of nieuwer), Churchill Livingstone, Edinburgh Teaching Research Centre Pharmacology College ter Beoordeling van Geneesmiddelen Voor de officiële preparaatteksten: 16 Cursuswijzer

17 KLINISCHE CHEMIE PRODUCTZORG RICHTLIJNEN Farmacotherapeutisch Kompas (FK) Drug Information Portal uitgebreide database met geneesmiddelgegevens Informatorium Medicamentorum (IM) voor informatie over geneesmiddelen, berekening creatinineklaring, BMI etc. Farmacotherapeutisch Kompas (FK) Referentiewaarden klinische chemie Recepteerkunde Bouwman-Boer Y (red.) 5 e herzien druk (2010), Bohn Stafleu van Loghum Practical Pharmaceutics Bouwman-Boer Y, Fenton-May V, Le Brun P (eds.) 2015, KNMP/Springer International Publishing, Switzerland CBO Nederlandse richtlijnen NHG-standaarden of in het tijdschrift Huisarts & Wetenschap Een grote hoeveelheid boeken en tijdschriften is online beschikbaar via de Universiteitsbibliotheek Het verdient aanbeveling een Personal Library aan te maken: Goede zoeksystemen voor het ontsluiten van de medische literatuur zijn onder meer PubMed en Scopus. Indien deze zoeksystemen via de Personal Library wordt opgestart (zie boven), zijn de zoekresultaten direct gekoppeld aan de online abonnementen van de Universiteitsbibliotheek. Via de Universiteitsbibliotheek zijn ook diverse relevante handboeken on line beschikbaar ( Access Medicine) Verder is de Kennisbank van de KNMP een uitstekend startpunt voor informatie over geneesmiddelen (IM, FNA, LNA) Cursuswijzer 17

18 4. TOETSING In deze cursus wordt zowel je kennis en inzicht met betrekking tot de behandelde aandoeningen en geneesmiddelen als je mondelinge vaardigheden tijdens een EU- en TUgesprek getoetst. Er zijn twee toetsmomenten: Schriftelijke toets: tentaminering van kennis en inzicht verworven gedurende de gehele cursus (inhoud casusbesprekingen (incl. literatuur) en inhoud hoor- en werkcolleges). De toets bestaat in elk geval uit een aantal open vragen; het is een schriftelijke gesloten boek toets. (leerdoelen 1 t/m 9) Formatieve toets Patiëntgerichte communicatie: beoordeling van de vaardigheden om effectief te communiceren met een patiënt bij eerste- en tweedeuitgiftecontacten en om een zorgvraag te analyseren (leerdoelen 10 en 11). De formatieve toets Patiëntgerichte communicatie telt niet mee voor het eindcijfer van de cursus Chronische aandoeningen. In de cursus MA104 Farmacie in praktijk vindt de summatieve toetsing plaats van verschillende onderdelen van de mondelinge communicatie. In de cursus MA104 wordt een besluit genomen over eventuele vrijstellingen op grond van eerder behaalde resultaten tijdens de formatieve toets in. Berekening eindcijfer De cursus is met goed gevolg afgerond als het cijfer van de schriftelijke toets een voldoende is (d.i. minimaal 5,5). Indien een voldoende is behaald, is het volgens de richtlijnen van het Onderwijs- en Examenreglement (OER) afgeronde cijfer van de eindtoets het eindcijfer voor deze cursus. Inzage van de toetsen Er is bij de cursus één inzagemoment gepland (zie rooster). Tijdens dit inzagemoment is inhoudelijke discussie over de beoordeling niet mogelijk. Wel kan er een foto worden gemaakt van het eigen werk. Indien je feedback wilt hebben bij een bepaalde vraag, dan is hiervoor via het feedbackformulier de gelegenheid. (zie Blackboard voor de procedure en het feedbackformulier) Aanvullende toetsing De aanvullende toets maakt integraal deel uit van de cursus. Dus als je geen voldoende hebt behaald voor de schriftelijke toets, ben je automatisch geplaatst voor de toets in de aanvullende toetsweek (zie detailrooster op Blackboard). Er is echter geen automatisch recht op de aanvullende toets. Voor detailinformatie: zie Box 4 met informatie van de examencommissie master Farmacie. 18 Cursuswijzer

19 Box 4: Algemene informatie over toetsing (afkomstig van de examencommissie master Farmacie) Legitimatie Bij de toetsen dien je je collegekaart én een geldig legitimatiebewijs te tonen (paspoort, rijbewijs, identiteitskaart) te tonen. Niet deelnemen aan een toets Wanneer een student niet kan deelnemen aan een toets, dient deze dat zo spoedig mogelijk, maar in ieder geval voor aanvang van de toetsing, per en met opgaaf van reden aan het studiepunt te melden. Wanneer voldaan is aan alle voorwaarden (zie paragraaf over aanvullende toetsing) kan de student toegelaten worden tot de aanvullende of vervangende toetsing. Bij een onvoldoende resultaat, kan de student bij de examencommissie een aanvraag indienen voor een extra aanvullende of vervangende toets. In dit geval verlangt de examencommissie bewijsmateriaal waaruit blijkt dat deelname aan de reguliere of aanvullende toets niet mogelijk was (zorg dus voor bewijsmateriaal!). De examencommissie beslist op grond van de aanvraag en het overlegde bewijsmateriaal of de student recht heeft op een extra aanvullende of vervangende toets. Wanneer de student zich niet afmeldt voor een reguliere toets wordt dit beschouwd als afmelding zonder geldige reden. De student kan -indien aan de inspanningsverplichtingen van de cursus is voldaan- aan de aanvullende of vervangende toets deelnemen. Mocht het resultaat hierna niet aan de eisen voldoen, dan dient de cursus opnieuw gevolgd te worden. De examencommissie heeft spreekuur, iedere woensdag uur, DDW De commissie is bereikbaar via Aanvullende of vervangende toetsing Indien de student aan alle inspanningsverplichtingen tijdens de cursus heeft voldaan, maar hem niettemin geen voldoende, maar wel minimaal het cijfer 4,0 (niet afgerond) is toegekend, wordt hij in de gelegenheid gesteld aan de aanvullende toetsing deel te nemen. Let wel: er is geen automatisch recht op aanvullende of vervangende toetsing. Een student kan door een examinator bij een onvoldoende eindresultaat uitgesloten worden van deelname aan een aanvullende of vervangende toets, indien hij gedurende de cursus niet aan alle inspanningsverplichtingen, zoals vermeld in de cursuswijzer, heeft voldaan. Binnen enkele dagen na het bekend maken van de einduitslag wordt dat door de examinator meegedeeld. Het recht op aanvullende of vervangende toetsing vervalt dus ook wanneer het eindresultaat 3,99 of lager is. De aanvullende toetsing wordt gehouden in de periode zoals vermeld in het rooster van de master Farmacie. De aanvullende toetsing is een integraal onderdeel van een cursus. De vorm en de inhoud van de toets (schriftelijk, mondeling, stofomschrijving etc.) worden bepaald door de examinatoren en tijdig bekend gemaakt. De student is verplicht deel te nemen aan de aanvullende toetsing die valt in de periode genoemd in het rooster. Deze aanvullende of vervangende toetsing is ook bedoeld voor studenten die door persoonlijke omstandigheden of door overmacht (zoals ziekte, vertraging openbaar vervoer) niet deel hebben kunnen nemen aan een reguliere toets. Cursuswijzer 19

20 Met nadruk wordt er op gewezen dat aan een student maar éénmaal een gelegenheid tot aanvullende toetsing wordt gegeven, tenzij door de examencommissie een uitzondering is gemaakt. Beroep Bij het College van Beroep voor de Examens (CBE) kun je in beroep gaan tegen het toegekende eindcijfer van een cursus. Het is zeer aan te bevelen de zaak eerst met de examinatoren (coördinator en/of voorzitter) van de cursus, en eventueel met de examencommissie te bespreken. Zie opleidingstatuut voor nadere informatie. Indien je bezwaar hebt tegen andere beslissingen die in deze cursus genomen zijn, kun je contact opnemen met de desbetreffende docent, de coördinator of je tutor. In de gevallen die niet beschreven zijn in deze paragraaf over de toetsing beslissen de examinatoren van de cursus. Meer informatie: Fraude Door de Universiteit Utrecht wordt fraude bestraft. In de OER is een paragraaf opgenomen welke sancties met betrekking tot fraude worden gehanteerd. Inzage Op grond van de OER heeft elke student recht op inzage van zijn/haar werk, alsmede de modelantwoorden en de norm aan de hand waarvan de beoordeling heeft plaats gevonden. Voor cursussen geldt dat er een collectief inzagemoment wordt georganiseerd. Tijdens de inzage zijn de opgaven, de modelantwoorden alsmede de normering voor de studenten beschikbaar. Indien gewenst kan je een foto maken van je eigen werk. Tijdens het inzagemoment heb je geen tas, pen of potlood bij de hand. Tijdens het inzagemoment wordt niet inhoudelijk gediscussieerd over de beantwoording van de vragen. Docenten kunnen wel een toelichting geven op de vragen en antwoorden en eventuele onduidelijkheden. Indien je na de inzage van mening bent dat een of meerdere vragen ten onrechte onjuist beoordeeld zijn, dan kan je dit kenbaar maken per aan de coördinator van de cursus. Mocht je het niet eens zijn met de coördinator, dan kun je beroep of bezwaar aantekenen bij het College van Beroep voor de Examens (CBE). Houd wel in de gaten dat een beroep bij het CBE binnen zes weken nadat het cijfer bekend gemaakt is in OSIRIS, moet worden ingediend. Het CBE heeft niet de taak en de bevoegdheid (en ook niet de inhoudelijke kennis) om een tentamen (opnieuw inhoudelijk) te beoordelen. Wat het CBE wel doet, is toetsen of de beoordeling voldoende zorgvuldig tot stand is gekomen en of zij voldoende is onderbouwd/gemotiveerd. Onvoldoende na aanvullende toetsing Indien het resultaat na de aanvullende of vervangende toets onvoldoende is, dient de cursus opnieuw gevolgd te worden. Ook het niet deelnemen aan de aanvullende toets betekent dat de student de cursus over moet doen, tenzij sprake is van persoonlijke omstandigheden of van overmacht. In dit geval kan de student in de gelegenheid gesteld worden een extra aanvullende of vervangende toets af te leggen. Verzoeken hiertoe dienen binnen 20 werkdagen na het moment van de aanvullende toetsing bij de examencommissie te worden ingediend. De student dient een dergelijk verzoek met schriftelijk bewijs te kunnen ondersteunen. Indien de omstandigheden van 20 Cursuswijzer

21 niet kunnen deelnemen van vertrouwelijke aard zijn, kan dit met de studieadviseur besproken worden. Bij toekenning van het verzoek wordt in overleg met de examinator een datum voor een nieuwe aanvullende of vervangende toets vastgesteld. Uitgangspunt hierbij is dat deelgenomen wordt aan een van de reguliere toetsen van de cursus. Indien de cursus, eventueel na aanvullende toetsing, niet of met een onvoldoende eindcijfer wordt afgerond, dient de gehele cursus te worden overgedaan. Dit houdt onder meer in dat aan alle activiteiten binnen de cursus dient te worden deelgenomen. Cursuswijzer 21

22 5. PROFESSIONELE EN PERSOONLIJKE ONTWIKKELING (PPO) Tijdens de cursus Chronische aandoeningen is er een dagdeel gereserveerd voor een tutorgroepbijeenkomst van de cursus Professionele en Persoonlijke Ontwikkeling (PPO). Tijdens deze tutorgroepbijeenkomst zal er aandacht worden besteed aan het tutoraat in zijn algemeenheid, het opstellen van een POP en het geven en ontvangen van feedback. Mogelijke ondersteunende materialen uit de cursus die je voor je e-portfolio kunt gebruiken zijn: feedback op je functioneren binnen de casusbesprekingen en/of je beoordeling voor de diagnostische toets mondelinge communicatie. Box 5: Algemene informatie over Professionele en Persoonlijke Ontwikkeling (afkomstig van de coördinator van de cursussen MA100/MA200/MA300. De cursus Professionele en persoonlijke ontwikkeling (PPO) draagt bij aan het vergroten van je motivatie, inzicht in je eigen competenties, academisch zelfvertrouwen, eigen verantwoordelijkheid en zelfredzaamheid. Om de doelstellingen en leerdoelen van de cursus Professionele en persoonlijke ontwikkeling te kunnen behalen, word je vanuit de opleiding begeleid door een tutor. Deze begeleiding bestaat uit ondersteunend onderwijs in de vorm van tutorgroepbijeenkomsten met de tutor en individuele tutorgesprekken tussen de student en de tutor. Deze bijeenkomsten en gesprekken vormen een verplicht onderdeel van de cursus. De onderwijsactiviteiten van PPO vinden gedurende de gehele master op regelmatige basis plaats. Deze PPO-activiteiten zijn niet specifiek gekoppeld aan een bepaalde cursus, maar vinden in een bepaalde periode plaats. Binnen iedere cursus is een dagdeel gereserveerd die je de gelegenheid biedt aan je professionele en persoonlijke ontwikkeling te werken. Deze PPO-dagdelen worden besteed aan tutorgroepbijeenkomsten, individuele tutorgesprekken of zelfstudietijd. De PPOactiviteiten zijn opgenomen in het rooster van de cursussen in de desbetreffende periode. Tutorgroepbijeenkomsten Individuele tutorgesprekken Zelfstudie jaar 1 MA100 P1.1 (P3.1*) P2.1 (P4.1*) P3.2 (P1.2*) P2.2 (P4.2*) P4.2 (P2.2*) P1.2 (P3.2*) P3.1 (P1.1*) Jaar 2 MA200 Jaar 3 MA300 Informatie volgt Informatie volgt * studenten die per februari instromen 22 Cursuswijzer

23 Je presenteert je persoonlijke en professionele ontwikkeling in een e-portfolio in de vorm van ondersteunende materialen, zoals ontvangen feedback, (zelf)reflecties, video s, presentaties en essays op basis van resultaten van cursussen en cursusonderdelen (ontwikkelingsportfolio). Alleen jijzelf en je tutor hebben inzicht in het gehele e-portfolio. Wel biedt het e-portfolio docenten van andere cursussen de mogelijkheid om zowel positieve als negatieve punten vast te leggen ten aanzien van professioneel gedrag. Dit maakt het voor de tutor mogelijk om je persoonlijke begeleiding aan te bieden en te coachen op het gebied van studievoortgang, persoonlijke ontwikkeling en het maken van keuzes voor de toekomst. Daarnaast bevat het e-portfolio een openbaar gedeelte waarin je jezelf naar derden presenteert door middel van je CV en producten waar je bijzonder trots op bent (showcase portfolio). Een uitgebreide beschrijving van de inhoud, leerdoelen, onderwijsactiviteiten, opdrachten etc. vind je in de cursuswijzer Professionele en Persoonlijke Ontwikkeling (FA-MA100/200/300). Cursuswijzer 23