Cytostatica. Inleiding
|
|
- Petrus Smits
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 043 1 Cytostatica Inleiding Er wordt de laatste tijd veel aandacht besteed aan mogelijkheden om kanker te voorkomen. Hierbij kan gedacht worden aan veranderingen in ons leefpatroon, bijvoorbeeld stoppen met roken, of de aanwezigheid van bepaalde produkten in ons dagelijks dieet, zoals seleen en sommige vitamines. Deze Chemische Feitelijkheid is echter geheel gewijd aan cytostatica; chemische verbindingen die gebruikt kunnen worden bij de behandeling van kanker. Er is tegenwoordig een scala van cytostatica beschikbaar voor de chemotherapie van kanker. Men kan als belangrijkste groepen onderscheiden: antimetabolieten, alkylerende middelen, antitumor-platinacomplexen, antitumor-antibiotica en tubulineremmers. Een volledig overzicht van cytostatica kan in dit bestek niet gegeven worden. Hiervoor wordt verwezen naar de in de literatuurlijst vermelde publikaties. Wat is kanker? In het menselijk lichaam is voortdurend sprake van het afsterven van cellen, die door nieuwe cellen vervangen worden. Deze nieuwe cellen zijn het resultaat van celdelingsprocessen, waarbij uit één moedercel twee volledig identieke dochtercellen gevormd worden. Daartoe moet de erfelijke informatie die in de celkern opgeslagen ligt en waarvan het DNA (desoxyribonucleïnezuur) de drager is, ook aan beide dochtercellen meegegeven worden. Tijdens het celdelingsproces treedt dan ook een verdubbeling van het DNA op. Niet alle soorten cellen delen even snel. Een kenmerkende eigenschap van kankercellen (tumorcellen) is dat zij zich snel en ongeremd delen, als gevolg van een verstoring in het evenwicht tussen de
2 043 2 Cytostatica factoren die celdeling bevorderen en die celdeling remmen. Er ontstaat daardoor een invasief groeiende tumor die andere weefsels binnendringt en hun functioneren verstoort. Het is niet precies bekend hoe deze verstoring tot stand komt, maar er zijn wel een aantal factoren (zgn. carcinogenen) aanwijsbaar die het ontstaan van tumoren bevorderen: bijvoorbeeld roken, radioactieve straling, ultraviolet licht, bepaalde chemische stoffen zoals benzeen, aniline en asbest, en bepaalde virussen. Daarnaast gaan een verminderde functie van het afweersysteem en het lijden aan bepaalde ziekten (zoals pernicieuze anaemie, ziekte van Crohn, AIDS) samen met een verhoogde kans op het ontstaan van kanker. Een typerende eigenschap van kwaadaardige tumoren is dat zich cellen van de primaire tumor losmaken, die zich op een andere plaats in het lichaam weer vastmaken en vroeg of laat tot een nieuwe tumor (metastase) kunnen uitgroeien. Hierdoor is behandeling van alleen de primaire tumor vaak niet toereikend om blijvende genezing te bereiken; veel aandacht wordt dan ook besteed aan het vroegtijdig opsporen en behandelen van metastasen. Klinische toepassing van cytostatica Bij de behandeling van kanker staan de arts drie vormen van therapie ten dienste: chirurgie, bestraling (radiotherapie) en cytostatica (chemotherapie). Meestal worden deze therapieën in combinatie met elkaar toegepast. De belangrijkste rol van chemotherapie is het bestrijden van metastasen of restanten tumor die bij chirurgie of bestraling niet volledig weggenomen kunnen worden. Vaak worden cytostatica gegeven in een situatie waarbij nog geen metastasen aantoonbaar zijn, maar er een goede reden is om aan te nemen dat er al micrometastasen gevormd zijn. Deze adjuvant chemotherapie is erop gericht mogelijke metastasen zo vroeg mogelijk te bestrijden en daarmee de kans op uiteindelijke genezing te verhogen. Mede dankzij de invoering van nieuwe cytostatica is in de afgelopen decennia het genezingspercentage voor diverse vormen van kanker sterk verbeterd. Tumoren waarbij tegenwoordig een hoog genezingspercentage bereikt kan worden zijn o.a. acute leukemie (een vorm van bloedkanker), lymfeklierkanker (bijv. ziekte van Hodgkin, en
3 043 3 Burkitt s lymfoom), en zaadbaltumoren. Tumoren die minder gevoelig zijn maar waarbij wel een langdurige teruggang in tumorgrootte bereikt kan worden, zijn o.a. uitgezaaide borstkanker en kanker van de eierstokken, chronische leukemieën en longkanker van het kleincellige type. Tenslotte zijn er tumoren die niet of nauwelijks reageren op chemotherapie, o.a. tumoren in het hoofd-halsgebied, blaaskanker, maag- en darmkanker, kwaadaardig melanoom (een kwaadaardige vorm van huidkanker), botkanker en longkanker van het plaveiselcel-type. Het zal duidelijk zijn, dat ondanks de aanzienlijke vooruitgang die bij de behandeling van sommige vormen van kanker geboekt is, juist enkele van de meest voorkomende vormen van kanker (long, borst, dikke darm) niet of slecht reageren op cytostatica. Het feit dat de meeste cytostatica gericht zijn op het remmen van celdeling, maakt dat ook normale sneldelende cellen gevoelig zijn voor de inwerking van cytostatica. Dit uit zich dan ook in een aantal vrij algemene bijwerkingen. Zo leidt een remming van het beenmerg tot een gebrek aan bloedcellen, wat o.a. tot infecties en een verhoogde kans op bloedingen leidt. Ook het slijmvlies van het maagdarmkanaal en de haarwortels zijn weefsels die erg gevoelig zijn voor cytostatica. Frequente bijwerkingen die hierop berusten zijn irritatie en ontstekingen van het mondslijmvlies, misselijkheid, braken, diarree en haaruitval. Deze bijwerkingen geven de beperkingen van cytostatische behandeling aan. Bij de toepassing van cytostatica gaat het steeds om een compromis tussen de gewenste effecten op de tumor en de toelaatbaar geachte beschadiging van gezond weefsel. De ruimte tussen deze effecten, de therapeutische breedte, is meestal erg smal en vraagt veel aandacht van de behandelende arts en de verpleegkundigen. Een tweede beperking van de bruikbaarheid van cytostatica is dat bij herhaaldelijk of langdurige blootstelling aan een cytostaticum de tumor ongevoelig kan worden voor het middel; er ontwikkelt zich resistentie. Vaak is overgaan op een ander middel dan de enige oplossing. Middelen die resistentie zouden kunnen opheffen of voorkomen, staan momenteel erg in de belangstelling bij onderzoekers. Gezien de potentiële giftigheid van de meeste cytostatica, dienen artsen, apothekers en verpleegkundigen die geregeld met deze middelen
4 043 4 Cytostatica in aanraking komen afdoende voorzorgsmaatregelen te nemen om besmetting te voorkomen. Het dragen van handschoenen, beschermende kleding en een mondkapje bij het toebereiden van een cytostaticum en het op verantwoorde wijze afvoeren van restanten en besmet materiaal zijn noodzakelijk. Door hun inwerking op het DNA kunnen vele cytostatica blijvende veranderingen in het erfelijk materiaal teweeg brengen en op langere termijn zelf aanleiding geven tot het ontstaan van kanker. Ontwikkeling van cytostatica Aan de klinische toepassing van cytostatica gaat een omvangrijk ontwikkelingsproces vooraf. In de preklinische fase worden stoffen getest op hun antitumorwerking, zowel in de reageerbuis als in levende dieren. De stoffen voor dit onderzoek kunnen doelbewust ontworpen zijn op basis van kennis van de biochemie van de tumorcel dan wel min of meer willekeurig gekozen zijn uit het totale bestand aan chemische stoffen. Een derde benadering is de synthese van structuurvarianten op reeds bekende cytostatica, teneinde de therapeutische breedte te verbeteren. Het gebruik van getransplanteerde stukjes tumor van humane oorsprong in muizen lijkt veelbelovend als testmodel voor het preklinisch onderzoek van nieuwe cytostatica. Wanneer op basis van preklinisch onderzoek eenmaal een veelbelovende stof gevonden is, volgen een aantal stappen, zoals de ontwikkeling van een geschikte toedieningsvorm en het vaststellen van de algemene toxiciteit in proefdieren, voordat het middel voor het eerst aan patiënten toegediend kan worden. Tot de organisaties die op dit terrein actief zijn behoren o.a. het National Cancer lnstitute (NCI) van de Verenigde Staten, de European Organization for Research and Treatment of Cancer (EORTC), waarvan het New Drug Development Office in Amsterdam gevestigd is en verschillende nationale kankeronderzoekorganisaties zoals het Koningin Wilhelminafonds. Daarnaast zijn verschillende farmaceutische industrieën actief op dit gebied.
5 043 5 Overzicht van cytostatica Celdeling gaat samen met een verdubbeling van het DNA in de celkern. Veel cytostatica ontlenen hun remmende werking op kankercellen (of beter gezegd: op sneldelende cellen) aan het feit dat ze ingrijpen op de aanmaak of het functioneren van het DNA. Zowel het DNA zelf als de bouwstenen (nucleotiden) waaruit het DNA gevormd wordt kunnen het doelwit zijn. Antimetabolieten Antimetabolieten werken doordat ze de aanmaakprocessen (metabolisme) van essentiële bestanddelen voor de handhaving en deling van de cel remmen. De antimetaboliet-moleculen nemen zelf de plaats in van de natuurlijke uitgangsstoffen, waardoor er verkeerde produkten gevormd worden die voor de cel niet bruikbaar zijn. Chemisch lijken antimetabolieten altijd sterk op de natuurlijke stof waarvan ze de plaats in het celmetabolisme overnemen. De belangrijkste sub-groepen zijn de foliumzuur-antagonisten en de fluoropyrimidines. Van beide nu een voorbeeld: Methotrexate (MTX; merknamen: Abitrexate, Emthexate, Ledertrexate, Mexate). Tetrahydrofoliumzuur is een onmisbare hulpstof bij de aanmaak van purinenucleotiden en thymidilaat, beide DNA-bouwstenen. Tetrahydrofoliumzuur wordt onder de katalytische invloed van het enzym dihydrofolaat-reductase gevormd uit dihydrofoliumzuur. Dankzij de structuurovereenkomst van MTX met dihydrofoliumzuur blokkeert MTX de toegang van dihydrofoliumzuur tot de actieve plek van dihydrofolaat-reductase. Daardoor wordt de vorming van tetrahydrofoliumzuur sterk geremd; vandaar de naam foliumzuur-antagonisten. 5-Fluorouracil (5-FU; merknamen: Fluorouracil, Fluoro-uracil). In tegenstelling tot vele andere cytostatica is 5-FU doelbewust ontworpen als antitumormiddel. De ontdekking dat tumorcellen efficiënter gebruik maken van uracil voor hun DNA-synthese dan nor-
6 043 6 Cytostatica HN O F O N H Figuur 1. Structuurformule van 5-fluorouracil; bij uracil ontbreekt het fluoratoom (F). male cellen, leidde tot de synthese van uracil-derivaten met een 5-fluor-substitutie. Op deze manier hoopt men bij voorkeur de DNA-synthese van tumorcellen te remmen boven die van normale cellen. Tegenwoordig is bekend dat 5-FU als zodanig niet werkzaam is, maar in het lichaam omgezet wordt in de overeenkomstige fluorouracil bevattende nucleotiden FUTP en FdUMP, die de antitumoractiviteiten vertegenwoordigen. Met deze gefluorideerde nucleotiden kan geen goed functionerend DNA gemaakt worden. Overige antimetabolieten Verschillende andere antimetabolieten zijn of worden onderzocht op hun antitumoractiviteit. Voorbeelden zijn o.a. cytosine-arabinsoside (cytarabine; Alexan, Cytosan) en 5-azacytidine, die structuurverwantschap vertonen met cytidine; de purineanaloga 6-mercaptopurine (Purinethol) en 6-thioguanine (Lanvis) die gelijkenis vertonen met de natuurlijke purines hypoxanthine en guanine. Alkylerende middelen In tegenstelling tot de klasse van de antimetabolieten hebben de alkylerende middelen een directe werking op het reeds in de cel aanwezige DNA. Het werkingsprincipe van deze middelen berust op een onomkeerbare reactie van de stof of een daaruit gevormd sterk reactief produkt met het DNA. Hierbij worden alkylgroepen gekoppeld aan het DNA. Behalve met het DNA kunnen alkylerende middelen ook reageren met andere verbindingen in een cel zoals eiwitten, aminozuren en glutathion, maar dat is waarschijnlijk minder belangrijk voor de werking.
7 043 7 Als gevolg van de alkyleringsreactie treden verstoringen op in de functie van het DNA. De in het DNA opgeslagen erfelijke informatie kan niet meer (goed) afgelezen worden, waardoor de overlevingskansen en het vermogen tot deling van de betreffende cel verloren gaan. Een tweede effect is het optreden van breuken in de DNA-ketens. Dit is een gevolg van de herstelmechanismen die door de alkyleringsreactie uitgelokt worden. Bij deze herstelreactie wordt de DNA-keten op de plaats van alkylering doorgeknipt door een in de cel aanwezig enzymsysteem. Tenslotte kunnen in geval van cytostatica met meer dan één alkylerende functie per molecule (bijv. stikstofmosterd) dwarsverbindingen tussen de gepaarde DNA-strengen aangebracht worden, waardoor celdeling onmogelijk wordt. De belangrijkste alkylerende middelen zijn de stikstofmosterd-derivaten en de chloroethylnitrosoureum-derivaten. Stikstofmosterd-derivaten Deze stoffen zijn chemisch afgeleid van de blaartrekkende oorlogsgassen uit de Eerste Wereldoorlog. Stikstofmosterd (merknaam: Mustine) was het eerste alkylerende middel dat klinisch onderzocht werd. In een waterige oplossing is stikstofmosterd een zeer reactieve verbinding die moeilijk hanteerbaar is en daarom niet veel meer toegepast wordt. De bekendste vertegenwoordiger uit deze groep middelen is cyclofosfamide (merknaam: Endoxan). De antitumoractiviteit van cyclofosfamide berust op omzetting in de lever tot het 4-hydroxyderivaat, gevolgd door een aantal verdere omzettingen, waarbij actieve alkylerende produkten gevormd worden. Chloroethylnitrosoureum-derivaten Er wordt verondersteld dat de alkylerende werking van deze verbinding in stappen verloopt: in waterige oplossing ontstaat eerst het reactieve chloroethylcarboniumion dat vervolgens het DNA alkyleert. De bekendste vertegenwoordiger uit deze klasse is lomustine (merknamen: Cecenu. Lucostin).
8 043 8 Cytostatica Platinacomplexen met antitumorwerking Cisplatin (merknamen: Abiplatin, Platinol, Platistine, Platosin) is een platinacomplex (fig. 2) waarvan de antitumorwerking in 1969 aangetoond werd en dat een belangrijke aanwinst voor de chemotherapie van kanker bleek te zijn. De werking van cisplatin berust op de vorming van een reactief complex in waterige oplossing door uitwisseling van beide chlorides met watermoleculen. Dit complex kan zich covalent binden aan DNA, waardoor veranderingen optreden analoog aan die bij alkylerende middelen. Vooral de vorming van dwarsverbindingen tussen de DNA-ketens lijkt van belang te zijn voor de werking van cisplatin. H 3 N Cl Pt H 3 N Cl Figuur 2. Structuurformule van cisplatin. De klinische toepassing van cisplatin wordt sterk bemoeilijkt door de schadelijke effecten op de nier. Nieuw platinacomplexen zonder de niertoxiciteit van cisplatin, maar met een vergelijkbare antitumorwerking, zijn in een vergevorderd stadium van ontwikkeling. Antibiotica met antitumorwerking Behalve een remmende werking op de groei van micro-organismen hebben sommige antibiotica ook een antitumorwerking. Van deze antibiotica is het werkingsmechanisme niet altijd even goed bekend. Deze groep bevat echter enkele zeer waardevolle middelen voor de praktijk. Bleomycine (merknaam: Bleomycin) bestaat uit een mengsel van structuurverwante peptiden met daaraan gebonden suikers, die als gistingsprodukt van Streptomyces verticullus geïsoleerd worden. De
9 043 9 antitumoractiviteit berust waarschijnlijk op binding aan het DNA met als gevolg het optreden van breuken in de DNA-ketens. De anthracyclines, waarvan daunorubicine (Cerubidine) en doxorubicine of adriamycine (Adriblastina) de bekendste zijn, nemen tegenwoordig een vooraanstaande plaats in bij de chemotherapie van kanker. Deze stoffen behoren chemisch tot de klasse van de anthrachinonen en worden sterk gebonden aan het DNA. Het antibioticum wordt als het ware ingesloten in de dubbelstrengs DNA-spiraal (intercalatie). Daarnaast kunnen de anthracyclines complexen vormen met tweewaardige kationen, deelnemen aan oxidatie-reductie en direct of indirect reageren met bestanddelen van de celmembraan. Dit laatste is een van de mogelijke verklaringen voor de onherstelbare beschadiging van de hartspier die vaak optreedt met deze middelen. Andere klinisch toegepaste antitumor-antibiotica zijn bijv. mitomycine C (Mutamycin) en dactinomycine (Lyovac Cosmegen). Tubuline-remmers Het cytoplasma van alle cellen bevat een eiwit, het tubuline, dat in evenwicht is met de gepolymeriseerde vorm daarvan, dat het microtubulair systeem vormt. Dit systeem speelt een belangrijke rol in de fase direct voorafgaande aan de werkelijke celdeling. Tubuline-remmers binden zich aan het tubuline en verstoren daardoor de opbouw van het microtubulair systeem. De bekendste tubuline-remmers zijn de vinca-alkaloïden vincristine (Oncovin; Vincrist) en vinblastine (Velbe), geïsoleerd uit de sierheester Vinca rosea en het epipodofyllotoxine VP16 (etoposide; Vepesid), een halfsynthetisch afgeleide van het alruin-extract podofyllotoxine. Wetgeving ten aanzien van cytostatica Evenals gewone geneesmiddelen vallen cytostatica in Nederland onder de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening. Dat betekent dat een
10 Cytostatica cytostaticum als geneesmiddel geregistreerd moet worden door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, voor het op de markt gebracht mag worden. In vergelijking met de meeste andere geneesmiddelen, zijn de eisen die aan cytostatica gesteld worden met betrekking tot hun nevenwerkingen minder stringent. Gezien de grote behoefte aan afdoende behandelingsmethoden voor kanker is men hier geneigd meer bijwerkingen te accepteren van een middel dat effectief is. Ook voor produkten die zich nog in experimenteel klinisch onderzoek bevinden geeft de Wet op de Geneesmiddelenvoorziening enige voorschriften. Toekomstperspectief Uit het voorafgaande zal duidelijk zijn dat voor veel vormen van kanker nog geen afdoende therapie voorhanden is. Het verbeteren van de bestaande chemotherapie en het zoeken naar geheel nieuwe cytostatica vormen dan ook een grote uitdaging voor zowel artsen als onderzoekers in de laboratoria. Vooruitgang in de chemotherapie van kanker zal gebaseerd moeten zijn op verdere optimalisering van het gebruik van de bestaande middelen, en het ontwikkelen van geheel nieuwe middelen met een verbeterde therapeutische breedte. Resultaten van fundamenteel onderzoek kunnen mogelijke biochemische doelen voor dergelijke nieuwe middelen aangeven. Wellicht zal het ook mogelijk zijn om cytostatica te ontwikkelen die minder snel aanleiding geven tot het ontstaan van resistentie. Hoopgevende ontwikkelingen zijn te zien op het gebied van de immunotherapie, waarbij het lichaamseigen afweersysteem gemobiliseerd wordt in de strijd tegen kankercellen. De stoffen die dit proces op gang brengen, zoals interferon en interleukine, zijn eigenlijk niet meer als cytostatica te beschouwen. Literatuur B. A. Chabner en C. E. Myers, Clinical Pharmacology of Cancer Chemotherapy, In: Cancer: Principles and Practice of On-
11 cology. Eds. V. T. DeVita. S. Hellmann. S. A. Rosenberg; Lippincott, Philadelphia, D. Th. Sleijfer. Medicamenteuze Therapie. In: Medische Zorg voor de Patiënt met Kanker. Redaktie: B. G. Szabó, E. van der Ploeg en E. S. Brand, Elsevier, Amsterdam/Brussel, J. H. Mulder en A. T. van Oosterom, Kankerchemotherapie in de praktijk, vijfde herziene druk; Bohn, Scheltema & Holkema, Utrecht/ Antwerpen, J. M. Dreschler, De Kankerpatiënt, met bijdragen van C. Aalders, C. Hartman en M. Roest; Stafleu, Alphen a/d Rijn, 1985 p. 99 e.v. december 1986 Dr. M. W. Lobbezoo Dr. B. Winograd EORTC-New Drug Development Office, VU Ziekenhuis, Amsterdam
Het is een ziekte die jarenlang door verschillende factoren zich ontwikkeld. Sommige factoren kun je zelf voorkomen, een paar niet.
Werkstuk door een scholier 1583 woorden 23 april 2011 4,9 12 keer beoordeeld Vak Zorg en welzijn KANKER: Ik ga vandaag mijn spreekbeurt houden over kanker om twee redenen. De eerste is dat iedereen kanker
Nadere informatieBehandelingen bij longkanker. inclusief klinische studie immuuntherapie
Behandelingen bij longkanker inclusief klinische studie immuuntherapie 1 Longkanker Longkanker is niet één ziekte: er bestaan meerdere vormen van longkanker. In deze brochure bespreken we de twee meest
Nadere informatieKanker Therapie Gevaren
Opleiding apotheekassistenten 2008 Anti-tumorale geneesmiddelen Karen Vermis UZ Gent 1 Kanker Therapie Gevaren Opleiding apotheekassistenten 2008 2 Kanker Therapie Gevaren Opleiding apotheekassistenten
Nadere informatieBiotransformatie en toxiciteit van
Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol 062 1 Biotransformatie en toxiciteit van paracetamol Inleiding Paracetamol is het farmacologisch actieve bestanddeel van een groot aantal vrij en op recept
Nadere informatieKanker. Inleiding. Wat is kanker. Hoe ontstaat kanker
Kanker Inleiding Ik heb dit onderwerp gekozen omdat veel mensen niet weten wat kanker precies inhoud en ik zelf er ook meer van wil weten omdat mijn oma er in de zomervakantie aan gestorven is. Dat je
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38737 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Goeij, Bart E.C.G. de Title: Antibody-drug conjugates in cancer Issue Date: 2016-04-13
Nadere informatieBehandeling borstkanker
Behandeling borstkanker 1. Heelkunde (chirurgie) (operatie): - Borstsparend: betekent wegname van het gezwel met veiligheidsmarge van gezond weefsel rondom en wegname van de schildwachtklier (poortwachterklier
Nadere informatie6,4. Praktische-opdracht door een scholier 2282 woorden 17 januari keer beoordeeld
Praktische-opdracht door een scholier 2282 woorden 17 januari 2004 6,4 35 keer beoordeeld Vak ANW Onderzoeksvraag: Hoe wordt kanker bestreden en wat zijn de ontwikkelingen? Inhoudsopgave Inleiding Wat
Nadere informatieDocentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus
Docentenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen
Nadere informatieInvriezen van zaad bij een behandeling voor kanker
Centrum voor Voortplantingsgeneeskunde Invriezen van zaad bij een behandeling voor kanker Inleiding U heeft te horen gekregen van uw behandelend arts dat u kanker heeft. Samen met de arts heeft u besloten
Nadere informatieWerkstuk Biologie Hersenkanker/tumor
Werkstuk Biologie Hersenkanker/tumor Werkstuk door een scholier 1349 woorden 19 oktober 2003 6 70 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Mijn werkstuk gaat over hersentumoren. Ik heb het gekozen omdat
Nadere informatie1 ziekte waarbij cellen zich ongeremd delen en zich door het lichaam verspreiden 2 voortwoekerend kwaad 3 ziekte bij dieren, planten of bomen
Spreekbeurt door een scholier 1244 woorden 14 september 2007 6,9 13 keer beoordeeld Vak Biologie 1 Definitie 1.1 Definitie Van Daele 1 ziekte waarbij cellen zich ongeremd delen en zich door het lichaam
Nadere informatieEen samenvatting van de informatie die we hadden toen we bij punt 6 van het logboek waren.
Boekverslag door M. 1755 woorden 21 maart 2003 6.7 132 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding Dit jaar moesten we als handelingsopdracht een sectorwerkstuk maken in tweetallen. Michelle en ik hebben allebei
Nadere informatieSummary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken)
Summary in Dutch (Nederlandse samenvatting voor leken) 13_Smakman.indd 173 10-02-2006 11:30:37 Het menselijk lichaam bestaat uit een groot aantal organen en weefsels die zijn opgebouwd uit miljarden cellen.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
8 Nederlandse samenvatting maligniteit. Van de ruim 81.000 nieuwe gevallen van kanker in 2005 waren het er 2650 in het hoofd-halsgebied. In vergelijking met andere landen vaak mond- keelholte en strottenhoofdkanker
Nadere informatieDe meest voorkomende bijverschijnselen zijn: Bijverschijnselen die weinig voorkomen: Bijverschijnselen die zelden voorkomen:
Methotrexaat Uw behandelend maag-darm-leverarts heeft u verteld dat u in aanmerking komt voor een onderhoudsbehandeling met Methotrexaat in verband met een chronische ontstekingsziekte van de darmen (ziekte
Nadere informatie100 jaar Antoni van Leeuwenhoek
100 jaar Antoni van Leeuwenhoek Onze toekomstdroom Het Antoni van Leeuwenhoek koos 100 jaar geleden al voor de grensverleggende weg door onderzoek en specialistische zorg samen te voegen met één scherp
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling van
Nadere informatieHormonale therapie bij borstkanker
Hormonale therapie bij borstkanker Borstcentrum Máxima is gevestigd op locatie Eindhoven Operatie, bestraling en chemotherapie zijn de meest bekende behandelmethoden bij kanker. Bij bepaalde soorten kanker
Nadere informatieUW BEHANDELING MET BEACOPP ESCALATED
UW BEHANDELING MET BEACOPP ESCALATED KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_044 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken
Nadere informatieZIEKTE EN BEHANDELING
Patiënteninformatiedossier (PID) Longkanker (longcarcinoom) onderdeel ZIEKTE EN BEHANDELING LONGKANKER 2 INHOUD De longen... 4 Kanker... 4 Longkanker/longvlieskanker... 5 Behandeling... 7 3 De longen Ieder
Nadere informatieAlcohol: mondkanker en kanker aan het strottenhoofd, keel, slokdarm en lever komen vaker voor bij zware drinkers.
Werkstuk door een scholier 2332 woorden 12 februari 2004 6,3 33 keer beoordeeld Vak ANW Wat kan een oorzaak van kanker zijn? Oorzaak. Roken: het roken van sigaretten is de oorzaak van 85% van alle gevallen
Nadere informatieWachtdienstregeling Bel 148 GEZONDHEIDS TIP : EET BEWUSTER. Verbouwing APOTHEEK SOMA
GEZONDHEIDS TIP : EET BEWUSTER Gedachtenloos eten voor tv of computer kan leiden tot dwangmatig te veel voedselinname. Hoe eet je bewuster? Voordat je begint met eten, adem je enkele keren diep in en uit.
Nadere informatieProf.dr. Epie Boven Medisch oncoloog
Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Nieuwe antikanker medicijnen, hoge kosten Waarom ontsporen cellen in ons lichaam? De normale cel bevat 46 chromosomen, ook wel DNA genoemd - het DNA vormt ons genetisch
Nadere informatieBehandeling van patiënten met Hodgkin lymfoom: wikken en wegen? Josée Zijlstra Hematoloog Vumc j.zijlstra@vumc.nl
Behandeling van patiënten met Hodgkin lymfoom: wikken en wegen? Josée Zijlstra Hematoloog Vumc j.zijlstra@vumc.nl Wikken en wegen Wat is de beste behandeling? Beste behandeling? Grootste kans op genezing..
Nadere informatieMethotrexaat. bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum. Beter voor elkaar
Methotrexaat bij ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik van
Nadere informatieAlgemene informatie kinderkanker
Algemene informatie kinderkanker De behandeling van kinderen met kanker is in Nederland gecentraliseerd in 5 kinderkanker (kinderoncologische) centra en 2 beenmergtransplantatie centra. De 5 kinderkanker
Nadere informatieBij kanker veranderen de goede cellen in het lichaam. Dit worden slechte cellen. Deze slechte cellen blijven groeien. Het worden er steeds meer.
Dit is longkanker Bij kanker veranderen de goede cellen in het lichaam. Dit worden slechte cellen. Deze slechte cellen blijven groeien. Het worden er steeds meer. Bij longkanker zit de kanker in een long.
Nadere informatieMaag-,darm- en leverziekten. Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa
Afdeling: Onderwerp: Maag-,darm- en leverziekten Methotrexaat bij ziekte van Crohn en Colitis ulcerosa MTX (Methotrexaat) bij IBD (ziekte van Crohn) Uw behandelend arts heeft met u gesproken over het gebruik
Nadere informatieUW BEHANDELING MET CHOEP
UW BEHANDELING MET CHOEP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_051 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken 6 04 Medicatie
Nadere informatieWerkstuk Nederlands Kanker
Werkstuk Nederlands Kanker Werkstuk door een scholier 1713 woorden 17 januari 2003 7,2 361 keer beoordeeld Vak Nederlands 1 Wat is kanker? Kanker is de derde ergste doodsoorzaak in Nederland. Er zijn meer
Nadere informatieChemotherapie en nieuwe geneesmiddelen presentatie
Chemotherapie en nieuwe geneesmiddelen presentatie Naam: prof dr M.J. van den Bent Functie: hoofd neuro-oncologie unit Daniel den Hoed Oncologisch Centrum Rotterdam Wat is chemotherapie? De behandeling
Nadere informatieSamenvatting. Figuur 1. Een T cel gemedieerde immuun response. APC: antigen presenterende cel; Ag: antigen; TCR: T cel receptor.
Samenvatting Het immuunsysteem Het menselijke lichaam bevat een uniek systeem, het immuunsysteem, wat ons beschermt tegen ongewenste en schadelijk indringers (ook wel lichaamsvreemde substanties of pathogenen
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Inleiding
Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een
Nadere informatieUW BEHANDELING MET ABVD
UW BEHANDELING MET ABVD KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_001 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 3 03 Onderzoeken 5 04 Medicatie
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING In dit proefschrift worden zowel farmaceutische aspecten als ook anti-tumor activiteit en cardiotoxiciteit van het cytostaticum cyclopentenyl cytosine (CPEC) onderzocht. CPEC is
Nadere informatieUW BEHANDELING MET GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE
UW BEHANDELING MET GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_057 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling?
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) (Non) Hodgkin. onderdeel ZIEKTE EN BEHANDELING. (NON) HODGKIN Ziekte en behandeling
Patiënteninformatiedossier (PID) (Non) Hodgkin onderdeel ZIEKTE EN BEHANDELING (NON) HODGKIN 2 Inhoud Ziektebeeld en behandeling...4 Medisch onderzoek...4 Chemotherapie...5 Immunotherapie...6 Radiotherapie...7
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Leukemie
Praktische opdracht ANW Leukemie Praktische-opdracht door een scholier 2767 woorden 23 juni 2002 7,9 82 keer beoordeeld Vak ANW Organen/cellen die een belangrijke rol spelen In het beenmerg worden de bloedcellen
Nadere informatieAlgemene samenvatting
Algemene samenvatting De mens kan niet zonder zuurstof. De zuurstof die wij inademen wordt vanaf de longen door het bloed naar alle cellen van ons lichaam gebracht. De cellen kunnen deze zuurstof gebruiken
Nadere informatieKANKER EN KANKERONDERZOEK
DE GEMENE DELER KANKER EN KANKERONDERZOEK Naam: Klas: Datum: INLEIDING Kanker is een veelvoorkomende ziekte. Bijna een derde van de Nederlanders krijgt er vroeg of laat zelf mee te maken. Op dit moment
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MELFALAN PREDNISOLONE VELCADE
UW BEHANDELING MET MELFALAN PREDNISOLONE VELCADE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_059 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Voorbereiding en verloop van de
Nadere informatieLeerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Niveau: basis Lees de taal van de tumor Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre (CancerGenomiCs.nl) in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MABTHERA FLUDARABINE CYCLOFOSFAMIDE
UW BEHANDELING MET MABTHERA FLUDARABINE CYCLOFOSFAMIDE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_009 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling?
Nadere informatieBehandeling hematologie: ABVD
Behandeling hematologie: ABVD Beste patiënt In deze brochure vindt u informatie over uw behandeling met ABVD, de reden van de behandeling, het verloop van de therapie, de mogelijke nevenwerkingen en de
Nadere informatieDe drie conventionele behandelmethoden zijn: chirurgie, radiotherapie (bestraling) en chemotherapie.
TBK11-4 1 4. Behandelingsmethoden, therapieën (Pp-2) Doel: het lichaam volledig vrijmaken van de kankercellen of ze zodanig terugbrengen dat de tijd voor terugkeer de resterende levensverwachting van de
Nadere informatieBiologicals; nieuwe therapeutische opties
Biologicals; nieuwe therapeutische opties Lidwine Tick, internist hemato-oncoloog Veldhoven, 19 september 2013 "De wereld van Mab-jes, Nib-jes en Mus-sen". Anti-tumor behandeling Chirurgie Radiotherapie
Nadere informatieWerkstuk Biologie Leukemie
Werkstuk Biologie Leukemie Werkstuk door een scholier 2418 woorden 26 november 2003 7,2 164 keer beoordeeld Vak Biologie leukemie Motivatie Ik heb dit onderwerp gekozen omdat deze ziekte vooral bij kinderen
Nadere informatieMethotrexaat bij de Ziekte van Crohn
Patiënteninformatie Methotrexaat bij de Ziekte van Crohn rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van de Ziekte van Crohn. Om dit medicijn goed
Nadere informatieMitochondriën en oxidatieve stress
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. Ons richten op oxidatieve stress bij de ziekte van Huntington Celschade
Nadere informatieBehandeling hematologie R-CVP
Behandeling hematologie R-CVP Beste patiënt In deze brochure vindt u informatie over uw behandeling met R-CVP, de reden van de behandeling, het verloop van de therapie, de mogelijke nevenwerkingen en de
Nadere informatieVELCADE CYCLOFOSFAMIDE - DEXAMETHASONE
VELCADE CYCLOFOSFAMIDE - DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_041 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (=cytostatica) krijgt u? 3 02 Voorbereiding en verloop van de behandeling 3 03 Overzicht
Nadere informatieVeelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie
NIEUWE PERSPECTIEVEN Veelbelovend onderzoek van de afdeling Hematologie De diagnose leukemie, lymfklierkanker of multipel myeloom heeft een enorme impact op het leven van patiënten en hun omgeving. Vaak
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus
Nederlandse samenvatting Baarmoederhalskanker en het humaan papillomavirus Baarmoederhalskanker is de op een na meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Elk jaar krijgen wereldwijd ongeveer 500.000
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: 14-06-2017 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling
Nadere informatieDeze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon:
Deze patiënteninformatie is eigendom van: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats: Telefoon: 14-06-2017 Inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Belangrijke namen en telefoonnummers 3. Wat is kanker (algemeen) 4. Behandeling
Nadere informatieNon-Hodgkin lymfoom. Jessa Ziekenhuis vzw. Dienst kwaliteit. versie maart 2016 (Object-ID )
Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Non-Hodgkin lymfoom Dienst kwaliteit E-mail: info@jessazh.be Tel: 011 33 55 11 Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke
Nadere informatieUW BEHANDELING MET CHOP
UW BEHANDELING MET CHOP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_045 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken 6 04 Medicatie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Het ontwikkelen van een nieuw geneesmiddel is een langdurig en kostbaar proces. Een belangrijke reden voor het stoppen van de ontwikkeling van een kandidaat-geneesmiddel is het
Nadere informatieiet-technischesamenvatting
iet-technischesamenvatting 1 Algemenegegevens 1.1 Titel van het project Verbetering van dendritische cel functies in anti-kanker therapieen 1.2 Looptijd van het project 1-9-2015-1-9-2020 1.3 Trefwoorden
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/23854 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Marel, Sander van der Title: Gene and cell therapy based treatment strategies
Nadere informatieANTIOXIDANTEN BIJ KANKERTHERAPIEËN STANDAARD KANKERTHERAPIEËN GEEN ANTIOXIDANTEN BIJ CHEMOTHERAPIE ANTIOXIDANTEN BIJ KANKERTHERAPIEËN?
ANTIOXIDANTEN BIJ ANTAGONISME OF SYNERGISME? Een literatuurstudie Drs. L.K. de Munck-Khoe STANDAARD Behoefte aan: Selectiviteit Lage toxiciteit Goede tolerantie Lage resistentievorming Verlenging levensduur
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MABTHERA - CVP
UW BEHANDELING MET MABTHERA - CVP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_047 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Behandelingsschema
Nadere informatie7.2. Boekverslag door I woorden 28 december keer beoordeeld. Nederlands. Inleiding
Boekverslag door I. 1330 woorden 28 december 2004 7.2 104 keer beoordeeld Vak Nederlands Inleiding Wij houden onze spreekbeurt over kanker omdat we zelf mensen konden die kanker hebben gehad of hebben.
Nadere informatieUW BEHANDELING MET RITUXIMAB-DHAP
UW BEHANDELING MET RITUXIMAB-DHAP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_049 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Onderzoeken
Nadere informatieFocused on What Really Matters. Focused on What Really Matters. Gepersonaliseerde kankertherapie. Focused on What Really Matters 1
Focused on What Really Matters. Focused on What Really Matters. Gepersonaliseerde kankertherapie Focused on What Really Matters 1 Gepersonaliseerde kankertherapie - hoe het werkt nucleus met gezond DNA
Nadere informatieSpreekbeurt Nederlands Kanker
Spreekbeurt Nederlands Kanker Spreekbeurt door een scholier 1834 woorden 12 januari 2011 7 12 keer beoordeeld Vak Nederlands 1. Wat is kanker eigenlijk? Kanker komt heel veel bij ouderen voor, het is zelfs
Nadere informatieSAMENVATTING IN HET NEDERLANDS
SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Een organisme bestaat uit verschillende weefsels, die opgebouwd zijn uit cellen. Cellen zijn dus de bouwblokken van elk levend organisme. De ontwikkeling van slechts een
Nadere informatieKanker VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL
400020 Kanker_400020 Kanker 05-10-11 15:32 Pagina 8 Kanker WAT IS KANKER MEDICIJNEN BIJ KANKER WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK INFORMATIE MEDICIJNEN
Nadere informatie18-12-2014. Quiz Reeks 5. Voorbeeld Vraag. Hoe heet deze studenttutor? A. Michiel Moonen B. Max Mentink C. Rob Westerlaken D. Jorian Krol?
Quiz Reeks 5 Voorbeeld Vraag Hoe heet deze studenttutor? A. Michiel Moonen B. Max Mentink C. Rob Westerlaken D. Jorian Krol? 1 Voorbeeld Antwoord Juiste antwoord: C. Uitleg: Rob is al tutor sinds Reeks
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MABTHERA + CHOP
UW BEHANDELING MET MABTHERA + CHOP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_002 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Overzicht van
Nadere informatieKanker. Inleiding. 1. Wat is kanker eigenlijk? 2. Verschillende soorten kanker
Kanker Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over kanker patiënten. Ik hou mijn spreekbeurt hier over omdat er veel kinderen zijn die niet precies weten wat kanker nou eigenlijk is en omdat kanker heel veel
Nadere informatieMethotrexaat (ledertrexate of emthexate) bij de ziekte van Crohn bij kinderen
Methotrexaat (ledertrexate of emthexate) bij de ziekte van Crohn bij kinderen 2 In overleg met de behandelend arts is besloten dat uw kind het medicijn Methotrexaat gaat gebruiken, afgekort MTX. De reden
Nadere informatieMethotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL
Methotrexaat (MTX) bij de ziekte van Crohn MDL Inhoudsopgave Algemeen...4 Werking...4 Gebruik...5 Bijwerkingen...6 Foliumzuur...6 Aanvullende informatie...7 Zwangerschap en borstvoeding...7 Tot slot...8
Nadere informatieKlinische toepassing van cytostatica
Klinische toepassing van cytostatica prof. dr D.Th. Sleijfer, mw prof. dr E.G.E. de Vries Nr 10 1997 (31) Pagina 111-117 Thema-artikel Prof. dr D.Th. Sleijfer en mw prof. dr E.G.E. de Vries, onder medeverantwoordelijkheid
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18692 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Herbert-Fransen, Marieke Fernande Title: Targeting the tumor-draining area : local
Nadere informatieDarmkanker. Dit is leukemie
Darmkanker Dit is leukemie Bloed wordt gemaakt in het beenmerg. Beenmerg zit in je botten. In het beenmerg zitten stamcellen. Uit de stamcellen ontstaan bloedcellen. Bloed stroomt door je bloedvaten naar
Nadere informatieHoe doen ze dat: een medicijn maken?
Hoe doen ze dat: een medicijn maken? Je neemt vast wel eens iets tegen de hoofdpijn of koorts. En vaak waarschijnlijk zonder er bij na te denken. Maar wist je dat het wel twaalf jaar duurt voordat een
Nadere informatienederlandse Samenvatting
nederlandse Samenvatting In de strijd tegen kanker kunnen we meerdere aspecten onderscheiden: preventie, vroege diagnose, operatieve verwijdering, bestraling en behandeling met geneesmiddelen. Het uiteindelijke
Nadere informatieNederlandse samenvatting voor niet-ingewijden
voor niet-ingewijden SAMENVATTING Kanker is een belangrijke doodsoorzaak in Westerse landen. Kwaadaardige aandoeningen zijn verantwoordelijk voor 30% van de sterfte in Nederland, alleen nog overtroffen
Nadere informatieKeytruda (pembrolizumab)
EMA/235911/2019 EMEA/H/C/003820 Een overzicht van Keytruda en waarom het is geregistreerd in de EU Wat is Keytruda en wanneer wordt het voorgeschreven? Keytruda is een geneesmiddel tegen kanker dat wordt
Nadere informatieUW BEHANDELING MET RITUXIMAB GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE
UW BEHANDELING MET RITUXIMAB GEMCITABINE CISPLATINE DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_058 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw
Nadere informatieUW BEHANDELING MET MABTHERA - ACVBP
UW BEHANDELING MET MABTHERA - ACVBP KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_048 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 4 03 Overzicht
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
2 NEDERLANDSE SAMENVATTING VOOR NIET-INGEWIJDEN In gezonde personen is er een goede balans tussen cellen die delen en cellen die doodgaan. In sommige gevallen wordt deze balans verstoord en delen cellen
Nadere informatieCARFILZOMIB REVLIMID DEXAMETHASONE
CARFILZOMIB REVLIMID DEXAMETHASONE KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_040 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (=Cytostatica) krijgt u? 3 02 Voorbereiding en verloop van de behandeling 3 03 Overzicht van
Nadere informatieAzathioprine (Imuran )
Azathioprine (Imuran ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder AZA uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen en MDL
Nadere informatieChemotherapie EN een stoma. Opleiding Stoma-, fistel- en incontinentiezorg Sandra Boutsen
Opleiding Stoma-, fistel- en incontinentiezorg Sandra Boutsen Chemotherapie EN een stoma Ik heb darmkanker en ik moet waarschijnlijk een stoma krijgen en ik weet eigenlijk niet wat ik het ergste vind?
Nadere informatieChapter 6. Nederlandse samenvatting
Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals
Nadere informatieNederlandse samenvatting CHAPTER 7
Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Chapter 7 Chemotherapie is naast operatieve verwijdering en/of bestraling van tumoren de meeste toegepaste methode voor de behandeling van kanker bij kinderen. Hoewel
Nadere informatieSarcoma State of the art deel 2
19 mei 2009 Jaarbeurs Utrecht Sarcoma State of the art deel 2 Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Osteosarcoom Osteosarcoom is een primaire botkanker die zijn
Nadere informatiep a t i ë n t e n i n f o r m a t i e 2
Chemotherapie Inleiding Deze brochure is voor patiënten die voor het eerst behandeld gaan worden met chemotherapie. U krijgt uitleg over wat chemotherapie inhoudt. Hoewel deze brochure waarschijnlijk helpt
Nadere informatieWAT IS KANKER? KANKERCENTRUM. Onco_alg_008
WAT IS KANKER? KANKERCENTRUM Onco_alg_008 WAT VINDT U TERUG IN DEZE BROCHURE 01 Inleiding 3 02 Celindeling 3 03 Het lymfestelsel 4 WAT IS KANKER? 2 01 INLEIDING Kanker is een verzamelnaam voor meer dan
Nadere informatieKANKER EN KANKERONDERZOEK
DE GEMENE DELER KANKER EN KANKERONDERZOEK Naam: Klas: Datum: INLEIDING Kanker is een veelvoorkomende ziekte. Bijna een derde van de Nederlanders krijgt er vroeg of laat zelf mee te maken. Op dit moment
Nadere informatie6-Mercaptopurine (Purinethol )
6-Mercaptopurine (Purinethol ) bij de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Informatiefolder NNIC folder 6MP uitgave november 2014 Deze folder is tot stand gekomen door samenwerkende IBD verpleegkundigen
Nadere informatieUW BEHANDELING MET GAZYVARO - LEUKERAN
UW BEHANDELING MET GAZYVARO - LEUKERAN KANKERCENTRUM UZ GENT Onco_hemato_052 INHOUDSTAFEL 01 Welke chemotherapie (= behandeling met cytostatica) krijgt u? 3 02 Hoe verloopt uw behandeling? 3 03 Overzicht
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening
Nadere informatieRadiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie
Radiotherapie Medische Oncologie Curatieve chemoradiotherapie Uitwendige bestraling van slokdarmkanker in combinatie met chemotherapie Radiotherapie Medische Oncologie Inleiding Na verschillende onderzoeken
Nadere informatieBLEOMYCINE 15 U PCH poeder voor oplossing voor injectie 15 U/flacon BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER
1.3.3 : Bijsluiter Bladzijde : 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Bleomycine 15 U PCH,. bleomycinesulfaat Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door voordat u start met het gebruik van dit geneesmiddel.
Nadere informatie