Werkstuk Biologie Leukemie

Transcriptie

1 Werkstuk Biologie Leukemie Werkstuk door een scholier 2418 woorden 26 november ,2 164 keer beoordeeld Vak Biologie leukemie Motivatie Ik heb dit onderwerp gekozen omdat deze ziekte vooral bij kinderen van mij leeftijd en jonger voorkomt en omdat een jongen die bij mij op de basisschool in de klas heeft gezeten deze ziekte heeft gehad. Ook heb ik ervoor gekozen omdat ik er nog niet veel vanaf weet. Inleiding Leukemie werd in voor het eerst beschreven door Rudolf Virchow, één van de grootste Duitse pathologen uit de negentiende eeuw. Leukemie is een ernstige vorm van bloedkanker. Bij leukemie is er sprake is van een tumor die uitgaat van een bepaald type cellen in het bloed, namelijk de witte bloedcellen. Bij leukemie vermenigvuldigen de witte bloedcellen zich ongecontroleerd en in de verkeerde richting. Hierbij verstoren zij de normale samenstelling van het bloed. Het aantal rode bloedcellen neemt af (anemie), terwijl het aantal bloedplaatjes vaak sterk afneemt (trombocytopenie). De oorzaak van deze ongecontroleerde deling is een genetische verandering die is opgetreden in een beenmergcel, waardoor deze afwijkende bloedcellen gaat produceren. Die afwijkende bloedcellen reageren niet meer op signalen om de aanmaak te remmen wanneer er voldoende cellen zijn. In de bloedbaan komen hierdoor afwijkende cellen en ook te veel cellen. Door deze woekering van abnormale cellen komt de productie van de normale bloedcellen in het gedrang. In het beenmerg begint de ontwikkeling van de witte bloedcellen, in de thymus worden de witte bloedcellen afgemaakt. Dit wordt verstoord doordat in het beenmerg de productie van de witte bloedcellen in het gedrang komen door de woekeringen van de abnormale cellen. Eerst zit er alleen in het beenmerg te veel van de onrijpe bloedcellen. Later komen die onrijpe cellen in de bloedbaan, en dan ook in de organen. Bepaalde weefsels raken dan overvol met abnormale cellen. Hierdoor vergroten de lymfeklieren, de milt en/of de lever. Soorten leukemie Je hebt verschillende soorten leukemie. De indeling van de leukemie is gebaseerd op de mate van rijping Pagina 1 van 6

2 van de abnormale cellen. Het onderscheid is van belang voor de behandeling en de vooruitzichten. Acute leukemie: de bloedcellen rijpen niet uit en er vindt in een korte tijd een ophoping van onrijpe cellen plaats. De klachten treden al binnen een paar weken op. Deze sneller verlopende vorm van leukemie komt ook vooral bij kinderen voor. Als acute leukemie niet binnen 1 en 2 jaar behandeld wordt dan kan het dodelijk zijn. Chronische leukemie: de cellen rijpen nog redelijk goed uit. Het kwaadaardige proces verloopt heel langzaam, waardoor er voor lange tijd nog geen klachten zijn. Deze langzame vorm van leukemie heeft door zijn langzame ontwikkeling betere vooruitzichten. Hiernaast wordt er bij leukemie ook nog onderscheid gemaakt op basis van het celtype van de abnormale witte bloedcel. Je hebt lymfatische en myeloïde leukemie. De meest voorkomende leukemie soorten zijn: - acute lymfatische leukemie (ALL) - acute myeloïde leukemie (AML) - chronische lymfatische leukemie (CLL) - chronische myeloïde leukemie (CML) Elke soort heeft z'n eigen behandeling en ook het verloop van de ziekte kan bij elke vorm anders zijn. De verschillende soorten kunnen op elke leeftijd en geslachten voorkomen. Acute, chronische leukemie en andere soorten bloedkanker, beenmergkanker en lymfekanker veroorzaakten 50% van alle sterfgevallen door kanker bij mensen onder de 30 jaar. De historie en ontwikkeling Leukemie werd in 1845 voor het eerst genoemd en beschreven door Rudolf Virchow, één van de grootste Duitse pathologen uit de negentiende eeuw. De laatste jaar hebben ze in het wetenschappelijk onderzoek steeds meer onderzoek gedaan naar verbeteringen van de behandelingen. De behandeling van leukemie gaat steeds meer vooruit. Behandelingen in het wetenschappelijk onderzoek van nu: Het DNA-onderzoek geeft afwijkingen aan die kenmerkend zijn voor een bepaald soort leukemie. Na dit onderzoek kan de patiënt een gerichter behandeling krijgen en dan zijn de resultaten van de behandeling betrouwbaar vast te stellen. Er wordt nu voorzichtig begonnen met een behandeling waarin een cytostaticum gekoppeld is aan antistoffen. Het cytostaticum met antistoffen gaat dan gericht op zoek naar leukemiecellen om die dan te vernietigen. Hierdoor worden de normale cellen gespaard. Ook is er een type acute myeloïde leukemie waarbij het mogelijk lijkt om met een vitamine A-preperaat remissie (verminderen/wegblijven) te bereiken. De leukemiecellen worden hierdoor tot uitrijping gedwongen en verliezen daarmee hun vermogen tot kwaadaardige deling. Bij patiënten met chronische myeloïde leukemie wordt nu onderzocht of de behandeling met een zogeheten signaalremmer goed werkt. Het signaal dat de cel tot continue deling aanzet wordt dan beïnvloed. De ongeremde deling van de cel wordt dan afgeremd. Klachten Pagina 2 van 6

3 Acute leukemie: Bij acute leukemie ontstaan er klachten in korte tijd bij iemand die tot voor een paar weken nog gewoon alles kon. Acute leukemie begint met de verschijnselen: - Bleekheid - Moeheid - Spontane bloedingen - Terugkerende of niet genezende infectie - Koorts Moeheid, bleekheid, en ook kortademigheid en hartkloppingen zijn klachten die optreden door bloedarmoede. Deze bloedarmoede ontstaat door een tekort aan rode bloedcellen. Door een tekort aan bloedplaatjes hebben wondjes de neiging om sneller en langer te bloeden. Je hebt kan dan bijvoorbeeld bloedend tandvlees, blauwe plekken, overvloedige menstruaties en puntvormige bloedinkjes in de huid, met name op de benen. Als gevolg van niet goed functionerende witte bloedcellen ontstaat een grotere kans op infecties, bijvoorbeeld in de keel, de luchtwegen of de urinewegen. Soms heeft de patiënt alleen last van koorts en nachtzweten, zonder dat duidelijk is waar dat door veroorzaakt wordt. Als een patiënt al een tijdje acute leukemie heeft kunnen er klachten optreden als gevolg van ophoping van leukemiecellen in organen. Bij acute lymfatische leukemie komen er lymfeklierzwellingen en vergroting van milt en lever. Bij acute myeloïde leukemie kan het tandvlees gaan zwellen, en de patiënt kan botpijn krijgen en hoofdpijn. Chronische leukemie: Chronische leukemie begint zo langzaam, dat je er in het begin niets van merkt. De patiënt voelt zich helemaal niet ziek. Het gebeurd dan ook wel eens dat de chronische leukemie bij toeval ontdekt wordt, bij bijvoorbeeld een medische keuring. De overmatige deling van bloedcellen gaat heel geleidelijk, waardoor het zo langzaam gaat. Als een patiënt klachten krijgt heeft de patiënt de ziekte vaak al enkele jaren. Als de diagnose wordt gesteld is al vaak het gezonde beenmerg voor een deel verdrongen. Dat komt door de overmatige aanmaak van de afwijkende witte bloedcellen. Ook kunnen het tekort aan rode bloedcellen en het tekort aan bloedplaatjes klachten veroorzaken. Bij chronische myeloïde leukemie staan deze verschijnselen op de voorgrond: - bloedarmoede en de klachten die hierdoor veroorzaakt worden (b.v. moeheid) - zwelling van de milt Bij chronische lymfatische leukemie zijn deze verschijnselen op de voorgrond: - zwelling van de lymfeklieren in de hals, de oksels en/of de liezen - zwelling van de milt - infectie van de bovenste luchtwegen Als je (één van) deze symptomen hebt hoeft dat nog niet gelijk leukemie te zijn, het kan ook nog een andere ziekte/aandoening zijn. Alleen door een medisch onderzoek kan vastgesteld worden of iemand Pagina 3 van 6

4 leukemie heeft of niet. Hoe kun je leukemie krijgen Bij het vrijkomen van grote hoeveelheden radioactieve straling. (Bijvoorbeeld bij de ramp van de kernrector bij Tsjernobyl) Blootstelling aan elektromagnetische straling (bijv. Hoogspanningskabels, magnetron), dit komt haast nooit voor. Mensen die aan bepaald chemische stoffen hebben blootgestaan (bijv. benzeen) Door teveel te roken kan je ook leukemie krijgen. Tot slot is er nog 1 soort leukemie dat wordt veroorzaakt door een virus. En er zijn enige aanwijzingen dat bij sommige vormen van leukemie erfelijk bepaalde aanleg van invloed is. Een klein percentage, ongeveer 3%, van mensen die vanwege een andere vorm van kanker zijn behandeld met chemotherapie en bestraling, krijgen na een aantal jaren leukemie. Net als alle andere vormen van kanker is acute leukemie niet besmettelijk. De behandeling De behandeling verschilt per soort leukemie. We gaan hierbij iets dieper in op de behandeling voor acute leukemie dan chronische leukemie. Acute leukemie: Bij de behandeling van acute leukemie gaat het er om abnormale (leukemische bloedcellen) uit te roeien, zodat in het beenmerg weer gewoon voldoende bloedcellen aangemaakt kunnen worden. Deze behandeling wordt gedaan met chemotherapie. De medicijnen zijn celdelingremmende middelen, cytostatica. Leukemische cellen zijn gevoeliger voor cytostatica dan de gezonde cellen. Gezonde cellen kunnen ook beter weer herstellen. Er zijn verschillende soorten cytostatica die worden gebruikt voor verschillende soorten leukemie. Ook de intensiteit en de duur van de cytostaticakuur worden bepaald door de soort leukemie. De patiënt wordt voor de behandeling opgenomen in het ziekenhuis. De patiënt krijgt één of meer intensieve cytostaticakuren die via een infuus worden toegediend. Zo'n kuur via het infuus duurt 7 dagen. Dit zijn hele sterke cytostatica die de abnormale cellen vernietigen in het beenmerg. Ook het aantal gezonde bloedcellen vermindert, vooral de bloedplaatjes en de witte bloedcellen. De patiënt heeft dan een grote kans op bloedingen en infecties. Deze periode duurt ongeveer twee of drie weken. Hierna zijn er weer voldoende gezonde cellen in het beenmerg uitgegroeid. Om bloedingen te voorkomen krijgt de patiënt transfusies van bloedplaatjes. Wanneer infecties optreden, en dat gebeurt best veel, worden deze bestreden met penicilline of een ander antibioticum. De medicijnen worden meestal ook via een infuus gegeven. Vanwege een grote kans op bloedingen en infecties zal de patiënt op een aparte kamer, uit de buurt van de andere patiënten van het ziekenhuis, behandeld. Ook krijgt hij voeding die bacterie vrij is, om zo de kans op infecties te verkleinen. Tijdens en na de behandeling heeft de patiënt wel last van bijwerkingen, dit zijn bijvoorbeeld misselijkheid, braken, diarree en haaruitval. De cytostatica hebben ook een sterke uitwerking op gezonde cellen die een Pagina 4 van 6

5 hoge delingsactiviteit hebben, zoals bijvoorbeeld de cellen van het darmslijmvlies en van de haarwortels. Meestal is met zo'n intensieve behandeling een complete remissie van de leukemie te bereiken. Er zijn dan geen leukemische cellen meer aantoonbaar. Het is dan niet zeker dat er geen kankercellen meer zijn in het beenmerg. Daarom wordt aansluitend op het bereiken van een remissie zo mogelijk een tweede of zelfs een derde cytostaticakuur gegeven om het effect van de remissie zo optimaal mogelijk te maken (zo compleet en langdurig mogelijk). Dit is de consolidatiebehandeling. Als er geen cellen meer zijn met het afwijkende DNA is de leukemie bedwongen. De eerste jaren na het bereiken van remissie is er een vrij groot risico dat de ziekte weer terugkeert. Als de ziekte weer terug keert heet dat een recidief. Om het risico op terugkeer van de ziekte te verkleinen is er een vervolgbehandeling nodig. Dat kan een onderhoudsbehandeling zijn met cytostatica. Dit kan enkele jaren duren. Bij de onderhoudsbehandeling voor acute lymfatische leukemie blijft de patiënt meestal een jaar lang steeds cytostatica gebruiken. Dit is een poliklinische behandeling. Bij acute lymfatische leukemie blijkt de kans op een recidief kleiner te worden als patiënten ook een aparte behandeling krijgen voor het zenuwstelsel. Met de gewone chemotherapie kunnen de cellen die in het zenuwstelsel zitten niet goed worden bereikt. Die aparte behandeling kan gedaan worden door chemotherapie en bestraling of alleen chemotherapie. De patiënt krijgt dan een jaar lang regelmatig cytostatica toegediend rechtstreeks in het ruggenmergkanaal. Daarnaast kan je hoofd bestraald worden waardoor de leukemische cellen die daar zitten vernietigd kunnen worden. Deze bestralingskuur duurt drie weken, waarin de patiënt vier of vijf keer per week bestraald wordt. De leukemische cellen in het hoofd kunnen ook vernietigd worden door cytostatica rechtstreeks n de hersenholte toe te dienen. Patiënten met acute myeloïde leukemie krijgen in het algemeen geen onderhoudsbehandeling. De behandeling is lichamelijk zwaar, maar ook geestelijk. Het is een zware tijd voor de patiënt. Onvruchtbaarheid kan het gevolg zijn van de behandeling. Maar dat is niet altijd met zekerheid te zeggen. Sommige cytostatica kunnen ook ongunstige bijwerkingen hebben die langdurig zijn of soms blijvend, zoals bijvoorbeeld een 'doof' gevoel in de handen en voeten, verminderde spierkracht en een minder sterk geheugen. Chronische leukemie: Bij chronische lymfatische leukemie kan de ziekte zo traag verlopen dat de patiënt niet veel klachten heeft, de arts adviseert dan alleen steeds op controle te komen. Bij infectie wordt de patiënt behandeld met antibiotica. Als de patiënt klachten krijgt kan er alsnog begonnen worden met chemotherapie (in dit geval cytostatica in de vorm van tabletten). Bij sterk vergrote lymfeklieren (die niet willen slinken, dunner worden) wordt radiotherapie gegeven. Patiënten met chronische myeloïde leukemie krijgen van hun arts chemotherapie (in dit geval cytostatica in tabletvorm) geadviseerd. De klachten verdwijnen hierdoor. Na een aantal jaar treedt er ongevoeligheid voor de medicijnen op. De patiënt is dan resistent geworden voor bepaalde cytostatica. De klachten komen dan weer terug. Bij sommige patiënten geven ze een chemotherapie en daarna een beenmergtransplantatie of een stamceltransplantatie. Bij deze behandeling is er een kans op genezing. Pagina 5 van 6

6 Ook kan de patiënt een andere chemotherapie krijgen nadat hij resistent geworden is. Deze geeft alleen wel meer bijwerkingen. Ook wordt er soms behandeling gegeven met interferon. Het menselijk interferon is tegenwoordig met de moderne biotechnologie in het laboratorium na te maken. Het interferon beïnvloed het groeigedrag van leukemische cellen. Het interferon wordt drie tot vijf keer per week gegeven met een injectie. Als bijwerking hiervan kun je griep krijgen, maar dat valt meestal wel mee. Als chronische leukemie niet kan worden genezen, wordt de chronische leukemie op een gegeven moment een acute vorm. Hiervoor is nog geen goede behandeling beschikbaar. Hopelijk vinden ze daar snel wat op. De geneeskansen Bij acute leukemie zijn de geneeskansen per soort acute leukemie heel erg verschillend. Dat ligt aan de behandeling en aan de hoeveelheid abnormale cellen die in het bloed gevonden is. Patiënten die vijf jaar na de behandeling nog steeds geen ziekteverschijnselen hebben, zijn ze definitief genezen, wel hebben ze net als iedereen een kleine kans (weer) leukemie te krijgen. Bij chronische leukemie is het moeilijker om te genezen, onder anderen doordat de cellen resistent worden voor de cytostatica en een transplantatie niet altijd mogelijk is. Wel leven de patiënten langer doordat het chronisch is. Vermoeidheid is een bijwerking van kanker en/of de behandeling waar veel patiënten last van hebben. Deze bijwerkingen kunnen zich heel lang aanhouden. Hier zijn tegenwoordig ook medicijnen voor, waardoor veel patiënten daar niet zo veel last meer van hebben. Verspreiding in Nederland Per jaar wordt er bij zo'n 1100 volwassen mensen leukemie vastgesteld. 600 van deze mensen hebben acute leukemie en 500 mensen hebben chronische leukemie. Je kunt niet zeggen op welke leeftijd leukemie het meest voorkomt, dat verschilt heel erg per vorm. Acute lymfatische leukemie is een vorm van leukemie die vooral kinderen van 0-15 jaar krijgen. (ALL openbaart zich het meest tussen het 2e en het 5e levensjaar) Acute myeloïde leukemie krijgen vooral volwassenen, en kinderen bijna nooit. Chronische myeloïde leukemie wordt vooral vastgesteld op middelbare leeftijd. Chronische lymfatische leukemie komt vooral voor bij oudere mensen. Bronopgave Internet: En het boekje: kanker wat weet je ervan. Pagina 6 van 6