nefrologie - endocrinologie - diabetologie informatiebrochure Diabetes mellitus type 2

Transcriptie

1 nefrologie - endocrinologie - diabetologie informatiebrochure Diabetes mellitus type 2

2

3 Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Hoe ontstaat diabetes? 4 3. Wat is type 2 diabetes? 5 4. Opvolging van diabetes 6 5. Wat is hyperglycemie? 7 6. Wat is hypoglycemie? 8 7. Lange termijn verwikkelingen van diabetes Aandachtspunten bij diabetes Behandeling van diabetes mellitus type Regelmatige opvolging Interessante links Samenstelling van het diabetesteam Contactgegevens bij vragen Persoonlijke notities 17 3

4 1. Inleiding Met deze brochure willen we u informeren over de ziekte die bij u werd vastgesteld. Diabetes mellitus is een chronische ziekte die wereldwijd veel voorkomt. Het aantal mensen met type 2 diabetes neemt jaarlijks toe. In België heeft ongeveer 8 % van de mensen diabetes. Men voorspelt dat dit cijfer tegen 2030 zelfs 10 % zal bedragen. Het risico op type 2 diabetes is hoger wanneer u familieleden hebt met type 2 diabetes, wanneer u zwangerschapsdiabetes hebt gehad, wanneer u overgewicht hebt of weinig lichaamsbeweging, en het stijgt met toenemende leeftijd. 2. Hoe ontstaat diabetes? Ons lichaam verbruikt energie die we halen uit de voeding; onze voornaamste energiebronnen zijn suikers (koolhydraten), vetten (lipiden) en eiwitten (proteïnen). Suiker wordt afgebroken tot glucose, dat in de lichaamscellen wordt opgenomen met behulp van het hormoon insuline. Insuline wordt gemaakt in de pancreas of alvleesklier. Je kan insuline vergelijken met een sleutel, die nodig is om de deur van de lichaamscel te openen en glucose binnen te laten. Bron: Bron: 4

5 Wanneer er in het lichaam onvoldoende insuline wordt gemaakt of wanneer de lichaamscellen ongevoelig worden voor insuline, kan de glucose niet worden opgenomen in de cellen en stapelt deze zich op in de bloedbaan. Dit leidt tot hoge glucose- of suikerspiegels in het bloed. Bron: Hoge glucosepiegels leiden tot dorst, overmatig plassen en vermoeidheid. 3. Wat is type 2 diabetes? Bij type 2 diabetes is er een verminderde gevoeligheid van de lichaamscellen voor insuline, waardoor de insuline niet optimaal kan werken. Bij de meeste personen met type 2 diabetes is er ook een verminderde aanmaak van insuline. Het betreft dus een gecombineerd probleem van lagere gevoeligheid voor insuline (ook insulineresistentie genoemd) en verminderde aanmaak van insuline. De ziekte heeft meestal een geleidelijk verloop en kan al lang aanwezig zijn alvorens de typische klachten van hyperglycemie optreden. 5

6 4. Opvolging van diabetes Voor de opvolging van diabetes volgen we de bloedglucosespiegel. Sommige personen met diabetes type 2 zullen zelf hun bloedglucosespiegel opvolgen; vooral bij personen die worden behandeld met inspuitingen wordt dit aanbevolen. In het algemeen worden volgende bloedglucosespiegels nagestreefd: vóór de maaltijd: mg/dl; 2 uur na de maaltijd: < 180 mg/dl Een te lage bloedglucosespiegel (< 70 mg/dl) noemen we hypoglycemie. Een te hoge bloedglucosespiegel noemen we hyperglycemie. Het HbA1C is een maat voor de gemiddelde bloedglucosespiegel van de voorbije drie maanden. Hoe hoger het glucosegehalte in het bloed, hoe hoger de waarde van het HbA1C is. Bij diabetes mellitus bedraagt de ideale streefwaarde voor het HbA1C < 6,5-7 % (48-53 mmol/mol). In sommige situaties kan van deze algemene streefwaarde worden afgeweken: bij zwangerschap is het voor de ontwikkeling van het kind belangrijk om zo normaal mogelijke bloedglucosespiegels te hebben; bij ouderen zal men soms minder strikte streefcijfers hanteren. 6

7 5. Wat is hyperglycemie? Hyperglycemie betekent een te hoge bloedsuikerspiegel en kan allerlei klachten veroorzaken. Door het teveel aan glucose in het bloed, komt er meer glucose in de nieren terecht. Dat geeft aanleiding tot overmatig plassen en dorst. Wanneer de bloedglucosespiegel lang te hoog is, zal de energie onder vorm van glucose niet meer in de organen kunnen worden opgenomen en zal het lichaam vetten verbranden. Daardoor treedt vermagering op. Vetverbranding leidt tot aanmaak van afvalstoffen (ketonen), die je erg ziek kunnen maken. Dit laatste komt bij type 2 diabetes gelukkig maar heel zelden voor. Mogelijke oorzaken zijn: te veel eten; onvoldoende medicatie nemen of niet stipt uw medicatie nemen; te weinig lichaamsbeweging; stress; ziekte; bepaalde medicamenten. 7

8 6. Wat is hypoglycemie? Een te lage bloedsuikerspiegel (< 70 mg/dl) noemen we hypoglycemie. Dit kan verschillende klachten geven: Mogelijke oorzaken zijn: te laat eten of maaltijden overslaan; onvoldoende suikers of koolhydraten in de voeding; te veel insuline spuiten of te hoge dosis tabletten nemen; extra inspanningen doen of sporten; alcohol;... 8

9 Behandeling van hypoglycemie Een hypoglycemie vangt u op door snelle suikers in te nemen: een klein glas suikerhoudende frisdrank of vier tabletten druivensuiker. Het is best om na tien à vijftien minuten ook wat trage suikers in te nemen, bv. een droge koek. Indien de hypoglycemie vlak voor de maaltijd optreedt, kan u na het innemen van snelle suiker gewoon aan tafel gaan en uw maaltijd gebruiken. Wanneer u door een hypoglycemie buiten bewustzijn geraakt, hebt u hulp van anderen nodig. Een bewusteloze diabetespatiënt geeft men best een gesuikerde drank omwille van het risico dat hij/zij zich zou verslikken. In dat geval dient Glucagen Hypokit te worden ingespoten. Glucagen is een hormoon dat ervoor zorgt dat er suiker wordt vrijgezet uit de lever, waardoor de suikerspiegel in het bloed stijgt. Een andere mogelijkheid is toedienen van Hypo-Fit gel. Dit is vloeibare glucose in een zakje. Het gebruik ervan is eenvoudig: open het zakje ter hoogte van de inkeping, breng het aan de mond en duw van achter naar voor de glucose-oplossing uit het zakje in de mond. Hypo-Fit is te verkrijgen in de apotheek. 9

10 7. Lange termijn verwikkelingen van diabetes Diabetes kan - bij onvoldoende regeling - op lange termijn de grote en kleine bloedvaten vernauwen, waardoor een aantal organen in de problemen kunnen geraken. Aantasting van de grote bloedvaten ( macroangiopathie ) kan leiden tot een hartinfarct, hersenthrombose of slechte bloeddoorstroming in de benen. Aantasting van de kleine bloedvaten ( microangiopathie ) kan ogen en/of nieren beschadigen. Ook de zenuwen kunnen beschadigd geraken door een slechte diabetesregeling: de combinatie van slecht werkende zenuwen en vernauwde bloedvaten kan aanleiding geven tot slecht genezende voetwonden ( diabetische voet ). 8. Aandachtspunten bij diabetes We raden u aan om u jaarlijks tegen griep te laten vaccineren. Mensen met diabetes hebben meer kans op verwikkelingen na het doormaken van griep bv. ontstaan van een longontsteking. Griep kan ook een ernstige ontregeling van de diabetescontrole teweegbrengen. Wanneer u diabetes hebt, hebt u volgens de Belgische wetgeving een aangepast rijbewijs nodig. Bij een goed gecontroleerde diabetes zonder belangrijke verwikkelingen, kan uw behandelend arts een rijgeschiktheidsattest afleveren. Dit is maximaal 5 jaar geldig; een professioneel rijbewijs is maximaal 3 jaar geldig. We raden u aan om zelf in de gaten te houden hoe lang uw rijbewijs nog geldig is en de vervaldatum tijdig aan de arts of educator te signaleren, zodat de nodige controle-onderzoeken kunnen worden gepland en het rijbewijs niet vervalt. De meeste personen met type 2 diabetes hebben niet enkel problemen met een verhoogde bloedglucosespiegel, maar ook andere afwijkingen in de stofwisseling. Zo zien we vaak ook een hoge bloeddruk (hypertensie) en een hoog vetgehalte in het bloed. 10

11 9. Behandeling van diabetes mellitus type 2 De behandeling van type 2 diabetes bestaat uit een combinatie van maatregelen. In de eerste plaats wordt een gezonde, actieve levensstijl aanbevolen met poging tot vermagering indien er sprake is van overgewicht. Voeding Bij mensen met diabetes is een goede kennis van een gezond voedingspatroon erg belangrijk. De diëtist kan helpen om hier meer inzicht in te verwerven. De energie die we dagelijks uit onze voeding halen, wordt uitgedrukt in kilocalorieën. Onze voornaamste energiebronnen zijn koolhydraten, vetten en eiwitten. De actieve voedingsdriehoek toont op een overzichtelijke wijze waar het bij een gezonde, actieve levensstijl om draait: minstens 30 minuten per dag extra bewegen; water is een onmisbaar bestanddeel van het lichaam; vezelrijke koolhydraten (zie verder) leveren het lichaam een gezonde bron van energie; groenten bevatten vezels, vitamines en mineralen; fruit is eveneens een bron van vezels, vitamines en mineralen, maar bevat enkelvoudige koolhydraten en mag niet onbeperkt worden gegeten bij diabetes; melkproducten zijn een bron van melksuikers en calcium; je kiest best voor magere melkproducten; vlees, vis en eieren zijn bronnen van eiwitten, gebruik deze beperkt. Sommige vleessoorten bevatten daarenboven veel vet; wees matig met het gebruik van smeer- en bereidingsvetten. Kies voor vetten met een laag gehalte aan verzadigde vetzuren; restgroep: zoetigheden leveren veel energie, maar maken geen deel uit van een gezonde voeding. Beperk het gebruik ervan. Een diëtiste kan je helpen om de juiste voedingskeuze te maken. 11

12 Beweging Regelmatige lichaamsbeweging is erg belangrijk voor uw gezondheid, zowel op lichamelijk als op geestelijk vlak. Het helpt om overgewicht onder controle te brengen en heeft ook een gunstige invloed op de bloedsuikerspiegel, de bloeddruk en vermindert het risico op hart- en vaatziekten. Kies vooral voor een activiteit waar u plezier aan beleeft en die als een ontspanning aanvoelt. Het is beter om op meerdere dagen van de week een kortere inspanning in te lassen dan eenmaal per week een hevige inspanning. Algemeen beveelt men aan om minstens vijf dagen per week gedurende 30 minuten actief te zijn. Medicatie De meeste mensen met type 2 diabetes hebben ook medicatie nodig: vaak wordt gestart met tabletten. Als dit niet voldoende is, zal een behandeling met inspuitingen worden voorgesteld. Tabletten Er zijn verschillende klassen van medicatie om diabetes te behandelen. De belangrijkste zijn: Metformin: meestal eerste keuze; verhoogt de gevoeligheid van het lichaam voor insuline; geeft geen hypoglycemie; nevenwerking: soms (meestal tijdelijke) maag-darmklachten. Sulfonylurea en gliniden: verlaging van de bloedsuikerspiegel door vrijzetting van insuline uit de pancreas; kan hypoglycemie veroorzaken. Thiazolidinediones of glitazones: verhogen de gevoeligheid van het lichaam voor insuline; nevenwerkingen: gewichtstoename, vochtopstapeling. 12

13 DPP4-inhibitoren of gliptines: verhogen de insulinevrijzetting na een maaltijd; geven geen hypoglycemie. SGLT2-remmers of gliflozines: veroorzaken verlies van glucoose via de nieren; geven geen hypoglycemie; kunnen helpen bij gewichtsverlies; een goede werking van de nieren is nodig; nevenwerkingen: risico op urineweginfecties. Inspuitingen GLP-1 analogen of incretines: analoog werkingsprincipe als DPP4-inhibitoren, maar krachtiger. Het verhoogt de vrijzetting van insuline na een maaltijd. Maaglediging wordt vertraagd en er treedt sneller een verzadigingsgevoel op. kunnen helpen bij gewichtsverlies; nevenwerkingen: maagdarmklachten. Insuline: Wanneer de pancreas zelf onvoldoende insuline kan aanmaken, moet insuline worden toegediend. Dit gebeurt door een onderhuidse (subcutane) injectie. Er bestaan verschillende soorten insuline: snelwerkende, traagwerkende en mengvormen. De keuze van het type insuline en insulineschema wordt gemaakt in samenspraak met uw behandelend arts. Van zodra er sprake is van inspuitingen voor de behandeling van de diabetes, komt u in aanmerking voor bijkomende ondersteuning. Voor mensen die twee of minder injecties per dag nodig hebben, is er de mogelijkheid om in te stappen in het zorgtraject diabetes. Meer informatie hierover kan u vragen aan uw huisarts of vindt u terug op de website van de overheid: Van zodra er sprake is van drie of meer insuline-inspuitingen per dag, komt u in aanmerking voor de diabetesconventie. Dat is een overeenkomst die het ziekenhuis heeft afgesloten met het R.I.Z.I.V. 13

14 10. Regelmatige opvolging Regelmatige opvolging is nodig om uw diabetes onder controle te houden. Bepaalde onderzoeken worden op regelmatige basis aangeraden om tijdig eventuele verwikkelingen van de diabetes op te sporen. Volgende controles raden we jaarlijks aan: uitgebreide bloedname met o.a. cholesterolwaarden, nierfunctie, schildklierfunctie; urineonderzoek; klinisch nazicht van de voeten; onderzoek van het zicht en de oogfundus door de oogarts. De frequentie van de opvolging wordt bepaald in samenspraak met uw arts. 11. Interessante links Patiëntenverenigingen Informatie over diabetes Informatie over zorgtrajecten Vlaams Instituut Gezond Leven 14

15 12. Samenstelling van het diabetesteam Artsen Dr. Katrien Clotman, endocrinologie Dr. Daan Detroyer, nefrologie Dr. Sabien Driessens, endocrinologie Dr. Alison Lee, nefrologie Dr. Liesbeth Leuridan, endocrinologie Dr. Jan Monballyu, nefrologie diabetologie Dr. Sanne Vellinga, nefrologie Dr. Annemie Woestenburg, nefrologie Diabetesteam AZ Sint-Jozef Malle Verpleegkundige educatoren Mevr. Rit Anthonis Mevr. Veerle Baelus Mevr. Hilde Verstraelen Diëtiste educatoren Mevr. Chantal De Deckker Mevr. Tine Nuyts Mevr. Ilse Segers Mevr. Tine Theuns Sociale assistente Mevr. Ann Van Ostaeyen Podoloog Mevr. Veerle Palmers 15

16 13. Contactgegevens bij vragen Heeft u bij het doorlezen van deze brochure toch nog bijkomende vragen? Stel ze dan gerust! Raadpleeg het diabetesteam van het ziekenhuis waar u op raadpleging bent geweest: hetzij AZ Sint-Jozef Malle, hetzij AZ Klina te Brasschaat. AZ Sint-Jozef Malle Oude Liersebaan Malle Afsprakensecretariaat Vragen aan diabeteseducatoren Dagelijks tussen 9 en 10 uur Bij noodgevallen en in weekend of s nachts via spoedgevallen AZ Sint-Jozef Malle (diabetoloog van wacht) Diabetesteam diabetes.azstjozef@emmaus.be Suikerwaarden doorgeven via suikerwaarden.malle@emmaus.be Steeds vermelden in naam en geboortedatum; behandelend arts; naam insuline en aantal eenheden; uw contactgegevens (telefoonnummer). Neem ook zeker een kijkje op onze website U vindt er o.a. meer praktische informatie terug. Ook voor financiële informatie kan u hier terecht. 16

17 AZ Klina Augustijnslei Brasschaat Diabetesteam secretariaat Afspraak maken op werkdagen tussen 9 en 17 uur (liefst niet tussen 13 en 14 uur) 14. Persoonlijke notities 17

18 18

19 19

20 Opdrachtgever: Dr. Sabien Driessens - nefrologie - endocrinologie VU: Koen Vancraeynest - algemeen directeur Versiedatum: 18 januari 2018