Een kind met diabetes in de klas

Transcriptie

1 Een kind met diabetes in de klas

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Wat is type 1 diabetes? 4 3. Controle van de bloedsuiker 7 4. Voeding 7 5. Inspuitingen 8 6. Hypoglycemie 9 7. Hyperglycemie Sportactiviteiten Daguitstappen Belangrijke aandachtspunten Contactgegevens diabetesteam 22 maart 2017 UZ Leuven Overname van deze tekst/illustraties is enkel mogelijk na toestemming van de dienst communicatie UZ Leuven. 2

3 1. Inleiding Als je een kind met diabetes in de klas hebt, kan dat heel wat vragen oproepen: wat houdt diabetes juist in? Kan het kind gewoon les volgen? Wat met eten? Heeft het kind speciale verzorging nodig? Wat doe je best in noodsituaties? Een kind met diabetes kan op een vrijwel normale manier les volgen, mits enkele kleine aanpassingen in zijn dagelijkse routine. Het kind kan gewoon meedoen aan alle schoolactiviteiten zoals sportlessen, wandelingen, bosklassen, schoolreis, enzovoort. In deze brochure vind je meer uitleg over wat diabetes juist inhoudt, hoe het kind met de ziekte omgaat, hoe je een probleem bij je leerling kunt herkennen en hoe je hem of haar dan kunt helpen. Op het einde vind je ook een blad met contactgegevens van de teamleden van de dienst voor diabetes kinderen en adolescenten van UZ Leuven. Bij hen kun je terecht met je vragen. 3

4 2. Wat is type 1 diabetes? Type 1 diabetes is een ziekte waarbij de opname van suiker in ons lichaam verstoord is. Suiker is een belangrijke energiebron voor onze lichaamscellen. Suiker halen we uit de koolhydraten in onze voeding. Koolhydraten zitten niet alleen in zoete voedingsmiddelen zoals frisdrank, snoep en taart (enkelvoudige suikers), maar ook in zetmeelproducten zoals brood, rijst, pasta, aardappelen, en in melk- en melkproducten, fruit (samengestelde suikers). Het verschil tussen de verschillende soorten koolhydraten in onze voeding is dat enkelvoudige suikers sneller in het bloed terecht komen, terwijl samengestelde suikers eerst moeten afgebroken worden in de maag en darmen en daardoor veel trager opgenomen worden. Alle koolhydraten uit de voeding komen uiteindelijk in het bloed onder de vorm van glucose. Om bloedglucose in de cellen toe te laten, hebben we insuline nodig. Insuline is een hormoon dat de celwand opent voor de glucose. De pancreas maakt dit hormoon aan en past de productie ervan aan aan de hoeveelheid glucose in het bloed. Kinderen met type 1 diabetes maken dit hormoon niet aan waardoor de glucose zich ophoopt in het bloed en niet in de cellen geraakt. Hieronder vind je de uitleg zoals we het aan het kind uitleggen in het ziekenhuis. Ons lichaam heeft voortdurend energie nodig om te kunnen dansen, springen, fietsen, lopen, slapen, en nog vele andere dingen, kortom om te kunnen leven. Via de suikers in onze voeding krijgen we deze energie. We kunnen dit eigenlijk vergelijken met een vuurtje in een huis. Het huis is ons lichaam en het vuurtje, dat ontstaat door het verbranden van houtblokjes, de energie in ons lichaam. Het huis haalt dus energie uit het verbranden van houtblokjes, net zoals ons lichaam energie haalt uit de suikers (glucose) in het bloed. In onze voeding zitten dus suikers, ook wel koolhydraten genoemd, die bestaan uit snelle en trage suikers. De snelle suikers worden snel verteerd en komen snel in onze bloedbaan terecht. Deze suikers vinden we vooral in frisdrank, druivensuiker,... Trage suikers worden langzaam verteerd en komen traag in onze bloedbaan terecht. Deze suikers vinden we vooral in brood, aardappelen, rijst, pasta, Alle suikers worden omgezet in glucose (= een houtblokje), die als brandstof wordt gebruikt om energie te krijgen in ons lichaam. 4

5 Elk deel van ons lichaam bestaat uit duizenden cellen, zoals een stad bestaat uit duizenden huizen, die brandstof nodig hebben om energie te krijgen. Alle huizen hebben een deur, net zoals bij de cellen. De deuren zijn op slot. De sleutel die nodig is om de deuren van de cellen te openen is insuline. Insuline opent de deuren van de cellen, zodat de glucose vanuit de bloedbaan in de cellen kan komen. Insuline wordt gemaakt in de pancreas of alvleesklier, dezen noemen we de sleutelfabriek. De sleutels worden via het bloed tot bij de huisjes (cellen) gebracht. Als we eten, ziet de sleutelfabriek hoeveel houtblokjes er voorbij stromen. De sleutelfabriek maakt dan net genoeg sleutels om de deuren van de huizen te kunnen openen en glucose binnen te laten. Als de cellen de juiste hoeveelheden glucose en insuline via het bloed krijgen, zijn de huizen blij. Bij mensen met type 1 diabetes is de sleutelfabriek stuk. Er worden dus geen sleutels meer gemaakt. Als er geen sleutels zijn, kunnen de houtblokken niet in de huizen gaan. De houtblokken blijven in het bloed en kunnen dus niet in de huizen verbrand worden, waardoor je geen energie meer krijgt en de glucose in de bloedbaan blijft. Er is dan te veel suiker aanwezig in het bloed en dit heet hyperglycemie. Omdat de pancreas geen insuline meer kan maken, moet er insuline ingespoten worden. 5

6 De behandeling van type 1 diabetes bestaat uit: 1. Het onderhuids inspuiten van insuline, verschillende keren per dag (met pen of pomp). De hoeveelheid insuline die nodig is, hangt af van een groot aantal factoren, zoals voeding, fysieke activiteiten, ziekte, stress 2. Voeding. De hoeveelheid grammen koolhydraten die per dag gegeten wordt, wordt gegroepeerd in maaltijden en tussentijdse snacks. Aan de hand van de hoeveelheid grammen koolhydraten per maaltijd kan men bepalen hoeveel insuline er toegediend moet worden. 3. Zelfcontrole door middel van een controle van de bloedsuiker vóór de maaltijd. Zo kan de hoeveelheid glucose in het bloed (glycemie) bepaald worden. Tussen de maaltijden kan een extra controle van de bloedsuiker nodig zijn om een te hoge (hyperglycemie) of een te lage (hypoglycemie) bloedsuiker op te sporen. 6

7 3. Controle van de bloedsuiker (glycemie) Een controle van de bloedsuiker is nodig vóór elke hoofdmaaltijd en bij twijfel over een mogelijk te hoge of te lage glycemie. Jongere kinderen hebben hulp nodig bij het controleren van de glycemie. Er zijn verschillende soorten glucosemeters. Voor meer uitleg en instructies, verwijzen we jullie naar de ouders. Aandachtspunten: Bewaar de teststrips in de originele verpakking. Ze moeten gesloten, droog en op kamertemperatuur bewaard worden. Als er op het scherm LO verschijnt, betekent dit een extreem lage glycemie. Als er op het scherm HI verschijnt, betekent dit een extreem hoge glycemie. Controleer de glycemie opnieuw met een teststrip. Indien de glycsemie met de teststrip ook 'LO' of HI' weergeeft: o 'LO': onmiddellijk snelle suikers toedienen onder de vorm van cola, grenadine, Hypo-Fit Junior, o 'HI': indien de glycemie niet daalt na het inspuiten van insuline en/of bij symptomen als buikpijn of braken, best de ouders of een arts contacteren. Noteer het resultaat in het diabetesdagboekje. 4. Voeding Maaltijden en tussendoortjes: De kinderen dienen zich stipt te houden aan de uren van hun tussendoortjes en maaltijden en ook aan de hoeveelheden voedsel die de ouders meegeven. Bij jongere kinderen hou je daarom best toezicht tijdens het eten. De voeding is arm aan enkelvoudige suikers, met aandacht voor de verdeling van de koolhydraten tijdens de dag. Als je een kookactiviteit organiseert met de klas of er is een traktatie, overleg je best eerst met de ouders van het kind wat kan en wat niet. 7

8 5. Inspuitingen De meeste kinderen met diabetes moeten zichzelf een inspuiting toedienen net voor of een halfuur voor het middagmaal. Dit is afhankelijk van het voorgeschreven insuline- en voedingsschema. Hieronder vind je meer informatie over de juiste toedieningsmethode. Indien nodig voor het kind, voorziet de school best een apart lokaal waar het kind in alle rust de glycemie kan controleren en zichzelf kan inspuiten. Bij jongere kinderen is het nodig dat je toezicht houdt bij het instellen van de juiste insulinedosis op de insulinepen. Richtlijnen voor het inspuiten van insuline: De inspuiting moet gegeven worden vóór het middagmaal. Meestal worden de kinderen behandeld met een insuline die vlak vóór de maaltijd ingespoten moet worden. In zeldzame gevallen wordt er een insuline voorgeschreven die een halfuur voor de maaltijd dient te worden ingespoten. Bepaal eerst de glycemie. Noteer het resultaat in het diabetesdagboekje. Ga bij elke inspuiting na of er insuline uit de pen komt. Dit doe je door de doseerknop op 2 eenheden te zetten en de knop volledig in te drukken. Er moet dan een druppel insuline tevoorschijn komen. Is dit niet het geval, dan herhaal je deze stap tot je een druppel ziet verschijnen. Pas de dosis aan volgens het bijspuitschema dat je in het dagboekje terug vindt. Draai de insulinepen op de juiste dosis. Wanneer het kind dit zelf doet, controleert een leerkracht of andere verantwoordelijke best de hoeveelheid. Neem een smalle huidplooi en breng de naald loodrecht in. Spuit de insuline in door de doseerknop langzaam en volledig in te drukken. Laat de insulinepen ter plaatse terwijl je tot 10 telt en laat dan pas de huidplooi los en verwijder de naald uit de huid. 8

9 6. Hypoglycemie Het kind heeft een hypoglycemie wanneer: de glycemie < 55 mg/dl is of er LO op de meter verschijnt bij kinderen < 6 jaar: glycemie < 60 mg/dl of LO Lage bloedsuikers kunnen voorkomen als het kind niet genoeg gegeten heeft of zijn snack vergeten is. Ook als het kind méér fysieke inspanning geleverd heeft dan normaal, kan zijn glycemie te laag zijn. Je kunt aan de volgende tekens merken dat een kind een hypo heeft: - bleek zien - beven, trillende benen - zweten - honger - duizeligheid - slaperig zijn - een gebrek aan concentratie - verwardheid - gedragsveranderingen (bijvoorbeeld agressief gedrag) Als er sprake is van een heel ernstige hypo kan het kind het bewustzijn verliezen en/of kan het kind onwillekeurige spiertrekkingen vertonen (cfr. stuipen). 9

10 Richtlijnen voor de opvang van een hypoglycemie: Als het kind bij bewustzijn is: 1. Geef het kind snelle suikers onder de vorm van druivensuiker, grenadine, cola. De hoeveelheid die het kind nodig heeft, vind je op de achterflap van het dagboekje of in de richtlijnen die je ontvangt van de ouders. Wanneer de bloedsuiker < 40 mg/dl is, moet je de hoeveelheid verdubbelen. 2. Dit mag je herhalen indien het kind zich echt niet beter voelt na 5 minuten. 3. Na tien minuten moet het kind ook een halve droge kinderkoek nemen, indien de volgende maaltijd of het volgende snackmoment nog langer dan een half uur op zich laat wachten. 4. Tijdens het hersuikeren dient het kind te rusten. Na het hersuikeren kan het kind de les of andere activiteit hervatten. Een kind met een hypoglycemie mag je nooit alleen laten of alleen ergens naartoe sturen. Het kan in de war zijn en verloren lopen. Soms weigert het kind suiker te nemen. In dat geval dien je kordaat te zijn en blijf je aandringen tot het kind de suiker inneemt. 10

11 Als het kind bewusteloos is en/of stuipen heeft: 1. Strijk Hypo-Fit Junior aan de binnenkant van de wang. 2. Ondertussen maak je de GlucaGen Hypokit inspuiting klaar. Indien het kind nog steeds niet voldoende bij bewustzijn is om suiker via de mond toe te dienen, dien dan de GlucaGen Hypokit intramusculair (in de dijspier) toe. Bij kinderen die minder dan 25 kg wegen is een halve dosis voldoende. 3. Contacteer de ouders of de arts. 4. Indien het kind na 10 minuten niet bij bewustzijn is, verwittig dan de hulpdiensten. 5. Controleer na 15 minuten de glycemie. Als de glycemie nog laag (< 80 mg/dl) is en het kind bij bewustzijn is, geef je 100 ml (echte!) cola en een koek. Indien de glycemie hoger is dan 80 mg/dl, dan geef je het kind een koek. 6. Het kind kan na toediening van de GlucaGen Hypokit erg misselijk zijn. De glycemie dient goed opgevolgd te worden. De ouders dienen het kind op te halen om thuis of in het ziekenhuis verder zorg te dragen voor het kind. 11

12 12

13 13

14 GlucaGen Hypokit Glucagon is een hormoon met een werking die tegengesteld is aan die van insuline. Glucagon is aangewezen bij ernstige hypoglycemie. Iedereen die insuline gebruikt, zou minstens één glucagonkit moeten hebben. Glucagon is immers het enige product dat veilig en door iedereen gemakkelijk kan worden geïnjecteerd in geval van ernstige hypoglycemie. De GlucaGen Hypokit bevat: een flesje met glucagonpoeder een spuitje gevuld met steriel water De oplossing moet nét voor gebruik worden klaargemaakt, want het glucagonpoeder bewaart niet in water. Glucagon kon door om het even wie geïnjecteerd worden, ook door mensen die daar geen ervaring mee hebben. Glucagon wordt bij voorkeur geïnjecteerd in de dijspier. Er wordt aangeraden steeds de GlucaGen Hypokit bij zich te hebben, teneinde tijdig te kunnen reageren bij ernstige hypoglycemie. 14

15 Richtlijnen voor het toedienen van de GlucaGen Hypokit: 15

16 7. Hyperglycemie Het kind heeft een hyperglycemie wanneer: de bloedsuiker > 250 mg/dl is of er HI op de meter verschijnt Hyperglycemie treedt op als het kind méér gegeten of gesnoept heeft, minder bewogen heeft, te weinig of geen insuline gespoten heeft, of als het ziek is of veel stress heeft. De volgende symptomen kunnen wijzen op een hyperglycemie: - dorst - vaak plassen - zich moe en/of prikkelbaar voelen Bij de volgende alarmsignalen moet je de ouders of de arts contacteren: - buikpijn en/of braken - versnelde ademhaling en/of verminderd bewustzijn Richtlijnen voor de opvang van een hyperglycemie: 1. Laat het kind water drinken en naar het toilet gaan, ook tijdens de lessen. 2. In samenspraak met de ouders kun je bij waarden hoger dan 250 mg/dl op het moment van de snack enkel de helft van de snack geven en boven de 350 mg/dl de snack weglaten. Dit wordt altijd genoteerd en doorgegeven aan de ouders. 3. Als het kind te hoge waarden heeft net vóór de middaginspuiting, dient de insulinedosering aangepast te worden volgens het bijspuitschema dat je kan terugvinden op de achterflap van het dagboekje. 4. Bij hoge waarden (> 300 mg/dl) die gepaard gaan met buikpijn en/of braken, is het nodig om de ouders en/of de arts te contacteren en mag het kind niet sporten. 16

17 8. Sportactiviteiten Het lesrooster en vooral sport-, turn- en zwemactiviteiten worden best doorgegeven aan de ouders. Meestal moet het kind een extra snack eten vóór de activiteit. Soms is een extra koek of boterham na het sporten nodig. Omdat dit verschilt van kind tot kind, kun je bij de ouders terecht voor concrete richtlijnen. De algemene richtlijnen hieromtrent vind je in de bijlagen op bladzijde 18 en

18 18

19 19

20 9. Daguitstappen De Hypo-Fit Junior en GlucaGen Hypokit moet altijd meegenomen worden op daguitstappen. Schoolreizen en uitstappen bespreek je best op voorhand met de ouders. Zij zullen richtlijnen geven in verband met de maaltijden en eventueel extra aandachtspunten doorgeven die je tijdens de uitstap in acht moet nemen. We vinden het belangrijk dat het kind, net zoals alle andere kinderen, kan deelnemen aan de activiteiten, ook bos- en/of zeeklassen. Bos- en/of zeeklassen vragen een goede voorbereiding met een bespreking van het menu en van de activiteiten. Het is dan ook aanbevolen om het menu en de geplande activiteiten op tijd door te geven aan de ouders, zodat deze indien nodig, in overleg kunnen gaan met het diabetesteam. 20

21 10. Belangrijke aandachtspunten Wat het kind steeds bij zich moet hebben: - glucosemeter (met voldoende testmateriaal) - insulinepen en reserve naalden - diabetesdagboekje - druivensuiker - droge koek - Hypo-Fit Junior - GlucaGen Hypokit Het is best dat de ouders op school een reserve aan druivensuiker, droge en gesuikerde koeken voorzien. De reserve GlucaGen Hypokit, te gebruiken bij een ernstige hypoglycemie, moet in de koelkast bewaard worden, in een voor iedereen toegankelijk lokaal. Het is ook aan te raden om een reserve insulinevulling in de koelkast te voorzien. 21

22 11. Contactgegevens diabetesteam 22

23 23