EDUCATIE DIABETES MELLITUS TYPE 1 BIJ KINDEREN

Transcriptie

1

2 Kinderdiabetesteam EDUCATIE DIABETES MELLITUS TYPE 1 BIJ KINDEREN Wat moet ik weten over mijn diabetes?

3 Les 1 : Wat is diabetes en vingerprik Les 2 : Insulinewerking en insulinetoediening Les 3 : Hypoglycemie Les 4 : Hyperglycemie, ketonen en sport Les 5 : Aanpassen insuline, ziekte (1 week opname) 3

4

5 1. Wat is diabetes/suikerziekte? Glycemie: suikergehalte in het bloed. Te hoge glycemie = suikerziekte = diabetes. Normale waarden van glycemie: mg/dl. Als glycemie meer is dan 180 mg/dl, is er glucose detecteerbaar in de urine. 5

6 1. Wat is de oorzaak van diabetes? Diabetes ontstaat door te weinig insuline in het bloed. Normaal wordt insuline aangemaakt door de bèta-cellen van de pancreas. Het verlaagt het suikergehalte in het bloed. Diabetes type 1: vernietiging van insulineproducerende cellen in de pancreas door het eigen afweersysteem (auto-immune ziekte). 6

7 1. Risico voor een kind Overerving is afhankelijk van het familielid met diabetes vader: 7% moeder: 2% vader en moeder: 30% broer/zuster: 6% identieke tweeling: 35 % 7

8 1. Waar ligt de alvleesklier? 8

9 1. Wat is glucose? De bouwsteen van de meeste suikers. Circuleert in het bloed. Verlaat het bloed naar elke lichaamscel door middel van insuline. Belangrijkste energiebron. 9

10 1. Waar komt glucose vandaan? Uit de voeding: Snelle opneembare suikers: snelle opname in het bloed, zoals druivensuiker, gesuikerde frisdrank Trage opneembare suikers: trage opname in het bloed, zoals koek, boterham, fruit, aardappelen Uit de lever: suikerreserve onder de vorm van glycogeen (tussen de maaltijden en s nachts) 10

11 1. Insuline opent celpoort 11 / VOETTEKST

12 1. Wanneer insulineproductie stopt

13 1. Stijging glycemie

14 > 180 mg/dl: overloop van glucose via de nier

15

16 1. Wat is diabetes type 2 Insuline werkt minder goed De cellen zijn minder gevoelig voor insuline Veelal overgewicht Behandeling: overgewicht behandelen, dieet, beweging, medicatie, uiteindelijk insuline 16

17 1. Glycemie controle Door middel van een vingerprik. Geeft onmiddellijk de glycemie op dat ogenblik. Wanneer doen we een controle? Voor elke hoofdmaaltijd Voor het slapengaan Bij gebruik van ultrasnelwerkend insuline twee uur na de maaltijd Bij twijfel over hypo- of hyperglycemie Twee uur na extra insuline-injectie ter correctie van hyperglycemie Tijdens de nacht zo nodig Voor en 1 uur na sportactiviteit 17

18 1. Methode Voor de vingerprik: handen wassen, afdrogen en vingers masseren om gemakkelijker bloeddruppel te bekomen. Geen reinigingsdoekjes gebruiken. Handen niet ontsmetten. Plaats een lancet in de prikpen, stel de gewenste diepte in en span prikpen op. Maak je glucosemeter klaar door een strip te plaatsen. 18

19 1. Methode Plaats prikpen tegen de zijkant van een vingertop en prik door op de knop te drukken van de prikpen. Hou je vinger naar beneden en masseer je vinger vanuit de basis naar de top toe. Zo krijg je een mooie bloeddruppel. Neem je glucosemeter en laat de strip de bloeddruppel opzuigen, strip moet hierbij volledig gevuld zijn. Na enkele seconden kan je de glycemie aflezen. Noteer je waarden en opmerkingen in je dagboekje! 19

20 1. Key notes Normale bloedsuikerwaarde: mg/dl Diabetes type 1 = auto-immuunziekte = er is GEEN insuline meer Insuline verlaagt de bloedsuikerwaarde 20

21 1. Feedback Moeten kinderen met diabetes type 1 altijd met insuline behandeld worden? Wat is de belangrijkste energiebron voor het lichaam? Wanneer doe je best een vingerprik? 21

22 2. Insulinewerking Normale insuline afgifte 22

23 2. Insulinewerking Maaltijdinsuline: ultrasnelwerkend Basale insuline: traagwerkend

24 2. Hoe insuline injecteren Naaldje op insulinepen plaatsen 2 E wegspuiten om doorgankelijkheid van naaldje te testen Injectieplaats bepalen, eventueel deze plaats proper maken, hoeft niet ontsmet te worden Aantal te injecteren eenheden bepalen en instellen, een huidplooi nemen, de pen loodrecht op de huid plaatsen en of naald rechtstreeks loodrecht door de huid te duwen Dosis insuline langzaam injecteren door achteraan op de pen te duwen Langzaam tot 10 tellen Huidplooi loslaten en de pen verwijderen 24

25 2. Wat is insuline? Hormoon aangemaakt in de bèta-cellen van de pancreas (alvleesklier) Verlaagt de bloedsuiker door dubbele werking: Bij de maaltijd brengt insuline de suiker vanuit het bloed in de organen/cellen Tussen de maaltijden en tijdens de nacht brengt insuline de in de lever opgeslagen suiker (glycogeen) in het bloed en zo naar de organen/cellen Kinderen met diabetes kunnen niet zonder insuline, dus nooit stoppen met spuiten Is gevoelig aan warmte, koude, maagzuur Toediening per injectie, onderhuids (subcutaan) 25

26 2. Maaltijdinsuline Ultrasnelwerkende insuline: Novorapid, Humalog, Apidra Bij elke maaltijd met koolhydraten Tussendoortje moet niet, Binnen de 2 uur na injectie kan 1 KHP gegeten worden In de buik of bovenarm inspuiten Keuze van insuline is afhankelijk van leeftijd en eet- en leefgewoonten van het kind 26

27 2. Ultrasnelwerkende insuline Novorapid of Apidra of Humalog 27

28 2. Ultrasnelwerkende insuline Glycemie < 100 mg/dl: onmiddellijk voor de maaltijd injecteren Glycemie > 100 mg/dl: 15 minuten na injectie, maaltijd nemen Begint te werken na ongeveer 15 minuten Piekwerking na 1 uur Werkingsduur 2-3 uur Minimum 2 uur tussen twee injecties Bij voorkeur te gebruiken in buik of arm Te injecteren volgens schema, in functie van bloedsuiker, voeding en activiteiten Bij ziekte, maag-darminfecties met braken, weinig eetlust onmiddellijk na de maaltijd injecteren.

29 2. Basaal insuline Levemir of Lantus 29

30 2. Ultratraagwerkende insuline Een keer per dag injecteren, altijd op hetzelfde uur Begint te werken 1 2 uur na de inspuiting Geen piekwerking, relatief constante werking Werkingsduur ongeveer uur Bij voorkeur te gebruiken in bovenbenen of billen Vaste dosis

31 2. Roteren en lipodystrofie 31

32 2. Bewaren van insuline Insuline die je gebruikt mag buiten de koelkast bewaard worden op kamertemperatuur gedurende maximum 1 maand. Reserve-insuline moet bewaard worden in de groenteschuif onderaan of in de deur van de koelkast tussen 4 en 8 C Insuline die bevroren is werkt niet meer. Insuline die te warm heeft gelegen verliest zijn werking.

33 2. Keynotes Insuline op correcte temperatuur bewaren ALTIJD insuline spuiten Snelwerkende insuline voor de hoofdmaaltijd Traagwerkende insuline 1 keer per dag altijd op hetzelfde tijdstip 33

34 2. Feedback Welke insuline waar inspuiten? Welke insuline voor de maaltijd? Welke insuline 1 keer per dag? 34

35 3. Hypoglycemie Wat is hypoglycemie? Te lage bloedsuikerwaarde Rond of minder dan 60 mg/dl Welke symptomen geeft het? Gestoorde hersencontrole: niet goed zien, gedragsverandering, hoofdpijn, concentratiestoornissen, buikpijn, hongergevoel Zweten, beven, bleekheid Coma, bewustzijnsverlies 35

36 36

37 3. Hypoglycemie Hoe ontstaat hypoglycemie? Te veel insuline: te veel ingespoten, toegenomen insulinewerking (vb. door warmte) Te weinig koolhydraten gegeten Toegenomen verbruik: langdurige activiteit Warm weer, bad of sauna Soms is er geen verklaring voor 37

38 3. Hypo opvang Rond 60 mg/dl of lager: Onmiddellijk snelle suiker innemen (druivensuiker of frisdrank) Na 10 minuten opnieuw meten Lager dan 60 mg/dl herhaal snelle suiker Hoger dan 60 mg/dl 1 KHP trage suikers eten indien binnen de 2 uur na de injectie Indien hypo zich voordoet binnen de 30 minuten vóór een tussendoortje of de hoofdmaaltijd: Geen extra KHP eten Het tussendoortje of de hoofdmaaltijd vroeger opeten (wel insuline spuiten!) 38

39 Ultra- snelwerkende insuline Novorapid of Apidra of Humalog 2 uur Hoe Hypo opvangen Mag een tussendoortje? Snelle suikers + trage suikers 1 KHP alleen indien die bij de hoofdmaaltijd is meegerekend Enkel snelle suikers 39

40 Snelwerkende insuline Actrapid of Regular 4uur Hoe Hypo opvangen Tussendoortje? 2u00-2u30 Snelle suikers + trage suikers van 1,5KHP MOET 2u00 à 2u30 na de injectie Enkel snelle suikers 40

41 3. Opvang hypo Snelle suikers toedienen 1 blokje druivensuiker (van 3 gram glucose) per 10 kg lichaamsgewicht Of 30 ml frisdrank (geen light) per 10 kg lichaamsgewicht 41

42 3. Hypoglycemie Wat is het gevaar van een acute hypoglycemie? Ernstig hypoglycemisch coma / stuipen Mogelijke oorzaken: Maaltijd vergeten Overdosage van insuline Niet aanpassen van insulinedosering bij langdurige inspanning Alcoholgebruik Behandeling: Bloedsuiker meten Glucagen hypokit 42

43 43

44 3. Glucagen Hypokit = noodspuit Wat doet het? Bevat glucagon Maakt de suikerreserve in de lever (glycogeen) vrij en geeft die af in de bloedbaan Wanneer te gebruiken? Bij hypoglycemisch coma en/of stuipen Hoe te gebruiken? Bewaren in de koelkast tot houdbaarheidsdatum, of bewaren bij kamertemperatuur gedurende 18 maanden Steeds meenemen op daguitstap of weekend/vakantie Op school aanwezig (vervaldatum nakijken begin van schooljaar) 44

45 3. Praktisch gebruik van Glucagen Hypokit Op school: Verwittig 112, arts of verpleegkundige Vermeld aan telefoon: kind met type 1 DM en bewustzijnsverlies, Glucagen Hypokit aanwezig op school Breng kind in stabiele zijligging Verwittig de ouders 45

46 3. Opvang na Glucagen Eerste half uur kan het bewustzijn nog verminderd zijn Binnen het uur snelle suiker en tussendoortje geven Opgelet! Hoofdpijn, misselijkheid en braken als nevenwerking Bel diabeteseducator van wacht of de huisarts 46

47 3. Keynotes Steeds snelle suikers bij hebben Bij onwel gevoel, zweten, bleek zien steeds meten Bij uitstappen alles voor hypo-opvang meenemen: schema, meter, druivensuiker, koek Bij daguitstap ook Glucagen hypokit Bij begin schooljaar vervaldatum Glucagen nakijken 47

48 3. Feedback Wat doe je als je grote honger hebt en je beeft? Wat doe je als je bloedsuiker < 60 mg/dl is? Wanneer moet Glucagen gegeven worden? 48

49 4. Hyperglycemie Wat is hyperglycemie? Te hoge bloedsuikerwaarde Meer dan 160 mg/dl Welke symptomen geeft het? Moe Veel plassen, veel dorst, veel drinken, vochttekort Vetverbranding, vorming van ketonen, verzuren van het bloed, misselijkheid, braken, buikpijn Na enkel dagen: vermageren, sufheid, bewustzijnsverlies 49

50 50

51 4. Hyperglycemie Hoe ontstaat hyperglycemie? Te weinig insuline: te weinig ingespoten, insulineinjectie vergeten, niet-werkzame insuline, harde inspuitplaatsen Te veel suikers of koolhydraten: door tussendoor eten, meer gegeten dan voorzien Te veel reserve suikerafgifte: door stress, ziekte Soms niet aanduidbaar 51

52 4. Hyperglycemie Wat moet je doen bij hyperglycemie? Water drinken Reden nagaan en noteren in dagboekje Insulinedosis aanpassen/bijspuitschema: contacteer diabeteseducator bij vragen Eventueel ketonen testen bij zeer hoge waarden (in urine of bloed) 52 / VOETTEKST

53 4. Hyperglycemie Wat zijn de gevaren van hyperglycemie? Acute complicatie: diabetes keto-acidose Chronische complicatie: Kleine bloedvaten in ogen, hart en nieren Zenuwen Grote bloedvaten 53

54 Relatieve Risico 4. HbA1C en het relatieve risico op microvasculaire complicaties: DCCT-studie retinopathie nefropathie neuropathie microalbuminurie HbA 1C (%) DCCT, Diabetes Control and Complications Trial. 1. Adapted from Skyler JS. Endocrinol Metab Clin North Am. 1996;25: DCCT. N Engl J Med. 1993;329: DCCT. Diabetes. 1995;44:

55 4. Ketonen Wat zijn ketonen? Als er onvoldoende insuline en/of energie (suikers) in het lichaam aanwezig is, dan zal het lichaam vet verbranden om aan de energiebehoefte te voldoen. Ketonen zijn zure afvalproducten die vrijkomen in het bloed als het lichaam vet verbrandt. Als de ketonen hoog zijn in het bloed, kan dit leiden tot een ketoacidose. 55

56 4. Ketonen Wanneer ketonen meten? Bij een bloedglucose hoger dan 300 mg/dl controleer verder bloedglucose om de 4 uur indien 3 opeenvolgende waarden meer dan 300 mg/dl: controleer ketonen Bij ziekte en bloedglucose hoger dan 250 mg/dl controleer bloedglucose per 2 uur indien 3 opeenvolgende waarden meer dan 250 mg/dl: controleer ketonen Indien bloedglucose meer dan 250 mg/dl en misselijkheid en/of braken ONMIDDELLIJK ketonen controleren 56

57 4. Ketonen Hoe opsporen? Plas in een potje of rechtstreeks op de ketonenstrip Na één minuut aflezen door middel van een kleurenschaal Bij roze (+), paars (++) of donkerpaars (+++) onmiddellijk diabetesteam contacteren voor overleg 57

58 4. Ketonen Hoe reageren? HYPERGLYCEMIE + KETONEN = EXTRA INSULINE TOEDIENEN Ketonen negatief = bijspuitschema insuline gebruiken Ketonen +/- of + roze = 10 % van totale dagdosis Ketonen ++ donker roze = 15 % van totale dagdosis Ketonen +++ of ++++ paars/donker paars = 20 % van totale dagdosis Totale dagdosis = optelsom van aantal eenheden basis insuline per dag = maaltijdinsulines + langwerkende insuline 58

59 4. Ketonen Welke insuline spuiten we extra bij hyperglycemie + ketonen? Spuit steeds ultrasnelwerkende insuline (Novorapid of Humalog of Apidra ) Waar spuiten we de extra insuline? Spuit bij voorkeur in de buik (snellere opname) 59

60 4. Ketonen Verdere opvolging? Controleer verder bloedglucose om de 2 uur Controleer ketonen per 4 uur en houd contact met het diabetesteam tot ketonen negatief zijn Drink voldoende water Zolang ketonen positief = RUSTEN (geen sport) 60

61 4. Ketonen Wat doen bij hypoglycemie en aanwezigheid van ketonen? Spuit GEEN insuline maar eet WEL een extra KHP en probeer voldoende te drinken Wat te doen bij hyperglycemie en braken? Telefoneer naar je diabetesteam voor overleg Wat te doen bij positieve ketonen? Telefoneer naar je diabetesteam voor overleg 61

62 4. Diabetes keto-acidose Welke zijn de symptomen? Misselijkheid, braken, buikpijn Moeilijke ademhaling, snel en oppervlakkig ademen Slaperigheid, verminderd bewustzijn Hoe opsporen? In bloed In de urine Hoe behandelen? Onmiddellijk bellen naar het diabetesteam voor verdere opvolging of eventuele opname op spoeddienst 62

63 4. Sport meet voor en na inspanning (best 1 uur na) waarde voor turnen < 120 mg/dl: 1 KHP snel opneembare suikers eten waarde voor zwemmen < 140mg/dl: 1 KHP snel opneembare suikers eten Afhankelijk van de intensiteit en duur van de sport Individueel afhankelijk, ervaring waarde voor sport > 300 mg/dl: meet ketonen geen ketonen: wel sporten ketonen vanaf +: niet sporten, volg ketonenadvies 63

64 4. Sport waarde na sport hoger dan 300 mg/dl: controleer opnieuw na 2 uur en veel water drinken bij meer dan 1 uur sporten: controleer regelmatig glycemie en neem zo nodig 1 extra KHP tussendoor of sportdrank (diëtist kan hier uitleg over geven) 64

65 5. Aanpassen insuline Glycemie/bloedsuikers streefwaarden: Glycemie bij opstaan: 60 tot 100 mg/dl 5 dagen van de 7 dagen >100 mg/dl 10% langwerkende insuline verhogen Glycemie voor middagmaal en avondmaal 60 tot 100 mg/dl 3 dagen > 100mg/dl op hetzelfde moment vorige maaltijdinsuline met 10% verhogen Glycemie voor avondsnack/slapengaan: Tussen 80 tot 140 mg/dl is goed voor slapengaan Lager dan 80 mg/dl buiten snackmoment: 1 KHP extra eten 2 x hypo op hetzelfde moment vorige maaltijdinsuline verlagen met 10% 65

66 5. Aanpassing langwerkende insuline Volgens omstandigheden Bij onverklaarbare hypoglycemie s nachts na 24u: Dosis verlagen met 10% sportdag: Dag zelf verlagen met 20% Bij ziekte en hyperglycemie (zonder braken en diarree) Dosis met 10 tot 20% verhogen Bij stress en hyperglycemie(maandstonden, examens) Dosis met 10 tot 20% verhogen 66

67 5. Aanpassen maaltijdinsuline Streefwaarde voor maaltijd: mg/dl Glycemie >100 mg/dl voor middagmaal op 3 opeenvolgende dagen: ochtendinsuline + 10% Glycemie >100 mg/dl voor avondmaal op 3 opeenvolgende dagen: middaginsuline + 10% Glycemie >100 mg/dl voor slapengaan op 3 opeenvolgende dagen: maaltijdinsuline van het avondmaal +10% 67

68 5. Aanpassen maaltijdinsuline Streefwaarde voor maaltijd: mg/dl Glycemie <60 mg/dl voor middagmaal, gedurende 2 opeenvolgende dagen: ochtendinsuline -10% Glycemie <60 mg/dl voor avondmaal, gedurende 2 opeenvolgende dagen: middaginsuline -10% Glycemie <60 mg/dl voor avondsnack of <90 mg/dl voor slapengaan, gedurende 2 opeenvolgende dagen: avondinsuline -10% 68

69 5. Aanpassen maaltijdinsuline Volgens omstandigheden: Intensief sporten tot 1,5 uren na inspuiting: dosis verminderen met 10% tot 20% (tot 50%, individueel aan te passen) Korte tijdspanne (<4 uur) tussen de maaltijden: gebruik ultrasnelle insuline (=dosis) 69

70 5. Keynotes Streefwaarde voor maaltijd: mg/dl Dagboekje bijhouden Streefwaarde voor slapengaan mg/dl 70

71 5. Feedback Welke insuline pas je aan bij hoge ochtendwaarden? Wat doe je met je insuline als je zwemles hebt in de namiddag? Welke insuline pas je aan als je de volgende dag sportdag hebt? 71

72 5. Ziekte Meet om de 2 uur je glycemie: Hoge waarde (= meestal, bv. hoge koorts) Insulinedosissen verhogen met het bijspuitschema Blijven drinken en eten NOOIT INSULINE STOPPEN Bloedsuiker > 250 mg/dl: meet ketonen Lage waarden (= soms, bv. braken en diarree) Insulinedosissen verlagen Blijven drinken en eten: om het ½ uur suikerbevattende drank of voeding NOOIT BASALE INSULINE STOPPEN BRAKEN = BELLEN 72

73 5. Keynotes Braken = bellen Ketonen meten als glycemie hoger is dan 300 mg/dl, 3 opeenvolgende metingen met 4uur tussen Extra snelwerkende insuline bij hoge glycemie en ketonen roze (+), paars (++) of donkerpaars (+++) 73

74 5. Feedback Wat doe je als je kind braakt? Welke insuline geef je als je bloedsuiker 450 mg/dl is en de ketonen ++? Wat doe je als je kind ziek is, niet wil eten en de glycemie is 50 mg/dl? Wat doe je als je kind ziek is, niet wil eten en de glycemie is 350 mg/dl? 74

75 KINDERDIABETESTEAM Functie Afdeling of dienst Universitair Ziekenhuis Gent C. Heymanslaan 10 B 9000 Gent T +32 (0) E info@uzgent.be Volg ons op