Beleid Midden- en Kleinbedrijf en Entrepreneurship

Transcriptie

1 Beleid Midden- en Kleinbedrijf en Entrepreneurship Bijlagenboek Ministerie voor Economische Ontwikkeling Willemstad, 29 juli 2011 CA36/bijlagenboek beleid midden en kleinbedrijf en entrepreneurship - eindversie.doc

2 Inhoud Bijlage A. Onderzoeksrapport Evaluatie incentives en subsidies 3 Bijlage B. Formatieplan Small Business Administration 18 Bijlage C. Model prestatiemeting 20 Bijlage D. Aanzet Terms of Reference MKB database 36 Bijlage E. Opzet scouting en coaching netwerk 42 Bijlage F. Minutes adviespanel 26 mei Bijlage G. Leden van het MKB-platform 47 2

3 Bijlage A. Onderzoeksrapport Evaluatie incentives en subsidies 3

4 Evaluatie incentives en subsidies. Willemstad, 29 juli 2011 CA36/bijlagenboek beleid midden en kleinbedrijf en entrepreneurship - eindversie.doc 4

5 Inhoud 1 Context 6 2 Methode Definities Methodiek Reikwijdte 7 3 Resultaten Mate van behalen van hun doelstelling door de incentiveregeling De mate van gebruik vergeleken met het beschikbare budget ADA regeling FASTON Regeling Ambacht en beeldende kunstenaars WEBSTART en E-FONDO Toegankelijkheid van de regeling voor de ondernemer 11 4 Conclusies en aanbevelingen Conclusie Aanbeveling 14 Bijlage 1. Definitielijst Bijlage 2. Stimuleringsregelingen

6 1 Context Dit onderzoek heeft als doel de stimuleringsregelingen van het Ministerie van Economische Ontwikkeling (MEO) voor het Micro, Klein en Midden Bedrijf (MKB) te evalueren Het Ministerie hanteert de door Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vastgestelde definitie van het MKB. De MKB sector bestaat uit micro, kleine en middenbedrijven en zijn als volgt gedefinieerd: Microbedrijf: dit zijn bedrijven met minder dan 5 personen in loondienst en een omzet van < Nafl Kleinbedrijf: dit zijn bedrijven met minder dan 10 personen in loondienst en een omzet van < Nafl Het microbedrijf vormt een onderdeel van het kleinbedrijf. Middenbedrijf: dit zijn bedrijven met tussen de 10 en 50 personen in loondienst of een omzet van tussen < Nafl < Nafl. 5 miljoen. In de loop van jaren zijn er door de voorloper van het MEO, Dienst Economische zaken (DEZ), verschillende instrumenten ontworpen ter stimulering van het MKB op Curaçao. Dit onderzoek behandelt de nu actieve stimuleringsregelingen. Deze stimuleringsregelingen worden veelal aangemerkt als incentives. Een incentive is een in het vooruitzicht gestelde beloning in de vorm van een goed of dienst voor een specifieke prestatie ter (tijdelijke) motivatie. Voor een ondernemer betekent dit een financiële- of niet financiële prikkel die de ondernemer kan motiveren een actie te ondernemen. Het is een prikkel om een ondernemer bepaalde acties te laten ondernemen. Bij een incentive volgt de beloning na uitvoering van gewenste activiteiten. Een subsidie doelt net als een incentive op bevordering van specifieke activiteiten maar hier krijgt de ondernemer gelden vooraf, zonder afrekening. Een gift of overdracht, dus. Het aanmerken van de huidige stimuleringsregelingen als incentives is niet geheel terecht, aangezien deze meer de kenmerken van een subsidie vertonen De onderstaande incentives worden momenteel door de overheid gefinancierd. Korpodeko is in feite de instantie die de financiële middelen beheert en verantwoordelijk is voor de verschillende incentives. Uitvoering voor wat betreft het aanbieden van de incentive aan de ondernemer gebeurt door de instellingen; Korpodeko, Kamer van Koophandel (KvK) en Stimul-IT. Tabel 1 Beheer en uitvoering bestaande regelingen Regeling Beheerder Uitvoerder ADA KORPODEKO KORPODEKO, Kamer van Koophandel FASTON KORPODEKO KORPODEKO Regeling ambacht en kunst KORPODEKO KORPODEKO E-Fondo KORPODEKO Stimul-IT Webstart KORPODEKO Stimul-IT In het verleden zijn er verschillende andere stimuleringregelingen zoals de Training Grant Scheme (TGS), Lei di Bion en Small Enterprise Stimulation Netherlands Antilles (SESNA) geweest ter stimulering van het MKB. Deze regelingen zijn niet meer actief en vallen buiten de reikwijdte van dit onderzoek. 6

7 2 Methode 2.1 Definities Het uitgangspunt voor het bepalen welke regelingen momenteel nog actief zijn, is de beleidsnota behorende bij de begroting van het jaar 2010 van het eilandgebied Curaçao. Deze begroting geeft aan voor welke regelingen de overheid nog middelen reserveerden. Ter verificatie werd ook het eindbalans bekeken of deze middelen ook daadwerkelijk uitgeput waren. Deze handelswijze is ook toegepast voor het vaststellen van de actieve subsidierelaties. De incentiveregelingen werden op basis van de volgende indicatoren geëvalueerd: De mate waarin de incentive zijn doelstelling bereikt. De mate van gebruik vergeleken met het beschikbare budget. Toegankelijkheid van de regeling voor de ondernemer. 2.2 Methodiek Het onderzoek is verricht aan de hand van een deskstudie en diverse interviews. Als onderdeel van de deskstudie zijn bestaande evaluaties, begrotingen en informatie over de regelingen bestudeerd. Voor additionele informatie zijn interviews gevoerd met de verschillende vertegenwoordigers van de betrokken instellingen Reikwijdte Het onderzoek richt zich op het gebruik van de huidige incentives in de periode van 2005 tot en met Het onderzoek verdiept zich niet in de economische impact van de regelingen, gezien dit met de beschikbare informatie niet mogelijk is. Dit onderzoek is niet gericht op het meten van de effectiviteit van de incentives, maar evalueert de uitvoering van de incentives. Het meten van de effectiviteit van de regeling is zeer beperkt mogelijk gezien belangrijke informatie over de ondernemers niet aanwezig is. Denk bijvoorbeeld aan informatie omtrent de duurzaamheid van de ondernemingen of bijdrage van de regeling aan het functioneren van de onderneming, Er heeft geen structurele vastlegging van records over de uitkomst van de regeling plaatsgevonden, ook is er geen informatie over de mate van vooruitgang van de bedrijven bijgehouden door de uitvoerende instellingen. 7

8 3 Resultaten In 2009 is er geen budget beschikbaar gesteld door de overheid ten behoeve van de incentives, door onduidelijkheid binnen de subsidierelaties tussen de overheid en de uitvoerende stichtingen. Ondernemers konden hierdoor in 2009 geen gebruik maken van de regelingen die afhankelijk waren van de financiering van de overheid. 3.1 Mate van behalen van hun doelstelling door de incentiveregeling Onderstaand tabel geeft een overzicht van het budget dat het Bestuurscollege voor de huidige incentiveregeling beschikbaar heeft gesteld en ook de geplande resultaten voor het jaar Verder geeft dit overzicht ook de in 2010 behaalde resultaten. Er is geen zicht op de behaalde resultaten voor wat betreft E-FONDO en WEBSTART, deze gegevens zijn niet verstrekt. Tabel 2 Kwantitatieve doelstellingen Naam Beschikbaar budget in Nafl Gepland aantal deelnemers Conform beschikking Behaald aantal deelnemers 2010 % behaald ADA ,- Minimaal 18 kleine ondernemingen brengen hun boekhouding in orde ,6% FASTON ,- Minimaal 17 ondernemingen Starten % Regeling ambachtslieden en beeldende kunstenaars ,- Minimaal 6 micro-ondernemingen op gebied van ambacht en beeldende kunsten breiden uit of professionaliseren. Minimaal 10 kleine bedrijven gaan ICT integreren of introduceren innovatieve ICT toepassingen Minimaal 10 nieuwe geavanceerde business sites door microondernemingen dankzij verleende subsidie 1 16,7% E Fondo ,- 8 80% Webstart ,- 1 10% Als de geplande deelname met de behaalde deelname vergeleken worden, blijkt dat de ADA regeling voor 111,7% zijn geplande deelname heeft behaald. En de E-Fondo voor 80%. Binnen de ADA-regeling zijn er 15 afgewezen wegens gebrek aan fondsen. De regelingen FASTON, Ambachtslieden en beeldende kunstenaars en Webstart worden slecht gebruikt: 17,6%, 16,7% respectievelijk 10%. Tabel 3 geeft een overzicht van het aantal aanvragen, toekenningen, afwijzingen en het aantal gestopte bedrijven onder de gebruikers van de FASTON. Om in aanmerking te komen voor de FASTON moet de ondernemer een lening afsluiten. Om in aanmerking te komen voor de lening wordt het businessplan inhoudelijk getoetst door KORPODEKO. Indien het idee wordt afgewezen betekent dit ook afwijzing op de FASTON aanvraag. KORPODEKO heeft sinds gevallen geregistreerd waarvan de ondernemer gestopt is met zijn onderneming. Dit bedraagt 23% van het totaal aantal ondernemers, dat gebruik hebben gemaakt van de regeling. 8

9 Tabel 3 Overzicht FASTON-projecten FASTON regeling Totaal Totaal Totaal Totaal Jaar Projecten Afgewezen Toegewezen gestopt 2001/ Totaal Het kwalitatief beoordelen van de doelstelling van de regelingen is niet mogelijk. Dit komt door het ontbreken van indicatoren waarop de realisatie van de doelstelling gemeten kan worden. Verder wordt gedurende de uitvoering van de regelingen de ontwikkeling van de onderneming niet bijgehouden en vastgelegd. 3.2 De mate van gebruik vergeleken met het beschikbare budget ADA regeling In de afgelopen 7 jaar hebben in totaal 152 ondernemers gebruik gemaakt van ADA regeling. De ADA regeling bestaat sinds Een gemiddelde van 22 ondernemers maken jaarlijks gebruik van deze regeling. Over 7 jaren is in totaal Nafl , - beschikbaar gesteld door het eilandgebied Curaçao en KORPODEKO voor het uitvoeren van de ADA. Er zijn 155 projecten goedgekeurd. In 2005 had het aantal goedkeuringen het hoogste aantal bereikt van 41 gebruikers. Hierna daalden het aantal goedkeuringen jaarlijks. Informatie over het aantal aanvragen is door de Kamer van Koophandel niet ter beschikking gesteld en kan hieromtrent geen oordeel gegeven worden. Het aanvullend budget varieerde over de jaren. Tabel 4 ADA Jaar Aanvulling Budget in Nafl. Beschikbaar budget in Nafl Gebruikers Gebruikt budget in Nafl , , , , , , , , , , , , , , (55.675,-) 0 0 9

10 , , ,- Totaal , , FASTON Tabel 5 geeft overzicht van beschikbaar gestelde en gebruikte middelen bij uitvoering van de FASTON regeling. Het tabel geeft aan dat sinds 2001 tot en met 2010 er 135 aanvragen zijn toegewezen. Dit uit zich in een gemiddelde van 13,5 per jaar. Over deze periode is in totaal Nafl , - beschikbaar gesteld door het eilandgebied Curaçao voor het uitvoeren van de FASTON regeling. Dit bedrag heeft KORPODEKO in tranches in de loop der jaren ontvangen. Het eigen vermogen van de aanvragers werd met een gemiddelde van Nafl ,32 versterkt gedurende de uitvoering tussen 2001 en In 2006 had het aantal aanvragen zijn hoogste aantal bereikt. Hierna daalden het aantal aanvragen jaarlijks met in 2010 het minimum van 11 aanvragen en 4 goedkeuringen. Volgens de kredietmanager van KORPODEKO komt dit doordat er in 2009 geen middelen beschikbaar waren gekomen van het eilandgebied voor uitvoer van de regeling. Ook de onzekerheid over de staatkundige positie van Curaçao en de mondiale economische ontwikkeling hebben bijgedragen aan het geringe aantal aanvragen en gebruikers. Tabel 5 FASTON Jaar Aanvulling Beschikbaar budget Gebruikers Gebruikt budget in Nafl. in Nafl. budget in Nafl , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ( ,08) ,- (914,08) ,75 Totaal , , Regeling Ambacht en beeldende kunstenaars In totaal heeft KORPODEKO Nafl ,- ontvangen voor het uitvoeren van de regeling Ambacht en beeldende kunstenaars. De keramische regeling is opgegaan in de regeling Ambacht en beeldende kunstenaars en had in 2004 een beschikbaar budget van Nafl ,-. Tabel 6 geeft een overzicht van het aantal ondernemers die van de regeling gebruik hebben gemaakt. In totaal hebben slechts 3 ondernemers gebruik gemaakt van deze regeling. Dit impliceert een budgetuitputting van slechts 15%. Tabel 6 Jaar Aanvulling budget in Nafl. Regeling Ambacht en kunst/keramische regeling beschikbaar budget in Nafl. Gebruikers Gebruikt budget in Nafl , , , , , , , , ,- 10

11 , , , ,- Totaal , , E-FONDO en Webstart Sinds de aanvang in 2004 van de E-FONDO regelingen hebben er in totaal 115 ondernemers gebruik gemaakt van de regeling. Over deze periode is in totaal Nafl ,- beschikbaar gesteld door het eilandgebied Curaçao voor het uitvoeren van de E-FONDO. Het totaal gebruikte budget is Nafl ,18. Tabel 7 E- Fondo Jaar Aanvulling Budget in Nafl. Beschikbaar budget in Nafl. Gebruikers Gebruikt budget in Nafl , , , , , , , , , , , , en , , , , , , , , , ,26 Totaal , ,18 In de afgelopen twee jaar hebben twee ondernemers gebruik gemaakt van de Webstart regeling. Totaal is Nafl ,26 verbruikt van het beschikbaar gestelde budget van Nafl ,- Jaar Aanvulling Budget in Nafl. Webstart Beschikbaar budget in Nafl. Gebruikers Gebruikt budget in Nafl , , , ,80 Totaal , , Toegankelijkheid van de regeling voor de ondernemer Verstrekken van informatie Bij het inschrijven van een onderneming in het handelsregister, krijgen alle ondernemers een starterpakket mee. Dit pakket bevat informatie over alle incentiveregelingen die door de verschillende uitvoerende instellingen aangeboden wordt. De inhoudelijke informatie over de regelingen en tevens de aanvraagprocedures zijn ook te vinden op de websites van alle betreffende uitvoerende instellingen. De regelingen krijgen verder geen grote publiciteitscampagne omdat het reserveerde budget niet toereikend is. Tot op deze mate voldoen de uitvoerende instellingen aan hun brengplicht: hun plicht om de ondernemers te voorzien van informatie over de regelingen. 11

12 Of de informatie daadwerkelijk ter kennisneming wordt genomen, is de verantwoordelijkheid van de ondernemer zelf. In principe hebben zij ook een haalplicht als zij gebruik willen maken van een van deze regelingen. Met andere woorden de ondernemer dient de informatie te gaan halen en bestuderen. Al kijkend naar het aantal gebruikers per regeling is het zichtbaar dat de populariteit van de regelingen de laatste jaren sterk afgenomen is. Slechts een kleine deel van het MKB maakt gebruik van de incentiveregelingen. Criteria incentiveregelingen De incentiveregelingen hebben allemaal criteria waaraan voldaan moet worden om in aanmerking te komen voor de regeling. Dit brengt met zich mee dat niet alle ondernemers gebruik kunnen maken van de regelingen. De criteria van de regelingen variëren. De ADA, Webstart, E-Fondo en de regeling ambacht en kunst zijn alleen bestemd voor de microondernemingen en kleine bedrijven. De middenbedrijven kunnen geen gebruik maken van deze regelingen. De FASTON regeling is de uitzondering hierop waar startende ondernemers gebruik van de regeling kunnen maken ongeacht het aantal werknemers, dat in de startsituatie van het businessplan voorkomt. Voor wat betreft de fase van de onderneming zijn webstart en E-FONDO niet bestemd voor de ondernemer in de opstart fase. Om op deze regeling te kunnen beroepen moet de ondernemer al een paar jaren bestaan. Hiermee wordt niet bedoeld het aantal jaren ingeschreven in het handelsregister van de Kamer van Koophandel, maar het aantal jaren dat de onderneming deel neemt aan het handelsverkeer en dit kan aantonen door jaarrekening e.d. 12

13 4 Conclusies en aanbevelingen 4.1 Conclusie Weinig ondernemers maken op dit moment gebruik van de regeling. Aan de hand van de geplande resultaten in de beleidsnota 2010 blijkt dat de ADA, de FASTON en de regeling ambacht en beeldende kunstenaars de voorgestelde resultaten niet halen. Er is een sterke afname in het gebruik zichtbaar. Gebrek aan middelen in In de periode tussen 2004 en 2006 was er veel budget beschikbaar voor uitvoering van de regeling. In deze periode hebben ook meer ondernemers gebruik gemaakt van de regelingen. Door geen budget toe te kennen voor deze regelingen is het gebruik ook aanzienlijk gedaald afgelopen jaar. Geen herkenbare doelstelling. De voorafgaande beleidsnota s vermelden geen helder en SMART 1 geformuleerde kwalitatieve doelstelling voor deze regelingen. Dit belemmert het evalueren van de kwalitatieve doelstelling en eventueel bijsturen van de uitvoering. Effecten zijn niet meetbaar: Doelstellingen zijn niet helder geformuleerd. Er is geringe informatie over de vooruitgang van de ondernemingen die gebruik hebben gemaakt van de regeling. Dit maakt effecten niet meetbaar. Effecten niet duurzaam geborgd. Er kan niet worden aangetoond dat de duurzaamheid van de effecten die de verschillende regelingen met zich meebrengen is geborgd. Uitvoerende organisaties voldoen aan brengplicht. De uitvoerende instellingen voldoen aan haar brengplicht voor het beschikbaar maken van relevante informatie voor de incentiveregelingen. Echter, de regelingen zijn niet goed bekend en populair onder de ondernemers, gekeken naar het aantal gebruikers. Gezien de ondernemers informatie krijgen over deze regelingen bij het inschrijven in het handelsregister, kan de geringe mate van gebruik niet zodanig liggen aan de bekendheid van de regeling, maar zou kunnen door een beperkte doelgroep van de regeling. Geen regelingen gericht op doorgroei middenbedrijf. Momenteel zijn er geen specifieke programma s gericht op het laten doorgroeien van micro en kleinbedrijven tot middenbedrijven. E Fondo en Webstart hebben allemaal als doelgroep het ondersteunen van micro en kleinbedrijf. Het is niet duidelijk of dit een bewuste keuze is en dat het gerelateerd is aan de verhouding tussen de micro en kleinbedrijven enerzijds en het aantal middenbedrijven anderzijds. De doorgroei van micro en kleine bedrijven naar middenbedrijven kan haperen doordat het accent te weinig hierop ligt. Gebrek aan tijdige evaluatie van de regelingen. De regelingen FASTON, ADA en TGS zijn voor het laatst in 2005 door IMD Consultancy geëvalueerd. Sindsdien is er geen evaluatie meer uitgevoerd op de effectiviteit van de regelingen. Voor wat betreft andere regelingen die op dit moment van kracht zijn zoals de E-fondo en Webstart zijn er geen evaluaties beschikbaar. Het tijdig en periodiek evalueren van de stimuleringsregelingen is van uiterst belang. Hierdoor kan aangegeven worden of de regeling effect heeft op de doelgroep en of deze aangepast moet worden om de doelstelling te behalen. 1 Specifiek; De doelstelling moet eenduidig zijn Meetbaar; Onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt Acceptabel; Is deze acceptabel genoeg voor de doelgroep en/of management Realistisch; De doelstelling moet haalbaar zijn Tijdgebonden; Wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn 13

14 4.2 Aanbeveling Herzien van de incentiveregelingen: Gezien de sterke afname van het gebruik van de huidige incentiveregelingen is het de vraag of deze nog wel geschikt en relevant zijn voor de ondernemer. De incentiveregelingen moeten meer gericht zijn op de behoeften van de ondernemer. De huidige regelingen hebben een te beperkte doelgroep en zijn gericht op vooraf beloning (subsidie). De regelingen dienen meer ondernemers aan te spreken en sterker de nadruk te leggen op achteraf beloning (incentive). Periodieke prestatiemetingen: Door het ontbreken van tijdige en periodieke prestatiemetingen is het lastig om de effectiviteit van een incentiveregeling goed te meten. Met behulp van periodieke prestatiemetingen op een aantal indicatoren van een incentiveregeling, kan de regeling beter worden gemonitord en eventueel worden bijgestuurd. Dit leidt tot een leer en ontwikkelcyclus van de regeling, zodat deze beter op de behoeften van de ondernemer aansluit. Dit vergt operationele doelstellingen (SMART) die meetbaar zijn. Borging duurzaamheid: Naast de uitvoering van de incentiveregelingen, dienen de uitvoeringsorganisaties meer de duurzaamheid van de ondernemer te borgen. In wezen verifieer je of de regeling daadwerkelijk bijgedragen heeft aan de duurzaamheid van de ondernemer. 14

15 Bijlage 1. Definitielijst ADA CBS DEZ EO FASTON ICT Incentive Kleinbedrijf KORPODEKO KvK MEO Micro onderneming Middenbedrijf MKB Nafl. Ayudo den Administrashon Centraal Bureau voor Statistiek Dienst Economische Zaken Economische Ontwikkeling Faciliteit Startende Ondernemers Informatie Communicatie Technologie Een financiële of niet financiële prikkel dat de ondernemer dient te motivoeren een actie te ondernemen. De prikkel volgt na het uitvoeren van de actie Dit zijn bedrijven met minder dan 10 personen in loondienst én een omzet van minder dan een half miljoen Nafl. Korporashon pa Desaroyo di Kòrsou Kamer van Koophandel Ministerie Economische Ontwikkeling Dit zijn bedrijven met minder dan 5 personen in loondienst en een omzet van minder dan een half miljoen Nafl. Dit zijn bedrijven met tussen de 10 en 50 personen in loondienst óf een omzet van tussen de half miljoen Nafl. en 5 miljoen Nafl. Midden en klein bedrijf Nederlands Antilliaanse Florijn( Munteenheid op Curacao) Stimuleringsregeling Alle soorten regelingen die dienen ter stimulering van het MKB Subsidie Een financiële stimulering ter uitvoering van bepaalde actie. De financiële steun volgt voor het uitvoeren van de actie, zonder prestatie maat 15

16 Bijlage 2. Stimuleringsregelingen Ayudo den Administrashon (ADA) De Ayudo den Administrashon (ADA)- regeling is sinds 1997 in werking. Het doel van deze regeling is een financiële bijdrage in de kosten van een onafhankelijke boekhouder met betrekking tot de administratie van het kleinbedrijf. De doelgroep waar dit programma zich op richt is de lokale MKB; zowel de starter die sinds korte tijd een eigen bedrijf heeft, als de bestaande ondernemer die al enige tijd bezig is. De gedachtegang achter de regeling is het feit dat een goede administratie erg van belang is voor een goede voortgang van een (nieuwe) onderneming. Daarom bieden Korpodeko, Dienst Economische Zaken en de Kamer van Koophandel en Nijverheid Curaçao het programma Ayudo den Atministrashon pa Empresa Chikí aan (ADA), wat hierbij kan helpen. De regeling draagt op korte termijn aan bij het dekken van de kosten van een onafhankelijke boekhouder. Na verloop van de subsidie zijn de ondernemers wel op de hoogte van het belang van een goede financiële administratie, maar nog niet in staat om deze administratie zelf uit te voeren of in alle gevallen bereid om het verder te blijven voortzetten. Voor wat betreft de beleidsbegroting van 2010 stelt deze als doelstelling voor de ADA -regeling: het op orde krijgen van boekhouding van minimaal 50 kleine ondernemingen. In verhouding tot de genoemde doelstelling moet gezegd worden dat slechts 16 ondernemers van deze regeling in 2010 benut hebben. In totaal waren maar 34 ADA aanvragen binnen gekomen in 2010, waarvan er 16 zijn goedgekeurd voor behandeling. Dit bedraagt 47% van goedkeuringen ten opzichtte van het aantal aanvragen. Voor wat de vergelijking met de operationele doelstelling betreft bedraagt deze slechts 32%. FASTON FASTON staat voor Faciliteit Startende Ondernemers en heeft als doel het bevorderen van het entrepreneurschap onder de Antilliaanse bevolking door het starten van een eigen bedrijf. Deze regeling wordt daarom ook wel starterregeling genoemd. Met deze regeling wordt de kwantiteit en de kwaliteit van startende ondernemers gestimuleerd. De doelstelling van de regeling wordt behaald door het versterken van de eigenvermogenspositie van een startende onderneming, zodat een lening kan worden verstrekt door een kredietverstrekkende instantie. De regeling is inhoudelijk wat veranderd van de oorspronkelijke gedachte. Bij aanvang van de regeling konden de ondernemers ook beroepen op middelen uit het fonds dit voor cursusfaciliteiten. De subsidie van cursusfaciliteiten component is sinds 2006 niet meer in werking. Dit door de geringe mate van belangstelling. Voor wat betreft de geplande resultaten van de beleidsnota 2010 moeten minimaal 25 ondernemingen starten in 2010 met gebruikmaking van deze regeling. In 2010 zijn slechts 4 ondernemingen gestart die gebruik hebben gemaakt van de FASTON regeling. Dit bedraagt realisatie van slechts 16% van de geplande resultaten. In 2010 zijn maar 11aanvragen binnen gekomen waarvan 63% is afgewezen. Momenteel is er geen monitor vanuit de KORPODEKO om een beeld te krijgen van het gebruik en de effecten van de FASTON. Om toch succes van het bedrijf te kunnen meten heeft KORPODEKO twee ijkpunten: terugbetaling van de leningen (1) en projectbezichtiging (2). Tegelijkertijd met het verstrekken van eigen vermogen sluit KORPODEKO een lening af met de ondernemers. Door de voortgang van de aflossing te monitoren probeert KORPODEKO te evalueren of het bedrijf nog bestaat en succesvol is. Voor de ondernemingen die buiten KORPODEKO van de FASTON gebruik maken en hierdoor ook geen lening afsluiten bij KORPODEKO kan het effect van de regeling niet worden geëvalueerd. Enige vorm van terugkoppeling over het verloop van het project en het effect van de regeling op het bedrijf gebeurt door projectbezichtiging. Projectbezichtiging gebeurt niet regelmatig door gebrek aan mankracht die zich voor deze 16

17 werkzaamheden kunnen inzetten. In sommige gevallen willen de ondernemers ook niet meewerken en is hierdoor de effectmeting en het monitoren van de voortgang gering. Regeling ambacht en kunst De regeling Ambachtslieden en Beeldende Kunstenaars behelst het ondersteunen van kleine ondernemers in deze sector om hun bedrijf/product uit te breiden of verder te professionaliseren ten behoeve van de toeristische sector, lokale markt en om geëxporteerd te worden. De regeling vloeit voort uit de keramische regeling. Deze is na interne evaluatie uitgebreid naar een wat algemene doelgroep namelijk de ambachtslieden en beeldende kunstenaars. De voornaamste reden hiervoor was het feit dat alleen 1 persoon sinds bestaan van de regeling er gebruik van heeft gemaakt. De regeling ambachtslieden en beeldende kunstenaars bestaat dus sinds 2008 en sindsdien zijn er enkel 2 projecten aangevraagd en tevens goedgekeurd. Ondanks uitbreiden van de doelgroep van de regeling is de populariteit van de regeling niet sterk toegenomen en blijft het gebruik gering. Grotendeels van de gebruikers hebben succesvol de aanvraagprocedure doorlopen en gebruik gemaakt van de regeling. In een specifiek geval is het opmerkelijk dat een project met goedkeuring niet van start kon gaan omdat benodigde apparatuur niet beschikbaar was voor het opstarten van de onderneming. KORPODEKO geeft aan dat er praktisch geen gebruik gemaakt is van deze regeling(50% lening en 50% subsidie). Een verklaring hiervoor volgens KORPODEKO is; een groot gedeelte van deze sector is in het informeel circuit werkzaam en de potentiële aanvragers beschikken hierdoor ook niet over aantoonbare ervaringcijfers die zij moeten overhandigen bij het aanvragen van een lening. E-Fondo en Webstart Gemakshalve worden deze regelingen gezamenlijk besproken. Dit omdat de regelingen beide door STIMUL-IT uitgevoerd worden en beiden ontworpen zijn om de ondernemer te stimuleren een vorm van technologische innovatie toe te passen. De doelstellingen van de regelingen zijn als volgt: Webstart: financiële steun aanbieden ten behoeve van het aanschaffen en/of laten ontwikkelen van een website E-FONDO: het aanbieden van een eenmalige financiële steun ten behoeve van het aanschaffen van ICT hardware of software voor het kleinbedrijf. De beleidsnota behorende bij de begroting 2009 van het eilandgebied Curacao geeft enkele geplande resultaten voor deze regelingen namelijk jaarlijks subsidie verstrekken aan de ondernemers. In de beleidsnota van 2010 zijn de streefwaarden afwijkend van de beleidsnota van Om beroep te kunnen maken op deze regelingen moeten de ondernemers nagedacht hebben over de toepassing van ICT binnen hun onderneming. STIMUL-IT geeft begeleiding hiervoor zodat deze regelingen een innovatieve meerwaarde creëren voor de organisaties dan alleen financiële steun voor het aanschaffen van ICT apparatuur en een website. Voor de E-FONDO bezoekt STIMUL-IT de klanten om na te gaan of de hardware ook ingezet wordt voor aan de onderneming gerelateerde activiteiten. Voor wat betreft de webstart controleert STIMUL-IT of de websites regelmatig up-to-date zijn. 17

18 Bijlage B. Formatieplan Small Business Administration (SBA) 1.1 Doel Met de invoering van dit MKB- en Entrepreneurshipbeleid ontstaat een grote coördinatietaak die tot op heden niet werd ingevuld of versnipperd is (belegd). Onderkend is dat het cruciaal is om nu die brede coördinatietaak te beleggen bij een centrale organisatie. Deze organisatie legt zich geheel toe op de ondersteuning van (potentiële) ondernemers in het MKB en op de departementale coördinatietaken. Het is essentieel om zowel de proces als de inhoudelijke beleidspunten handen en voeten te geven. De centrale organisatie, Small Business Administration (SBA) heeft als doel hierin te voorzien. 1.2 Taken De hoofdtaken van de SBA kunnen worden samen gevat in: - de SBA is verantwoordelijk voor de coördinatie van de uitvoering van beleid en heeft zodanig frequent contact met het MKB platform en themagroepen. De SBA is de drijvende kracht achter deze consultaties met het veld. - de SBA zal een dienstverlenende taak op zich nemen in de ondersteuning van ondernemers bij vragen rond hun contacten met de overheid en haar regulering. Dat kan assistentie betekenen rond de opstart van ondernemingen, maar ook rond financieringsvragen. De SBA weet de weg door het woud. Is het devies. Deze ondersteuning zal op individuele basis, in de vorm van case management worden ingericht. De SBA zal dus ook ondernemers actief ondersteunen bij het vinden van die weg, niet slechts verwijzer zijn. 1.3 Rollen De bovenstaande taken zijn het best te categoriseren in de volgende clusters van activiteiten die enige samenhang met elkaar vertonen. Dit vormt zogenaamde rollen binnen de SBA: - de beleidsproces rol zorgt voor de ondersteuning van de proces punten binnen het MKB en Entrepreneurship beleid door: o Invulling en uitvoering van het beleid o Input (o.a. informatie) voor beleid aanleveren o o Coördinatie doorlopende visieontwikkeling, beleids- en informatiecycli Inrichten periodieke prestatiemetingen - de beleidsinhoudelijke rol zorgt voor de ondersteuning van de proces punten binnen het MKB en Entrepreneurship beleid door: o Programma management o Inrichten inkoop proces (procurement procedures e.d.) o Coördinatie projecten i.h.k.v. red tape naar red carpet o Coördinatie Scouting & Coaching network en aanbod o Coördinatie Publiekscommunicatie o o Coördinatie Onderwijs initiatieven Coördinatie Training & advies - de liaison rol is de connector en gezicht naar buiten. De liaison zorgt voor verbinding met het veld door: o ondersteunen van ondernemers via loket functie o ondersteunen van ondernemers m.b.v. case management (begeleiden met individuele problemen) 18

19 o o coördinatie MKB platform t.b.v. visie- en beleidsontwikkeling coördinatie themagroepen t.b.v. visie- en beleidsontwikkeling - in de administratieve en inkoopproces ondersteuning rol wordt voorzien in de dagelijkse ondersteuning t.b.v. het inkoopproces van uitvoerende taken o Uitvoer inkoopproces o Coördineren inkoopproces o ondersteunen van ondernemers m.b.v. case management o office management o o notuleren secretariële activiteiten (agenda beheer, inplannen van afspraken, bijeenkomsten) 1.4 Formatie In onderstaand tabel is de formatie van het Small Business Administration office weergegeven. Rol # FTE Functieniveau Functieprofiel Verbindings en procesrol Afdelingshoofd Contact externe omgeving Beleidsmedewerker C Programma management Beleidsmedewerker C Administratieve en inkoop proces ondersteuning Totaal Behandelend medewerker (klanten) E De huidige formatievorming binnen de Sector Ondernemen (bestaande uit afdeling Prijzencalculatie & Ondersteuning Bedrijfsleven en afdeling Economische Vergunningen) bestaat uit 14 FTE conform het businessplan. Op basis van het concept uitvoeringsplan Centralisatie Economische Vergunningen zal de afdeling Economische Vergunningen worden uitgebreid met 7 fte s tot een totaal van 11 fte s. Uitgangspunt is dat de formatie van het SBA moet worden aangepast met 2 beleidsmedewerkers in plaats van medewerkers beleidsuitvoering om het werk naar behoren te kunnen uitvoeren. 1.5 Randvoorwaarden Het SBA werkt in teamverband, de medewerkers van het SBA zijn in staat om elkaars werk (tijdelijk) op te vangen; Er is geen hiërarchische indeling binnen het SBA, alleen een indeling naar rol. Gemeenschappelijke ruimte voor SBA; rollen niet verspreid, maar geconcentreerd in een gemeenschappelijke ruimte; Ruimte is transparant en toegankelijk voor ondernemers; inloop is mogelijk; De ruimte heeft een publieksruimte functie, waar het mogelijk is om elkaar te ontmoeten kleine vergader- en trainingsmogelijkheden voor het MKB; Bij externe huisvesting komen extra (facilitaire) kosten naar voren. 19

20 Bijlage C. Model prestatiemeting 20

21 Model prestatiemeting Willemstad, 29 juli 2011 CA36/bijlagenboek beleid midden en kleinbedrijf en entrepreneurship - eindversie.doc 21

22 Inhoud 1 Context 23 2 Definitie indicatoren Basis indicatoren Aantal MKB bedrijven (B1) Netto aantal nieuwe MKB bedrijven (B2) Relatief aandeel van de werkgelegenheid naar klassengrootte en bedrijfstak (B3) Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) (B4) Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) - het Bruto Binnenlands Product (BBP) (B5) Investeringen door het MKB (B6) Duurzaamheid MKB (B7) Aanwezigheid beleidsdialoog (B8) Mate van operationalisatie doelen uitvoeringsorganisatie (B9) Aanwezigheid effectmetingen uitvoeringsorganisaties (B10) Verdiepingsindicatoren Loonniveau MKB sector (V1) Opleidingsniveau MKB (V2) Ondernemers vaardigheden MKB (V3) Mate van innovatie MKB (V4) Export MKB (V5) 27 3 Nulmeting Aantal MKB bedrijven Netto aantal nieuwe bedrijven Werkgelegenheid MKB Bruto Toegevoegde Waarde Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) in verhouding tot het Bruto Binnenlands Product (BBP) Investeringen door MKB Overzicht 31 4 Periodieke prestatiemeting Cyclus Principes model voor prestatiemeting Indicatoren Methodiek Stappen Frequentie Betrokkenen (actoren) Data Input Output Beheer 35 Pietermaai 60 P.O. Box 6111 Curaçao T: F: KvK @aefcaribbean.com

23 1 Context Een belangrijke stap naar een effectieve beleidscyclus is het verzamelen, analyseren en beoordelen van relevante gegevens binnen en over de MKB sector. Deze stap levert waardevolle informatie op voor het volgen, ontwikkelen en bijsturen van het beleid voor de MKB sector. Hierdoor ontstaat een leer en ontwikkel cyclus, wat een waardevolle bijdrage levert aan de effectiviteit van het beleid. Het verzamelen van informatie moet gestructureerd, gedisciplineerd en gecoördineerd plaatsvinden. Een monitorinstrument biedt hiervoor een basis. Een monitorinstrument bestaat uit drie onderdelen: de indicatoren, de methodiek en het beheer. Met de indicatoren is vastgelegd waarop gemonitord wordt. Deze dienen SMART 1 te zijn opgesteld. De methodiek beschrijft hoe de informatie verzameld, vastgelegd, verwerkt (gecoördineerd) en verstrekt wordt. Hierbij worden de verschillende actoren benoemd. In het beheer is vastgelegd wie, waar verantwoordelijk voor is. 1 Specifiek; De doelstelling moet eenduidig zijn Meetbaar; Onder welke (meetbare/observeerbare) voorwaarden of vorm is het doel bereikt Acceptabel; Is deze acceptabel genoeg voor de doelgroep en/of management Realistisch; De doelstelling moet haalbaar zijn Tijdgebonden; Wanneer (in de tijd) moet het doel bereikt zijn 23

24 2 Definitie indicatoren Een indicator is een meetbare eenheid die een aanwijzing geeft van de geleverde kwaliteit en uitvoering van het MKB beleid. Tezamen geven de indicatoren een beeld over de geleverde prestaties. Op basis van dit beeld kan het Ministerie van Economische Ontwikkeling (MEO) het beleid toetsen, evalueren en zo nodig bijsturen. De indicatoren dienen een beeld te geven over de effectiviteit van het beleid voor het MKB. Het uitgangspunt is de definitie van het MKB, zoals deze door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is vastgelegd: Microbedrijf: dit zijn bedrijven met minder dan 5 personen in loondienst en een omzet van minder dan een half miljoen NAfl. Kleinbedrijf: dit zijn bedrijven met minder dan 10 personen in loondienst en een omzet van minder dan een half miljoen NAfl. Het microbedrijf vormt een onderdeel van het kleinbedrijf. Middenbedrijf: dit zijn bedrijven met tussen de 10 en 50 personen in loondienst of een omzet van tussen de half miljoen Nafl. en 5 miljoen NAfl De indicatoren zijn naar categorieën ingedeeld: Ten eerste is er een onderscheid gemaakt in de mate van verdieping, de basis- en verdiepingsindicatoren. De basisindicatoren geven een beeld op het hoofdniveau, veelal uitgedrukt op macro-economisch niveau. De basisindicatoren worden periodiek (jaarlijks) gemeten. De verdiepingsindicatoren geven een beeld op een specifiek gebied. Ook deze indicatoren worden periodiek gemeten, alleen is de frequentie hiervan afhankelijk van het gewenste verdiepingsgebied. Ten tweede is er een onderscheid tussen inhoudelijke en proces indicatoren. Inhoudelijke indicatoren geven een beeld of de juiste dingen worden gedaan, terwijl proces indicatoren een beeld geven of de dingen juist worden uitgevoerd. Tot slot is er een onderscheid gemaakt tussen indicatoren die gericht zijn op het beleid en op de uitvoering. De periodieke prestatiemeting is vooral ontwikkeld voor de meting van de effectiviteit van het beleid, plus randvoorwaarden ten aanzien van de uitvoering. De onderstaande indicatoren zijn een eerste aanzet om te komen tot de vorming van een set relevante indicatoren waarop het MKB gemonitord kan worden. De indicatoren en de bronnen zijn geïdentificeerd op basis van de beschikbare informatie en bestaande internationale indicatoren. Er zijn nog geen overeenkomsten in de vorm van Dienst Verlening Overeenkomsten (DVO) met de bronnen afgesloten om de daadwerkelijke indicatoren periodiek te gaan monitoren. Het is belangrijk dit te waarborgen in een vervolgstap naar een MKB database. 2.1 Basis indicatoren Aantal MKB bedrijven (B1) Aantal MKB bedrijven, verdeeld per volgende sector: Landbouw Industrie Nut 24

25 Bouw Handel Horeca Transport en communicatie Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverlening Particulier onderwijs Medische en sociale dienstverlening Overige dienstverlening De indicator geeft de ontwikkeling aan van het MKB per sector. Bron: Centraal Bureau Statistiek (CBS) Netto aantal nieuwe MKB bedrijven (B2) Het netto aantal nieuwe bedrijven uitgedrukt als het verschil tussen het aantal nieuwe ingeschreven bedrijven minus het aantal uitgeschreven bedrijven voor het MKB per jaar. (niet verdeeld per sector) De indicator is een maatstaaf in hoeverre het MKB overleeft. Een positief verschil geeft aan dat er meer bedrijven inschrijven dan uitschrijven, en per saldo een positieve invloed hebben op de economische ontwikkeling. Bron: Kamer van Koophandel Relatief aandeel van de werkgelegenheid naar klassengrootte en bedrijfstak (B3) Relatief aandeel van de werkgelegenheid naar klassengrootte (micro, klein, midden en groot). De indicator geeft weer in hoeverre het MKB bijdraagt aan de werkgelegenheid van Curaçao. Bron: Centraal Bureau Statistiek (CBS) Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) (B4) De bruto toegevoegde waarde wordt bepaald door de intermediaire kosten (kostprijs en overige operationele kosten) van de bruto productie af te trekken. Om het aandeel van het MKB in het Bruto Binnenlands Product (BBP) vast te stellen wordt de Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) van de bedrijven gebruikt. Deze BTW komt uit de Nationale Rekeningen enquête, welke elk jaar wordt gehouden onder de bedrijven op Curaçao door het CBS. De indicator geeft o.a. weer welke sectoren in het MKB het meest bijdragen aan de BTW. Bron: Centraal Bureau Statistiek (CBS) Bruto Toegevoegde Waarde (BTW) - het Bruto Binnenlands Product (BBP) (B5) De verhouding is uitgedrukt in het totaal van BTW van de MKB sector in percentage van de totaal BBP van Curaçao. 25

26 Het Bruto Binnenlands Product (BBP) wordt gebruikt als indicator voor de economische ontwikkeling van een land. Al naar gelang het BBP gedurende een periode stijgt of daalt kan men stellen dat de economie aan het groeien, respectievelijk aan het krimpen is. Het aandeel van MKB geeft de mate van bijdrage en belangrijkheid weer. Bron: Centraal Bureau Statistiek (CBS) Investeringen door het MKB (B6) Ontwikkeling van investeringen in het MKB naar sector, aandeel investerende bedrijven in percentage van het totale aantal bedrijven. Trendanalyse op gedane investeringen door het MKB geven een beeld van het investeringsklimaat. Meer investeringen betekent over het algemeen een positieve invloed op de economie. Bron: Kamer van Koophandel - Conjunctuurmonitor Duurzaamheid MKB (B7) Duurzaamheid van MKB bedrijven uitgedrukt als het aandeel van totaal aantal MKB bedrijven. Geeft inzag in de verhouding van een deel van bedrijven tot het totaal aantal MKB bedrijven in termen van leeftijd van het MKB bedrijf. Bron: Centraal Bureau Statistiek (CBS) Aanwezigheid beleidsdialoog (B8) In een beleidscyclus is een beleidsdialoog een essentieel element voor een effectieve beleidscyclus. Onder beleidsdialoog kan worden verstaan een periodiek overleg met diverse stakeholders. De indicator geeft aan of er een terugkoppeling is in de vorm van beleidsdialogen, waarbij de resultaten van een prestatiemeting als input dienen. Bron: Ministerie Economische Ontwikkeling Mate van operationalisatie doelen uitvoeringsorganisatie (B9) De mate waarin de doelen van de uitvoeringsorganisatie zijn geoperationaliseerd, waardoor effectmetingen mogelijk zijn. Doelstellingen dienen zoveel mogelijk geoperationaliseerd worden door deze SMART te definiëren. Met behulp van deze doelstellingen zijn de uitvoeringsorganisatie beter in staat om eigen effectmetingen te realiseren. Bron: Ministerie Economische Ontwikkeling (Strategische plannen uitvoeringsorganisaties) Aanwezigheid effectmetingen uitvoeringsorganisaties (B10) De individuele effectmetingen van uitvoeringsorganisaties, om individuele uitvoer stimuleringsregelingen te kunnen meten. 26

27 Effectmetingen zijn belangrijke en waardevolle inputs voor de beleidscyclus. De resultaten van dergelijke metingen kunnen worden gebruikt om wijzigingen aan te brengen in het beleid en/of uitvoer. De effectmetingen worden uitgevoerd door de uitvoerende instellingen, het MEO stelt dit verplicht en verzameld de resultaten. Bron: Ministerie Economische Ontwikkeling (Effectmetingen / jaarverslagen uitvoeringsorganisaties) 2.2 Verdiepingsindicatoren Terwijl het basismodel een kader biedt voor het opstellen, monitoren en bijsturen van beleid, zoomt het verdiepingsmodel dieper in op onderliggende factoren. Om ook hier een trend te kunnen aangeven, is het van belang om ook de verdiepingsindicatoren periodiek te meten Loonniveau MKB sector (V1) Met behulp van trendanalyse op verloning binnen de MKB sector, kan een trend worden aangegeven of Curaçao groeit naar een kenniseconomie (hogere lonen) Het loonniveau geeft over het algemeen een beeld van het niveau van de werkgelegenheid (productie werk veelal lage lonen, kennis werk veelal hogere lonen) Bron: Belastingdienst Opleidingsniveau MKB (V2) Het (hoogst genoten) opleidingsniveau van de ondernemers en werknemers binnen de MKB sector. Bron: Nader te bepalen, maar gedacht kan worden via een reeds bestaande enquête (bijvoorbeeld conjunctuur monitor, of bedrijventelling) Ondernemers vaardigheden MKB (V3) De vaardigheden van de ondernemer en werknemers binnen de MKB sector (zoals flexibiliteit, zelfstandigheid, initiatief, doorzettingsvermogen) Bron: Nader te bepalen, maar gedacht kan worden via een reeds bestaande enquête (bijvoorbeeld conjunctuur monitor, of bedrijventelling) Mate van innovatie MKB (V4) De mate van innovatie in het MKB kan onder andere naar onderstaande deelindicatoren worden verdeeld: percentage bedrijven met nieuwe producten of diensten op de markt in afgelopen drie jaar percentage bedrijven met verbeteringen in interne bedrijfsprocessen in afgelopen drie jaar percentage bedrijven met gebruik van extern netwerk om kennis uit te wisselen percentage bedrijven met samenwerking met bedrijven of kennisinstellingen percentage bedrijven met gespecialiseerde innovatiemedewerkers Bron: Nader te bepalen, maar gedacht kan worden aan gegevens van CBS of KvK Export MKB (V5) 27

28 De mate van export van de MKB bedrijven, verdeeld per sector, ten opzicht van de export. Trendanalyse van de verhouding, en hoe staat dit in relatie tot omliggende landen in het Caribische gebied. Bron: Trade statistics CBS Curaçao, CBS andere landen. 28

29 3 Nulmeting Op basis van de voorgenoemde basisindicatoren is een uitgangssituatie ultimo 2010 voor het MKB vastgesteld, een zogenaamde nulmeting. In de praktijk blijkt dat de informatie van de bronnen niet altijd op elkaar aansluiten. Naast de definitie kwestie, speelt ook het moment van verzamelen en publiceren van gegevens een belangrijke rol. Voor sommige indicatoren is daadwerkelijk een nulmeting mogelijk met jaar 2010 als basis. Maar voor de meeste echter is dit (nog) niet mogelijk en variëren de jaren sterk. Om toch een kwalitatieve nulmeting te kunnen uitvoeren, zijn de gegevens van voorliggende jaren gebruikt als nulmeting In licht hiervan is het beter om te spreken over een toetsing van de voorgestelde indicatoren. In een vervolgtraject dienen de voorgestelde indicatoren periodiek (jaarlijks) te worden gemonitord en vastgelegd m.b.v. SLA tussen het Ministerie en de aanleverende partijen (CBS, KvK, uitvoerende instellingen) Een nulmeting op de verdiepingsindicatoren is niet uitgevoerd, omdat daarvoor beleidskeuzes nodig zijn, die eerst dienen te worden vastgesteld. Bovendien is de gewenste informatie (nog) niet voorhanden en hierin moet worden voorzien in een vervolgtraject Aantal MKB bedrijven Data per sector t/m 2006 Relat ief aandeel bedrijven naar klassengroot t e en bedrijfst ak (%) Micro Klein Midden Groot Tot aal Landbouw, veeteelt en mijnbouw 1,5 1,5 0,9 0,2 0,2 0,1 0 0,1 0, ,7 1,8 1,1 Indust rie en nutsbedrijven 3,5 4 2,9 1,4 0,8 0,7 1,9 1,6 0,8 0,6 0,4 0,2 7,4 6,9 4,6 Bouwnijverheid 1 2,7 5,9 0,4 0,8 1,1 0,8 1,1 0,9 0,4 0,3 0,1 2,6 4,9 8 Groot - en kleinhandel 25,6 22,1 19 6,3 5,3 5 5,9 4,5 3 0,8 0,7 0,4 38,6 32,7 27,4 Horeca 15,2 11,7 9,6 2,8 1,9 1,7 1,5 0,9 0,6 0,2 0,3 0,2 19,7 14,8 12,1 Transport en communicat ie 1 1,7 3 0,5 0,7 0,9 0,7 0,9 0,6 0,2 0,3 0,2 2,4 3,5 4,7 Financiele dienstverlening 2 3,9 4,7 0,7 0,9 0,8 0,8 1 0,9 0,2 0,3 0,3 3,7 6,1 6,7 Zakelijke dienst verlening en particulier onderwijs 4,6 8,4 14,9 1,7 2,2 2,3 1,6 2,1 1,7 0,2 0,5 0,5 8,1 13,2 19,4 Medische- en sociale dienst verlening 4,2 4,6 5,4 0,8 0,9 1 0,6 0,6 0,4 0,2 0,3 0,3 5,8 6,3 7,1 Overige dienstverlening 7,2 6,8 6,7 1,3 1,5 1,3 1,1 1,1 0,7 0,4 0,3 0,2 10 9,8 8,9 Tot aal 65,8 67, ,1 15,2 14,9 14,9 13,9 9,7 3,2 3,4 2, Absoluut aandeel bedrijven naar klassengroot t e en bedrijfst ak (%) Micro Klein Midden Groot Tot aal Landbouw, veeteelt en mijnbouw Indust rie en nutsbedrijven Bouwnijverheid Groot - en kleinhandel Horeca Transport en communicat ie Financiele dienstverlening Zakelijke dienst verlening en particulier onderwijs Medische- en sociale dienst verlening Overige dienstverlening Tot aal Bron: Ontwikkeling van het aantal bedrijven : de werkgelegenheid in het micro-, klein- en middenbedrijf in Curaçao, Ria Duyndam, Modus jrg 9,nr.1 In 2006 is het MKB goed voor 97,4% van het aantal bedrijven. Dit is percentage is in de loop der jaren redelijk constant gebleven. Het grootste aantal bedrijven is te vinden in de groot- en kleinhandel, zakelijke dienstverlening en particulier onderwijs, en horeca. 29

30 3.1.2 Netto aantal nieuwe bedrijven Data t/m 2008 Hieronder is weergegeven hoe het verloop is geweest van het aantal nieuwe ingeschreven bedrijven versus het aantal uitgeschreven bedrijven voor de periode Wat opvalt is dat het aantal ingeschreven lokale bedrijven redelijk constant (tot kleine groei) is gebleven, terwijl het aantal uitgeschreven bedrijven sterk is toegenomen. Dit leidt tot de constatering dat in 2008 het aantal instromers nagenoeg gelijk is aan het aantal uittreders. Meer dan 95% van onderstaande bedrijven bestaat uit de MKB sector. Geregistreerde lokale bedrijven Curaçao Nieuwe registraties Doorhalingen Totaal Bron: CBS Werkgelegenheid MKB Data t/m 2006 Tabel: aantal en aandeel van de werkgelegenheid naar klassengrootte Klasse # % # % # % Micro ,2% ,8% ,9% Klein ,9% ,5% ,0% Midden ,7% ,4% ,7% Groot ,2% ,4% ,3% Totaal ,0% ,0% ,0% Bron: Ontwikkeling van het aantal bedrijven : de werkgelegenheid in het micro-, klein- en middenbedrijf in Curaçao,Ria Duyndam, Modus jrg 9,nr.1 Het MKB is goed voor 55,7% van de werkgelegenheid in Bruto Toegevoegde Waarde Data t/m 2007 Tabel: Ontwikkeling aandeel MKB in de BTW Bedrijfstak Landbouw, veeteelt, visserij BTW Aandeel MKB BTW Aandeel MKB Totaal MKB Bedrijfstak Totaal Totaal MKB Bedrijfstak MKB mln Nafl mln Nafl % % 30 *mln Nafl *mln Nafl % % 11,1 11,1 100,0 0,5 13,9 13,9 100,0 0,5 Industrie 140,3 63,0 44,9 2,6 151,7 66,9 44,1 2,4 Bouwnijverheid 197,1 94,6 48,0 3,9 212,5 100,1 47,1 3,7 Groot- en kleinhandel 446,1 281,6 63,1 11,5 448,3 303,5 67,7 11,1 Horeca 127,1 51,1 40,2 2,1 146,3 61,7 42,1 2,3 Transport en communicatie 320,2 66,6 20,8 2,7 318,1 65,3 21,1 2,5