Waarom slapen we? Slaapstadia. Biologisch klok. Slaapproblemen bij kinderen met autisme. Oogjes dicht en snaveltje toe

Transcriptie

1 Slaapproblemen bij kinderen met autisme Oogjes dicht en snaveltje toe 22 maart 2018 Autismenetwerk Zuid-Holland Zuid Voorstellen en verwachtingen Anne Brouwer, Ervaringsdeskundige Annemiek van Maanen, Verpleegkundig Specialist Marije van Taalman Erp Kip, Verpleegkundig Specialist Anne Brouwer, Ervaringsdeskundige Annemiek van Maanen, Verpleegkundig Specialist Marije van Erp Taalman Kip, Verpleegkundig Specialist 1 2 Programma Waarom slapen we Slaapstadia en slaapcyclus Biologisch klok Welke slaapproblemen zijn er Wat kunnen oorzaken zijn Diagnostiek Behandeling Slaap hygiëne Lichttherapie Gedragsmatige inventies Melatonine Casussen Waarom slapen we? We slapen gemiddeld één derde deel van ons leven Slapen is een heel belangrijk onderdeel van onze leefstijl en maakt dat we overdag goed kunnen functioneren In slaap zijn onze lichaamsfuncties in rusttoestand Ons brein verwerkt de activiteiten van die dag, onze hersenen schijnen onbewust tijdens het slapen de activiteiten van die dag te herhalen 3 4 Slaapstadia Ons slaapritme wordt aangestuurd door een klok in onze hersenen en bijgesteld door onze natuurlijke licht-donker cyclus. Dit slaapwaakritme (circadiane ritme) is een 24- uursritme Biologisch klok Je biologische klok zit vlak boven het kruispunt van je beide oogzenuwen. De klok regelt het moment waarop je het beste kunt slapen en weer wakker kunt worden. De klok stuurt ook andere ritmes in je lichaam aan. Als je één keer alle slaapstadia hebt doorlopen, noem je dat een slaapcyclus, een slaap cycli duurt gemiddeld 90 minuten We doorlopen gemiddeld vier a vijf slaapfasen per nacht 5 6 1

2 2 Slaapstadium 1 Je slaapt nog niet diep. Je hersenen zijn nog behoorlijk actief Je wordt je langzaam aan minder bewust van je omgeving Je doezelt en je gedachten dwalen weg, maar je kan nog wel heel makkelijk weer wakker worden Je ogen bewegen langzaam achter je oogleden: van links naar rechts en van boven naar beneden 7 8 Slaapstadium 2 Slaapstadium 3 Is je lichte slaap, je gaat wat dieper slapen Je hersenactiviteit verandert Je ogen bewegen niet meer Van geluiden word je niet zomaar meer wakker, maar wakker worden gaat nog makkelijk Het diepste slaapstadium Je hersenen zijn nu druk bezig met het verwerken van de dag, maar kunnen niet meer snel reageren op dingen die in je omgeving gebeuren Je lichaam is nu heel ontspannen en je slaapt als een roos 9 10 REM-slaap Is het slaapstadium waarin je vaak uitgebreide dromen krijgt Als je hersenactiviteit wordt gemeten, lijkt het bijna alsof je wakker bent, maar je slaapt wel door en bent ook nu moeilijk te wekken Tijdens dit slaapstadium kun je iemands ogen soms plotseling heen en weer zien schieten achter de oogleden. Daarom wordt dit slaapstadium REM-slaap Rapid Eye Movement oftewel snelle oogbewegingen genoemd. 11 Chronotypen Late chronotype; slapen s avonds laat in en staan in de ochtend laat op Vroege chronotype gaat vroeg naar bed en staan in de ochtend vroeg op De meeste mensen hebben een chronotype dat daar ergens tussenin zit Tijdens je tienerjaren verandert je slaappatroon. Je wordt steeds meer een avondmens Na je vijfentwintigste schuift het ritme van je biologische klok weer naar voren, je gaat weer eerder op de avond slapen 12

3 3 De klok gelijk zetten Een dagritme bedraagt 24 uur. De biologische klok loopt hier niet helemaal gelijk aan: de cellen in de biologische klok wekken zelf een ritme op dat gemiddeld 24,2 uur duurt Je moet de biologische klok dus elke dag bijstellen, dit gebeurt door licht. In je oog zitten zenuwcellen die dit licht opvangen. Die cellen sturen een signaal naar de biologische klok Als je in de ochtend licht ziet weet de klok dat op de dag begint. Zo wordt de biologische klok weer gelijk gezet met de licht-donkercyclus. Zodat je ook werkelijk slaapt wanneer het donker is en wakker bent wanneer het licht is Wanneer heb je een slaapprobleem? Een chronische slaapprobleem is als slaapklachten langer dan drie maanden aanhouden. Daarnaast kan de persoon zijn dagelijkse taken slechter of helemaal niet uitvoeren Chronische slaapproblemen zijn verdeeld in zes groepen Welke slaapproblemen komen jullie tegen 1. Insomnie (slapeloosheid) 2. Hypersomnie (extreme slaperigheid overdag) 3. Slaap-waak stoornis; - het vertraagde slaapfasesyndroom (DSPD) - het vervroegd slaapfasesyndroom (ASPD) 4. Ademhalingsgerelateerde slaapstoornissen: - snurken en slaapapneu 5. Bewegingsgerelateerde slaapstoornissen: - tandenknarsen, rusteloze benen syndroom, hoofbonken Parasomnie: - 16 opvallend gedrag of opvallende bewegingen zoals slaapwandelen, nachtmerries Slaapproblemen bij autisme Slaapproblemen komen veelvuldig voor bij mensen met autisme (40-80%) Lange tijd nodig om in te slapen Vaak in de nacht wakker Vroeg ontwaken Oorzaken slaapproblemen bij autisme Gameverslaving Angsten Sensorische hyper-hypogevoeligheid Late melatonineafgifte Pedagogische aanpak/inadequate conditionering, Stress/Piekeren Concept slapen niet snappen Medicatie middelengebruik Gevoeligheid voor voeding 17 18

4 Diagnostiek Lichamelijke oorzaken uitsluiten Familiaire belasting uitvragen Vragenlijsten inzetten Slaaplogboek- slaap/waak kalender inzetten Stepped care behandeling Slaaphygiëne Slaaptips - Ouderbegeleiding Gedragsmatige interventies Licht therapie Melatonine en farmacotherapie Slaapritueel Een slaapritueel zorgt voor structuur en rust waardoor je kind sneller gaat slapen Slaap voldoende uren Niet alleen op tijd op bed gaan is belangrijk voor een goede nachtrust, maar ook het aantal uren dat je slaapt is van belang Duurt niet langer dan een halfuur Iedere dag hetzelfde en is voorspelbaar Gemiddelde slaap - 0 tot 3 maanden 16 tot 20 uur - 3 tot 12 maanden 13 tot 14 uur - 1 tot 3 jaar 12 tot 13 uur - 4 tot 7 jaar 10 tot 11 uur - 8 tot 11 jaar 9 tot 10 uur - 12 tot 15 jaar 8 tot 10 uur

5 Een lekkere slaapplek Maak van je bed een lekkere plek om te slapen Zorg voor een rustgevende opgeruimde omgeving Activiteiten, zoals computeren, spelletjes spelen, zingen, dansen, bij voorkeur niet in je slaapkamer Regelmatige bedtijden Een regelmatig slaappatroon helpt je biologische klok om op een vast tijdstip signalen af te geven. Je slaapt makkelijk in wordt makkelijk wakker in de ochtend. Ga op vaste tijden naar bed. Slaaptekort haal je in door de volgende nacht dieper te slapen, niet langer Geen dutjes overdag Eten en drinken Doe overdag geen dutjes Elk uur dat we wakker zijn, bouwen we slaapdruk/schuld op. Denk aan een zandloper die de hele dag vol loopt. Als je naar bed gaat, draai je de zandloper om en worden je slaapbehoeften afbetaald door te slapen. Vooral de diepe slaap doet de opgebouwde slaapschulden afnemen. Drink 4 uur voor het slapen cafeïne houdend drankjes (cola, ice-tea, (zwarte) thee, chocolade en chocolademelk Nix18 is niet voor niets de afspraak. Alcohol is slecht voor je hersenen en door alcoholgebruik slaap je ook veel minder diep. Daardoor word je s ochtends alsnog vermoeid wakker Gezond eetpatroon: niet teveel of te weinig Activiteiten Overdag beweging/sport en buitenlucht Sport en game niet meer vlak voordat je gaat slapen Autisme en sensorische problemen Een vol hoofd of moeite met schakelen van dag naar nacht. Wat kan helpen: Als je vlak voor het slapen inspannende activiteiten onderneemt, zijn je hersenen nog zo actief dat je moeilijker in slaap valt Stevig instoppen met dekens en/of een strak laken. Inbakeren of rollen in een deken Knuffels om tegenaan/tussen te liggen Een zwaarder dekbed/deken Ontspanningsoefeningen Kleding en beddengoed dat niet kriebelt

6 Geluid en temperatuur Slaapkamer temperatuur niet te warm, goede ventilatie De kamer moet voldoende donker zijn of een nachtlampje Een stille kamer, geen t.v. en andere digitale apparatuur in de kamer Gedragsmatige interventies Het kind pas op inslaaptijd naar bed brengen en dit in stappen vervroegen naar de gewenste bedtijd (fading bedtijd) Het kind niet in bed liggen als het kind niet kan inslapen of doorslapen (slaaprestrictie) Negeren of afbouwen van aandacht geven op roepen en gedrag (extinctie en graduele extinctie) Afbouwen van aanwezigheid ouder na bed ritueel (desensitisatie) Bij doorslaapproblemen wakker maken (geschematiseerd wekken) Nachtmerrie s en night terrors Dromen en nachtmerries Night terrors ; extreme angstaanvallen s nachts. Kinderen met een night terror-aanval huilen hard en lijken heel angstig, maar zijn niet te benaderen of wakker te krijgen. Licht Overdag: veel, koel wit/blauwig licht Avond en nacht: donker of weinig warm/rood licht Veel licht in de ochtend Heb je s ochtends moeite met wakker worden? Zorg voor veel (dag)licht na het opstaan. Gordijnen open en de lampen aan. Daglicht bevat veel blauw licht dit licht is een signaal voor de biologische klok dat het dag is. Geen licht in de avond Bij laat inslapen in de avond of moeilijk wakker worden in de ochtend: advies in de avond geen (blauw) licht de laatste twee uren voor het slapen. Blauw licht in de avond zorgt ervoor dat je biologische klok ontregeld raakt - Leg je smartphone, tablet of computer weg en kijk liever ook geen televisie meer Licht in de avond zorgt voor een latere melatonine aanmaak!

7 7 Licht-donker therapie en doorschuiven van de slaap Gebruik een blauwlichtfilter Vervroegd of vertraagd slaapfasesyndroom behandelen met lichttherapie Licht in de ochtend toevoegen en op andere momenten juist zorgen dat je geen of weinig licht ziet Toch s avonds nog schermpjes tijd? Installeer dan in elk geval een blauwlichtfilter op je telefoon, tablet of computer Blauwlichtfilters zorgen ervoor dat het scherm van je apparaat minder blauw licht afgeeft Zet de lichtintensiteit van je scherm naar beneden Melatonine (het hormoon van de nacht) Melatonine wordt gemaakt in de hersenen (in de pijnappelklier) wanneer de biologische klok het signaal geeft dat het nacht is én als het dan donker is. Gemiddeld twee uur voordat je gaat slapen. 39 Melatonine (geen slaapmiddel!) Melatonine heeft effect op je biologische klok, afhankelijk van het tijdstip en de hoeveelheid. Bij verkeerd gebruik ontregelt je biologische klok. Advies alleen via een slaapdeskundige Een lage dosering (0,1 0,2 mg) 3 tot 4 uur voor het gewenste inslaapmoment zorgt voor een verschuiving van je biologisch klok en inslaaptijd. Een hogere dosis (1-3 mg) ½ uur tot 1 uur voor in het inslapen, zorgt voor sneller inslapen door een sederend effect. Te veel melatonine zorgt voor stapeling in je lichaam en ontregelt je biologisch klok 40 Slaapmiddelen Altijd via de kinder en jeugdpsychiater 41 CASUS Sensorische hypo/hypergevoeligheid Lukie is een negen jarige jongen. Hij slaapt slecht in, is uren wakker en komt regelmatig uit bed. Lukie heeft overdag veel aansturing nodig en kan bijna niet alleen worden gelaten. Hij onderneemt gevaarlijke dingen, is druk, impulsief en luistert niet goed. Ouders zijn oververmoeid. Lukie gebruikt risperdal en voor het slapen melatonine. De slaaphygiëne worden goed toegepast door ouders. 42

8 CASUS Heleen CASUS Sandra Meisje 6 jaar 4 dagen KDC Gedragsproblemen Slaaproblemen Laat inslapen uur, loopt heen en weer, hoofd bonken, gillen en zichzelf slaan Vaak weer om 2.30 uur tot 5.30 uur wakker Melatonine Jongen 14 jaar ASS licht verstandelijke beperking VSO Groot gezin Inslapen met lorazepam gaat goed Doorslapen een probleem gaat dan rondlopen in huis, eten, maakt kastjes open, wekt broertjes Jarenlang melatonine nu promethazine dit geeft geen verbetering Er is al heel veel geprobeerd CASUS Renske Een man van 38 jaar Hij komt s nachts herhaaldelijk zijn kamer uit. Laat uren lang dwangmatig gedrag zien, zoals wc doortrekken, lichten uit en aan, storen van andere cliënten in hun nachtrust. In het verleden zijn slaapkamerdeur op slot CASUS Drukvestje Pieter is een 12 jarige jongen en heeft de hele dag last van drukte in zijn hoofd, concentratie problemen, veel boosheid en angsten Hij heeft doorslaapproblemen. Pieter wordt in de nacht vaak wakker Pieter gebruikt een drukvestje onder begeleiding van de fysiotherapeut. Dit heeft hem goed geholpen om op de dag meer rust te voelen. Hij heeft veel succes met het drukvestje Voorbeeld drukvestje CASUS Ballendeken Ivan is een 12 jarige jongen. Hij kan niet meer dan halve dagen naar school ivm overprikkeling Ivan heeft in en doorslaapproblemen Door een ballendeken slaapt hij beter

9 CASUS Gedragsmatige interventies CASUS Concept slapen niet snappen Peter is een 14 jarige jongen die niet alleen in slaap kan vallen. Vader moet bij hem op bed zitten. Vader doet dan een voetbalspel op de TV met koptelefoon op en Pieter valt dan in slaap. Als hij eenmaal slaapt wordt hij niet meer wakker. Janneke is 10 jaar en wordt in de nacht wakker. Zij slaapt komt uit bed en het lukt moeilijk om weer te slapen Bart slaapt in zijn eigen bed, maar zijn ouders zitten er om de beurt bij totdat hij slaapt. Dit kan wel anderhalf uur duren. Moeder wil dit niet meer CASUS Niet altijd succes Vragen? Maar ook deze casus zijn wel leerzaam en creëren wijsheid achteraf Zoeken naar oorzaken van het gedrag Volg ons op Facebook Autisme, eten en prikkels Vragen? 53 9