Slaaptherapie: Cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid. Dr. Ingrid Verbeek & drs. Merijn van de Laar

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Slaaptherapie: Cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid. Dr. Ingrid Verbeek & drs. Merijn van de Laar"

Petra Koster
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 UGent CSG Slaaptherapie: Cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid Dr. Ingrid Verbeek & drs. Merijn van de Laar CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 1

2 Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe Topklinische expertise op het gebied van slaapstoornissen Zorgprogramma s: Insomnie en circadiane slaapstoornissen Slaapafhankelijke ademhalingsstoornissen Neurologische slaapstoornissen Slaapstoornissen bij kinderen en mensen met een verstandelijke beperking CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 2

3 Een multidisciplinaire team CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 3

4 Inleiding Hoe slaap je zelf? Heb je wel eens een slaappil geslikt? Zo ja, hoe vaak? Zie je vaak mensen met langdurige slapeloosheid? Wat doe je dan? Geef je wel eens slaaphygiënische adviezen? Heb je wel eens slaaptherapie toegepast? Wat wil je leren vanmiddag? CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 4

5 Chronische slapeloosheid leidt tot irritatie, concentratieproblemen, tot vitale uitputting en mogelijk zelfs psychiatrische aandoeningen. CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 5

6 Insomnie of slapeloosheid Subjectieve klacht In slaap problemen Doorslaap problemen Vroeg wakker worden Klachten overdag: vermoeid, stemming, geheugen, concentratie, slaperigheid CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 6

7 Prevalentie 50% van de volwassenen slaapt af en toe slecht 6-10% chronische slapeloosheid minimaal 3 nachten per week Klachten overdag Minimaal 3 maanden aanwezig CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 7

8 Kip of ei? Symptoom of apart behandeldoel? 80% van depressieve patiënten slaapt slecht Onbehandelde slapeloosheid vergroot de kans op het krijgen van een depressie (2-4x zo groot) Behandeling van psychopathologie verloopt vlotter als slaap apart behandeldoel vormt CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 8

9 Wat is slaap? Waarom slapen we? Gedrag: ogen dicht, slappe spieren Verminderde reactie op zintuigprikkels Toestand van verlaagd bewustzijn Kan direct opgeheven worden (i.t.t. coma) Herstel van lichaam en geest CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 9

10 3 typen slaap Diepe slaap Hersenen werken traag Ruimte voor herstelprocessen in lichaam Droomslaap Hersenen werken snel Informatieverwerking, memoriseren, mentaal herstel Lichte slaap Afschermen van omgeving, wekdrempel laag Rol bij humeur opvullen van lange nachten CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 10

11 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 11

12 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 12

13 Slaap mechanismen 1.Slaapschuld Hoe langer je wakker bent, hoe hoger de slaapdruk Door slaap verlaagt de slaapdruk en neemt slaapschuld af 2. Circadiaan (biologische klok) - overdag is het licht en zijn we wakker - stuurt o.i.v. licht het dagelijks ritme van lichaamsfuncties (temperatuur, melatonine) 3. Automaticiteit CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 13

14 De twee factoren van de slaap CSG CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 14

15 2. melatonine Hormoon wat in de epifyse (pijnappelklier) aangemaakt wordt Overdag lage concentratie, in loop van de avond toename Voor lichaam signaal om activiteiten te verminderen en voor te bereiden op de nacht Licht (zon, kunstlicht, tv of computer) remt de productie van melatonine CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 15

16 3. Automaticiteit Slaap is automatisch proces wat kwetsbaar is Gerichte aandacht inhibeert dit proces Sleep is like a dove which has landed near one s head and stays there as long as one does not pay any attention to it; of one attemps to grab it, it quickly flies away (Victor E. Frankl, 1965) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 16

17 Attention intention effort (AIE) pathway Concept van automaticiteit Inhibitie van automatische proces door - Selectieve aandacht voor slaap (A) - Expliciete intentie om de slapen (I) - Moeite doen om te slapen (E) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 17

18 samenvattend Slaap is een ingewikkeld psycho fysiologisch proces Er kan nogal wat misgaan CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 18

19 Er zijn op dit moment bijna 80 verschillende slaapstoornissen bekend, beschreven op basis van wetenschappelijk en klinisch bewijs CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 19

20 Insomnie ICSD (2005) Adjustment Insomnia Psychophysiological Insomnia Paradoxical Insomnia Idiopathic Insomnia Insomnia Due to Mental Disorder Inadequate Sleep Hygiene v69.4 Insomnia Due to Drug or Substance For alcohol use Insomnia Due to Medical condition Insomnia Not due to Substance or Known Physiologic Condition, Unspecified (Non Organic Insomnia, NOS Physiologic (Organic) Insomnia, Unspecifie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 20

21 1. model van chronische insomnie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 21

22 2. De vicieuze cirkel van langdurige insomnie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 22

23 Psychofysiologische insomnie Overmatig bezig met slaap, slaap geeft veel onrust In slaap vallen als het niet de bedoeling is ( s avonds op de bank) maar in bed lukt het niet Op een andere plek beter slapen dan thuis In bed last van piekergedachten of hoofd niet stil kunnen krijgen Moeite met lichamelijk ontspannen in bed CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 23

24 Paradoxale insomnie Persoon rapporteert niet of nauwelijks geslapen te hebben Gedurende enkele nachten per week geen slaap in slaapdagboek zonder dutten de dag erna Mismatch tussen objectieve (polysomnografie) en subjectieve (slaapdagbok) slaap. Erg bewust zijn van de omgeving en bewuste gedachten hebben in bed CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 24

25 Idiopatische insomnie In- en/of doorslaaproblemen Slaapproblemen sinds de kindertijd Geen aanwijsbare oorzaak Persistent beloop zonder periodes van aanhoudende remissie CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 25

26 Slechte slaaphygiëne Regelmatige dutjes overdag (lang, vaak en/of op wisselende tijdstippen) Sterk wisselende tijden van opstaan en/of naar bed gaan Lange bedtijden (meer dan 8 uur op bed) Vlak voor het slapen alcohol, nicotine of cafeïne drinken Vlak voor het slapen gaan werken, sporten of emotioneel belastende activiteiten ondernemen (ruzie maken, spannende film kijken) Het bed gebruiken voor andere activiteiten dan slaap of sex (langer dan half uur tv kijken, lezen, eten, praten, plannen) Oncomfortabele slaapomgeving (te koud of te warm, te licht) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 26

27 Insomnie als gevolg van mentale stoornis (comorbide insomnie) In- en doorslaapproblemen Minimaal één maand Er is sprake van een DSM-IV as I stoornis Slaaprobleem past binnen psychopathologie Slaapprobleem is sterker dan verwacht zou worden (geven op zichzelf veel spanning en vormen onafhankelijk behandeldoel) DSM-V: Insomnia Disorder CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 27

28 Diagnoses insomnie CSG (n=233) CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 28

29 Diagnostiek Slaap-waakarts Medische comorbiditeit? (o.a. RLS, ademhalingsgerelateerde problematiek) Medicatie Slaaptherapeut/gz-psycholoog Psychische comorbiditeit? (o.a. verslaving, depressie/ angststoornis/ burnout) Klachtinstandhoudende cognities/ gedragingen CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 29

30 Gestructureerde anamnese Aard van de klachten zowel overdag als s nachts Geschiedenis van de klachten Type slaper (kort/lang, avond/ochtend) Bespreken van een gemiddelde nacht en huidig slaapdagboek Sociale anamnese (werk, hobbies, sociale contacten) Middelen gebruik Eerdere en huidige behandelingen Negatieve conditioneringen (gedrag, cognities) Psychodiagnostiek Slaapdiagnostiek (psychofysiologische insomnie, slechte slaaphygiëne, paradoxale insomnie en idiopathische insomnie) Hulpvraag beleid CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 30

31 slaapdagboek Meting over 1-2 weken Zelfregistratie van subjectieve slaap en gebruik van medicatie, alcohol en cafeïne Patiënt zelf aan het werk, niet heel belastend Voordelen: Geeft veel inzicht Overzicht van ook goede nachten Manier om medicatie gebruik uit te stellen Manier om het effect van de adviezen en/of behandeling te te evalueren CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 31

32 Kijken naar het slaapdagboek Inslapen Tijdstip van inslapen Inslaapduur Variaties daarin Doorslapen Fragmentatie: duur en aantal keer wakker worden Stabiliteit: aantal aan eengeslapen uren (kernslaap) slaapverstoorders Ontwaken Tijdstip van ontwaken Duur van wakker liggen voor opstaan Variaties daarin CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 32

33 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 33

34 samenvattend Insomnie of slapeloosheid is een subjectieve klacht Polysomnografie alleen aangewezen bij vermoeden op organische slaapstoornissen Diagnostiek Medisch Psychisch/psychiatrisch Slaap Slaapdagboek waardevol instrument CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 34

35 Gaat insomnie vanzelf over? Vaak niet! Behandeling van eerste keus: slaaptherapie (cognitief gedragsmatige therapie van insomnie, cgt-i) Slaaptherapie, hoe werkt dat? CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 35

36 CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 36

Vergelijkbare documenten

Slaaptherapie: cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid

Slaaptherapie: cognitieve gedragstherapie bij langdurige slapeloosheid Dr. Ingrid Verbeek & Drs. Merijn van de Laar Centrum voor Slaapgeneeskunde Kempenhaeghe, Heeze CENTRUM VOOR SLAAPGENEESKUNDE 1 Quizzzzz