Problemen met insecticiden en bestuiving in de tuinbouw Guido Sterk IMP Impact 2018

Transcriptie

1 Problemen met insecticiden en bestuiving in de tuinbouw 2018 Guido Sterk IMP Impact 2018

2 IPM Impact Linter Belgium

3 IPM Impact Linter

4 Guido sterk Marien bioloog Vrije Universiteit Brussel Opzoekingsstation van Gorsem (nu PCF Velm) Hoofd departement Zoölogie Registratieproeven insecticiden/acariciden/rodenticiden fruit Start IPM in appels en peren in 1983/nevenwerkingen Anthocoris nemoralis Typhlodromus pyri Subconvenor IOBC side-effect of pesticides on beneficials group Biobest Hoofd van R&D en Registratie Eerste microbial op annex I (België rms) IPM Impact 2010

5 1994 +Lutgarde Dewael (ILVO): effecten op kolonie niveau 1994 Test methode op mini kolonies met werkers ontworpen door Guido Sterk en Karel Bolckmans 1994 toxiciteit voor werksters (Paecilomyces fumosoroseus strain Apopka 97) gestandaardizeerde nesten met callows 1995 toxiciteit voor werksters, sublethale effecten = aantal darren 1995 test methode en resultaten gepubliceerd in Brighton : foerageer gedrag (dubbele nesten) 2010: +Veerle Mommaers (VUB): flying doctor system (PhD) 2014: vollevelds proeven Sternberg 2015: toxiciteit voor moeder koningin, werksters, sublethale effecten = vorming gynes 2016: toxiciteit voor moeder koningin, werksers, sublethale effecten = vorming gynes, overwintering, kolonievorming volgend jaar 2016 : testen microbiële preparaten en flying doctor system 2017 : testen van meer dan 500 R&D nesten in laboratorium, semi-veld en vollevelds proeven

6 Guido Sterk Dr. Paraskevi Kolokytha Dr. Mike Griffin

7 Predatoren

8 Sluipwespen

9

10 Bestuiving door hommels

11 Stichter van Biobest N.V. Dr. Roland De Jonghe: Veearts Hobby: hommels 8 March 2018

12 Hommelsoorten B. terrestris dalmatinus B. impatiens B. ignitus B. terrestris canariensis B. occidentalis 8 March 2018

13 Labo, semi-veld en vollevelds proeven

14 Bombus terrestris dalmatinus werksters/moeder koningin labo proeven 28 C, 60 % RH werksters niet bevrucht (haploid) moeder koningin bevrucht (haploid/diploid) parameters toxiciteit reproductie (darren, werksters en/of gynes) gedrag

15 Testen van pesticiden MFRC Dermaal contact Oraal pollen suiker water ad libitum

16 Start: 5 werksters van juist dezelfde leeftijd en gewicht

17 Telling March 8, 2018

18 Toxiciteitstesten Proefopzet Per acaricide dat werd getest: 4 nesten (herhalingsreeks) 5 werksters per nest nestcompartiment suikerwatercompartiment De evolutie van de mortaliteit onder de werksters en de darrenproductie werd wekelijks opgevolgd

19 Toxiciteitstesten Behandeling MFRC proeven Topische behandeling: spuiten op de totale colonie met de MFRC ( maximum field recommended concentration ) Behandeling van het suikerwater (MFRC) Behandeling van de pollen (MFRC)

20 Toxiciteitstesten Behandeling verdunningsreeksen Verdunningen zijn: 1/1 (MFRC) 1/10 1/100 1/ / Positieve controle: Dimethoate (toxische standaard) Negatieve controle: behandeling met H 2 O

21 Neonicotinoïden: different classes IRAC 1. N-nitroguanidines : imidacloprid, thiamethoxam, clothianidin 2. N-cyanoamidines: thiacloprid, acetamiprid 3. Sulfoximines: sulfoxaflor 4. Butenolides: flupyradifurone

22 Verdunningen van MFRC: neonicotinoïden pesticiden MFRC (verdunningen) AS ppm Neonicotinoïden imidacloprid (Confidor, Gaucho) thiamethoxam (Acatara) thiacloprid (Biscaya, Calypso) acetamiprid (Kestrel, Gazelle, Mospilan) 1/ ,02 1/ ,01 1/100 0,12 1/10 5

23 Historische achtergrond problemen insecticiden bestuivers 1. Contactmiddelen: fosforesters, carbamaten, gechloreerde koolwaterstoffen, synthetische pyrethroïden problemen bij toepassing in de vluchten en residuele werking 2. Honingdauw: bv. aardappelen 3. Groeiregulatoren: fenoxycarb - Insegar

24 Problemen met bijen in Duitsland in Clotianidin (neonicotenoïde) zaadcoating 2. Samenloop van omstandigheden Warm weer Bloei koolzaad Felle wind Slechte formulering Gebrekkige machines

25 Waarom testen doen op bestuivers? 1. Economisch belang 2. Bestuivers verzamelen intensief dagelijks honderden stalen uit de directe en wijde omgeving 3. Minder detoxiferende enzymes (genen) dan andere insecten 4. Superorganisme (feromonen): zeer complex gedrag 5. Gesofistikeerde strategiëen 6. Het voedsel wordt voor lange tijd gestockeerd 7. Toxiciteit kan verschillen tussen verschillende klassen binnen een volk 8. Economisch belang USA miljard dollar

26 Huidig testschema 1. Het huidige schema is sterk gefocust op acute toxicologie 2. Geen aandacht voor gecontamineerde pollen of nectar 3. Weinig aandacht voor subchronische en chronische toxiciteit 4. Weinig aandacht voor verschillen in stadia 5. Weinig aandacht voor verschillen in klassen 6. Geen aandacht voor synergie (PP-ziekten, PP- PP) 7. Weinig aandacht voor subletale effecten 8. Niet aangepast voor systemische middelen

27 Waarom speciale testen voor systemische middelen 1. Zeer speciale blootstelling via pollen en nektar, NIET tijdens de vluchten 2. Het gecontamineerde voedsel wordt naar de korf gebracht waardoor alle kasten en stadia aangetast worden 3. De nektar en pollen worden gestockeerd, in het geval van de pollen minstens één week (fermentatie), tot 7 à 8 maanden later. 4. De meeste systemische middelen zijn neurotoxines, dus kunnen gedragsveranderingen veroorzaken.

28 Voorgestelde testen 1. PEC (Predicted Observable Effect Concentration) 2. PNEC (Predicted Non Observable Effect Concentration) 1. Bijenbroed voedsel test (<30 % is low risk ) 2. Bewegingstest 3. Oriëntatie vliegtesten (tijd om terug te vliegen) 4. PER (Proboscis extension reflex) test 5. Thermoregulatie test (voedseluitwisseling) 6. Bevoorrading intensiteit test (via video) 7. Eileg capaciteit van de koningin 8. Levensduur (op winterbijen) 9. Immuniteitscapaciteit (verhoogde gevoeligheid voor ziekten)

29 Verdwijnende bijenvolkeren: overzicht studente Colony Collapse Disorder 2. Varroa mijt (Varroa destructor) 3. Israeli Acute Paralysis Virus (IAPV) 4. Nosema apis N. cerana (microsporide) 5. Paenibacillus larvae Amerikaans vuilbroed 6. Opbouw residuen (propolis) 7. GSM masten 8. Gebrek aan pollen (linde, acacia, ) 9. Vervormde vleugel syndroom virus

30 Vervormde vleugel syndroom virus (Science 2012) 1. Vergelijkend onderzoek bijen Hawaii (geen varroa mijt) varoa mijten = dode bijen 3. Opzettelijke besmetting door varroa mijt?

31 Neonicotinoïden 1. Niet veralgemenen: grote verschillen toxiciteit voor bestuivers binnen de verschillende neonicotinoïden vb. thiacloprid versus imidacloprid. Aanpassen nevenwerkingslijst van opsluiten hommels (B) naar onschadelijk (A) vb. gebruik thiacloprid of acetamiprid tegen de pollenkever (Meligethes aeneus) in koolzaad in volle bloei 2. Alle effecten gekend? Men kan maar oordelen met de wetenschap die op een bepaald moment gekend is, maar er is zeker nog extra onderzoek nodig naar langetermijneffecten. 3. Detecteerbaar aan zeer lage hoeveelheden fracties van ppm of ppb zijn nog terug te vinden (cfr. Dopingscontrole Contador : cero, cero, cero.) 4. Onderzoek Sternberg : bijen hommels solitaire bijen (Osmia)

32 Uitzending Zwembla Nederland: algemeen 1. Misbruik door montage (o.a. pijnlijke stiltes) 2. Misbruik door keuze experten : zeer eenzijdig 3. Platte demagogie: Nederland grootste bijensterfte? 4. Woordspelletjes : 7000 giftiger dan DDT voor bijen 5. Wetenschappelijke blunders: geen bijen, geen tomaten? 6. Belgische expert Prof. Frans Jacobs RUG 1. Vorige week sterfte bijen nieuws VRT 2. Zelf imker, zowel beroepshalve als privé 3. Volkeren in stadscentrum Gent veel gezonder dan zijn privé volkeren in Oosterzele 4. Maïspollen varroa 5. Geen woord of verwijzing naar gewasbescherming

33 Uitzending Zwembla Nederland: inhoudelijk 1. Nederlandse expert : manipulatie gegevens verband concentraties imidacloprid oppervlaktewater - bijensterfte 2. Buitenlandse expert : manipulatie conclusies symposium voorzitter symposium zeer ontstemd 3. Geen van beide experten zijn aanwezig op recente symposia van de ICP-BR Bee Protection Group Hazards of pesticides to bees. 4. Wetenschappelijke druk opvoeren via publieke opinie is not done. De materie en discussie is al gecompliceerd genoeg om door emoties nog meer bemoeilijkt te worden.

34 Uitzending Zwembla Nederland: inhoudelijk (2) 5. Onterechte verdachtmakingen WUR 1. Proeven betaald door Bayer (via CTGB) 2. In vraag stellen onderzoek studente 3. Misbruik van een middel door tuinders mag niet leiden tot verbod maar tot strengere controle gebruikers 4. Proeven Tim Beliën PCF Velm ook betaald door Bayer? 5. Negatieve resultaten van pesticiden op bijen door WUR op wetenschappelijke symposia voorgesteld nochtans ook betaald door firma via CTGB 6. Wetenschapper is afhankelijk van zijn naam en objectiviteit, zelfs binnen een grote firma 7. Reputatie overkoepelende multinational vaak belangrijker dan commercieel belang deelafdeling

35 Probleem sommige wetenschappelijke artikels Wetenschappers hebben geld nodig = paniek zaaien (Stille lente? Zure regen? Gat in de ozon laag?) Peer review = alleen vanuit wetenschappelijk standpunt geen relevantie voor praktijk (Science, Ecotox, Nature) maar conclusies worden wel getrokken

36 Wetenschappelijke literatuur hommels Vele onderzoekers springen snel op de kar maar hebben geen of nauwelijks ervaring met hommels Zeer povere wetenschap (commerciële nesten, geen of nauwelijks herhalingen, geen standardisatie, testen van illegale en gecontamineerde middelen,..) Geen kennis van de praktijk (doseringen, concentraties, blootstellingstijd, teelt,..) Gebrek aan kennis van nevenwerkingen (bv. extrapolatie resultaten laboratorium proeven naar volleveldssituaties, gelijktijdig gebruik van toxische middelen (Nature),..) Totaal gebrek aan kennis van de biologie van hommels (turnover point, eindpunten onderzoek, ziekten..) Overschatting van statistiek

37 Situatie in verschillende landen 1. Zware problemen in Frankrijk, Italië, Franstalig België 1. Terugtrekken neonicotinoïden heeft niet geleid tot minder bijensterfte, integendeel 2. Zelfde beeld in natuurgebieden 2. Veel minder problemen in Nederland, Scandinavië, Duitstalige landen, Vlaanderen 1. Verband met kwaliteit volkeren? 2. Verband met teelten? 3. Mentaliteit imker? 3. Geen of nauwelijks problemen Australië (ondanks intensief gebruik neonicotinoïden) 4. Werkgroep Bestuivende insecten en gewasbeschermingsmiddelen en biociden NL Opera 6. United Nations Environment Rapport: varroamijt

38 Verkeerde (of gemakkelijkste?) vijand gekozen? Varroamijtbestrijding 1. Nieuwe acariciden 1. Spiromesifen, spirodiclofen, spirotetramat 2. Emamectine, milbemectine 3. Etoxazole 4. Bifenazate 5. Cyflumetofen 6. Acequinocyl 2. Honing (voordeel hommels) 3. Bijen: veel te kleine markt 4. Nieuwe toepassingsmethode: onderzoek nodig

39 Conclusie 1. (Sommige) neonicotinoïden kunnen zeer gevaarlijk zijn, maar met de huidige stand van zaken lijken de problemen bij juist gebruik beheersbaar. 2. Er is zeker nog onderzoek nodig naar langetermijneffecten van (niet alleen) neonicotinoïden. Een grootschalig EU project dringt zich op. 3. Een fabrikant of een middel is niet verantwoordelijk voor oneigenlijk en fout gebruik (oppervlaktewater) 4. Druk van de industrie op de wetenschap is niet correct en verwerpelijk, maar druk van de wetenschap op de publieke opinie is even immoreel. Emoties horen niet thuis in wetenschappelijk onderzoek, wel degelijke research en feiten. 5. Steun het onderzoek naar de effecten van varroamijt en de nevenwerkingen van gewasbeschermingsmiddelen op bijen. 6. Hoed u voor valse profeten en platte demagogie

40 BEDANKT VOOR UW AANDACHT!!!!!